Εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1965 με το θεατρικό έργο “Η ιστορία του Αλή Ρέτζο”. Δραματουργός, μεταφραστής, μελετητής του έργου του Μπέρτολτ Μπρεχτ και σεναριογράφος του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Εκτός από τέσσερα θεατρικά έργα, έχει γράψει δύο αστυνομικά μυθιστορήματα, το “Νυχτερινό δελτίο” (1995) και το “Άμυνα ζώνης” (1998) [σ.σ.: ακολούθησαν τα μυθιστορήματα “Ο Τσε αυτοκτόνησε” (2003), “Βασικός μέτοχος” (2006), “Παλιά, πολύ παλιά” (2008), “Ληξιπρόθεσμα δάνεια” (2010), “Περαίωση” (2011), με τη μεσολάβηση της συλλογής διηγημάτων “Αθήνα, πρωτεύουσα των Βαλκανίων” (2004)]. Στα μυθιστορήματά του κεντρικός ήρωας είναι ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, ένας συντηρητικός ως προς τις ιδέες και τις συνήθειες πενηντάρης, που έχει ως χόμπι την ανάγνωση λεξικών. Πρόκειται για έναν συνεπή επαγγελματία διώκτη του εγκλήματος που πρωταγωνιστεί σε νουάρ ιστορίες. Παντρεμένος με μιαν ήσυχη, απλοϊκή γυναίκα, πατέρας μιας ανήσυχης ερωτικά φοιτήτριας, δεν έχει καμιά σχέση ή ομοιότητα με τον Ηρακλή Πουαρό της Αγκάθα Κρίστι ούτε βέβαια με τον Φίλιπ Μάρλοου του Ρέημοντ Τσάντλερ. Θυμίζει όμως αμυδρά τον αστυνόμο Μαιγκρέ του Ζορζ Σιμενόν και είναι κατά κάποιον τρόπο ο διάδοχος του εμβληματικού αστυνόμου Μπέκα, ήρωα του Γιάννη Μαρή, του εισηγητή της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’50, ενός σημαντικού συγγραφέα, άγνωστου στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό. Στα μυθιστορήματα του Μάρκαρη είναι έντονοι οι απόηχοι από την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, καθώς κάποιοι ήρωες του, είχαν πολιτικές και οικονομικές σχέσεις με πρόσωπα των κρατικών μηχανισμών εκείνων των καθεστώτων.
Ο Μάρκαρης, όπως και οι άλλοι σύγχρονοι Έλληνες ομότεχνοί του, μέσω της αστυνομικής πλοκής θίγει καίρια ζητήματα της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας. Τα μυθιστορήματά του αποτελούν μια γοητευτική τοπογραφία της Αθήνας, της υπερτροφικής μεγαλούπολης, όπου συμβιώνουν λίγο πολύ αρμονικά γηγενείς, οικονομικοί μετανάστες και πολιτικοί πρόσφυγες από γειτονικές χώρες. Μιλάει για τον κόσμο των αστών και των νεόπλουτων, των επιτήδειων που πλουτίζουν από τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των φοροφυγάδων, μα και των καταστηματαρχών που υποδέχονται με επιφυλακτικότητα στα νησιά τους ντόπιους και αλλοδαπούς επισκέπτες. Σεναριογράφος έργων της τηλεόρασης, άριστος γνώστης των δημοσιογραφικών, καλλιτεχνικών και άλλων παρασκηνίων, προσπαθεί να αποκαλύψει ορισμένες από τις κρυφές πλευρές του κόσμου των μίντια, και να κοινολογήσει τα ευτράπελα που λαμβάνουν χώρα στα πάμπολλα τηλεοπτικά κανάλια. Ακόμα μας ξεναγεί με μαεστρία στον δαιδαλώδη κόσμο των κέντρων διασκέδασης, των νονών της νύχτας και των μπράβων, κάνοντας σαφείς υπαινιγμούς κατά ορισμένων πολιτικών αναμεμιγμένων σε έκνομες δραστηριότητες. Ο τρόπος με τον οποίο αφηγείται ο Μάρκαρης είναι απολαυστικός, οι χαρακτήρες διαγράφονται με ενάργεια, οι περιγραφόμενες καταστάσεις είναι αληθοφανείς, οι ήρωες ζουν μια πραγματική ζωή, τα πάντα είναι άψογα από λογοτεχνική άποψη. Ο Κώστας Χαρίτος πάνω στον οποίο στηρίζει την πλοκή των ιστοριών του, μολονότι έχει ένα αντικομμουνιστικό παρελθόν, γίνεται αμέσως συμπαθής στον αναγνώστη εξαιτίας του αδιάφθορου χαρακτήρα του και ίσως της έντιμης πενίας του, κι αυτό σε μια χώρα όπου οι αστυνομικοί δεν χαίρουν μεγάλης εκτίμησης για πολλούς λόγους, μα κυρίως πολιτικούς. Διότι ο αστυνόμος δεν είναι απλώς ένας ήρωας που εξιχνιάζει εγκλήματα αλλά κι ένας κάπως εκκεντρικός μα συνηθισμένος Έλληνας ο οποίος δεν αρκείται στη δράση: η συναρπαστική περιπλάνησή του στους αθηναϊκούς χώρους συνοδεύεται από ευφυείς παρατηρήσεις. Όλα αυτά επιτείνουν τη σαγήνη του κειμένου που παγιδεύει τον αναγνώστη μέχρι το τέλος της ιστορίας. Μερικές φορές ο συγγραφέας γράφει παρωδιακά και αυτό προφανώς οφείλεται στη διάθεσή του να διακωμωδήσει το αστυνομικό σώμα. Ο Μάρκαρης χρησιμοποιεί ένα σκληρό και ενίοτε προκλητικό χιούμορ κάτι που δείχνει πως επιθυμεί να σκανδαλίσει, αφού προηγουμένως κατορθώνει να κινητοποιήσει τα φαιά κύτταρα του εγκεφάλου των αναγνωστών του. Συμπερασματικά, κινείται με μια ανατρεπτική διάθεση βάλλοντας κατά των κακώς κειμένων που ταλανίζουν την Ελλάδα.
Τιμήθηκε στις 29.8.2013 με το “Μετάλιο Γκαίτε 2013” από το γερμανικό κράτος, σε τελετή που διοργανώθηκε στην Βαϊμάρη παρουσία της υφυπουργού Εξωτερικών Κορνέλια Πίπερ, “για την εξαιρετική προσφορά του στη γερμανική γλώσσα και τις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις”.
Φίλιππος Φιλίππου, συγγραφέας – κριτικός λογοτεχνίας.
Nυχτερινό δελτίο (1995), Γαβριηλίδης
Αμυνα ζώνης (1998), Γαβριηλίδης
Ο Τσε αυτοκτόνησε (2003), Γαβριηλίδης
Βασικός Μέτοχος (2006), Γαβριηλίδης
Παλιά, Πολύ Παλιά (2008), Γαβριηλίδης
Ληξιπρόθεσμα Δάνεια (2010), Γαβριηλίδης
Περαίωση (2011), Γαβριηλίδης
Νυχτερινό δελτίο (2011), Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε. (E)
Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία (2012), Γαβριηλίδης
Τίτλοι τέλους (2014), Γαβριηλίδης
Οffshore (2016), Γαβριηλίδης
Σεμινάρια φονικής γραφής (2018), Γαβριηλίδης
Η εποχή της υποκρισίας (2019), Γαβριηλίδης
Ο φόνος είναι χρήμα (2020), Κείμενα
Νυχτερινό δελτίο (2020), Κείμενα
Διηγήματα
Η Αθήνα πρωτεύουσα των Βαλκανίων (2004), Γαβριηλίδης
Τριημερία και άλλα διηγήματα (2015), Γαβριηλίδης
Η τέχνη του τρόμου και άλλα διηγήματα (2021), Κείμενα
Θεατρικά έργα
Η ιστορία του Αλή Ρέτζο (1965)
Η ιστορία του Αλή Ρέτζο (1999), Γαβριηλίδης
Δοκίμια-Αφηγήσεις
Ο Μπρεχτ και ο διαλεκτικός λόγος (1983), Ιθάκη
Κατ’ εξακολούθηση (2006), Εκδόσεις Πατάκη
Η Αθήνα της μιας διαδρομής (2013), Γαβριηλίδης
Κατ’ εξακολούθηση (2017), Γαβριηλίδης (E)
Ταινίες-Σενάρια
Το μετέωρο βήμα του πελαργού (ταινία) (1991)
Ανατομία ενός εγκλήματος (σενάριο) (1994), Λιβάνης – Το Κλειδί
Το ημερολόγιο μιας αιωνιότητας (1998), Γαβριηλίδης
Περιμένοντας τα Σύννεφα (ταινία) (2004)
Μεταφράσεις
Necati Cumali, Πικρός καπνός (1979)
Peter Weiss, Η ανάκριση (1982)
Cetin Altan, Αυστηρή επιτήρηση (1983)
Bertolt Brecht, 76 ποιήματα (1983)
Bertolt Brecht, Ιστορίες του κ.Κόυνερ (1991)
Ed McBain, Ειδύλλιο (1996)
Sara Paretsky, Ολική αναπηρία (1997)
Johann Wolfgang von Goethe, Φάουστ (2002)
Murathan Mungan, Τα ελάφια και οι κατάρες (2004)
Bertolt Βrecht, Ποιήματα (2009), Κοροντζής
Nazim Hikmet, Τα ποιήματα των 9-10 μ.μ. (2010), Θεμέλιο
Murathan Mungan, Τσαντόρ (2010), Εκδόσεις Καστανιώτη
Goethe, Johann Wolfgang von, Φάουστ (2019), Γαβριηλίδης
Paretsky, Sara, Ολική αναπηρία (2019), Γαβριηλίδης
Συλλογικά έργα
Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998)
Αστυνομικές ιστορίες (2003)
Τουρκική λογοτεχνία (2007)
Ελληνικά εγκλήματα (2007)
Συζητήσεις για τον λόγο στο Αιγινήτειο, Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής (2008)
Ελληνικά εγκλήματα 2 (2008)
Theo Angelopoulos: The Making of “Dust of Time” (2008)
Το τελευταίο ταξίδι (2009)
Οδοιπορικό στην Ιστανμπούλ (2009)
Η σκόνη του χρόνου (2009)
Ελληνικά εγκλήματα 3 (2009)
Υπό το μηδέν (2010)
Το στίγμα της εποχής μας (2010)
Σάββατο, Μαυρομιχάλη 18 (2010)
Το τόλμημα της μνήμης (2011)
Το τελευταίο ταξίδι (2011)
Ο κύκλος του βιβλίου: Ο συγγραφέας, ο επιμελητής-τυπογράφος, ο εκδότης, ο κριτικός, ο αναγνώστης (2011)
Ελληνικά εγκλήματα 4 (2011), Εκδόσεις Καστανιώτη
18 κείμενα για το Γιάννη Μαρή (2016), Εκδόσεις Πατάκη
Χωρίς μαγνητόφωνο (2018), Πόλις
Ελληνικά εγκλήματα 5 (2019), Εκδόσεις Καστανιώτη
Βραβεία-Διακρίσεις
Το 2005 βραβεύτηκε για το έργο του «Live» με το γερμανικό Βραβείο Αστυνομικών Μυθιστορημάτων στην κατηγορία «Διεθνής Λογοτεχνία».
Το 2011, έλαβε για το συνολικό του έργο το βραβείο «Raymond Chandler» στο ιταλικό φεστιβάλ κινηματογράφου και λογοτεχνίας «Courmayeur Noir in Festival».
Το 2013 τιμήθηκε με το βραβείο «Quais du Polar Festival 2013», του μεγαλύτερου Φεστιβάλ αστυνομικής λογοτεχνίας στη Δυτική Ευρώπη. Το βραβείο του Ευρωπαϊκού Αστυνομικού Μυθιστορήματος του γαλλικού περιοδικού «Le Point», για το μυθιστόρημά του «Ληξιπρόθεσμα δάνεια».
Το 2013 με το μετάλλιο Γκαίτε.
Η τέχνη του τρόμου – Πέτρος Μάρκαρης
και άλλα διηγήματα
Αστυνομική λογοτεχνία
«Εγώ έχω τόση σχέση με υπολογιστές και τηλεδιασκέψεις, όση οι κάτοικοι της Σαχάρας με το κολύμπι» σκέφτεται ο αστυνόμος Χαρίτος όταν καλείται να εξιχνιάσει μια υπόθεση από το σπίτι. Πόσο διαφορετικές είναι οι εικόνες της πανδημίας στον καθένα μας και πόσο διαφορετικά μας επηρεάζουν; Ο Πέτρος Μάρκαρης δίνει στη νέα συλλογή διηγημάτων του τέσσερα παραδείγματα της «πανδημικής» διαφορετικότητας και των συνεπειών της. Δε σταματάει όμως στο παρόν. Δημιουργεί μια σχέση με το παρελθόν, για να μας θυμίσει ότι και «προ κορωνοϊού» ζούσαμε στιγμές τρόμου, περιόδους μοναξιάς αλλά και ανάπαυλες γέλιου, όπως και σήμερα, μέσα στην πανδημία.
Διηγήματα, Κείμενα, 2021, 192 σελ.
Νυχτερινό δελτίο – Πέτρος Μάρκαρης
Η υπόθεση της δολοφονίας ενός ζευγαριού Αλβανών μεταναστών κλείνει γρήγορα με την ομολογία ενός συμπατριώτη τους. Όλα όμως περιπλέκονται όταν μια δημοσιογράφος που ερευνά την υπόθεση βρίσκεται δολοφονημένη λίγα λεπτά πριν από το δελτίο ειδήσεων σε ένα από τα μεγαλύτερα τηλεοπτικά κανάλια της χώρας.
Ποιοι ήθελαν να εμποδίσουν την έρευνά της;
Ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, ένας γνήσιος αντιήρωας του Τμήματος Ανθρωποκτονιών, θα χρησιμοποιήσει τη διαίσθησή του, τον κυνισμό του, αλλά και την πείρα του, για να διαλευκάνει μια πολύ σκοτεινή υπόθεση στην οποία διακυβεύονται οικονομικά συμφέροντα διεθνών ισχυρών εγκληματικών οργανώσεων.
Επανέκδοση: “Γαβριηλίδης”, 1995
Μυθιστόρημα, Κείμενα, 2020, 384 σελ.
Ο φόνος είναι χρήμα – Πέτρος Μάρκαρης
Αθήνα 2019. Οι ανισότητες ολοένα και μεγαλώνουν. Η πολιτική ηγεσία αναστατώνεται από τους φόνους ξένων επενδυτών. Μοναδικό κοινό στοιχείο ένα τραγούδι. Ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος καλείται να εξιχνιάσει τα εγκλήματα που έγιναν κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ταυτόχρονα σε ένα άλλο σημείο της πόλης, ένα κίνημα γεννιέται. Το “κίνημα των φτωχών”.
Στο 13ο του μυθιστόρημα ο διεθνής συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης προσφέρει μια έκπληξη στους αναγνώστες του: ο αστυνόμος Χαρίτος δεν είναι ο μόνος πρωταγωνιστής…
Μυθιστόρημα, Κείμενα, 2020, 304 σελ.
Η εποχή της υποκρισίας – Πέτρος Μάρκαρης
Η γιορτινή διάθεση του αστυνόμου Κώστα Χαρίτου για το πιο χαρούμενο γεγονός της ζωής του επισκιάζεται με την είδηση του φόνου ενός άμεμπτου επιχειρηματία με φιλανθρωπική δράση. Κατά τη διάρκεια της έρευνας για την εξιχνίαση του εγκλήματος έχει να αντιμετωπίσει κι άλλους φόνους: ενός διευθυντικού στελέχους της Ελληνικής Στατιστικής Εταιρείας, ενός διευθυντικού στελέχους της Δημοσιονομικής Υπηρεσίας, ενός στελέχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενός στελέχους του ΔΝΤ.
Το καινούργιο μυθιστόρημα του Πέτρου Μάρκαρη ρίχνει φως, για άλλη μια φορά, στα παρασκήνια των κέντρων αποφάσεων που η φιλολαϊκή πολιτική τους στην πραγματικότητα είναι βιτρίνα.
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2019, 352 σελ.
Σεμινάρια φονικής γραφής – Πέτρος Μάρκαρης
Απροσδόκητες αλλαγές κατακλύζουν την προσωπική και την επαγγελματική ζωή του αστυνόμου Κώστα Χαρίτου σ’ αυτό το βιβλίο. Ταυτόχρονα καλείται, για άλλη μια φορά, να εξιχνιάσει εγκλήματα που δεν αφορούν μόνο τα πρόσωπα που τα διαπράττουν αλλά ένα ολόκληρο σύστημα που εξακολουθεί να κλείνει τα μάτια και να προστατεύει παρανομίες που επηρεάζουν ολόκληρη την κοινωνία.
Ο διεθνής συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης, στα “Σεμινάρια φονικής γραφής” ανοίγει διάπλατα τις πόρτες στον αναγνώστη του και τον οδηγεί στους λαβύρινθους του ασύλου.
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2018, 336 σελ.
Κατ’ εξακολούθηση – Πέτρος Μάρκαρης
Στη Χάλκη, σ’ ένα από τα Πριγκιπονήσια της Πόλης, ξεκίνησε ο Πέτρος Μάρκαρης να ζει, να διαβάζει και να γράφει. Τη διαδρομή του (Χάλκη-Πόλη-Βιέννη-Αθήνα έως την εποχή που άρχισαν τα πυκνά ταξίδια του στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική για τις παρουσιάσεις των βιβλίων του), με τους δασκάλους του, τα διαβάσματα, τις σπουδές, την καριέρα του στα τσιμέντα Τιτάν, το θέατρο, τον Κάρολο Κουν, το σινεμά, τα σενάρια με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, την τηλεόραση, τον Μπρεχτ, τις μεταφράσεις, το αστυνομικό μυθιστόρημα, την πρώτη “επίσκεψη” της οικογένειας του αστυνόμου Κώστα Χαρίτου, και όχι μόνο, τα αφηγείται ο ίδιος ο συγγραφέας σ’ αυτό το απολαυστικό βιβλίο. Ο Μάρκαρης αγαπάει και σέβεται τους αναγνώστες του κάθε φορά που γράφει. Και είναι ο λόγος που καταθέτει με μεγάλη εντιμότητα την προσωπική του εξομολόγηση και σ’ αυτό το κείμενο.
Επανέκδοση: “Εκδόσεις Πατάκη”, 2006
Αφηγήσεις, Γαβριηλίδης, 2017, 216 σελ.
Offshore – Πέτρος Μάρκαρης
Μετά από έξι χρόνια και τέσσερα μυθιστορήματα του Πέτρου Μάρκαρη, η κρίση στην Ελλάδα έχει περάσει οριστικά. Το χρήμα έχει αρχίσει να ρέει πάλι και οι Έλληνες επιστρέφουν στις παλιές, καλές τους συνήθειες. Κάποιοι δύσπιστοι, ωστόσο, αναρωτιούνται: από πού έρχονται τα λεφτά; Μια σειρά από φόνους αναγκάζουν τον Χαρίτο να ψάξει την προέλευση του χρήματος, που μπαίνει στην Ελλάδα,γιατί ξέρει πως μόνο έτσι θα βρει τις απαντήσεις.
Το “Οffshore” είναι ένα μυθιστόρημα με πολύ χρήμα, αλλά καθόλου κάθαρση.
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2016, 304 σελ.
Τριημερία και άλλα διηγήματα – Πέτρος Μάρκαρης
Στο Αστυνομικό Τμήμα του Ταρλάμπασι, όπου ήταν διοικητής ο Μετίν, γινόταν χαμός. ”Αλί απ’ τον τεμπέλη, άμα τον πιάσει προκοπή” σκέφτηκε ο Βασίλης. ”Συνήθως, τον πιάνει κατόπιν εορτής”. Ζήτησε από έναν αστυφύλακα τον κομισέρ Μετίν και εκείνος του έδειξε μια πόρτα στο βάθος του διαδρόμου. Βρήκε τον Μετίν να τα ψέλνει σε έναν υφιστάμενό του. Μόλις είδε τον Βασίλη, προσπάθησε να καταπιεί την έκπληξη του και έδιωξε μ’ένα απότομο νεύμα τον αστυφύλακα. ”Σε καλό, τι γυρεύεις εσύ εδώ;” ρώτησε τον Βασίλη. ”Συμβαίνει τίποτα;” Ο Βασίλης πήρε το κακομοίρικο ύφος του. ”Σ’εμένα συμβαίνει πάντα κάτι παραπάνω απ’ ό,τι συμβαίνει σε όλους τους άλλους”.
Διηγήματα, Γαβριηλίδης, 2015, 245 σελ.
Τίτλοι τέλους – Πέτρος Μάρκαρης
Ο επίλογος
Ένας Έλληνας από τη Γερμανία, ο Αντρέας Μακρίδης, αυτοκτονεί στο διαμέρισμά του. Η αστυνομία δεν έχει καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για αυτοκτονία. Ωστόσο, δύο μέρες μετά, η Γερμανική Πρεσβεία στην Αθήνα παίρνει ένα σημείωμα, το οποίο ισχυρίζεται πως ο Μακρίδης δολοφονήθηκε. Το σημείωμα υπογράφουν “οι Έλληνες του ’50”. Στην αρχή όλοι το θεωρούν ως ένα κακόγουστο αστείο, εκτός από τον αστυνόμο Χαρίτο. Όταν “οι Έλληνες του ’50” αρχίζουν να δολοφονούν, τότε οι υποψίες του Χαρίτου επαληθεύονται.
Ποιοι είναι αυτοί “οι Έλληνες του ’50”, που σήμερα θα πρέπει να κοντεύουν τα ενενήντα;
Ο Χαρίτος προσπαθεί να λύσει το μυστήριο σε μια Αθήνα υπό κατάρρευση, ενώ, την ίδια στιγμή, η Κατερίνα, η κόρη του, δέχεται επίθεση των χρυσαυγιτών, που τη στέλνει στο νοσοκομείο.
Το “Τίτλοι τέλους” είναι ο επίλογος της “Τριλογίας της Κρίσεως”.
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2014, 296 σελ.
Η Αθήνα της μιας διαδρομής – Πέτρος Μάρκαρης
Πειραιάς – Ομόνοια – Κηφισιά
“Η Αθήνα της μιας διαδρομής” κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα γερμανικά το 2010, από τις εκδόσεις Χάνζερ.
Όταν σκέφτηκα να το εκδώσω και στα ελληνικά, ομολογώ ότι δίστασα στην αρχή. Δεν είναι αυτονόητο ότι ένα βιβλίο γραμμένο για ξένους παρουσιάζει ενδιαφέρον και για τον Έλληνα αναγνώστη. Αν πείστηκα τελικά αυτό οφείλεται σε τρεις λόγους.
Ο πρώτος είναι η αγάπη μου για τον Ηλεκτρικό. Κανένα άλλο μέσο συγκοινωνίας στην Αθήνα δε μου δίνει τόση χαρά όσο μια διαδρομή με τον Ηλεκτρικό. Πιστεύω μάλιστα ότι την αγάπη μου για τον Ηλεκτρικό τη μοιράζομαι με ένα μεγάλο μέρος των Αθηναίων.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι αυτή η “μία διαδρομή”, από τον Πειραιά στην Κηφισιά, δεν είναι μόνο ο πιο σύντομος δρόμος για να ανακαλύψει κανείς την Αθήνα αλλά και για να γνωρίσει την κοινωνική διαστρωμάτωση της. Από το λιμάνι του Πειραιά ώς τις μεγαλοαστικές συνοικίες του Αμαρουσίου και της Κηφισιάς, ο επιβάτης του Ηλεκτρικού έχει τη δυνατότητα να ταξιδέψει σε όλα τα κοινωνικά στρώματα που κατοικούν στην πρωτεύουσα.
Ο τρίτος λόγος είναι η σχέση μου με τον ήρωα μου, τον αστυνόμο Κώστα Χαρίτο. Εδώ και πάνω από δεκαπέντε χρόνια περιγράφω την Αθήνα μέσα από το δικό του βλέμμα και τις διαδρομές του. Σκέφτηκα, λοιπόν, να μπω σε μια κόντρα μαζί του και να περιγράψω την Αθήνα από τη δική μου οπτική και μέσα από τον Ηλεκτρικό που τόσο αγαπώ.
Αφήνω σε όσους αναγνώστες των μυθιστορημάτων μου διαβάσουν και αυτό το βιβλίο, να κρίνουν ποιος από τους δυο μας περιγράφει την Αθήνα καλύτερα.
Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε το 2010 στα γερμανικά από τις εκδόσεις Χάνζερ
Αφηγήσεις, Γαβριηλίδης, 2013, 248 σελ.
Ψωμί, παιδεία, ελευθερία – Πέτρος Μάρκαρης
… 1η Ιανουαρίου 2014. Η Ελλάδα έχει γυρίσει στη δραχμή.
Είναι μια Ελλάδα της φτώχειας, των αστέγων και της αναστολής πληρωμών. Ο αστυνόμος Χαρίτος και η οικογένειά του αναγκάζονται να κάνουν αιματηρές οικονομίες, όπως οι περισσότεροι Έλληνες.
Και ενώ οι Αθηναίοι έχουν επιδοθεί σε αγώνα επιβίωσης, κάποιος αρχίζει να σκοτώνει επώνυμα πρόσωπα από τη γενιά του Πολυτεχνείου. Πάνω σε κάθε θύμα του αφήνει και ένα μήνυμα που παραπέμπει στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Ποιος είναι ο δολοφόνος; Κάποια ακροδεξιά οργάνωση ή κάποιος που εκδικείται παλιές αμαρτίες;
Η Αθήνα ψυχορραγεί, αλλά υπάρχουν κι εκείνοι που δεν θέλουν να την αφήσουν να πεθάνει.
Μια ομάδα νέων οργανώνονται και κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να κρατήσουν ζωντανή την πόλη στο πιο αδύνατό της σημείο.
Και ο αστυνόμος Χαρίτος κυνηγάει έναν δολοφόνο φάντασμα, που διαρκώς του ξεφεύγει.
To “Ψωμί, παιδεία, ελευθερία” είναι το τρίτο μυθιστόρημα της “Τριλογίας της Κρίσεως” του Πέτρου Μάρκαρη.
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2012, 323 σελ.
Περαίωση – Πέτρος Μάρκαρης
Τι θα κάναμε όλοι εμείς, που σηκώνουμε καθημερινά το φορτίο της κρίσης, αν κάποιος που υπογράφει σαν “εθνικός φοροεισπράκτορας” άρχιζε να σκοτώνει φοροφυγάδες, για να γεμίσει τα ταμεία του κράτους; Πώς θα αντιδρούσαμε;
Αυτό είναι το δίλημμα του αστυνόμου Χαρίτου. Του μείωσαν τον μισθό, του έκοψαν τα επιδόματα, η κόρη του, Κατερίνα, ετοιμάζεται να μεταναστεύσει γιατί δε βρίσκει δουλειά. Και εκείνος καλείται να συλλάβει έναν δολοφόνο, ο οποίος προσφέρει “θεάρεστο” έργο. Πού τελειώνει ο αστυνόμος και πού αρχίζει ο άνθρωπος Χάριτος;
Η “Περαίωση” είναι το δεύτερο μυθιστόρημα της “Τριλογίας της Κρίσεως” του Πέτρου Μάρκαρη. Και είναι ένα μυθιστόρημα “κρίσεως” ανάμεσα στο καθήκον και στη συνείδηση.
Η Τριλογία της Κρίσεως 2
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2011, 413 σελ.
Νυχτερινό δελτίο – Πέτρος Μάρκαρης
Στο “Νυχτερινό δελτίο” (1995) ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος -ο ήρωας του Πέτρου Μάρκαρη, που αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα και στο εξωτερικό-, κάνει την πρώτη του εμφάνιση. Είναι αδιάφθορος διώκτης του εγκλήματος κι ένας παλιομοδίτης και ξεροκέφαλος οικογενειάρ-χης, που έχει ένα παράδοξο χόμπι: τα Λεξικά· κάθε βράδυ τακτοποιεί τη σκέψη του μόνο αν διαβάσει την ερμηνεία μερικών λέξεων.
Και το μυαλό του θα βασανιστεί πολύ με την υπόθεση που αναλαμβάνει: ένα ζευγάρι μεταναστών βρίσκεται μαχαιρωμένο. Κι αν αρχικά η υπόθεση φαντάζει απλή, όταν θα βρεθεί δολοφονημένη και μια φιλόδοξη ρεπόρτερ της τηλεόρασης, όλα θα αποδειχθούν εξαιρετικά περίπλοκα. Δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες και μετανάστες, παράνομα κυκλώματα και στελέχη επιχειρήσεων θα οδηγήσουν τον Χαρίτο στο χείλος του γκρεμού…
Το “Νυχτερινό δελτίο”, το βιβλίο που αναθέρμανε το ενδιαφέρον του κοινού στην Ελλάδα για το αστυνομικό μυθιστόρημα, είναι ανάγνωσμα απολαυστικό, με συναρπαστική πλοκή, ολοζώντανους χαρακτήρες, χιούμορ. Ο αστυνόμος Χάριτος, ένας φιλόσοφος της καθημερινότητας, ήδη από την πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνία, μας μένει αξέχαστος.
Επανέκδοση: “Γαβριηλίδης”, 1995. Εισαγωγή: Φίλιππος Φιλίππου, “Νεοελληνική αστυνομική λογοτεχνία, από τον Παύλο Νιρβάνα στον Πέτρο Μάρκαρη”. Διανεμήθηκε δωρεάν μαζί με την εφημερίδα “Το Βήμα της Κυριακής” στις 26.6.2011.
Μυθιστόρημα, Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε., 2011, 381 σελ.
Ληξιπρόθεσμα δάνεια – Πέτρος Μάρκαρης
Τα “Ληξιπρόθεσμα δάνεια” αρχίζουν με ένα χαρμόσυνο γεγονός. Ο αστυνόμος Χαρίτος παντρεύει την κόρη του. Η χαρά του όμως κρατάει λίγο. Γιατί στις επόμενες μέρες εμφανίζεται ένας δολοφόνος που σκοτώνει τραπεζικούς και ανθρώπους του χρήματος. Σαν να μην έφτανε αυτό, η Αθήνα γεμίζει με αφίσες που προτρέπουν όσους χρωστάνε στις τράπεζες να μην πληρώνουν τις δόσεις των δανείων τους και των πιστωτικών τους καρτών. Επειδή ο άγνωστος δολοφόνος σκοτώνει και ξένους, σε μια εποχή που το γόητρο της χώρας βρίσκεται στο ναδίρ, ο Χαρίτος και η ελληνική αστυνομία τρέχουν και δε φτάνουν.
Τα “Ληξιπρόθεσμα δάνεια” είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας, της “Τριλογίας της Κρίσεως”. Και τα τρία μυθιστορήματα έχουν ως θέμα την κρίση που ταλανίζει σήμερα τους Έλληνες.
Η Τριλογία της Κρίσεως 1
Βραβεία: Prix du polar européen [hebdomadaire “Le Point” – Festival Quais du polar de Lyon] 2013
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2010, 428 σελ.
Παλιά, πολύ παλιά – Πέτρος Μάρκαρης
Ένας άλλος τίτλος του μυθιστορήματος του Πέτρου Μάρκαρη θα μπορούσε να είναι “Ο αστυνόμος Χαρίτος στην Πόλη”. Ο Χαρίτος και η Αδριανή αποφασίζουν να εγκαταλείψουν για λίγο την Αθήνα και να πάνε εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη. Θαυμάζουν τα αξιοθέατα και την πολίτικη κουζίνα αλλά, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα με τον αστυνόμο Χαρίτο, η χαρά του δε διαρκεί πολύ. Μια ηλικιωμένη γυναίκα από τον Πόντο, που ζει στη Δράμα, επιστρέφει μετά από χρόνια στα πάτρια εδάφη και αρχίζει να σκοτώνει. Ο Χαρίτος πρέπει να προλάβει τον επόμενο φόνο της, αλλά και να καταφέρει να συνεργαστεί με έναν Τούρκο αστυνομικό, τον Μουράτ, με τον οποίο τους “συνδέει” μια αμοιβαία καχυποψία.
Η Κωνσταντινούπολη του Πέτρου Μάρκαρη μέσα από τα μάτια του αστυνόμου Χαρίτου. Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα γεμάτο πικρία, σαρκασμό και νοσταλγία. Για πρώτη φορά ο Χαρίτος μακριά από την Αθήνα.
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2008, 317 σελ.
Κατ’ εξακολούθηση – Πέτρος Μάρκαρης
Όταν εγώ, μαθητής λυκείου τότε, διέσχιζα τη Μεγάλη Οδό του Πέρα από το Τούνελ, το μικρό μετρό των τριών λεπτών, που ένωνε το Πέρα με το Γαλατά, προς το Ταξίμ, την κεντρική τότε πλατεία της Πόλης, άκουγα στο πέρασμα μου έξι γλώσσες ταυτόχρονα: τούρκικα, ελληνικά, αρμένικα, σεφαραδίτικα εβραϊκά, ιταλικά και γαλλικά. Στα αυτιά μου ηχούσε καθημερινά μια πανδαισία γλωσσών. Εμείς βλέπαμε, και εξακολουθούμε να βλέπουμε, την Πόλη και την Αλεξάνδρεια ως δύο από τα μεγάλα κέντρα του ελληνισμού- οι δύο πόλεις ήταν, ωστόσο, δύο κέντρα του κοσμοπολιτισμού που θα τα ζήλευαν πολλές μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις την ίδια εποχή. (Π. Μ.)
Ο Πέτρος Μάρκαρης διάνοιξε αποφασιστικά την αστυνομική γραφή στην εποπτεία της λογοτεχνίας, της πολιτικής και της ιστορίας. Ο Χαρίτος, ο πληρεξούσιος του αρμενορωμιού συγγραφέα, δεν είναι μόνο ένας δαιμόνιος ανατόμος της περιρρέουσας βίας, αλλά κι ένας ιδιότυπος θυμόσοφος, περιπατητής και ευζωϊστής. Στο ανά χείρας βιβλίο, ο Μάρκαρης φυλλομετρά τις πίσω σελίδες της ζωής του, περνώντας το σελιδοδείκτη σε σπαρταριστές ενθυμήσεις, σε χαρακτηριστικές συνεργασίες (Θόδωρος Αγγελόπουλος), σε διαρκείς αναγνωστικές μαθητείες (Γκαίτε, Μπρεχτ), αλλά και στα αλλεπάλληλα μεταφραστικά ταξίδια των βιβλίων του ανά τον κόσμο. Ένας “κατ’ εξακολούθηση” άνθρωπος της γραφής, του θεάτρου και του κινηματογράφου διασταυρώνει μοναδικά την εξομολόγηση με την περιπλάνηση, την ειρωνεία με την κριτική, τον κοσμοπολιτισμό με την ιθαγένεια.
Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Πατάκη, 2006, 197 σελ.
Βασικός μέτοχος – Πέτρος Μάρκαρης
Για τον αστυνόμο Χαρίτο τα καλά νέα έρχονται ένα ένα. Τα κακά, όλα μαζί. Δεν προλαβαίνει να χαρεί για το διδακτορικό της Κατερίνας, της κόρης του, και αυτή πέφτει θύμα τρομοκρατικής ενέργειας. Άγνωστοι καταλαμβάουν ένα πλοίο έξω από τη Σούδα και κρατάνε ομήρους τριακόσιους επιβάτες. Ο Χαρίτος τρέχει στην Κρήτη για να παρακολουθήσει από κοντά την επιχείρηση διάσωσης των ομήρων. Την ίδια στιγμή όμως, ένας μανιακός στην Αθήνα αρχίζει να σκοτώνει διαφημιστές στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Ο Χαρίτος επιστρέφει στην Αθήνα και προσπαθεί να ανακαλύψει και να συλλάβει τον δολοφόνο, που θέλει να τινάξει το τηλεοπτικό σύστημα στον αέρα, ενώ το μυαλό του είναι στην Κρήτη, κοντά στην κόρη του…
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2006, 430 σελ./p>
Αθήνα πρωτεύουσα των Βαλκανίων – Πέτρος Μάρκαρης
Τι είναι τελικά η Αθήνα; Μία από τις είκοσι πέντε πρωτεύουσες της Ενωμένης Ευρώπης ή η πρωτεύουσα των Βαλκανίων; Η πόλη που επαναπάτρισε τους Ολυμπιακούς Αγώνες ή η πόλη των μανιακών οδηγών, του φραπέ και των μεταναστών; Όσοι έχουν διαβάσει τα τρία μυθιστορήματα του Πέτρου Μάρκαρη γνωρίζουν τη σχέση αγάπης-μίσους που έχει με την Αθήνα.
Στο “Αθήνα, πρωτεύουσα των Βαλκανίων” επιχειρεί να περιγράψει τα διάφορα πρόσωπα της πόλης που είναι αξιολάτρευτη, αλλά και απεχθής για τους κατοίκους της, πολύ ανθρώπινη αλλά και εξαιρετικά απάνθρωπη. Και επειδή οι Αθηναίοι φεύγουν από την πόλη τους με κάθε ευκαιρία, ένα από τα διηγήματα διαδραματίζεται σ’ ένα νησί, το καλοκαίρι, δίπλα στη θάλασσα…
Διηγήματα, Γαβριηλίδης, 2004, 272 σελ.
Ο Τσε αυτοκτόνησε – Πέτρος Μάρκαρης
Ποιος θεωρεί ύποπτη την αυτοκτονία ενός γνωστού επιχειρηματία, όταν γίνεται μπροστά στα μάτια εκατομμυρίων τηλεθεατών;
Η απάντηση είναι κανείς, εκτός από τον αστυνόμο Κώστα Χαρίτο που βρίσκεται σε αναρρωτική άδεια, βαριέται και ψάχνει τρόπο να διασκεδάσει την πλήξη του.
Όταν οι δημόσιες αυτοκτονίες συνεχίζονται, η αρχική αδιαφορία των αρμοδίων μετατρέπεται σε πανικό, και ο Χαρίτος, στην πορεία των ερευνών του, ανακαλύπτει ότι όσο εκείνος βρίσκεται σε άδεια κάποιοι μηχανορραφούν να του φάνε τη θέση στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών.
Τώρα δεν ψάχνει μόνο να διασκεδάσει την πλήξη του αλλά να σώσει και την καρέκλα του.
Το μυστικό όμως είναι θαμμένο βαθιά μέσα στην πρόσφατη πολιτική ιστορία της Ελλάδας…
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2003, 443 σελ.
Η ιστορία του Αλή Ρέτζο – Πέτρου Μάρκαρη
Αυτή είναι η ιστορία του Αλή Ρέτζο, αγά του χωριού Στουρνάρι της Ούρφας. Που αγόρασε ένα τρακτέρ, που μοιράστηκε τα κέρδη με τους αγρότες, που έκαψε τα δάση και μοίρασε τα χωράφια και που γκρέμισε ένα χωριό για να το σπείρει.
Επανέκδοση: περιοδικό “Θέατρο”, 1965
Θεατρικό, Γαβριηλίδης, 1999, 133 σελ.
Το ημερολόγιο μιας αιωνιότητας – Πέτρος Μάρκαρης
Το ημερολόγιο του “Μια αιωνιότητα και μια μέρα”, βραβευμένο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου, παρουσιάζεται στο βιβλίο αυτό. Μέσα από ένα, περίπου, μυθιστορηματικό τρόπο, βλέπουμε μέρα-μέρα όλοι την πορεία των γυρισμάτων, τόσο του έργου όσο και των ανθρώπων που συντέλεσαν στη δημιουργία του έργου αυτού. Το βραβευμένο αυτό έργο, πραγματικά αποτελεί ένα οδοιπορικό στα Βαλκάνια και στα μαγευτικά τοπίο του.
Κινηματογράφος, Γαβριηλίδης, 1998, 180 σελ.
Άμυνα ζώνης – Πέτρος Μάρκαρης
Αστυνομικό μυθιστόρημα
Ο ήρωας του καινούριου αστυνομικού μυθιστορήματος του Πέτρου Μάρκαρη “Άμυνα ζώνης” είναι και πάλι ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, γνωστός μας από το πρώτο μυθιστόρημα του συγγραφέα, “Νυχτερινό δελτίο”.
Στην “Αμυνα ζώνης” ο Χαρίτος πιέζεται από τη γυναίκα του, την Ανδριανή, να πάνε διακοπές σε νησί. Για κακή του τύχη όμως πέφτει πάνω σ’ ένα σεισμό που γκρεμίζει τα μισά σπίτια του νησιού. Και σαν μην έφτανε αυτό, μέσα από το σεισμό ξεπετάγεται το πτώμα ενός άγνωστου άντρα. Τι να κάνει ο Χαρίτος ένα πτώμα, που λόγω του σεισμού δε θέλει κανείς να το αναλάβει; Το φορτώνεται και το φέρνει μαζί του στην Αθήνα.
Ξαφνικά, αντί των διακοπών, ο Χαρίτος βρίσκεται με το πτώμα ενός αγνώστου, που δεν ξέρει ούτε ποιος είναι ούτε γιατί τον σκότωσαν. Τα βάσανά του όμως δεν τελειώνουν εδώ. Ενώ ψάχνει ν’ ανακαλύψει την ταυτότητα του πρώτου θύματος, ο προϊστάμενος του, του φορτώνει κι έναν δεύτερο φόνο. Όσο άγνωστο είναι το πρώτο θύμα τόσο πασίγνωστο είναι το δεύτερο: ένας ιδιοκτήτης νυχτερινών κέντρων, που τον γνωρίζει όλη η Αθήνα αλλά κανείς δε θέλει να μιλήσει γι’ αυτόν. Μόλις αρχίζει να ψάχνει, πέφτει πάνω σ’ ένα τείχος σιωπής. Καθώς θ’ αρχίσει να ξετυλίγει το νήμα των δύο φόνων, ο Χαρίτος θα βρεθεί μπλεγμένος στον κόσμο των νυχτερινών κέντρων της Αθήνας, των ποδοσφαιρικών ομάδων της Γ΄ Εθνικής και των εταιρειών δημοσκοπήσεων. Κι ενώ σπάει το κεφάλι του ν’ ανακαλύψει πώς συνδέονται όλα αυτά μεταξύ τους, κάποιοι που δε θέλουν να προχωρήσει η έρευνα του στήνουν διαρκώς παγίδες και κινδυνεύει να τεθεί σε διαθεσιμότητα…
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 1998, 460 σελ.
Νυχτερινό δελτίο – Πέτρος Μάρκαρης
“Ένα μυθιστόρημα γοργό, τραχύ, αστείο χωρίς να το δείχνει, σκιαγραφεί τον κεντρικό ήρωα, τον αστυνόμο Χαρίτο, απογοητευμένο, γκρινιάρη, δύστροπο κι απίστευτα μισογύνη. Η αστυνομική πλοκή είναι έξοχα συγκροτημένη με μια σειρά από φόνους, συνδεδεμένους με το λαθρεμπόριο με τις πρώην ανατολικές χώρες αλλά και τον κόσμο των ΜΜΕ. Αλλά το “Νυχτερινό Δελτίο” αξίζει κυρίως για το οξυδερκές πορτρέτο που σκιαγραφεί γύρω από τη σημερινή, καθημερινή, οικεία Αθήνα: από τη μόλυνση και τα εμπόδια στην κυκλοφορία έως τα προβλήματα που απορρέουν από τη συρροή των ξένων μεταναστών.”
(εφημερίδα “Le Monde”)
Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 1995, 387 σελ.
Ανατομία ενός εγκλήματος – Πέτρος Μάρκαρης
Οι «ήρωες» είναι καθημερινοί άνθρωποι που ξεπερνάνε τα όριά τους και φτάνουν σε οριακές στιγμέςκαι καταστάσεις. Καθένας μας είναι εν δυνάμει δολοφόνος, αλλά η συγκυρία -άλλοι την ονομάζουνκακιά στιγμή- μας οδηγεί να ξεπεράσουμε τη διαχωριστική γραμμή… Πρέπει να σκεφτούμε: Tιείναι τελικά οι δολοφόνοι; Ανθρωποι που κάνουν συχνά ό,τι δεν μπορούν να κάνουν οι άλλοι…εμείς! Ξεπερνάνε τις κοινωνικές συμβάσεις, γίνονται παιδιά και υπεράνθρωποι. Είναι άρρωσταμυαλά που νιώθουν «θεοί» έχοντας πάνω στους άλλους ανθρώπους δικαίωμα ζωής και θανάτου.
Όταν οι «δράκοι» σκοτώνουν, αισθάνονται σαν θεοί, έχουν το ατιμώρητο! Είναι ήρωες πουφτάνουν από το ζενίθ στο ναδίρ! Από την απόλυτη κυριαρχία στην κόλαση. Δεν είναι τυχαίο ότιμετά την ομολογία της πράξης τους βλέπουμε άτομα με αφάνταστη ηρεμία, με σχεδόν απίστευτα«ακίνδυνες φυσιογνωμίες», που σχεδόν πάντα κρύβουν μια βαθιά θρησκευτικότητα μέσα τους…
Σενάριo, Λογοτεχνική απόδοση, Λιβάνης – Το Κλειδί, 1994, 188 σελ.
Ο Μπρεχτ και ο διαλεκτικός λόγος – Πέτρος Μάρκαρης
Δοκίμια
Μια έμμονη ιδέα φαίνεται ν’ απασχολεί, σχεδόν να καταδιώκει, τον Μπρεχτ σ’ όλη του τη ζωή: η σχέση επιστήμης και τέχνης, τέχνης και θεάτρου σε μιαν επιστημονική εποχή -την εποχή μας-, ο θεατής και ο αναγνώστης μιας επιστημονικής εποχής. Εύκολα θα μπορούσε κανείς να συσχετίσει τα ερωτήματα αυτά με τη στροφή του Μπρεχτ στον μαρξισμό, κάτι που δε θα ήταν σωστό, γιατί τα ερωτήματα προϋπάρχουν. Αποκτούν βέβαια με τη στροφή του Μπρεχτ στη μαρξιστική θεωρία μια πιο συγκεκριμένη μορφή και προπαντός μια διεξοδική επεξεργασία, ωστόσο οι ρίζες τους πάνε πολύ πιο βαθιά, ως την εφηβική του ηλικία. Ακόμα και το θέατρό του, είτε “επικό” το ονόμασε γύρω στο 30, είτε “διαλεκτικό” αργότερα, γύρω στο 50, έχει σαν αφετηρία και κύριο μοχλό τις αναζητήσεις του πάνω σ’ αυτή τη σχέση επιστήμης – τέχνης, τη δημιουργία ενός θεάτρου κι ενός λόγου που θ’ απευθύνονται στο κοινό, θεατρικό και αναγνωστικό, μιας επιστημονικής εποχής. […]
(Πέτρος Μάρκαρης, από το κείμενο του βιβλίου)
Ερμηνεία και κριτική, Ιθάκη, 1983, 93 σελ.
Πηγές: EKEBI, Biblionet, Εκδόσεις Γαβριηλίδης, ΔΟΛ, Λιβάνης
