Νάσος Βαγενάς

Η παραμόρφωση του Καρυωτάκη – Νάσος Βαγενάς

Τρίτη έκδοση επαυξημένη


Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει σειρά κριτικών μελετών που αμφισβητούν την κυρίαρχη, τις τελευταίες δεκαετίες, άποψη της κριτικής ως προς την πρωτοποριακότητα της ποίησης του Καρυωτάκη. Εκτός από τις παλαιότερες μελέτες, που περιλαμβάνονται σε προηγούμενες εκδόσεις (μεταξύ άλλων: «Η παραμόρφωση του Καρυωτάκη», «Ο Κ. Θ. Δημαράς και η γενιά του ’30», «Η παρανάγνωση του Καβάφη»), στην παρούσα έκδοση έχουν προστεθεί δύο ακόμη μελέτες. Με την πρώτη («Ο Γ. Π. Σαββίδης και οι Cavafistas») διαπιστώνεται ότι η παραμόρφωση του Καρυωτάκη δεν περιορίζεται στην ανάγνωση του ποιητικού του έργου, αλλά επεκτείνεται και στην ανάγνωση της κριτικής αυτού του έργου. Με τη δεύτερη («Ο Καρυωτάκης του Λορεντζάτου») αναλύεται η άποψη που αποτέλεσε την αφετηρία αυτής της παραμόρφωσης.

Επαυξημένη έκδοση. Α΄ έκδοση: “Ίνδικτος”, 2005. Β΄ έκδοση: “Μικρή Άρκτος”, 2015.

Ερμηνεία και κριτική, Αλεξάνδρεια, 2021, 184 σελ.

Η λογοτεχνία στο τετράγωνο – Νάσος Βαγενάς

Σημειώσεις για τη γραφή του Χόρχε Λουίς Μπόρχες


Υπάρχουν δύο κατηγορίες αναγνωστών των μεγάλων συγγραφέων: εκείνοι που διαβάζουν τους μεγάλους συγγραφείς και εκείνοι που διαβάζουν τον Μπόρχες. Η διάκριση αυτή δεν είναι, βέβαια, αξιολογική. Δεν πιστεύω ότι οι αναγνώστες του Μπόρχες αποτελούν μια κατηγορία εκλεκτότερη απ’ ό,τι, λ.χ., οι αναγνώστες του Ντοστογιέφσκι, του Κάφκα ή του Παπαδιαμάντη. Εννοώ απλώς ότι είναι μια κατηγορία διαφορετική. Και τούτο γιατί ο Μπόρχες είναι συγγραφέας που διαφέρει κατά πολύ από τους συγγραφείς που ανέφερα, πολύ περισσότερο απ’ όσο οι συγγραφείς αυτοί διαφέρουν ο ένας από τον άλλο.

Είναι αυτή η διαφορά που κάνει τους θιασώτες του έργου του Μπόρχες να νιώθουν όπως αισθάνονται τα μέλη μιας αίρεσης. Γιατί αυτό που τους ενώνει είναι μια ιδιότυπη αναγνωστική αίσθηση, η οποία παράγεται έξω από τον ορθόδοξο μηχανισμό παραγωγής της λογοτεχνικής εμπειρίας.

Αλλά σε τί συνίσταται η εκφραστική του Μπόρχες; Τί είναι αυτό που της δίνει την πρωτοτυπία της; Η ιδιαιτερότητά της βρίσκεται στο γεγονός ότι, όπως ο Καβάφης, ο Μπόρχες κάνει ποίηση με μέσα όχι ποιητικά, θέλω να πω όχι με τα γνωστά ποιητικά μέσα. Και με ποίηση εννοώ κυρίως τα “διηγήματά” του -τα κείμενα του Μπόρχες που θεωρούνται διηγήματα- και κυρίως εκείνα τα οποία συνθέτουν τα βιβλία του Ficciones και El Aleph, γιατί αυτά πιστεύω πως αποτελούν τις υψηλότερες κατακτήσεις της ποιητικής του τέχνης. Τα κείμενα αυτά δεν είναι ένας νέος τρόπος αφήγησης, όπως πιστεύεται γενικά, αλλά ένας νέος τρόπος ποίησης. Ο Καβάφης κάνει ποίηση με τα μέσα της πεζογραφίας. Ο Μπόρχες κάνει ποίηση με τα μέσα του δοκιμίου. Είναι ένας νέος τρόπος ποίησης σε πεζό, διαφορετικός από εκείνον που έχουμε συνηθίσει, όπως τα ποιήματα του Καβάφη είναι ένας νέος τρόπος ποίησης σε στίχο.

Η άποψη ότι ο Μπόρχες σημαδεύει την έναρξη του λογοτεχνικού μεταμοντερνισμού, την οποία πιπιλίζουν αρκετοί καθηγητές “οι εφευρέτες του μεταμοντέρνου” προκαλεί θυμηδία σε όσους γνωρίζουν πραγματικά το έργο του. Διότι η γραφή του Μπόρχες είναι ο συγκερασμός των -ισμών (το κράμα της λιτότητας και διαύγειας του κλασικισμού, της ενορατικότητας και του πάθους του ρομαντισμού, και της μοντερνιστικής σύνθεσης αυτών των δύο) που, οδηγώντας τη λογοτεχνική γραφή στα έγκατα του πυρήνα της, τα οποία συγχρόνως αποτελούν και τα έσχατα όριά της, πραγματοποιεί μιαν υπέρβασή τους. Η βεβαιότητα αυτών των καθηγητών ότι η λογοτεχνία μπορεί να υπάρξει και χωρίς οργανική μορφή βρίσκεται στους αντίποδες της αναζήτησης από τον Μπόρχες του αρμονικού σύμπαντος ενός γλωσσικού Άλεφ: μιας έκφρασης που, εξαλείφοντας το προπατορικό αμάρτημα της γλώσσας (τη διάσπαση της λέξης σε σημαίνον και σημαινόμενο), να ανακτά (με τη μεγαλύτερη δυνατή περιεκτικότητα και ένταση) τη χαμένη ενότητα του σημείου.
Ν.Β.

Ερμηνεία και κριτική, Πόλις, 2020, 160 σελ.

Νάσος Βαγενάς – Νάσος Βαγενάς

Ας ελπίσουμε ότι και άλλοι ποιητές θα βρουν με τον δικό τους τρόπο την έξοδο από την κρίση, ώστε να βοηθήσουν την ποίηση μας να επανακτήσει πλήρως τη ρώμη που την διέκρινε ως το σχετικά πρόσφατο παρελθόν.
Η μεθοδική και μαστορική εκμετάλλευση ορισμένων στοιχείων που έμεναν ανεκμετάλλευτα, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, στα κοιτάσματα της ελληνικής ομοιοκαταληξίας (ένα μόνο μέρος από τις “πάρηχες” δραστηριότητές της είχε ως τώρα χρησιμοποιηθεί επιδεξιότερα από τον Καρυωτάκη και τον Σεφέρη) είναι εκείνο που ταυτίζει τη σημερινή ποιητική μας γλώσσα με το εκφραστικό σφρίγος, για το όποιο μιλήσαμε παραπάνω. Ο προσωδιακός τρόπος του Βαγενά αποτελεί, βέβαια, τη δική του απάντηση στο ερώτημα πώς μπορεί ένας ποιητής να υπερβεί την κρίση στην οποία βρίσκεται σήμερα ο ελεύθερος στίχος (“με ποιον τρόπο θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό”, γράφει ο Βαγενάς, “είναι κατά το μεγαλύτερο βαθμό -γιατί υπάρχουν και αντικειμενικότερες συνθήκες- ατομική υπόθεση κάθε ποιητή”). Ας ελπίσουμε ότι και άλλοι ποιητές θα βρουν με τον δικό τους τρόπο την έξοδο από την κρίση, ώστε να βοηθήσουν την ποίηση μας να επανακτήσει πλήρως τη ρώμη που την διέκρινε ως το σχετικά πρόσφατο παρελθόν.

Ανθολόγος: Δημήτρης Κοσμόπουλος

Ποίηση, Εκδόσεις Γκοβόστη, 2019, 168 σελ.

Πανωραία – Νάσος Βαγενάς

Ένα χρόνο μετά την έκδοση του συγκεντρωτικού τόμου των ποιημάτων του (“Βιογραφία: Ποιήματα 1974-2014”, Κέδρος) το νέο ποιητικό βιβλίο του Νάσου Βαγενά είναι το πλέον αυτοβιογραφικό του: ένα είδος ποιητικού μυθιστορήματος (αποτελούμενου από 60 ολιγόστιχα χωρία), που αφηγείται αναδρομικά, μέσα από τα μάτια ενός μικρού παιδιού, την τραγική ιστορία μιας γυναίκας που έκανε ποίηση χωρίς να το ξέρει, στη μαρτυρική πόλη της Δράμας του περασμένου αιώνα.

Ποίηση, Κέδρος, 2016, 80 σελ.

Η ειρωνική γλώσσα – Νάσος Βαγενάς

Κριτικές μελέτες για τη νεοελληνική γραμματεία
Αρκετά από τα κείμενα αυτού του βιβλίου, που γράφτηκαν στο διάστημα των τελευταίων δεκαεφτά χρόνων, είναι αναθεωρητικής φύσεως. Επιχειρούν να δείξουν ότι η επικρατούσα άποψη για ορισμένα θέματα της λογοτεχνίας και της κριτικής μας είναι ασύστατη, κυρίως γιατί στηρίζεται σε λανθασμένα δεδομένα. Άλλα κείμενα του βιβλίου προσπαθούν να περιγράψουν με μεγαλύτερη ακρίβεια κάποια φαινόμενα της νεοελληνικής γραμματείας. Τέλος, ορισμένα αποτελούν κριτική συγκεκριμένων έργων. Στη βάση του βιβλίου βρίσκεται η πεποίθηση ότι το λογοτεχνικό και κριτικό παρελθόν και παρόν μας δεν έχει μελετηθεί με την απαιτούμενη προσοχή και ότι προσεχτική έρευνά του θα διασαλεύσει αρκετές από τις σημερινές του βεβαιότητες.
Νάσος Βαγενάς – Ιούνιος 1994
Περιέχονται τα δοκίμια:
Α’
– Η ποιητική του δάσους
– Για έναν ορισμό του μοντέρνου στην ποίηση
– Αντικειμενική συστοιχία και μυθική μέθοδος
– Γύρω από τις αρχές του ελληνικού μοντερνισμού
– Η ειρωνική γλώσσα
– Ο Μπόρχες, ο Καβάφης και ο λαβύρινθος της ειρωνίας
– Ξαναδιαβάζοντας τον Αναγνωστάκη
– Σχόλια στον “Νεκρόδειπνο” του Τάκη Σινόπουλου
– Το μυστήριο της “Φοινικιάς”
– Για την ποίηση του 18ου αιώνα
α. Ο αντιποιητικός 18ος αιώνας
β. Θωμάς Βελάστης
γ. Καισάριος Δαπόντες
δ. Ιωάννης Λαζαρόπουλος
Β’
– Οι αρχές της πεζογραφίας του ελληνικού κράτους
– “Ο πίθηκος Ξουθ”
– “Έξι νύχτες στην Ακρόπολη”: Το ημερολόγιο ως μυθιστόρημα
Γ’
– Ο Καβάφης της κριτικής και ο Καβάφης του Σεφέρη
– Ροΐδης και Ρίχτερ
– Η συγκριτική φιλολογία στην Ελλάδα ως τη γενιά του ’30
– Ο Χάρολντ Μπλουμ και η θεωρία της επίδρασης
– Σχόλια για την πρόσληψη του Χ. Μπλουμ στην Ελλάδα
– Νεοελληνική λογοτεχνία και ελληνικό πανεπιστήμιο
– Μύθοι της λογοτεχνικής κριτικής μας
– Ο υπερρεαλισμός στην Ελλάδα και ο μύθος της αργοπορίας
– Κληρονομία και κληροδοσία της λογοτεχνικής κριτικής μας

Στη νήσο των Μακάρων – Νάσος Βαγενάς

Το ενδέκατο ποιητικό βιβλίο του Νάσου Βαγενά με τίτλο “Στη νήσο των μακάρων” είναι μια συλλογή ιδιότυπη, κατά το ότι αποτελείται ολόκληρη από ποιήματα για ποιητές, Έλληνες και ξένους, η ζωή και η ποίησή τους αποτέλεσαν για τον Βαγενά πηγή έμπνευσης.
Το βιβλίο περιέχει 25 σονέτα (για τους Κάλβο, Σολωμό, Παλαμά, Καβάφη, Σικελιανό, Φιλύρα, Καρυωτάκη, Ρίτσο, Μπάυρον, Έλιοτ, Μπόρχες κ.ά.) και ένα ποίημα σε ελεύθερο στίχο για τον Σεφέρη.

Η παραμόρφωση του Καρυωτάκη – Νάσος Βαγενάς

Η ποίηση του Καρυωτάκη είναι η ποίηση των συναισθημάτων μιας μεμονωμένης ανθρώπινης περίπτωσης, που κατορθώνει να αρθεί σε ένα οντολογικό επίπεδο χωρίς τη βοήθεια της διασύνδεσής της με μια συλλογική εμπειρία, όπως συμβαίνει με την ποίηση του Σεφέρη. Ακόμη: είναι η ποίηση μιας εκφραστικής που κατορθώνει να δώσει μιαν αίσθηση ποιητικού εκσυγχρονισμού παραπλήσια με την μοντερνιστική εις πείσμα της παραδοσιακής τεχνοτροπίας της. Πώς συμβαίνουν αυτά, είναι ένα αξιοθαύμαστο μυστήριο. Στην εξιχνίαση αυτού του σύνθετου μυστηρίου θα πρέπει κυρίως να στρέψουν την προσοχή τους όσοι κριτικοί του Καρυωτάκη αισθάνονται ότι η λογοτεχνική κριτική του έργου του είναι κάτι περισσότερο από τη διατύπωση αντισεφερικών αισθημάτων.

Κινούμενος στόχος – Νάσος Βαγενάς

Κριτικά κείμενα
Πότε αρχίζει η νεοελληνική λογοτεχνία; Αγνοεί η νεοελληνική κριτική τον Λογγίνο; Υπάρχει “ένα γλωσσικό, λογοτεχνικό και πολιτισμικό χάσμα” ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Επτανήσιους της εποχής του Σολωμού; Είναι ο Ροΐδης τόσο σημαντικός λογοτεχνικός κριτικός όσο θεωρείται; Είναι ο Δροσίνης τόσο ασήμαντος ποιητής όσο πιστεύεται; Πόσο ανόμοιοι είναι ο Παλαμάς και ο Καβάφης; Υπάρχει καρυωτακισμός πριν από τον Καρυωτάκη; Ανήκει ο Κ.Θ. Δημαράς στη γενιά του ’30; Γνωρίζουμε επαρκώς την ποιητική θεωρία του Σεφέρη;
Στα ερωτήματα αυτά, καθώς και σε μερικά άλλα, επιχειρούν να απαντήσουν τα κείμενα αυτού του βιβλίου επισημαίνοντας την ανάγκη για μια προσεκτικότερη προσέγγιση της λογοτεχνικής μας παράδοσης.

Μεταμοντερνισμός και λογοτεχνία – Νάσος Βαγενάς

Υπάρχει μεταμοντέρνα λογοτεχνία; Μπορεί να υπάρξει λογοτεχνία πέρα από το σημείο στο οποίο οδήγησε τη λογοτεχνία ο μοντερνισμός; Ή μήπως υπάρχει μόνο μια θεωρητική αντίληψη της λογοτεχνίας η οποία μπορεί να ονομαστεί μεταμοντέρνα, γιατί προσεγγίζει τη λογοτεχνία με τρόπο εντελώς διαφορετικό από εκείνους με τους οποίους την προσεγγίζει η λογοτεχνική θεωρία και κριτική έως τον μοντερνισμό;
Με τη δεύτερη έκδοση αυτού του βιβλίου, στο οποίο στα τρία, αρχικά (“Ταυτότητα και ποιητικός λόγος”, “Μεταμοντερνισμός και λογοτεχνική κριτική”, “Η κρίση του ελεύθερου στίχου”), προστίθενται δύο νέα κείμενα (“Λογοτεχνία και οργανική μορφή”, “Λογοτεχνία και ηθική”), ο Νάσος Βαγενάς ολοκληρώνει την κριτική του της μεταμοντέρνας θεώρησης της λογοτεχνίας και προσδιορίζει εκείνο που τη διαφοροποιεί με τρόπο αδιαμφισβήτητο από τις άλλες θεωρήσεις της.
Τα τρία κείμενα που συνθέτουν αυτό το βιβλίο προσπαθούν να προσδιορίσουν εκείνο που διαφοροποιεί με τρόπο αδιαμφισβήτητο τη μεταμοντέρνα θεώρηση της λογοτεχνίας από τις άλλες θεωρήσεις της.

Γκιόστρα – Νάσος Βαγενάς

Κείμενα κριτικής διαμάχης
– Πότε αρχίζει η νεοελληνική λογοτεχνία;
– Ήταν ανύπαρκτη η πεζογραφία στα Επτάνησα τον 19ο αιώνα;
– Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται χυδαίος στη λογοτεχνία ο βιογραφισμός;
– Είναι αλήθεια ότι η γενιά του ’30 ήθελε να αφανίσει τον Καρυωτάκη;
– Είναι κριτική η κριτική από μνήμης;
– Είναι φιλολογία η “Νεοελληνική Φιλολογία της Αμερικής”;
– Μπορεί κανείς να μιλήσει επί της ουσίας για τις “Ωδές” του Κάλβου, αν δεν γνωρίζει το ιταλικό ποιητικό του έργο;
Στα ερωτήματα αυτά απαντούν τα δεκατρία κείμενα κριτικού αντιλόγου που συνθέτουν τη “Γκιόστρα” (=κονταροχτύπημα στη γλώσσα του Κορνάρου).
Το ότι η ένταση τους υπερβαίνει την ηπιότητα ενός κριτικού διαλόγου είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο διαχειρίστηκαν τη διαφωνία οι διαμαχόμενοι. Η ηπιότητα στις κριτικές συζητήσεις είναι αρετή, όμως όχι πάντοτε. Σε αρκετές περιπτώσεις αντί να διευκολύνει εμποδίζει την κριτική μελέτη των θεμάτων.
Η Μικρή Άρκτος παρουσιάζει στη σειρά δοκιμίων της, το νέο βιβλίο του Νάσου Βαγενά, “Γκιόστρα”, ένα ανθολόγιο κειμένων κριτικού αντιλόγου τα οποία γράφτηκαν μέσα στην τελευταία δεκαετία, με πρόθεση να επισημάνουν την ανάγκη για μια προσεκτικότερη μελέτη των θεμάτων τα οποία πραγματεύονται. Παρόλα αυτά, παραμένουν κείμενα -πέραν της έντασής τους- σημαντικά στην ανάδειξη θεματικών και θεμάτων που απασχολούν την τελευταία δεκαετία τον κριτικό λόγο αλλά και τους αναγνώστες της ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Σημειώσεις από την αρχή του αιώνα – Νάσος Βαγενάς

“Εξωτερικό ημερολόγιο”, κατ’ αντιδιαστολήν προς το “εσωτερικό” (το journal intime), το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει -υπό μορφήν επιφυλλίδων, κριτικών παρεμβάσεων και βιβλιοκρισιών (που οι περισσότερες δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα “Το Βήμα”)- χρονολογημένες “σημειώσεις” για γεγονότα και φαινόμενα της πολιτισμικής μας ζωής των τελευταίων δεκατριών χρόνων. Η σύγχυση των λογοτεχνικών σπουδών, ο επαρχιωτισμός της κριτικής, η διαφημιστική βία, τα ιδεολογήματα της Θεωρίας, η παθογένεια του ελληνικού πανεπιστημίου, οι μεταμφιέσεις του λαϊκισμού, ο θρίαμβος της παρακουλτούρας, η λεηλασία του ελληνικού κράτους, αλλά και δραστηριότητες δημιουργικές και εκφράσεις αντίθετες προς τα παραπάνω, είναι τα θέματα αυτού του βιβλίου, που μπορεί να διαβαστεί και ως κριτική των πολιτισμικών πεπραγμένων της Μεταπολίτευσης.

Βιογραφία – Νάσος Βαγενάς

Ποιήματα 1974 – 2014
Με τον τίτλο “Βιογραφία: Ποιήματα 1974-2014” κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος η συλλογική έκδοση των ποιημάτων του Νάσου Βαγενά. Το βιβλίο, που είναι το τρίτο στη νέα σειρά ποιητικών Απάντων του Κέδρου (μετά από εκείνα του Βάρναλη και του Σαχτούρη), περιέχει τα έντεκα βιβλία του Βαγενά, τα δημοσιευμένα σε διάστημα σαράντα χρόνων. Μεγάλου σχήματος, με σκληρό εξώφυλλο που διακοσμείται από πίνακα του Αλέξανδρου Ίσαρη.
ΠΕΔΙΟΝ ΑΡΕΩΣ 1974
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ 1978
ΤΑ ΓΟΝΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΞΑΝΗΣ 1981
Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ 1982
ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΜΗ ΤΑΞΙΔΙΩΤΗ 1986
Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΙΠΤΑΜΕΝΟΥ 1989
ΒΑΡΒΑΡΕΣ ΩΔΕΣ 1992
Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΙΠΤΑΜΕΝΟΥ, Β΄ 1997
ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ ΜΠΑΛΛΑΝΤΕΣ 2001
ΣΤΕΦΑΝΟΣ 2004
ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΤΩΝ ΜΑΚΑΡΩΝ 2010