Νίκος Μπακουνάκης

Όταν έπεσα στο μελανοδοχείο – Νίκος Μπακουνάκης

Πώς ένας έφηβος ανακαλύπτει το βιβλίο και την ανάγνωση; Πώς περνάει από το κόμικ στον Καμύ; Πώς αποκτά αναγνωστική και βιβλιοφιλική εμπειρία; Πώς μπαίνει, τυχαία, στη δημοσιογραφία; Και πώς, το 1997, δημιουργεί το πρώτο ένθετο για «Βιβλία» στον ελληνικό Τύπο; Το παρόν βιβλίο είναι μια αυτοβιογραφική αφήγηση, με στοιχεία λογοτεχνικής δημοσιογραφίας, κριτικού δοκιμίου και ιστορίας των ΜΜΕ, που καλύπτει μια περίοδο σαράντα ετών, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως σήμερα. Η Πάτρα, η Αθήνα, το Παρίσι είναι οι χώροι δράσης του ήρωα-αφηγητή. Στο φόντο, εκδότες, δημοσιογράφοι, συγγραφείς, συναντήσεις με αξιομνημόνευτους ανθρώπους, εφημερίδες, βιβλιοπωλεία, μπαρ και εστιατόρια, διαμάχες και αντιπαραθέσεις, απογοητεύσεις και θρίαμβοι, διαψεύσεις και χρεοκοπίες. Αλλά, πάνω απ’ όλα, η ακατάλυτη σχέση γραφής και ανάγνωσης.

Αυτοβιογραφία, Δημοσιογραφία, Πόλις, 2021, 356 σελ.

Ταξίδι στη Νέα Υόρκη – Νίκος Μπακουνάκης

Μικρές καθημερινές ιστορίες από τη Νέα Υόρκη. Άνθρωποι και μικρόκοσμοι της αμερικανικής μητρόπολης. Μια κτηνοτρόφος, ελληνικής καταγωγής, σε μπαρ του Βίλατζ. Ένας εβραίος τσαγκάρης από την Τασκένδη στην οδό Χάντσον. Ένας ιεροκήρυκας στον Άγιο Βαρθολομαίο της Λεωφόρου Παρκ. Ένας επενδυτής από το Πουέρτο Ρίκο, που συστήνει σαν καλή επένδυση αγορές στου Μακρυγιάννη. Η Λόρνα, κόουτς ηθοποιών, στη Μετροπόλιταν Όπερα. Η ποιήτρια Λουίζ Γκλουκ στη Δημόσια Βιβλιοθήκη. Κι ακόμη, τα πανεπιστήμια και η πόλη, τo freak show ενός αγώνα ΝΒΑ, οι σινεφίλ του Μανχάταν, τα δεκανίκια της σύγχρονης τέχνης, μια καινούργια γραμμή μετρό, πώς γίνονται landmark δημόσιες τουαλέτες… Κι άλλες πολλές ιστορίες, όπου ο συγγραφέας άλλοτε παρατηρεί κι άλλοτε γίνεται ήρωας.

Ταξίδια και περιηγήσεις, Πόλις, 2017, 108 σελ.

Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ – Νίκος Μπακουνάκης

Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες, 19ος-2ός αιώνας


Στις 5 Οκτωβρίου 1873 δημοσιεύεται στην εφημερίδα “Εφημερίς” των Αθηνών η ιστορία ενός άπορου 17χρονου κοριτσιού από τον Πειραιά που μεταμφιέζεται σε αγόρι για να βρει στην Αθήνα εργασία και κατοικία. Είναι η πρώτη αφήγηση σε ελληνική εφημερίδα, η πρώτη “ιστορία με ανθρώπινο ενδιαφέρον” (“human interest story”), όπως την ονομάζουν οι Αμερικανοί, “fait divers”, όπως την ονομάζουν οι Γάλλοι, ένα είδος με το οποίο ο Τύπος στρέφεται προς το πραγματικό και αναπαριστά ή εξιστορεί την καθημερινότητα. Το αστυνομικό δελτίο, τα δικαστικά πρακτικά, το κοινωνικό περιθώριο και η εργατική τάξη, οι πόλεμοι είναι οι προνομιακοί χώροι απ’ όπου η δημοσιογραφική αφήγηση αντλεί τα θέματά της. Ένα διπλό έγκλημα στα Βίλια, που εκδικάζεται με διερμηνέα γιατί δράστες και μάρτυρες ομιλούν μόνο αλβανικά, ένας φόνος στα Τρίκαλα με δράστη ηγούμενο τοπικής μονής για λαθρεμπόριο τσιγαρόχαρτου, οι συνθήκες διαβίωσης των εργατών στο Λαύριο, τα αιματηρά επεισόδια μεταξύ φοιτητών και αστυνομίας στα Προπύλαια, ο θάνατος του γιου τού στρατηγού Καλάρη στους Βαλκανικούς Πολέμους, η άφιξη των Ελλήνων αιχμαλώτων στρατιωτών από τη Μικρά Ασία σε μια ερημική ακτή του Πειραιά, το μυστηριώδες έγκλημα του Κηφισού (η δολοφονία Αθανασόπουλου) -η διασημότερη ίσως δημοσιογραφική αφήγηση στον ελληνικό Τύπο-, η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1933, όπου για πρώτη φορά ακολουθούνται οι αφηγηματικοί κανόνες των κινηματογραφικών σεκάνς, το κοινωνικό περιθώριο της Αθήνας και οι πόρνες των Βούρλων, όπου για πρώτη φορά στις ελληνικές εφημερίδες έχουμε απόκρυψη ταυτότητας από την πλευρά του ρεπόρτερ, είναι μερικές από τις αφηγήσεις που χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα για να παρουσιαστεί αυτό το είδος στον ελληνικό Τύπο.

Η “Εφημερίς” είναι η πρώτη ημερήσια εφημερίδα που εκδίδεται στην Ελλάδα και ανήκει στον τύπο της ανεξάρτητης εφημερίδας μεγάλου κοινού, με την οποία ανοίγει ο ελληνικός αιώνας των εφημερίδων. Ακολούθησαν πολλοί τίτλοι, που έφεραν στο όλο και αυξανόμενο αναγνωστικό κοινό την ποιητική της καθημερινότητας. Στο βιβλίο, εκτός από τις αφηγήσεις, παρουσιάζονται και οι φορείς της αφήγησης, οι εφημερίδες, η οργάνωσή τους, η διανομή τους, τα τιράζ τους, η ανταπόκρισή τους στην τεχνολογία, το άνοιγμά τους στον έξω κόσμο. Παρουσιάζονται βεβαίως και οι αφηγητές, οι δημοσιογράφοι ή οι ρεπόρτερ, η επαγγελματοποίησή τους, η εμφάνισή τους στις στατιστικές, αλλά και η διαρκής κίνησή τους από τη δημοσιογραφία στη λογοτεχνία, και αντίστροφα.

Το “Δημοσιογράφος ή ρεπόρτερ – Η αφήγηση στις ελληνικές εφημερίδες, 19ος-20ός αιώνας” είναι η πρώτη έρευνα στην οποία ο ελληνικός Τύπος δεν αντιμετωπίζεται ως κεφάλαιο της πολιτικής ιστορίας αλλά ως αυτόνομο αφηγηματικό πεδίο, με τους δικούς του κανόνες σε σχέση με τη λειτουργία του βλέμματος του ρεπόρτερ, της μαρτυρίας, του πρώτου προσώπου, της τεκμηρίωσης του γεγονότος, της υπογραφής. Καθώς η εφημερίδα ως μέσο και ως μορφή αρχείου έχει χάσει σήμερα την κυριαρχία της, μπορούμε να πούμε ότι το βιβλίο αυτό ανήκει σ’ έναν ιδιαίτερο χώρο της επιστήμης της Ιστορίας, που ονομάζεται Αρχαιολογία των Μέσων.

Κρατικό Βραβείο Χρονικού – Μαρτυρίας 2015
Βραβείο Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη Ακαδημίας Αθηνών 2016

Δημοσιογραφία, Πόλις, 2014, 471 σελ.

Μια στιγμή της Ευρώπης στην Ελλάδα του 19ου αιώνα – Νίκος Μπακουνάκης

Ο λόγος, η εικόνα, ο μύθος του Ανδρέα Ρηγόπουλου


Μια εποχή, ένας πρωταγωνιστής, μια ιδέα: τον 19o αιώνα ο Ανδρέας Ρηγόπουλος υποστηρίζει την ιδέα της Ευρώπης των λαών.

Το 1852 εμφανίστηκε στο Μπρόντγουεϊ της Νέας Υόρκης με φουστανέλα,για να μιλήσει για την τότε ελληνική και ευρωπαϊκή πραγματικότητα.Υπήρξε ένας από τους πρώτους “δημόσιους διανοούμενους”· καλλιέργησε συστηματικά την εικόνα του και μυθοποιήθηκε από τον κύκλο των φίλων και των μαθητών του. Η αυτοκτονία του, κάπου στο Αιγαίο Πέλαγος, συνέβαλε περισσότερο στη μυθοποίησή του. Εκκεντρικός και ανεξάρτητος, αποκαλούνταν από τον Βικτόρ Ουγκό “αρχηγός των δημοκρατικών της Αθήνας”. Κοσμοπολίτης, ήταν γνώστης όλων των κινημάτων της εποχής του και αλληλογραφούσε με τις προσωπικότητες που διαμόρφωσαν την Ευρώπη του 19ου αιώνα.

Ο δημόσιος λόγος του, ενταγμένος στο πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας -η καταγωγή της οποίας, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, είναι ευρωπαϊκή-, είχε ως αιχμές την εθνική ολοκλήρωση της Ελλάδας, από το Ιόνιο ώς την Κωνσταντινούπολη, τη δημιουργία ενός σύγχρονου φιλελεύθερου κράτους και τη διεκδίκηση των “Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης”, όπου η Ελλάδα θα συμμετείχε ως ισότιμο μέλος.

Το δοκίμιο του Νίκου Μπακουνάκη ανασυνθέτει, με συναρπαστικό τρόπο και με αξιοποίηση ανέκδοτων
πηγών, τη ζωή του Ανδρέα Ρηγόπουλου (1821-1889), στοχεύοντας κυρίως στον δημόσιο λόγο του για την Ευρώπη. Μαζί με τον βίο του Ρηγόπουλου παρουσιάζεται και μια ολόκληρη εποχή, τόσο καθοριστική για την “αρχαιολογία” της Ευρώπης,με τις συγκρούσεις, τις αντιθέσεις, τις ιδέες, τα βιβλία, τις εφημερίδες, ακόμη και τη γεωγραφία της.

Το δοκίμιο αναδεικνύει, επίσης, το επίκαιρο και στις μέρες μας θέμα της κατασκευής της δημόσιας εικόνας ενός προσώπου, που μπορεί να περιλαμβάνει επινοημένα ή και παραποιημένα στοιχεία.

Ιστορία, Πολιτική, Πόλις, 2008, 299 σελ.

Πανεπιστήμιο – Νίκος Μπακουνάκης

Πέρα από το καλό και το κακό του άρθρου 16


Η κρίση του δημόσιου πανεπιστημίου. Το φάσμα του ιδιωτικού πανεπιστημίου: πρόκληση ή απειλή. Η ευρωπαϊκή παράδοση και το αγγλοσαξονικό παράδειγμα. Ο εκσυγχρονισμός και η αυτονομία. Η κρυφή γοητεία της αγοράς και το ιδιωτικό χρήμα. Το πανεπιστήμιο ως φορέας πολιτισμού και παιδείας.

Εκπαιδευτική πολιτική, Πόλις, 2006, 30 σελ.

Πάτρα, τότε και τώρα – Νίκος Μπακουνάκης

Οι Εκδόσεις Ολκός το 2004 εγκαινίασαν μια σειρά φωτογραφικών λευκωμάτων με τον τίτλο “Ελληνικές Πόλεις, Τότε και Τώρα” με αντικριστές φωτογραφίες, παλαιές με σύγχρονες. Το πρώτο λεύκωμα της σειράς ήταν “Αθήνα, Τότε και Τώρα”.
Το φετινό λεύκωμα, “Πάτρα, Τότε και Τώρα”, είναι αφιερωμένο στην αχαϊκή πρωτεύουσα, αφού το 2006 θα είναι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Το παλιό φωτογραφικό υλικό παρατίθεται στη σύγχρονη φωτογράφηση, επιτρέποντας στον αναγνώστη να παρατηρήσει τι έμεινε ίδιο, τι άλλαξε στην εικόνα της πόλης των πρώτων δεκαετιών του περασμένου αιώνα και του σήμερα συγκρίνοντας το λιμάνι, την προκυμαία, τους δρόμους, τις πλατείες, τις εξοχές.
Τα κείμενα του τόμου και τον σχολιασμό των φωτογραφιών έγραψε ο Πατρινός συγγραφέας και δημοσιογράφος Νίκος Μπακουνάκης, την έρευνα και επιλογή του παλαιού φωτογραφικού υλικού είχε η διευθύντρια του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη Φανή Κωνσταντίνου. Οι παλιές φωτογραφίες προέρχονται από τη Συλλογή του Νίκου Πολίτη, ενώ η σημερινή φωτογράφηση έγινε από τον Λεωνίδα Κουργιαντάκη.
Επικοινωνιακός κόμβος μεταξύ Βορρά-Νότου, Ανατολής-Δύσης, η Πάτρα, όπως γράφει ο Νίκος Μπακουνάκης, πόλη της συνύπαρξης και της ανοχής, στέγασε κάτω από την κοινή στέγη της θρησκείες, γλώσσες, φυλές. Δικαίως λοιπόν θα τη γιορτάσουμε ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, άλλωστε από την Πάτρα ο πρωτοπόρος ρομαντικός Ανδρέας Ρηγόπουλος έριξε την ιδέα της Ευρώπης των Λαών από τον 19ο αιώνα κιόλας. Πόλη πολιτισμού και ιστορίας, μια Πολιτιστική Πρωτεύουσα.

Επιμέλεια: Φανή Κωνσταντίνου
Φωτογράφος: Λεωνίδας Κουργιαντάκης
Τότε: Το παλαιό φωτογραφικό υλικό προέρχεται από τη συλλογή του Νίκου Φ. Πολίτη.
Τώρα: Οι σύγχρονες λήψεις των φωτογραφιών έγιναν από τον Λεωνίδα Κουργιαντάκη.

Φωτογραφικό λεύκωμα, Ολκός, 2005, 166 σελ.

Φισκάρδο χωριό της Κεφαλλονιάς – Νίκος Μπακουνάκης

Η ανθρωπολογία μιας νησιώτικης κοινωνίας
Fiscardo a village in Kefallonia: The anthropology of an island community


Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς το Φισκάρδο, αν έρχεται από την ενδοχώρα της Κεφαλλονιάς· κι ακόμη δυσκολότερο να το φωτογραφίσει. Από αυτό το χωριό, στην άκρη της χερσονήσου της Ερισού, η ενδοχώρα μοιάζει μακρινή. Ένας «πίσω κόσμος», που για να φτάσεις στην πρωτεύουσά του, το Αργοστόλι, ήθελες, μέχρι τη δεκαετία του ’70, το λιγότερο τέσσερις ώρες, με το λεωφορείο, διασχίζοντας ένα δρόμο δραματικής αγριότητας, αλλά και ομορφιάς, «συλλέγοντας», στη διαδρομή, πουλερικά, ζωντανά ή σφαγμένα, ταξιδιώτες κάθε είδους, επείγοντα μηνύματα και γράμματα προορισμένα για μακρινά ταχυδρομεία, στις τέσσερις άκρες του κόσμου όπου ήταν σπαρμένοι οι επιχειρηματικοί Κεφαλλονίτες.

Μετάφραση: Αρίσταρχος Ματσούκας
Φωτογράφος: Παναγής Δενδρινός
Περιέχει Βιβλιογραφία

Φωτογραφικό λεύκωμα, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2003, 119

Ιταλικές νύχτες – Νίκος Μπακουνάκης

Ένα μουσικό ημερολόγιο


Οι “Ιταλικές Νύχτες” είναι ένα προσωπικό μουσικό ημερολόγιο, με ποικίλους σταθμούς και πολλαπλό ύφος. Από τα καθαρά ερευνητικά κείμενα για την “ελληνική δυτική μουσική” ή την “υποδοχή” του Βάγκνερ στην Ελλάδα, φτάνοντας στο “Η υστερία Κάλλας”, γραμμένο με τον τρόπο ενός κοσμικογράφου του Vanity Fair, ή στο διασκεδαστικό “Η γεύση του μελοδράματος”, οι “Ιταλικές Νύχτες” μάς οδηγούν στον κόσμο της όπερας, όπως αυτός απλώνεται κυρίως στη Μεσόγειο στους τρεις τελευταίους αιώνες.

Δοκίμιο, Μουσική, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2001, 169 σελ.

Το κρασί του Γουσταύου – Νίκος Μπακουνάκης

Αφήγημα οινικών περιπετειών


Το “Κρασί του Γουσταύου” δεν είναι μια οινολογική μελέτη. Μολονότι βρέχεται από αρκετή ρετσίνα, πολύ σταφιδίτη, μερικά βαρελάκια βερντέα και πολλά εμβοκάλια κόκκινου και λευκού κρασιού, είναι προϊόν έρευνας ενός ιστορικού, ο οποίος δεν αποκλείεται να είναι και οινόφιλος. Θέμα της είναι μια πρόσληψη, η πρόσληψη της “λόγιας οινοποίησης”, της oenologie savante, από τα εμπορικά στρώματα των περιοχών της σταφίδας (Πελοπόννησος και Επτάνησα), και η βήμα το βήμα κατάκτηση της οινικής ωριμότητας, σ’ ένα γεωγραφικό χώρο όπου η Ελλάδα έζησε τον δικό της “μαύρο πυρετό”, τον σταφιδικό πυρετό. Άλλωστε η Πελοπόννησος ήταν το μεγαλύτερο αμπελουργικό διαμέρισμα της χώρας, τουλάχιστον έως τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.
Η λόγια οινοποίηση και η ανάπτυξη της οινοποιίας σε εμπορικά πλαίσια έχει βέβαια μια ισχυρή επιχειρηματική πλευρά. Δεν λείπουν όμως και οι ισχυρές πολιτισμικές παράμετροι, που έχουν να κάνουν με τη μετατροπή του εμπόρου σε αμπελουργό, με τη νομιμοποίησή του μέσω της γης και με τη συμβολική εγκατάστασή του σ’ ένα χώρο μέσω της αμπελοκαλλιέργειας. Επίσης, με τις συμπεριφορές απέναντι στο κρασί και στο αλκοόλ, με τον κοινωνικό χρόνο και τη διάθεσή του, αλλά και με τις διαφορές πολιτισμού που θεμελιώνονται πάνω στο κρασί.

Ο τίτλος “Το κρασί του Γουσταύου” στηρίζεται σ’ αυτή τη σχέση. Άλλωστε ο ήρωάς μας έχει δύο πρόσωπα, χωρίς να είναι ο Ιανός. Ένας Γουσταύος, ο Κλάους, έθεσε τις βάσεις της οινοποίησης στην Πάτρα, δηλαδή στην πρωτεύουσα μιας μεγάλης περιοχής που, για έναν και πλέον αιώνα, στήριξε την οικονομία της στη σταφίδα, κι ένας άλλος Γουσταύος, ο Φλωμπέρ, έγραψε για την κακή ποιότητα του τοπικού -προφανώς σταφιδίτη- οίνου, προβάλλοντας μέσω αυτού την πολιτισμική υπεροχή της Γαλλίας.

Περιέχει Βιβλιογραφία

Οινοποιία, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997, 142 σελ.

Πάτρα 1828-1860 – Νίκος Μπακουνάκης

Μια ελληνική πρωτεύουσα στον 19ο αιώνα


Όταν ο Κάρολος Ντίκενς αποθεώνει στις Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες του τις σταφίδες, ως συστατικό στοιχείο του γιορταστικού τραπεζιού και, κατά προέκταση, ως ένα από τα σύμβολα της ευτυχίας της αστικής λονδρέζικης οικογένειας, η βικτοριανή Αγγλία ζει πια την εποχή της πουτίγκας. Στις αγορές του Λονδίνου και του Λίβερπουλ η κορινθιακή σταφίδα θα εκτοπίσει κάθε άλλο τύπο του προϊόντος αυτού. Με τη σταφίδα, μια σημαντική περιοχή του Ελληνικού Κράτους εντάσσεται σ’ ένα ευρωπαϊκό οικονομικό πλαίσιο που έχει ως κέντρο του την Αγγλία. Στο κέντρο όλου αυτού του κόσμου, οργανωτής και έμπορος μαζί είναι η Πάτρα. Η πόλη είναι το αντικείμενο του βιβλίου.

Το βιβλίο αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο παρακολουθούμε το χώρο, έντονα φορτισμένο με λειτουργίες και σημασίες (αλλά και την παράστασή του ή τη λειτουργική ερμηνεία του σε κείμενα και εικόνες των συγχρόνων του). Στο δεύτερο παρακολουθούμε τους ανθρώπους, κυρίως τους εμπόρους αλλά και τους παλιούς παραδοσιακούς κτηματίες. Στο τρίτο παρακολουθούμε τα προϊόντα, τις currants των Άγγλων, τις raisins de Corinthe των Γάλλων. Οι χρόνοι της σταφίδας καθορίζουν και τους χρόνους της πόλης.

Μια μελέτη που στηρίζεται σε αρχειακές πηγές και που παρουσιάζει, για πρώτη φορά, τεκμηριωμένα και ολικά το πρώτο εξαγωγικό κέντρο του Ελληνικού Κράτους.

Περιέχει Βιβλιογραφία
Η εικονογράφηση βρίσκεται σε 16 σελίδες εκτός κειμένου.

Πάτρα-Ιστορία, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1995, 285 σελ.

Το φάντασμα της Νόρμα – Νίκος Μπακουνάκης

Η υποδοχή του μελοδράματος στον ελληνικό χώρο το 19ο αιώνα, Ερμούπολη – Πάτρα


Το μελόδραμα είναι το αντικείμενο του βιβλίου αυτού, όχι αποκλειστικά ως ένα κεφάλαιο της ιστορίας του θεάτρου. Εκείνο που απασχολεί περισσότερο το συγγραφέα είναι η παρουσία του μελοδράματος στις ελληνικές πόλεις, στο 19ο αιώνα, και το ειδικό βάρος του ως λειτουργικού στοιχείου των νοοτροπιών των αστικών στρωμάτων, ως «συστατικού» των εμπορικών κοινωνιών.

Στο επίκεντρο της έρευνας βρίσκονται η Πάτρα και η Ερμούπολη, που αποτελούν δύο αυθεντικούς και αυτοδύναμους κόσμους του ελληνικού χώρου για περισσότερο από μία εξηκονταετία. Και στις δύο πόλεις οι έμποροι οργανώνουν, αυτοί και μόνον αυτοί, το συλλογικό κοινωνικό βίο τους και διεκδικούν το μελόδραμα ως την «περιζήτητον» διασκέδασή τους.

Ο τίτλος του βιβλίου μπορεί να υποβλέπει (και, μήπως, να ζηλεύει;) το μυστήριο του τίτλου του μυθιστορήματος του Γκαστόν Λερού Το Φάντασμα της Όπερας. Άλλωστε, ιστορίες με φαντάσματα που περιπλανώνται στα θέατρα δεν λείπουν από τον ελληνικό χώρο. Περισσότερο απ’ αυτό όμως, ο τίτλος υποδηλώνει μια εμμονή, μια διαρκή αναζήτηση, με οποιοδήποτε τρόπο, των «ιταλικών χειμώνων».

Θέατρο, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1991, 180 σελ.