Μήτσος Αλεξανδρόπουλος (1924-2008)

Ελληνες λογοτέχνες

Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος γεννήθηκε στην Αμαλιάδα.
Παρακολούθησε μαθήματα στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και τα χρόνια του εμφυλίου κατέφυγε ως πολιτικός πρόσφυγας στη Ρουμανία και τη Σοβιετική Ένωση.
Από τη Ρουμανία πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο της λογοτεχνίας δημοσιεύοντας κείμενα στα ελληνικά και τα ρώσικα, μπήκε στον κύκλο των ελλήνων λογοτεχνών που ζούσαν στην ίδια χώρα (Τάκης Αδάμος, Κώστας Μπέσης, Έλλη Αλεξίου, Απόστολος Σπήλιος κ.α.) και έγινε γνωστός και στον ελλαδικό χώρο.
Το 1959 η Έλλη Αλεξίου συμπεριέλαβε το διήγημα του Αλεξανδρόπουλου “Η νύχτα των Θεοφανίων” στην ανθολογία πεζογραφίας της ελληνικής Εθνικής Αντίστασης, που επιμελήθηκε με ανάθεση της Ακαδημίας του Βερολίνου.
Στη Σοβιετική Ένωση ο Αλεξανδρόπουλος σπούδασε στο Λογοτεχνικό Ινστιτούτο Μόσχας και στράφηκε με ενδιαφέρον στη συντήρηση αγιογραφιών και στη μελέτη της ρωσικής λογοτεχνίας και λαϊκής παράδοσης.
Εκεί παντρεύτηκε τη μελετήτρια της ελληνικής λογοτεχνίας Σόνια Ιλίνσκαγια. Μαζί της γύρισε στην Ελλάδα το 1975 και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό αντιστασιακού διηγήματος της “Επιθεώρησης Τέχνης” (1963 για τους “Κορυσχάδες”), με τα διεθνή λογοτεχνικά βραβεία Τολστόι (1978) και Γκόρκι (1979), για τις μελέτες και μεταφράσεις του από τη ρωσική λογοτεχνία, με το πρώτο βραβείο μυθιστορηματικής βιογραφίας (1981, για “Το ψωμί και το βιβλίο: ο Γκόρκι”), το βραβείο Τουμανιάν (1985 για το “Οι Αρμένηδες: ταξίδι στη χώρα τους και την ιστορία τους”), το μετάλλιο Πούσκιν (2007) και το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του (2001).

Πέθανε στην Αθήνα τη Δευτέρα 19 Μαΐου 2008, μετά από μάχη με τον καρκίνο.

Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος τοποθετείται στους έλληνες συγγραφείς της μεταπολεμικής περιόδου. Η γραφή του κινείται στα πλαίσια του ποιητικού ρεαλισμού με στοιχεία πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού και επιρροές από τη ρωσική λογοτεχνία του δεύτερου μισού του δεκάτου ενάτου αιώνα και από ευρωπαίους συγγραφείς του μεσοπολέμου όπως ο Φραντς Κάφκα και ο Τζέημς Τζόυς.
Σημαντικό μέρος του έργου του αποτελούν επίσης οι λογοτεχνικές μεταφράσεις και οι βιογραφίες του για ρώσους συγγραφείς όπως οι Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Άντον Τσέχωφ, Μαξίμ Γκόρκι, Νικολάι Γκόγκολ, Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, Όσιπ Μάντελσταμ, κ.ά.
Με αφορμή τον θάνατό του, η Εταιρεία Συγγραφέων εξέδωσε ανακοίνωση, στην οποία αναφέρεται στον “ακαταπόνητο άνθρωπο των γραμμάτων, που εισέφερε σημαντικά σε όλα τα επιμέρους είδη της πεζογραφίας με διηγήματα, μυθιστορήματα, βιογραφίες, και για μισό περίπου αιώνα αποτέλεσε έναν μοναδικό κόμβο μεταξύ της σύγχρονης ελληνικής και της ρωσικής λογοτεχνίας…”.

Η ρωσική λογοτεχνία
Από τον 11ον αιώνα μέχρι την επανάσταση του 1917
Ο τόμος είναι αφιερωμένος στη Μεσαιωνική περίοδο. Εξετάζεται όσο μπορούσε εκτενέστερα για να πάρει ο Έλληνας αναγνώστης συγκεκριμένη εικόνα για τη φιλολογική ύλη και να κρατηθεί ενήμερος πάνω στα συμπεράσματα φωτισμένων ερευνών που έχουν γίνει στο παρελθόν και συνεχίζονται ως τις μέρες μας. Επειδή μάλιστα πρόκειται για ένα χώρο που κρατά ιδιαίτερη θέση στις νεοελληνικές ευαισθησίες μας γίνεται προσπάθεια να έχει εδώ ο αναγνώστης μερικά αναγκαία στοιχεία για να μπορέσει να δει από κοντά και το πρόβλημα των βυζαντινών επιδράσεων και μόνος του να ψηλαφήσει το χαρακτήρα τους, τη σπουδαιότητά τους, τα όριά τους…

Η ρωσική λογοτεχνία
Από τον 11ον αιώνα μέχρι την επανάσταση του 1917
Στο δεύτερο τόμο εξετάζεται η κλασική λογοτεχνία του 19ου αιώνα. Εκτός από τους μεγάλους συγγραφείς, γίνεται λόγος για όσα ακόμα φαινόμενα κρίνονται αντιπροσωπευτικά μέσα στην κίνηση της λογοτεχνικής ιστορίας. Επιδιώκεται να δοθεί στον αναγνώστη αποσαφηνισμένη εικόνα και της πολύ ιδιόμορφης εκείνα τα χρόνια ρωσικής κοινωνικής σκέψης, που, από τα μέσα του αιώνα κι ως το τέλος της περιόδου, έδωσε έναν ιδεολογικό λαβύρινθο και είναι απαραίτητο να τον προσεγγίσει κανείς για ν’ αντιληφθεί μερικά από τα σπουδαιότερα φαινόμενα της λογοτεχνίας, όπως λ.χ. το ρωσικό μυθιστόρημα. Η εξιστόρηση κλείνει με τη δεκαετία του 1880-1890, όταν αποσύρονται από τη σκηνή οι μεγάλοι δημιουργοί κι οι μεγάλες συνθέσεις κι έρχεται η ώρα των καθηλωμένων ελπίδων και των μικρών μορφών, μέσα από τις οποίες προχωρεί η ανάλυση της κλασικής κληρονομιάς κι η ετοιμασία για νέες συνθέσεις.

Η ρωσική λογοτεχνία
Από τον 11ον αιώνα μέχρι την επανάσταση του 1917
Σήμερα, οι δυο-τρεις δεκαετίες πριν από την επανάσταση του 1917 ξεχωρίζονται σε μια ιδιαίτερη περίοδο, που τα πολλά κι αξιόλογα φαινόμενά της έχουν διαφύγει κάτω από την επιβλητικότητα του ρωσικού 19ου αιώνα και πίσω από τις λάμψεις του 1917. Έχουμε τώρα και στις περιοχές αυτές εντατικές αναστηλωτικές προσπάθειες και ο τόμος επιδιώκει να μεταφέρει και στο δικό μας κοινό την πείρα τους. Ύστερα από το μεγάλο ανθρωπιστικό σχολείο του 19ου αιώνα με τους ταπεινούς και καταφρονεμένους, με τις τύψεις των διανοούμενων και τα κηρύγματα για αγάπη, για ταπεινοφροσύνη, για ηθική τελειοποίηση κλπ., έρχεται η στιγμή μιας ρωσικής ανταρσίας. Μέσα στη μικροσκοπική αυτή περίοδο, όπου διαδραματίζονται τρεις κοινωνικές επαναστάσεις, γνώρισε και η πνευματική ζωή αλλεπάλληλους τρανταγμούς, κυριολεκτικά πρόκειται για έκρηξη μέσα στον ίδιο τον πυρήνα της λογοτεχνικής δημιουργίας, τη λέξη -με αυτήν κλείνει όλη η παλιά πνευματική ιστορία και αρχίζει η καινούρια σύνθεση.

Σκηνές από το βίο του Μάξιμου του Γραικού
Μόσχα των αρχών του 16ου αιώνα. Στη δίνη σφοδρών συγκρούσεων εκείνης της μεταβατικής εποχής βρίσκεται ένας Έλληνας λόγιος, ο Μάξιμος ο Γραικός, φερμένος από το Άγιο Όρος προκειμένου να διορθώσει τα ρωσικά εκκλησιαστικά βιβλία. Ακέραιος πνευματικός άνθρωπος, ανυποχώρητος στις ηθικές πεποιθήσεις του, έρχεται σε ρήξη με την κρατική και την εκκλησιαστική εξουσία. Οι “Σκηνές από το βίο” του που συγκροτούν το μυθιστόρημα αποτυπώνουν τη δραματική εξέλιξη από τιμώμενο σε διωκόμενο – παρακολουθήσεις, συνωμοσίες, δίκες, βασανιστήρια, δεκαετίες φυλακής, ενώ τα έργα του κυκλοφορούν παράνομα (μία από τις πρώτες μάλλον περιπτώσεις του περίφημου ρωσικού σαμιζντάτ), μέχρι που του επιστρέφουν την ελευθερία του και τις τιμές, αλλά όχι και το ποθητό δικαίωμα να γυρίσει στην πατρίδα του. Γι΄ άλλη μια φορά πέφτει θύμα των αλλότριων διαπλοκών, της συναλλαγής. Το ηθικό ανάστημα του Μάξιμου, η πνευματική του προσφορά -και όσο ζούσε, και μετά θάνατον- λειτούργησαν ως λυδία λίθος για τους κριτές του, σύγχρονους και μεταγενέστερους, που ανακύκλωναν το παρελθόν με τα διαχρονικά του προβλήματα και διλήμματα.

Περισσότερη ελευθερία
Ο Τσέχωφ: Βιογραφική μυθιστορία

Ο μεγάλος αμαρτωλός
Ο Ντοστογιέφσκι και τα ιερά του τέρατα: Βιογραφική μυθιστορία: Με 66 γράμματα από την αλληλογραφία με τη γυναίκα του

Το κόκκινο σπίτι
… όταν κάθομαι να γράψω μια σελίδα, αισθάνομαι ότι κάποια κρούστα σπάζω. Κάτι προσπαθώ ν’ απελευθερώσω από κει μέσα, ένα πρόσωπο, μια συγκίνηση, μια σκέψη ή μια στάση ανθρώπινη.
Κι αυτές εδώ οι αναφορές μου στην πολιτική αυτή την έννοια έχουν. Δεν κάνω ιστορία και μάλιστα πολιτική ιστορία. Αυτή είναι η κρούστα κι εγώ προσπαθώ, το κατά δύναμιν, να βρω τι είναι από κάτω (και κάπου το έχω και μ’ έχει αγγίξει, έγινε στοιχείο της ζωής μου)…
Κι αυτήν ακόμα την έκφραση πολιτικό πρόσωπο την αισθάνομαι πια να σημαίνει, σχεδόν πάντα, πώς έχουμε πάλι εδώ έναν άνθρωπο, θαμμένον κάτω από την ίδια ανθρωποφάγα κρούστα.

Τα βουνά
Οι “Νύχτες και αυγές” ήταν η πρώτη μου δοκιμή στη μεγάλη πεζογραφική μορφή. Έχουν τεθεί εδώ κάποιες βάσεις, πάνω στις οποίες αναπτύχθηκε μετά τη συγγραφική μου δουλειά, έτσι περίπου όπως συνεχίζεται μία και η αυτή ιστορία. Ταξιδεύουν με το βιβλίο αυτό άνθρωποι, πράγματα, στάσεις ζωής που με τον καιρό μπορεί να μεταβάλλονται, αλλάζουν χρόνο, τόπο και μορφές, είναι όμως επί της ουσίας οι ίδιες ανθρώπινες ανάγκες κι επιλογές και ακολουθούνται από τις αρετές και τις ατέλειες με τις οποίες μεγαλώνουμε και δεν είμαστε πάντα σε θέση να πούμε ποιες απ’ αυτές ήταν δικές μας, ποιες του καιρού που ζήσαμε.

Ο Μαγιακόφσκι
Τα εύκολα και τα δύσκολα
Χωρίς τον Μαγιακόφσκι, εκείνη η εποχή θα ήταν στερημένη από τα πιο έντονα γνωρίσματά της στην ποιητική τους αποτύπωση. Αυτός είναι ο ποιητής που άνοιξε ρήγματα στο παρόν κι έδωσε στη ρωσική ποίηση -και όχι μόνο- μία άλλη υπόσταση. Ένας Μαγιακόφσκι ήταν απαραίτητος, ώστε κάποιες από τις δυνατότητες που ξάνοιγαν εκείνα τα χρόνια να πάρουν μορφές σύγχρονες, ζωντανές κι έναν πιο αδρό και υπολογίσιμο χαρακτήρα. Αλλά το ίδιο θα πρέπει να τονιστεί αναφορικά και με τον ρόλο της εποχής. Της ήρθε γάντι. Σμίξανε δύο έκτακτα μεγέθη και η σύνθεση πήρε τον αυθεντικό χαρακτήρα της επαλήθευσης μιας μεγάλης δυνατότητας. Γι’ αυτό και τόσο τον θαύμασαν και τον πολέμησαν.

Η γραμμή της ζωής
Είναι ανυπολόγιστη η επιρροή που ασκεί, ακόμα και στον αδύναμο σωματικό οργανισμό, η δύναμη της ψυχής. Μέσα σε όσα έγιναν, αυτά που κάναμε κι εμείς οι ίδιοι στην κατοχή κι έπειτα στον εμφύλιο, το πρώτο και ίσως το μόνο που αξίζει να το λένε, να το θυμούνται και να το παραδίδουν στους άλλους είναι τούτη η απλή αλήθεια. Μια άλλη συνέχεια κι επιβεβαίωση, ένα άλλο “παρών” της ψυχής του ανθρώπου μέσα στη συνέχιση ενός χρονικού που ούτε αρχή φαίνεται να έχει ούτε τέλος…
… Ναι, σ’ εκείνα τα χρόνια η μνήμη είναι φυσικό να γυρνά και να θυμάται έστω τα ίδια πράγματα που τα ζήσαμε και πέρασαν, αλλά δεν σώθηκαν, δεν εξαντλήθηκαν. Πάντα κάτι μας φωνάζει από κει πέρα, όπως μια φωνή που ακόμα δεν της απολογήθηκαν.
Μήτσος Αλεξανδρόπουλος

Στο όριο
Ο αφηγητής δε χρειάστηκε τόσο να επινοήσει μυθιστορηματικά πρόσωπα και καταστάσεις, έγιναν κι αυτά, κυρίως όμως φρόντιζε να σηκώνει από χάμω ό,τι έβρισκε σκάβοντας, να τα καθαρίζει με το βουρτσάκι και να προσπαθεί να βρει τι με ποιο πάει ώστε να προκύπτει κάτι το αναγνωρίσιμο, ο ίδιος λέει: “Να συναρμολογώ μια κολόνα και να τη στένω κάπου, να σωθεί έτσι το υλικό – κυρίως αυτό”.
Με τη μεγαλύτερη δυνατή συντομία τα ευρήματα, καθώς έχουν τώρα εκμηδενίσει τελείως την απόσταση κι είναι δίπλα δίπλα, δείχνουν πού πήγαν, πού περπάτησαν, τι είδαν κι έπαθαν οι άνθρωποι αυτής εδώ της ιστορίας από τον πόλεμο του Σαράντα, στον άλλον του Σαράντα-Σαράντα τέσσερα, έπειτα ο Εμφύλιος, η απωβακτριανή Τασκένδη κι ως πέρα τα ορυχεία του Αχοτικού Πελάγους…
Τρία κύρια πρόσωπα: ο Θόδωρος, από τα παλαιότερα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, ευτύχησε να πάει από φυσικό θάνατο εδώ στην Αθήνα, σ΄ ένα διαμέρισμα της οδού Σκουφά, λίγο μετά τον αργοπορημένο επαναπατρισμό του, η συντρόφισσά του Κάτια χάνεται στο τέλος του βιβλίου, το ίδιο κι η Μάρυ, η νεαρή προικισμένη δημοσιογράφος, αυτό το λαχταριστό κορίτσι – πρώτη εκείνη ανέλαβε να γράψει το βιβλίο, έχοντας υπόψη το βίο και τα έργα του Θόδωρου, γρήγορα όμως στράφηκε στην Κάτια και στον ίδιο τον εαυτό της, σαν να το ΄ξερε πως θα συμβούν τα όσα συνέβησαν…

Το ψωμί και το βιβλίο. Ο Γκόρκι
Βραβείο Κρατικό Βραβείο Μυθιστορηματικής Βιογραφίας (1981)
Η ζωή και το έργο του Γκόρκι συνθέτουν έναν από τους πλέον εντυπωσιακούς θρύλους του 20ού αιώνα. Οι σύγχρονοί του γοητεύτηκαν από τους άθλους του: πώς ένα ορφανό, βασανισμένο αγόρι που τα παιδικά του χρόνια πέρασαν “στα ξένα χέρια”, γίνεται, και μάλιστα από πολύ νέος, προσωπικότητα με παγκόσμια εμβέλεια· πώς, ενώ έβγαλε μόνο δύο τάξεις του σχολείου, γίνεται ένας από τους πιο μορφωμένους ανθρώπους της εποχής του και από τους πιο διάσημους συγγραφείς της. Σε αυτά προστίθεται και η συμμετοχή του στα ιστορικά δρώμενα της πατρίδας του, στο επαναστατικό κίνημα, στις πνευματικές ζυμώσεις του, λ.χ. ο διάλογος και οι διαφωνίες του με τον Λένιν.
Ο συγγραφέας δε μυθοποιεί τον ήρωά του. Φροντίζει να τον αναδείξει μέσα από τις αντικειμενικές ιστορικές πηγές, μαρτυρίες δικές του και των συγχρόνων του, καταθέσεις του έργου του. Παράλληλα όμως με την αξιοπιστία του ντοκουμέντου, το βιβλίο διαθέτει και το χάρισμα μιας ζωντανής επικοινωνίας με τον άνθρωπο Γκόρκι. Τον ακολουθεί στις περιπλανήσεις του -τις πρώτες εφηβικές, βιοποριστικές, τις νεανικές, τα ταξίδια της ώριμης ηλικίας, τις επαφές του με τα μεγάλα πνεύματα του αιώνα, τις ερωτικές του περιπέτειες. Ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει πολλές πτυχές αυτής της πλούσιας προσωπικότητας, έναν εξαιρετικά δυνατό χαρακτήρα που έφτιαξε τη μοίρα του και άφησε τη σφραγίδα του στην πορεία του καιρού του.

Πέντε Ρώσοι κλασικοί
Πούσκιν, Γκόγκολ, Μπελίνσκι, Ντοστογέφσκι, Τολστόι: Λογοτεχνικά πορτρέτα
Ανάμεσα στην εποχή του Πούσκιν (1799-1839) και σ’ εκείνη του Τολστόι (1828-1910), ανδρώνονται μια σειρά συγγραφείς (όπως οι: Γκόγκολ, Μπελίνσκι και Ντοστογιέφσκι) που με το έργο τους επιδρούν καταλυτικά στην παγκόσμια λογοτεχνία. Πρόκειται για την κλασική εποχή των ρωσικών γραμμάτων. Οι συγγραφείς της περιόδου, πολύ ανόμοιοι μεταξύ τους, είναι σκυμμένοι πάνω στην ίδια ιστορία, ο καθένας με το έργο του ράβει φύλλα και κεφάλαια στο ίδιο βιβλίο. Η λογοτεχνία τους διαθέτει όλες τις αρετές που έχουν τα καλοφτιαγμένα μυθιστορήματα: πολυφωνικά, πολύπτυχα, με ενιαία σφιχτοδεμένη πλοκή, σφοδρά πάθη, ολοζώντανα επεισόδια και τύπους που μένουν αξέχαστοι με την ατομικότητά τους και το ρόλο τους στο κοινό συναρπαστικό παραμύθι.
Με την τεκμηριωμένη και γλαφυρή του εξιστόρηση, ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος καταφέρνει να διατρέξει με επιτυχία τη δύσκολη διαδρομή: από το έργο στους συγγραφείς κι από εκεί στο ρόλο τους στην Ιστορία. Πέντε μείζονες συγγραφείς, πέντε συναρπαστικά πορτρέτα που επιτρέπουν μια γενικότερη θεώρηση της μεγάλης ρωσικής λογοτεχνίας.

Ο Τολστόι
Λέοντας -με κεφαλαία- έγραφε το όνομα του Τολστόι ο σύγχρονός του επιφανής κριτικός Βλαδίμηρος Στάσωρ, υποδηλώνοντας το έκτακτο μέγεθος του ανθρώπου και του συγγραφέα, που ο τόνος του, η ίδια η εμφάνισή του, η ασυνήθιστη πνευματική του ρώμη ξυπνούσαν συνειρμούς με στοιχεία της φύσης. Στο βιβλίο, με μυθιστορηματικό, αλλά βασισμένο σε τεκμήρια ντοκουμέντων, ψυχογράφημα αυτού του εξαιρετικού πνευματικού φαινομένου, διερευνάται ο ασίγαστος μέχρι τέλους αγώνας, αυτογνωσίας, η οδυνηρή πορεία από την αλαζονεία και τα πάθη της νιότης στην αυτοπαιδευτική μανία τελειοποίησης, που εισχωρεί στον ιδιωτικό βίο του Τολστόι, στη δημιουργία του, στην κοινωνική του στάση και δράση. Μονίμως ανικανοποίητος με τον εαυτό του, σε αναζήτηση νέων μορφών ζωής και τέχνης.
Στο λογοτεχνικό έργο του συνεχώς, αλλάζει θέματα και μορφές. Στο πεδίο του κοινωνικού στοχασμού οικοδομεί αυτό που συνήθως παρουσιάζεται ως “θρησκεία” του, όπως θεωρούσε και ο ίδιος έχοντας υπόψη ως κεντρικό του άξονα την ιδέα μιας νέας θρησκείας που να αντιστοιχεί στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας, “θρησκεία χριστιανική απαλλαγμένη από την πίστη και τα μυστήρια”.

Όσιπ Μαντελστάμ
Στην Πετρούπολη θα σμίξουμε πάλι
Ο Όσιπ Μαντελστάμ, γεννημένος στη Ρίγα της Λετονίας το 1891, έτος μετέωρο, όπως λέει σε ένα από τα σημαντικότερα ποιήματά του, από πατέρα γερμανοεβραϊκής καταγωγής και μητέρα ρωσικής, θα ζήσει την παιδική του ηλικία στην προεπαναστατική Πετρούπολη -όπου θα φοιτήσει στην προνομιούχα σχολή Τένισεφ- περνώντας τα καλοκαίρια στο τσαρικό θέρετρο Πάβλοφσκ. Από κει, στο Παρίσι και στη Χαϊδελβέργη για σπουδές, έπειτα στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης, οπότε κι αρχίζουν οι “γύροι της φωτιάς” -η ποίηση, οι πρώτοι κύκλοι δίπλα στους συμβολιστές μες στη φλογισμένη κοινωνική ατμόσφαιρα μεταξύ 1905 και 1917.
Έκτοτε, θα περάσει από τον συμβολισμό στον ακμεϊσμό, κερδίζοντας την εκτίμηση και τη φιλία της Άννας Αχμάτοβα (τον θεωρούσε από τους καλύτερους ρώσους ποιητές), αλλά και θα βρεθεί στη δίνη της εποχής, καθώς το Σινάφι των ομοτέχνων του δεν άντεχε μάλλον το γεγονός ότι περπατούσε “υπέρ το δέον ευθυτενής”.
Το βιβλίο παρακολουθεί τη δημιουργική εξέλιξη και ανθολογεί 46 από τα αριστοτεχνικά ποιήματα του Μαντελστάμ, που έφυγε από τη ζωή νέος σ’ ένα στρατόπεδο στο Βλαδιβοστόκ, παρουσιάζοντας την περίπτωση μιας “τραγικής ιδιοφυΐας” για τα ρωσικά γράμματα.

Ο Μαγιακόφσκι
Τα εύκολα και τα δύσκολα
Είναι ανάγκη να κατανοηθεί καλύτερα ότι αυτός ο ασυνήθιστος ποιητής κι άνθρωπος είναι όλος έντονες ακρότητες και αποτελεί μια ανεπανάληπτη δημιουργική σύνθεση, κάτι που σε μια στιγμή φτιάχτηκε και δεν ξαναϋπήρξε “…” Ένας δημιουργός φανατισμένος με το αύριο, με παράτολμα ανοίγματα σ’ έναν καινούργιο αχρησιμοποίητο λόγο. Μήτσος Αλεξανδρόπουλος.
O Μαγιακόφσκι αυτοκτόνησε το 1930, το παραπάνω σκίτσο είναι από τα τελευταία του.
Ο κλοιός της σιωπής, που περιέφραξε αρχικά το έργο του, έσπασε το 1935 με τη γνωμάτευση του Στάλιν: “O Mαγιακόφσκι ήταν και παραμένει ο καλύτερος, ο πιο προικισμένος ποιητής της σοβιετικής εποχής μας. H αδιαφορία στη μνήμη του ισούται με έγκλημα”. Ο Μπορίς Παστερνάκ, μάρτυρας (και με τις δύο έννοιες) της εποχής, παρομοίασε την ακόλουθη, απολυταρχική επιβολή του ινδάλματος “Μαγιακόφσκι” με την υποχρεωτική καλλιέργεια της πατάτας στα χρόνια της Μεγάλης Αικατερίνης, διευκρινίζοντας: “Ήταν ο δεύτερος θάνατός του. Γι’ αυτόν δεν φέρει ευθύνη”.
Η τρίτη “εις θάνατον” καταδίκη του Μαγιακόφσκι άρχισε να καταστρώνεται μόλις φάνηκαν τα πρώτα σημάδια κατάρρευσης του σοβιετικού καθεστώτος. Συνωστιζόμενοι στη λεωφόρο κατάρριψης των παλιών ινδαλμάτων, οι νέοι επικριτές του Μαγιακόφσκι ανέλαβαν, επί της ουσίας, τη σκυτάλη της περαιτέρω ισοπέδωσης του ποιητή.
Δεν άργησε, ωστόσο, να εκδηλωθεί κι ο αντιρρητικός λόγος, ο ζυμωμένος μέσ’ από εμπειρίες πολύχρονης, βαθιάς επικοινωνίας με το έργο του Μαγιακόφσκι. Σ’ αυτά τα συμφραζόμενα, το έργο του Μ. Αλεξανδρόπουλου (γραμμένο το 1999) αποτελεί πρόδρομη και ιδιαίτερα μεστή καταχώριση στον σύγχρονο περί του Μαγιακόφσκι διάλογο.

Νύχτες και αυγές
Όταν ο λαός βρίσκεται εμπρός στον κίνδυνο της τυραννίας, δεν του μένει να διαλέξει παρά ή τις αλυσίδες ή τα όπλα”! είναι το πελώριο σύνθημα που κρατάν στην κεφαλή της φάλαγγας και πιάνει το πλάτος του δρόμου. Είναι και η πελώρια κραυγή, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι δεν αφήνουν να σιγήσει: ? τις αλυσίδες ή τα όπλα! Κι ο λαός που δε διάλεξε τις αλυσίδες δεν είχε κείνη την ημέρα όπλα…” (Από το μυθιστόρημα)
Οι “Νύχτες και αυγές” δημοσιεύονται σε δύο τόμους το 1961 και το 1963, εκ παραλλήλου σχεδόν με τους δυο πρώτους τόμους των Ακυβέρνητων πολιτειών του Στρατή Τσίρκα, και μαζί με αυτό το τελευταίο είναι από τα πρώτα έργα που τολμούν να καταπιαστούν μυθοπλαστικά με το νωπό ακόμα τραύμα της αγγλικής επέμβασης και του εμφυλίου πολέμου που σημάδεψε με τον χειρότερο δυνατόν τρόπο τη μοίρα του ιδιάζοντος “διπλού πολέμου” που έκρινε τις μεταπολεμικές τύχες του ελληνικού κράτους. Και είναι αυτή ακριβώς η επιμονή του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου να αναφέρεται διαρκώς μέσα στο μυθιστόρημα σε αυτόν τον “διπλό πόλεμο”, εθνικοαπελευθερωτικό και ταξικό, σε πείσμα τόσο των δεξιών όσο και των αριστερών ιστορικών, που έχει το δικό της σημειολογικό βάρος. Οι “Νύχτες και αυγές” ρίχνουν απροσδόκητα (τουλάχιστον για έναν σύγχρονο αναγνώστη, συνηθισμένο στις πολιτικές ορθροφροσύνες της Μεταπολίτευσης) τεράστιο βάρος στον “διπλό”, εθνικοαπελευθερωτικό και ταξικό, αγώνα, τον τονίζουν, τον υπογραμμίζουν, τον εκθειάζουν, τον απαθανατίζουν. Το μυθιστόρημα υπογραμμίζει σε κάθε ευκαιρία ότι η Αντίσταση δεν έγινε από τους κομμουνιστές, αλλά από κόσμο σε μεγάλο βαθμό ακομμάτιστο. Ότι συμμετείχαν σ’ αυτήν και αγωνίστηκαν άνθρωποι όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να είναι, αν δεν απατώμαι, από τα πρώτα χρονολογικά έργα, μυθοπλαστικά ή άλλα, που αναφέρεται στον Εμφύλιο ρητά, απροσχημάτιστα, με τους όρους ενός αδυσώπητου ταξικού πολέμου. Και αυτό που ο συγγραφέας μας λέει, μέσω του ανοιχτού στο μέλλον επιλόγου του μυθιστορήματος, είναι ότι ο ήρωάς του ήταν ο ίδιος, ήταν οι άλλοι, ήταν όλοι αυτοί οι νέοι και οι νέες μιας ολόκληρης γενιάς που βρέθηκε παγιδευμένη στο διάσελο της Ιστορίας. Κι αυτό όχι τόσο, ή όχι μόνο, για να γίνουν οι νεότερες γενιές κοινωνοί της ιστορικής και συλλογικής εμπειρίας της δικής του γενιάς, όσο, κυρίως, για να διδαχθούν από αυτήν και να μην επαναλάβουν, όταν χρειαστεί, τα ίδια με τα δικά της λάθη.
Ζ. Δ. Αϊναλής

Μυθιστορήματα
Μικρό όργανο για τον επαναπατρισμό (1980), Κέδρος
Περισσότερη ελευθερία (1981), Σύγχρονη Εποχή
Σκηνές από το βίο του Μάξιμου του Γραικού (1982), Σύγχρονη Εποχή
Το κόκκινο σπίτι (2000), Ελληνικά Γράμματα
Τα βουνά (2000), Ελληνικά Γράμματα
Η πολιτεία (2000), Ελληνικά Γράμματα
Η γραμμή της ζωής (2000), Ελληνικά Γράμματα
Σκηνές από το βίο του Μάξιμου του Γραικού (2002), Ελληνικά Γράμματα (Ε)
Στο όριο (2003), Ελληνικά Γράμματα
Το ψωμί και το βιβλίο. Ο Γκόρκι (2004), Ελληνικά Γράμματα
Σκηνές από το βίο του Μάξιμου του Γραικού (2008), Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε. (Ε)
Νύχτες και αυγές (2019), Εκδόσεις Γκοβόστη

Νουβέλες
Τα θαύματα έρχονται στην ώρα τους (1988), Σύγχρονη Εποχή

Διηγήματα
Η ένατη πληγή (1986), Κέδρος
Επιστροφές (1999), Ελληνικά Γράμματα

Ιστορικά
Ο μεγάλος αμαρτωλός (1984), Κέδρος
Πέντε Ρώσοι κλασικοί (2006), Ελληνικά Γράμματα

Δοκίμια – Μελέτες – Ερμηνεία – Κριτική
Αντίσταση – δημοκρατία (1975), Κέδρος
Η ρωσική λογοτεχνία (1977), Κέδρος
Η ρωσική λογοτεχνία (1978), Κέδρος
Η ρωσική λογοτεχνία (1978), Κέδρος
Ο Μαγιακόφσκι (2000), Ελληνικά Γράμματα
Ο Τολστόι (2007), Ελληνικά Γράμματα
Ο Μαγιακόφσκι (2011), Εκδόσεις Γκοβόστη (Ε)

Ποίηση
Όσιπ Μαντελστάμ (2008), Ελληνικά Γράμματα

Πηγές: Biblionet, Εκδόσεις Γκοβόστη, Ελληνικά Γράμματα, Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε., Σύγχρονη Εποχή, Κέδρος