Εργάσθηκε ως λαϊκός χορευτής στα μπαλέτα της Δόρας Στράτου από το1976 έως το 1986. Έχει συνεργαστεί σε κινηματογραφικές ταινίες των: Κούνδουρου, Τζεφιρέλι, Αγγελόπουλου, Ζερβουλάκου, Ψαρρά, Αχουριώτη, Χαραλαμπόπουλου, Σμαραγδή, Ρακιντζή, Χούρσογλου κ.ά. Από το 2002 δημοσιογραφεί σε εφημερίδες της Ημαθίας και της Πέλλας. Ποιήματα και στίχοι του έχουν μελοποιηθεί από τους: Θόδωρο Αντωνίου, Τάσο Γκρους, Σωκράτη Βότσκο. Ποιήματα έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γερμανικά, λιθουανικά, αλβανικά, ιταλικά. Στην ζωή και το έργο του αναφέρονται τα βραβευμένα ντοκιμαντέρ του Ηλία Ιωσηφίδη «Από Πέτρα και Χρόνο» (2009 – 29΄) και «Ή Σταγόνα ή Ωκεανός» (2010 – 55΄).
Εμφανίστηκε στην λογοτεχνία το 1978 με την ποιητική συλλογή Έρημη Αλήθεια (α΄& β΄ έκδοση Διογένης, γ΄ έκδοση Κέδρος) και από τότε έχει εκδώσει συνολικά 14 βιβλία με ποίηση: Ταγμένα (Διογένης, 1980), Δάφνε Πόταμε (Διογένης, 1981), Ανθέμια (Κέδρος, 1982), Τα Πάθη που Φοράς (Θεωρία, 1983), Φωνές σ’ Ένα Μουσείο, Απρόοπτη Ύλη, Μύθοι Σγουροί (Ηριδανός, 1985), Διώροφο Μέλλον (Σύγχρονη Εποχή, 1988), Ή Σταγόνα, ή Ωκεανός (Συνείδηση 2011, Ούτις 2011), Νόμοι Αφιερώσεων (Ούτις 2012), Τα Πλήθη του Ενός (Κουίντα 2013), Αγριόχορτο Στόμα (Ενδυμίων 2015), Ελεύθερες Εξορίες (ηλεκτρονική έκδοση 2019), Τα Ηλικιωμένα Ανήλικα (Φεγγίτης 2020), Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης, η Δίγλωσσος (Α΄ ΤΟΜΟΣ: Ανάλεκτο 2021 – Β΄ ΤΟΜΟΣ: Ανάλεκτο 2023).
Ταγμένα (1980), Διογένης
Δάφνε Πόταμε (1981), Διογένης
Ανθέμια (1982), Κέδρος
Τα Πάθη που Φοράς (1983), Θεωρία
Φωνές σ’ Ένα Μουσείο (1985), Ηριδανός
Απρόοπτη Ύλη (1985), Ηριδανός
Μύθοι Σγουροί (1985), Ηριδανός
Διώροφο Μέλλον (1988), Σύγχρονη Εποχή
Ή σταγόνα ή ωκεανός (2011), ΣΥΝείδηση
Ή σταγόνα ή ωκεανός (2011), Ούτις
Νόμοι Αφιερώσεων (2012), Ούτις
Τα πλήθη του ενός (2013), Κουίντα
Αγριόχορτο στόμα (2015), Ενδυμίων
Τα Ηλικιωμένα Ανήλικα (2020), Φεγγίτης
Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης (2021), Ανάλεκτο
Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης. Β΄ τόμος (2023), Ανάλεκτο
Ο Λωτός δεν ξεχνά (2024), Φεγγίτης
Ο Λωτός δεν ξεχνά – Ηλίας Τσέχος
Την φύση, την ζωή, το ανθρώπινο ον ως άγγελο και τέρας, την νιότη υμνεί η ποίηση τού Ηλία Τσέχου, με την 14η συλλογή, κλείνοντας μισό αιώνα δημιουργίας.
“Ο Λωτός δεν Ξεχνά” συναντά την νεανική γραφή τού δημιουργού, ευτυχές, δονώντας το σύμπαν, άλλα πικρά, άλλα γλυκά! Καταγγέλλει πλήθος το άδικο, κρίνει το αλόγιστο, απορεί με τις πτώσεις τού νου, θωπεύει, συμβουλεύει το άπειρο, συγκινείται να πεθάνει!
Ο ποιητής, ευλαβώς, με το χώμα τής γης στις χούφτες, αυγίζει αρώματα, είναι κεραστής, συλλέγει εδώδιμους, ζουμερά, καρπούς, διαλεγμένους γραφής, στρώνει… κι εμείς ομοτράπεζοι!
Ο Ηλίας Τσέχος, παρέας χρόνου και θάνατου, ξετυλίγει σοδειές, ζυμώνει, ξεφουρνίζει τα γκέμια μας κι ορμά, σηκώνεται ορθός καταρράχτης, προπίνει γροθιά υψωμένη, καλώντας, εγκαλώντας.
”Λεβέντισσα η ζωή κι Εσείς λησμονήσατε ε…”. Ορίστε ο τρόπος! Και δεν γελιέται ο ποιητής! Φορά τα νιάτα του και μας παίρνει απ’ το χέρι βουτιά γιομοφέγγαρη!
Η γραφή
Έγραφα ή γράφω
Συνειδητοποιώ
Πως έπραττα ή πράττω
Για να ζήσω τον κόσμο
Που ήθελα να ζήσω
Όχι αυτόν που ζω
***
Περίεργες γέννες
Τι περίεργο
Να σε απομακρύνει
Να σε αποδιώχνει η μέρα
Η νεοελληνική νοοτροπία
Η παγκόσμια
Αγέννητος ψιθύριζα
Χορεύοντας η χλόη
***
Η ποίηση
Ενώ έχει τόση λογική
Παράγεται από
Και συλλαμβάνεται με
Συμπεριφορές
***
Από τα Επιγράμματα
Το τέλος δοξάζουν
Εχθρικά μάς διαβάζουν
Είδωλα μοιάζουν
Ποίηση, Φεγγίτης, 2024, 60 σελ.
Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης. Β΄ τόμος – Ηλίας Τσέχος
Η δίγλωσσος
Ο δεύτερος τόμος ενός έργου πνοής. Τα πολυτραγουδισμένα μαργαριτάρια της ποίησης του ποντιακού πολιτισμού σε μία δίγλωσση έκδοση που επιτρέπει στον αναγνώστη να αφουγκραστεί την ανάσα της ποντιακής γλώσσας αλλά και να κατανοήσει το περιεχόμενό της με οδηγό την ποιητική ευαισθησία της νεοελληνικής μεταφοράς του Ηλία Τσέχου.
Στον δεύτερο τόμο θησαυρίζονται πολλά, ιδιαίτερης σπουδαιότητας – λιγότερο γνωστά ποιήματα της ποντιακής παράδοσης και ανθολογούνται κάποια από τα σημαντικότερα ποιήματα νεότερων, επωνύμων Ποντίων δημιουργών (Φίλωνος Κτενίδη, Ηλία Τσιρκινίδη, Παντελή Μελανοφρύδη, κ.ά.) στο έργο των οποίων διακρίνεται, μεταξύ άλλων, η νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες, που εκφράζεται με ενάργεια κι ευαισθησία, συνθέτοντας ποιητικές εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς.
Η Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης είναι ένα έργο που θα συγκινήσει βαθιά όλους τους Ποντίους αλλά και κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται για την ποντιακή γλώσσα, την ποίηση και τον πολιτισμό του Πόντου. Όπως γράφει και ο Ηλίας Τσέχος στα προλογικά του: «(…) κρατώντας το βιβλίο στα χέρια και ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του, κρατήστε στον νου, στην καρδιά, τις αιωνόβιες ρίζες του Πόντου, τα Δάση ενός Λαού Οξυγόνου στον Πολιτισμό και στην Ιστορία του Κόσμου».
Την γλωσσική επιμέλεια των ποντιακών κειμένων και την μεταγραφή τους στην φωνητική γραφή της ποντιακής διαλέκτου έχει κάνει η φιλόλογος, συγγραφέας, ερευνήτρια και διδασκάλισσα της ποντιακής γλώσσας Γιώτα Ιωακειμίδου, η οποία, όπως και στον πρώτο τόμο, συμπεριέλαβε ένα ευσύνοπτο γλωσσάρι, τώρα εμπλουτισμένο και με σχόλια που βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του νοήματος και των συμφραζομένων των ποιημάτων.
Επιμέλεια: Γιώτα Ιωακειμίδου
Ποίηση, Ανάλεκτο, 2023, 288 σελ.
Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης – Ηλίας Τσέχος
Η δίγλωσσος
Τα πολυτραγουδισμένα μαργαριτάρια της ποίησης του ποντιακού πολιτισμού σε μία δίγλωσση έκδοση που επιτρέπει στον αναγνώστη να αφουγκραστεί την ανάσα της ποντιακής γλώσσας αλλά και να κατανοήσει το περιεχόμενό της με οδηγό την ποιητική ευαισθησία της νεοελληνικής μεταφοράς του Ηλία Τσέχου.
Στο βιβλίο ανθολογούνται μερικά από τα σημαντικότερα ποιήματα και δίστιχα της ποντιακής παράδοσης αλλά και νεότερων επωνύμων Ποντίων δημιουργών. Θεματογραφικά τα τραγούδια της δημοτικής παράδοσης του Πόντου είναι κυρίως ιστορικά, ακριτικά, νεκρικά, ερωτικά, σατιρικά, εθιμικά, ενώ στους ποιητές (τους γεννημένους στον Πόντο αλλά κι εκείνους της γενιάς που ακολουθεί) διακρίνεται, μεταξύ άλλων, η νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες που άλλες φορές εκφράζεται επικά κι άλλες φορές λυρικά, πάντοτε με ενάργεια κι ευαισθησία, συνθέτοντας ποιητικές εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς.
Η Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης είναι ένα έργο που θα συγκινήσει βαθιά όλους τους Ποντίους αλλά και κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται για την ποντιακή γλώσσα, την ποίηση και τον πολιτισμό του Πόντου. Όπως γράφει και ο Ηλίας Τσέχος στα προλογικά του: «(…) κρατώντας το βιβλίο στα χέρια και ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του, κρατήστε στον νου, στην καρδιά, τις αιωνόβιες ρίζες του Πόντου, τα Δάση ενός Λαού Οξυγόνου στον Πολιτισμό και στην Ιστορία του Κόσμου».
Την γλωσσική επιμέλεια των ποντιακών κειμένων και την μεταγραφή τους στην φωνητική γραφή της ποντιακής διαλέκτου έχει κάνει η φιλόλογος, συγγραφέας, ερευνήτρια και διδασκάλισσα της ποντιακής γλώσσας Γιώτα Ιωακειμίδου.
Επιμέλεια: Γιώτα Ιωακειμίδου
Ποίηση, Ανάλεκτο, 2021, 272 σελ.
Τα Ηλικιωμένα Ανήλικα – Ηλίας Τσέχος
Η νέα δουλειά του Ηλία Τσέχου, η 13η ποιητική συλλογή, από το 1978, με τη συλλογή ”Έρημη Αλήθεια” είναι ένας ατέλειωτος ελληνικός πυρρίχιος χορός. Πρωτοχορεύοντας ο ίδιος, μας καλεί μαζί του, περιδιαβαίνοντας χρόνους και τόπους παρόντες, αστράπτοντας. Οι λέξεις του κι οι έννοιές του μοσχοβολούν ορεινό χώμα και πλεύση βορινού αγέρα, αληθειών αδιαπραγμάτευτα ανθρώπων ίχνη. Ο ποιητής παίζει στο παιχνίδι του κόσμου, της γλώσσας, με τη σοβαρότητα που παίζει ένα παιδί, γεννοβολά ποιήματα σπλάχνα της μνήμης, ολόλουστα ανεκτίμητου φωτός. Όλα χορεύουν, όλοι τραγουδούν και σέρνει το χορό ο ποιητής, σε έκσταση τσαλίμης κι αντρίκια, ανοίγοντας μαντήλια βήματα στους δρόμους, στις ατραπούς, στις αυλές, στις μελάνες σελίδες, να περνούν, να ξαναπερνούν ανήλικα ενήλικα – “Τα ηλικιωμένα ανήλικα”- το 13ο βιβλίο του ποιητή, ύμνος μιας κοινωνίας που δεν ζει το αίμα της, το βάσανό της, το δίκιο της.
Ποίηση, Φεγγίτης, 2020, 58 σελ.
Αγριόχορτο στόμα – Ηλίας Τσέχος
Άκου πουλάκι μου!
Αδιάφοροι οι θεοί για ανθρώπους
Αυτοί για θεούς ενδιαφέρονται
Άντε ! Πέτα
Οι φωλιές είναι
Θάνατοι γλυκείς
Μήτε γουλιά στο σύμπαν
Στάλα θάματος
Πτερέ
Δεν γράφω να
Αποφυλακιστώ
Να αποκεφαλιστώ
Να μετανιώσεις
Ζαλιστώ
Ελλάδα
Κάμε τη δουλειά σου
Μείνε μακριά μου
Να μια ανάστροφη
Τα 42 ποιήματα χωνεύουν και ξερνούν τις εποχές μιας άνοιξης, βουτώντας το ψωμί στο θάνατο του νου, μίας παγκόσμιας κοινότητας μίσος αναμασώντας.
Ο Σίμος Ανδρονίδης τονίζει στις αναφορές του:
” Το ποιητικό “Αγριόχορτο στόμα” αποτελεί μια σύγχρονη και κρισιακή συνάμα ποιητική κραυγή, εκεί όπου ο ποιητής παρεμβαίνει ενεργά ανασύροντας στην επιφάνεια μνήμες και κρυμμένες αξίες.
Διακρίνεται για τον ωμό ρεαλισμό, για την “γήινη” επαφή του ποιητή με τις λέξεις και την ποίηση, και τελικά για την ίδια την συγκρότηση μίας ζώσας ποιητικής πράξης.
Είναι δύσκολο να γράφεις ποίηση την εποχή της βαθιάς οικονομικής κρίσης. Κι όμως, ο Ηλίας Τσέχος τοποθετεί την ποίηση του στην “καρδιά” της οικονομικής κρίσης, καταγράφοντας σκέψεις και πράξεις μίας δύσκολης κοινωνικοπολιτικής καθημερινότητας. Θα έλεγα πως του αξίζει ο χαρακτηρισμός μείζων “κρισιακός” ποιητής καθότι η κρισιακή ποιητική του ταυτότητα λειτουργεί σαν πυξίδα και εργαλείο αποδόμησης των διαφόρων εκφάνσεων της κρίσης. Η ποιητική του πρόζα προσδίδει εύρος στον άνθρωπο, τον συγκροτεί ξανά και ξανά ως ποιητικό ον.
Στο “Αγριόχορτο στόμα” ο ποιητής επιδιώκει να υπερβεί τις θλιμμένες γωνίες της σιωπής και της λήθης, προσδίδοντας έρμα και νόημα στις υπαρξιακές αναζητήσεις της καθημερινότητας.
Κι έτσι, αναδύεται η ποίηση της “μιας ανάσας”, καυτή, ιδρωμένη και “γυμνή”, η ποίηση που πόρρω απέχει από την γλυκιά εξιδανίκευση της ζωής ”.
Ποίηση, Ενδυμίων, 2015, 54 σελ.
Τα πλήθη του ενός – Ηλίας Τσέχος
Τα ποιήματα ανατρέχουν σε θεματικές περιοχές οικείες του Ηλία Τσέχου: μοναξιά, αίσθηση απώλειας αγαπημένων προσώπων, ανικανοποίητος έρωτας, αλλά και προσδοκία του έρωτα, ο ρόλος της ποίησης, ο πόνος και η οργή για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση. Ευδιάκριτη είναι και η παρουσία της προηγούμενης συλλογής “Νόμος αφιερώσεων” σ’αρκετά ποιήματα του, άλλοτε υπαινικτικά, άλλοτε ρητά εμφανίζεται ο τόπος μέσα στον οποίο κινείται και δημιουργεί το ποιητικό υποκείμενο με εμφανείς αναφορές και σε αυτοβιογραφικά στοχεία. Ο λόγος του αρηματικός (ελάχιστη χρήση ρημάτων) λυρικός και πληθωρικός. Ο Ηλίας Τσέχος διακονεί την ποίηση με πάθος και συνέπεια γι’αυτό και τονίζει: “και να ξεχάσω δεν μπορώ πως είμαι λέξη”.
Έργο εξωφύλλου: Νεοκλής Κυριάκου
Έργο οπισθόφυλλου: Βασιλική Κάππα
Ποίηση, Κουίντα, 2013, 48 σελ.
Νόμοι Αφιερώσεων – Ηλίας Τσέχος
Το βιβλίο περιλαμβάνει 35 ποιήματα αφιερωμένα εξαίρετα σε πρόσωπα “φιλίας” και 31 χάικου, θέρη φιλοσοφίας και ευχαριστιών, ασκητικά δομημένα.
Η ποίηση του Ηλία Τσέχου, συνεπής και κραταιά, ο πολιτικός λόγος να κατακερματίζει απείθαρχα θεσμούς και εποπτείες, με ενθουσιαστική προσταγή, καλεί αιώνια καθημερινές περιηγήσεις, γονιμότερα και αναπαλλοτρίωτα.
Ωφέλιμος χρόνος ο θεράπων λόγος του Ηλία Τσέχου, εκτοξεύει αισθήσεις, νοήσεις, συναισθήματα, αναπτύσσοντας ταχύτητες κενών “ταμείων”, οδηγώντας την ανάγνωση σε μοναδικότητα.
Ελάτε ποιητές
Ελάτε ποιητές
Και ξένοι
Άστεγες εποχές
Ολίγων μέσες
Ελεόθρεπτα
Κλειδιά αρμαθιές
Ρίξτε στο τζάκι ξύλα
Αρχεία
Επαγγέλματα
Καπνούς στις συγκινήσεις
Καλωσορίστε μήλα πράσινα
Αγνώστους αναγνώστες
Ελάτε ποιητές
Βάσανο σπέρμα
Πεδία λοίσθια
Λύσσες λυμένες
Κλείνουν σπίτια
Μάνες δεν γεννούν
Καείτε
Ποίηση, Ούτις, 2012, 50 σελ.
Ή σταγόνα ή ωκεανός – Ηλίας Τσέχος
Τα 40 καινούρια ποιήματα και τα 18 χαϊκού της συλλογής, φορές επιγραμματικά έως ελλειπτικά (ο Τσέχος έχει μακρά θητεία στο μινιμαλιστικό ποίημα), άλλες πάλι μεγαλύτερα μα ποτέ γιγαντιαία, καλύπτουν τα μικρά και τα μέγιστα της ανθρώπινης εμπειρίας και σκέψης. Το Βέρμιο, οι αρχαίοι μύθοι και τάφοι, η ποντιακή παράδοση, οι άνθρωποι, τα ζώα και οι οξιές του φθινοπώρου, στροβιλίζονται σε έναν διονυσιακό χορό ανάμεσα στις παιώνιες της Κράστας, στο φαράγγι και στα σπήλαιά της, παρασέρνοντας ακόμα και τη συντακτική δομή του λόγου που συχνά τεντώνεται στα όριά της για να ακολουθήσει τον ποιητικό ρυθμό. Σαν τον Σειληνό ο ποιητής συναιρεί στο ίδιο ποιητικό υποκείμενο τη χαρά της ζωής με την τραγική της όψη, που “υμίν άρειον μη γνώναι” καθώς αποκάλυψε στις ίδιες αυτές πλαγιές του Βερμίου ο Σειληνός στο βασιλιά Μίδα. Αυτό το παιχνίδι των αντιθέσεων που αντικατοπτρίζεται και στον τίτλο της συλλογής, υπογραμμίζει τον πρωτεϊκό χαρακτήρα της ποίησης του Τσέχου, με τις συνεχείς μεταμορφώσεις μορφής και περιεχομένου. Πρωτέας και Σειληνός, σταγόνα ή ωκεανός, ο ποιητής δεν παύει πάντως να μας υπενθυμίζει, ακόμη και μπροστά από τον “Κρίσεως τάφο”, ότι “για όσα δεν αγαπήσαμε υπάρχει χρόνος”. Άλλωστε και στο ποίημα αυτό, η ομορφιά δεν χάνεται, όπου κι αν βρίσκεται:
Αν βρέχει
Κι αν πλημμυρίζει
Ο τάφος μου πάντα ν΄ανθίζει
Τις ευωδιές σας
Διαρκώς”.
Ποίηση, Ούτις, 2011, 52 σελ.
Πηγές: Biblionet, Ούτις, Κουίντα, Ενδυμίων, Φεγγίτης, Ανάλεκτο
