Η Επιστημονική Φαντασία ή ΕΦ είναι κατηγορία του ευρύτερου μυθοπλαστικού τομέα του φανταστικού στην οποία πιθανές και εύλογες μελλοντικές ή εναλλακτικές εξελίξεις στην επιστήμη, στην τεχνολογία ή στην κοινωνία κατέχουν κεντρικό ρόλο στην πλοκή ή στο περιβάλλον όπου εκτυλίσσεται η ιστορία. Είναι ωστόσο σύνηθες ένας κόσμος επιστημονικής φαντασίας να χρησιμοποιείται μόνο ως σκηνικό για την αφήγηση κάποιας πιο συμβατικής ιστορίας (π.χ. αστυνομικής). Συνηθισμένα αφηγηματικά μοτίβα που κατηγοριοποιούνται κατά σύμβαση ως ΕΦ είναι το ταξίδι στο χρόνο, η επαφή με εξωγήινους πολιτισμούς, ο αποικισμός πλανητών, τα ευφυή ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη, τα φαινόμενα Ψ, ιδιότητες όπως η αθανασία, η τηλεμεταφορά και η αορατότητα, χαμένοι πολιτισμοί, η μελλοντική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, μία πιθανή κατάρρευση του πολιτισμού κλπ. Πολλά είδη τέχνης (π.χ. η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος και τα κόμικς) έχουν κατά καιρούς βασιστεί στην επιστημονική φαντασία. Ο ορισμός της δεν είναι εύκολος καθώς τα όρια που τη διαχωρίζουν από παρεμφερή μυθοπλαστικά είδη, όπως η φαντασία (fantasy) ή ο τρόμος (horror), μοιάζουν ασαφή, αν και συνήθως η οποιαδήποτε εμφάνιση υπερφυσικού στοιχείου ή μαγείας ως πραγματικών και αληθών φαινομένων του αφηγηματικού κόσμου αποκλείει την κατηγοριοποίηση του έργου ως ΕΦ.
Πηγές: el.wikipedia.org/wiki
Ορισμοί για την Επιστημονική Φαντασία
Brian W. Aldiss
Η επιστημονική φαντασία είναι η αναζήτηση ενός ευκρινούς ορισμού του ανθρώπου και της θέσης του στο σύμπαν η οποία θα είναι δυνατόν να στηριχθεί στην εξελιγμένη αλλά συγκεχυμένη κατάσταση της γνώσης μας (επιστήμη) και είναι χαρακτηριστικά μορφοποιημένη σε ένα Γοτθικό ή προ-Γοτθικό καλούπι.
Trillion Year Spree: the History of Science Fiction (Λονδίνο, 1986)
Isaac Asimov
Η σύγχρονη επιστημονική φαντασία αποτελεί το μοναδικό λογοτεχνικό είδος στο οποίο θίγονται συστηματικά και συνειδητά η φύση των αλλαγών που έρχονται, οι πιθανές επιπτώσεις και οι λύσεις τους. Η Ε.Φ. είναι εκείνο το λογοτεχνικό είδος το οποίο καταπιάνεται με την επίδραση της επιστημονικής προόδου στον άνθρωπο.
(1952)
Gregory Benford
Η Ε.Φ. αποτελεί έναν ελεγχόμενο τρόπο αντίληψης και ονειροπόλησης του μέλλοντος. Είναι μία ολοκλήρωση της διάθεσης και της στάσης της επιστήμης (το αντικειμενικό σύμπαν) σε συνάρτηση με τους φόβους και τις ελπίδες που αναβλύζουν από το ασυνείδητο. Είναι οτιδήποτε δύναται να μεταβάλλει ολοκληρωτικά εσάς και το κοινωνικό σας περιβάλλον, τον κοινωνικό σας εαυτό. Είναι εφιάλτες και οράματα σκιαγραφημένα πάντα από το οριακά πραγματοποιήσιμο.
Ray Bradbury
Η επιστημονική φαντασία αποτελεί στην πραγματικότητα τις κοινωνιολογικές μελέτες του μέλλοντος και καταστάσεις για τις οποίες ο συγγραφέας πιστεύει ότι πρόκειται να συμβούν βάζοντας μαζί το 2 και 2.
John Boyd
Η επιστημονική φαντασία είναι ένα παραμύθι, συχνά φανταστικό αν και ευδιάκριτο από τον ρεαλιστικό μύθο, η οποία προτάσσει τις επιδράσεις των σύγχρονων ή συναγόμενων επιστημονικών ανακαλύψεων, ή μιας μοναδικής ανακάλυψης, πάνω στην συμπεριφορά των ατόμων μιας κοινωνίας.
Η δεσπόζουσα τάση στην επιστημονική φαντασία προσδίδει μια φανταστική πραγματικότητα σε πιθανά γεγονότα μέσα στο πλαίσιο του ιστορικού παρελθόντος ή του παρόντος. Η επιστημονική φαντασία ενσαρκώνει περιστατικά πιθανά να συμβούν, συνήθως στο μέλλον, εξαγόμενα από την τρέχουσα επιστημονική γνώση ή τις υπάρχουσες πολιτιστικές και κοινωνικές τάσεις. Και τα δύο είδη παρατηρούν συστηματικά τις μονάδες και προσκολλώνται σε διαγραμματικές παραστάσεις αιτίου-αιτιατού.
John W. Campbell, Jr.
Η κυρίαρχη διάκριση ανάμεσα στη φαντασία και την επιστημονική φαντασία είναι απλά ότι η τελευταία χρησιμοποιεί ένα ή περισσότερα αξιώματα και αναπτύσσει τις συνεπείς αυστηρές λογικές επιπτώσεις αυτών ακριβώς των περιορισμένων αξιωμάτων. Η φαντασία καθώς συνεργάζεται πλάθει τους δικούς της κανόνες … Η βασική φύση της φαντασίας είναι ότι «ο μοναδικός κανόνας είναι να επινοείς ένα κανόνα κάθε φορά που χρειάζεσαι κάποιον!». Ο βασικός κανόνας της επιστημονικής φαντασίας είναι να «δημιουργείς μία θεμελιώδη πρόταση και στην συνέχεια να αναπτύσσεις τις συνεπείς λογικές της επιπτώσεις.
Introduction,Analog 6, Garden City, Νέα Υόρκη, 1966
L. Sprague De Camp
Ανεξάρτητα από το πως θα πορευτεί η ανθρωπότητα στους επόμενους αιώνες, μία μεγάλη τουλάχιστον κατηγορία αναγνωστών δεν θα εκπλαγεί από οτιδήποτε συμβεί. Θα το έχει ήδη βιώσει με τη βοήθεια φανταστικών προτύπων και δεν θα νιώσουν τόσο παραλυμένοι από το δέος για να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία καταστάσεις συναφείς με εκείνες που ανατέλλουν.
Lester Del Rey
…η επιστημονική φαντασία «είναι η αρχή της μυθοπλασίας της σύγχρονης ανθρώπινης φύσης.»
Hugo Gernsback
Με τον όρο «επιστημονοποίηση,»…εννοώ τα είδη των ιστοριών του Βερν, του Ουέλς και του Πόε -ένα ελκυστικό αφήγημα εμπλουτισμένο με επιστημονικά δεδομένα και προφητική ενόραση.
Robert A. Heinlein
Ένας χρήσιμος και σύντομος ορισμός του συνόλου σχεδόν της λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας θα μπορούσε να αποτελέσει ο ρεαλιστικός συλλογισμός ο σχετικός με πιθανά μελλοντικά συμβάντα, στέρεα βασισμένα πάνω στην επαρκή γνώση του πραγματικού κόσμου, του παρελθόντος και του παρόντος καισε μία εκτενή κατανόηση της φύσης και της σπουδαιότητας της επιστημονικής μεθόδου. Προκειμένου να καταστήσουμε τον παραπάνω ορισμό ικανό να συμπεριλάβει το σύνολο κυριολεκτικά (και όχι το «σχεδόν όλο») της λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας, είναι αναγκαίο να διαγράψουμε τη λέξη «μέλλον».
Απόσπασμα από το: Science Fiction: its nature, faults and virtues, in The Science Fiction Novel, Advent, Σικάγο:1969
Η επιστημονική φαντασία αποτελεί έναν συλλογιστικό μύθο στον οποίο ο συγγραφέας λαμβάνει ως κυρίαρχο αξίωμα του τον πραγματικό κόσμο όπως εμείς τον γνωρίζουμε, περιλαμβάνοντας το σύνολο των αποδεδειγμένων δεδομένων και φυσικών νόμων. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι εξαιρετικά φανταστικό ως προς το περιεχόμενο, όμως δεν αυτό δεν είναι φαντασία. Είναι εύλογοςκαι συχνά άρτια τεκμηριωμένος, ο συλλογισμός εκείνος που καταπιάνεται με τις δυνατότητες του ρεαλιστικού κόσμου. Η κατηγορία αυτή αποκλείει τα διαστημόπλοια που εκτελούν στροφές 180oμοιρών, τους ανθρώπους ερπετά του πλανήτη Ποσειδώνα που ποθούν παρθένες καθώς και ιστορίες συγγραφέων οι οποίοι απέρριψαν τους Προσκόπους τους στις γραπτές δοκιμασίες των τελευταίων για το διακριτικό της περιγραφικής αστρονομίας στην στολή τους.
Απόσπασμα από: Ray Guns And Spaceships, in Expanded Universe, Ace, 1981
Frank Herbert
Η επιστημονική φαντασία αντιπροσωπεύει την σύγχρονη αίρεση και την αιχμή της θεωρητικής φαντασίας καθώς αντιμάχεται τον Μυστηριακό Χρόνο(γραμμικό ή μη) σε ένα παιχνίδι υπεροχής και κυριαρχίας.
Our motto is Nothing Secret, Nothing Sacred
Damon Knight
Αυτό που απολαμβάνουμε από την επιστημονική φαντασία- αυτό δηλαδή που μας κάνει να συνεχίζουμε να τη διαβάζουμε παρά τις όποιες μας αμφιβολίες και την περιστασιακή απέχθεια- δεν διαφέρει από ότι καθιστά τα διηγήματα των κυρίαρχων λογοτεχνικών τάσεων ανταποδοτικά και δεν είναι παρά το γεγονός της διαφορετικότητας στην έκφραση. Ζούμε σε ένα μικροσκοπικό νησί γνώσης. Η αμείωτη περιπλάνηση μας στο μυστήριο που μας περιβάλει είναι αυτό ακριβώς που μας ορίζει ως ανθρώπινα όντα. Στην επιστημονική φαντασία έχουμε τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε αυτό το μυστήριο, όχι με μικρά καθημερινά σύμβολα αλλά με πολύ μεγαλύτερα όπως αυτά του χώρου και του χρόνου.
Frederik Pohl
Το μέλλον όπως περιγράφεται σε μία καλή ιστορία επιστημονικής φαντασίας οφείλει να είναι πράγματι εφικτό, ή τουλάχιστο αληθοφανές. Αυτό σημαίνει ότι ο συγγραφέας θα πρέπει να είναι σε θέση να πείσει τον αναγνώστη (αλλά και τον εαυτό του) ότι το δέος και η έκπληξη που περιγράφει είναι δυνατόν να επαληθευτούν στο μέλλον…και ότι καταντά εξαιρετικά απρόσμενο όταν έχεις μια καλή και επικριτική ματιά για τον κόσμο που σε περιβάλει.
The Shape of Things to Come and Why It Is Bad, SFC, Δεκέμβριος 1991
Στην περίπτωση που κάποιοι θα με εξανάγκαζαν να προβώ σε μία περιεκτική περιγραφή των διαφορών ανάμεσα στην επιστημονική φαντασία και τη φαντασία, νομίζω ότι θα έλεγα πως η Ε.Φ. είναι προσηλωμένη προς ένα φανταστικό μέλλον, ενώ η φαντασία είναι ως επί το πλείστον προσηλωμένη προς ένα φανταστικό παρελθόν. Και οι δύο μπορεί να είναι ψυχαγωγικές. Και οι δύο μπορεί να είναι, και πράγματι μερικές φορές είναι, ακόμη και εμπνευσμένες. Όμως, καθώς δεν είμαστε σε θέση να αλλάξουμε το παρελθόν και δεν μπορούμε να αποφύγουμε να αλλάξουμε το μέλλον μόνο μία από τις δύο μπορεί να είναι αληθινή.Αυτό είναι όλο ότι πραγματικά είναι η Ε.Φ. και τούτο συμβαίνει γιατί γνωρίζετε ότι: η μεγάλη αλήθεια που διαπερνά τον πραγματικό κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε είναι: η πραγματικότητα της αλλαγής. Η επιστημονική φαντασία αποτελεί ακριβώς αυτή τη λογοτεχνία της αλλαγής. Και είναι πράγματι η μοναδική τέτοια λογοτεχνία που διαθέτουμε.
Pohlemic, SFC, Μάϊος 1992
Brian Stableford
Η αυθεντική επιστημονική φαντασία είναι φαντασία η οποία επιδιώκει να οικοδομήσει λογικά συναφείς φανταστικούς κόσμους βασισμένη σε συλλογισμούς εγκεκριμένους από τη θεώρηση της σύγχρονης επιστήμης για τον κόσμο. Η επιστημονική φαντασία αποτελεί ουσιαστικά το είδος εκείνο του μύθου στο οποίο οι άνθρωποι μαθαίνουν περισσότερα σχετικά με το πως να ζουν στον πραγματικό κόσμο, επισκεπτόμενοι φανταστικούς κόσμους διαφορετικούς με το δικό μας, με σκοπό να ερευνήσουν με ένα τρόπο ευχάριστο και με τη βοήθεια συλλογιστικών πειραμάτων, το πως θα μπορούσαν να έχουν τα πράγματα γίνει διαφορετικά.
(απόσπασμα από τη GOH ομιλία του, ConFuse 91)
Theodore Sturgeon
Μία ιστορία επιστημονικής φαντασίας αποτελεί μία ιστορία δομημένη γύρω από ανθρώπινους χαρακτήρες, με ένα ανθρώπινο σενάριο και μία ανθρώπινη λύση, οι οποίες δεν θα μπορούσαν ποτέ να συμβούν χωρίς το επιστημονικό τους περιεχόμενο.Ο ορισμός αυτός δόθηκε από τον William Atheling Jr., (James Blish)στο
The issue at Hand: Studies in Contemporary Magazine Fiction (Σικάγο, 1964)
Κείμενα – Μετάφραση: Κωνσταντίνος Διακουμάκος
Σεπτέμβρης 99
Πηγές: Alternative Factor, www.altfactor.ath.cx
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο καθηγητής του Cambridge, Justin Meggitt υποστήριξε πρόσφατα ότι το πρώτο Sci-fi κείμενο στην ιστορία έγραψε στα ελληνικά ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς, τον 2ο αιώνα μ.Χ. στη Ρώμη. (Ο Λουκιανός γεννήθηκε γύρω στο 120 μ.Χ. – και πέθανε κάπου μεταξύ 180 και 192 μ.Χ. Ήταν γεννημένος στη Συρία και ήταν ελληνομαθής).
Πρόκειται για το βιβλίο «Αληθής ιστορία» στο οποίο ο Λουκιανός σατιρίζει τα δημοφιλή στην εποχή του ταξιδιωτικά αφηγήματα. Ουσιαστικά είναι μια παρωδία των ταξιδιωτικών μυθιστορημάτων που ήταν αγαπητά κατά τους Αυτοκρατορικούς χρόνους, ένα είδος “σατιρικής επιστημονικής φαντασίας”. Αντί, όμως, οι ήρωές του να περιπλανηθούν στη Γη, ο Λουκιανός τους «εκτοξεύει» σε μακρινούς κόσμους – σε παράξενους πλανήτες και νησιά αλλά και στη Σελήνη.
Στη μυθοπλασία του συγγραφέα η Σελήνη είναι κατοικημένη από αλλόκοτα όντα – οι γήινοι ήρωές του μάλιστα φθάνοντας εκεί εμπλέκονται σε έναν πόλεμο ανάμεσα στους στρατούς των κατοίκων της Σελήνης και των κατοίκων του Ήλιου.
Το βιβλίο κυκλοφορεί στα νέα ελληνικά με τον τίτλο «Αληθινή ιστορία» (εκδόσεις Αίολος, 2006),
«Λουκιανού διάλογοι: Αληθινή ιστορία, Ταξίδι στον Άδη, Ταξίδι στον ουρανό κ.α.» (εκδόσεις Σοκόλη-Κουλεδάκη, 2003),
«Ταξίδι στο φεγγάρι: Σχεδόν απίστευτες περιπέτειες στο διάστημα» (εκδόσεις Παπαδοπουλος, 2002),
«Μία αληθινή ιστορία : Το ταξίδι στην Σελήνη και ο πόλεμος με τους κατοίκους του ηλίου» (εκδόσεις Ιδεοθέατρον, 1999),
Αληθινή ιστορία (εκδόσεις Ύψιλον, 1992).
Υπάρχουν, πάντως, και κάποιοι άλλοι που υποστηρίζουν ότι τα πρώτα δείγματα Sci-fi παρουσιάζονται στον Πλάτωνα και συγκεκριμένα στην «Πολιτεία» του.
(Βλέπε π.χ. Μάκης Πανώριος):
… Το πρώτο ίσως εντυπωσιακό σχεδίασμα ουτοπικής πολιτείας είναι η φανταστική Πολιτεία, του Πλάτωνα.
… Αλλά η σημασία της φανταστικής πλατωνικής Πολιτείας δεν περιορίζεται μόνο στο ότι είναι το πρώτο αξεπέραστο πρότυπο. Είναι πιο πλατιά. Μέσα στην απέραντη τοιχογραφία της υπάρχουν πλήθος άλλα στοιχεία και σύμβολα, όπως ο λυκάνθρωπός, το μαγικό δαχτυλίδι, ο αόρατος άνθρωπος. Στον Πλάτωνα, επίσης, οφείλουμε το πρώτο σχήμα της Ατλαντίδας.
Πηγές: andreaskandreou.blogspot.com, Το Ελληνικό φανταστικό διήγημα/Μάκης Πανώριος. Αθήνα: Αίολος, 1987
19ος αιώνας – Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Η λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας, γέννημα της νεωτερικότητας και της βικτοριανής εποχής, ξεπήδησε κατά τον 19ο αιώνα από το ιδιόρρυθμο γοτθικό μυθιστόρημα Φρανκενστάιν (1818) της Μαίρη Σέλλεϋ (1797 – 1851), το οποίο πρωτοτυπούσε αντλώντας τρόμο από υποτιθέμενα μοντέρνα επιστημονικά επιτεύγματα: ένας νεαρός Ελβετός επιστήμονας σχηματίζει ένα ανθρώπινο σώμα από απομεινάρια πτωμάτων και του εμφυσά ζωή με ένα ηλεκτρικό σοκ. Τα σκοτεινά γραπτά του Έντγκαρ Άλαν Πόε, η επιστημονική προσέγγιση του Ιουλίου Βερν (1828 – 1905) στη μυθοπλασία, καθώς και ο επαναπροσδιορισμός των αρχαίων μυθικών παραδόσεων ως μοντέρνο πεζογραφικό ρεύμα από τον Λόρδο Ντάνσανι, σχηματοποίησαν σταδιακά τη μορφή του φανταστικού καθ’ όλο το υπόλοιπο του 19ου αιώνα και το ξεχώρισαν τελικά από το γοτθικό μυθιστόρημα, ένα παλαιότερο υβρίδιο του τρόμου και του ρομαντισμού.
Μέχρι και το 1900 οι διακριτές κατηγορίες του φανταστικού είχαν εμφανιστεί και, ανάμεσά τους, η επιστημονική φαντασία. Χάρη στα έργα του Ιουλίου Βερν, όπως τα γνωστά Ταξίδι στο κέντρο της Γης (1864), Από τη Γη στη Σελήνη (1865) και 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα (1873), η ΕΦ είχε οριοθετηθεί ως έγκυρο λογοτεχνικό είδος, χωρίς όμως ακόμα να έχει αποκτήσει την αυτοσυνείδησή της. Σε αυτό το κλίμα εμφανίζεται ο Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς (1866 – 1946), τα βιβλία του οποίου, μέσα από μια ψύχραιμη ματιά και εκφραστικά προσεγμένη γραφή, καθιερώνουν τα θεμελιώδη, σχεδόν αρχετυπικά θεματολογικά μοτίβα του χώρου: στη Μηχανή που ταξιδεύει στο χρόνο (1895) κεντρική ιδέα είναι μία χρονομηχανή και η περιγραφή μελλοντικών κοινωνιών, στο Νησί του Δόκτωρα Μορώ (1896) συζητείται η ηθική της βιοτεχνολογίας, στον Αόρατο Άνθρωπο (1897) εξερευνάται μυθοπλαστικά η ιδέα της αορατότητας μέσω επιστημονικών ευρημάτων, ενώ στον Πόλεμο των Κόσμων (1898) εξετάζεται συστηματικά η απειλή ενός εχθρικού εξωγήινου πολιτισμού. Έτσι, δικαίως θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης ΕΦ, μιας και οι περισσότερες ιδέες πάνω στις οποίες βασίστηκαν οι μετέπειτα συγγραφείς του χώρου πρωτοπαρουσιάστηκαν στα διηγήματά του.
Στις αρχές του 20ού αιώνα και ως την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η επιστημονική φαντασία αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στις ΗΠΑ μέσα από «φθηνά» λαϊκά περιοδικά έντυπα μαζικής παραγωγής και ειδικού ενδιαφέροντος, όπου φιλοξενούνταν διηγήματα στηριγμένα στα θέματα του διαστημικού ταξιδιού, των εξωτικών περιπετειών, του νουάρ αστυνομικού, της Άγριας Δύσης και των υπερηρώων. Εκεί γεννήθηκε η διαστημική όπερα, η οποία έδινε έμφαση σε μεγάλης κλίμακας διαπλανητικές πολεμικές συγκρούσεις του μέλλοντος και είχε έναν εξερευνητικό και περιπετειώδη χαρακτήρα. Ιδιαίτερη ήταν η παραμυθένια, αισιόδοξη και τεχνοκρατική γραφή της δεκαετίας του 1930, με διασημότερο εκφραστή τον βελγικής καταγωγής Χιούγκο Γκέρνσμπακ. Ήδη, από το 1926, ο τελευταίος είχε αρχίσει να εκδίδει στις ΗΠΑ το πρώτο αφιερωμένο αποκλειστικά στην επιστημονική φαντασία περιοδικό έντυπο, το Amazing Stories, συσπειρώνοντας ένα φανατικό αλλά απομονωμένο αναγνωστικό κοινό. Σε εντελώς διαφορετικό ύφος, ο διακεκριμένος συγγραφέας και διανοούμενος Άλντους Χάξλεϊ εκδίδει το 1932 τον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο, ένα δυστοπικό μυθιστόρημα που έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για τις επικίνδυνες νέες τεχνολογίες και, αν και ουσιαστικά ΕΦ, αγαπήθηκε από την κριτική ως έργο συμβατικής λογοτεχνίας. Ο καταξιωμένος Γερμανός σκηνοθέτης Φριτς Λανγκ είχε αναδείξει από το 1927 τον κίνδυνο του ολοκληρωτισμού, αλλά και τις δυνατότητες της ΕΦ στον κινηματογράφο, με την ταινία Μετρόπολις. Την ίδια εποχή η συμβατική λογοτεχνία εγκατέλειπε οριστικά τον ρεαλισμό για χάρη του μοντερνισμού, χωρίς η εξέλιξη αυτή να αγγίξει το φανταστικό, αντιληπτό τότε ως «υποδεέστερη» παραλογοτεχνία από τους ακαδημαϊκούς κύκλους.
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος – Δεκαετία του ’70
Κατά τη διάρκεια του πολέμου και μετά απ’ αυτόν αναδείχθηκε στον αγγλοσαξωνικό κόσμο μια νέα γενιά συγγραφέων, με ανεπτυγμένες συγγραφικές δεξιότητες και ισχυρές επιρροές από τα λαϊκά περιοδικά έντυπα του Μεσοπολέμου (ανάμεσά τους ο Ισαάκ Ασίμωφ, ο Άρθουρ Κλαρκ, ο Ρέι Μπράντμπερι και ο Ρόμπερτ Χαϊνλάιν), η οποία σήμανε την επιστροφή σε μεγαλύτερη αληθοφάνεια και έδινε έμφαση στην ποιοτική βελτίωση της γραφής, στην πειστικότερη κοσμοπλασία, στον συγκρατημένο μελλοντολογικό προβληματισμό και σε ζητήματα όπως η εξερεύνηση του Γαλαξία, η επαφή με πολιτισμένα εξωγήινα πλάσματα και η αντίδραση της κοινωνίας απέναντι σε πιθανές νέες εφευρέσεις και ανακαλύψεις (π.χ. ρομπότ, ατομική ενέργεια, διαπλανητικά ταξίδια κλπ). Οι συγγραφείς της εποχής, γράφοντας και εκδίδοντας τότε στις ΗΠΑ κυρίως υπό την αιγίδα και καθοδήγηση του Τζον Κάμπελ, αρχισυντάκτη από το 1938 του περιοδικού ΕΦ Astounding Science Fiction, συχνά είχαν στιβαρό επιστημονικό υπόβαθρο και στόχος τους ήταν η εύλογη ενόραση για το τεχνολογικό μέλλον της Ανθρωπότητας. Ταυτόχρονα όμως οι ιστορίες τους αντανακλούσαν κοινωνικές ζυμώσεις και αναζητήσεις των καιρών τους, μες σ’ αυτή την περίοδο ενηλικίωσης και ωρίμανσης του είδους. Σύνηθες ήταν να δανείζονται μοτίβα πλοκής από την αστυνομική λογοτεχνία ή από άλλες κατηγορίες και να τα προσαρμόζουν στο σκηνικό ΕΦ που είχαν οικοδομήσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τριλογία της Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας του Ισαάκ Ασίμωφ και τα «ρομποτικά» διηγήματα του ιδίου, στις αρχές της δεκαετίας του ‘50.
Ένα ξεχωριστό βιβλίο που εκδόθηκε το 1949 και ακολουθούσε την παράδοση του Θαυμαστού καινούργιου κόσμου ήταν το 1984, του δημοσιογράφου και συγγραφέα Τζορτζ Όργουελ. Επρόκειτο για την εφιαλτική περιγραφή ενός δυστοπικού μελλοντικού κόσμου που επιχειρούσε να αναδείξει τα δεινά που επιφέρει ο ολοκληρωτισμός. Όπως και το μυθιστόρημα του Χάξλεϊ, το 1984 εκτιμήθηκε και διαδόθηκε και εκτός των ορίων του κοινού της ΕΦ.
Αυτό τον καιρό οριστικοποιείται η κοινότητα της επιστημονικής φαντασίας (κατά κύριο λόγο στις ΗΠΑ), αποτελούμενη από συγγραφείς, εκδότες και αναγνώστες και επικεντρωμένη σε περιοδικές εκδόσεις που δημοσιεύουν πρώτες τα νέα διηγήματα των διασημότερων συγγραφέων του είδους. Η κοινότητα αυτή εν πολλοίς συνιστά ένα απομονωμένο «γκέτο», διακρινόμενο με σχεδόν αδιαπέραστα στεγανά από τη συμβατική μυθοπλασία. Όσον αφορά όμως τις υπόλοιπες κατηγορίες του φανταστικού υπήρχε κάποια επικάλυψη, με συγγραφείς ΕΦ που έγραφαν και τρόμο ή φάνταζυ. Παράλληλα η ΕΦ διεισδύει ευρύτερα και σε άλλα μέσα πλην του γραπτού λόγου, με τα αμερικανικά κόμικς υπερηρώων της εποχής να δανείζονται σκηνικά και μοτίβα από την επιστημονική φαντασία, ενώ την ίδια στιγμή μία πλειάδα σχετικών κινηματογραφικών παραγωγών, κυρίως αμερικανικών και αγγλικών, εμφανίζονται κατά τη δεκαετία του ’50. Οι περισσότερες ήταν β’ διαλογής ταινίες, υβρίδια τρόμου και ΕΦ. Κάποιες που ξεχώρισαν για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα ήταν ο Απαγορευμένος πλανήτης, H ώρα των Τριφίδων και το Χωριό των καταραμένων.
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτέλεσε ο Φίλιπ Ντικ, ο οποίος ξεκίνησε μία αντισυμβατική συγγραφική καριέρα κατά τη δεκαετία του ’50 για να απογειωθεί μετά το 1962 και τη βράβευσή του για το μυθιστόρημά του Ο Άνθρωπος στο Ψηλό Κάστρο. Ο Ντικ έδωσε έμφαση σε πιο ρεαλιστικούς και καθημερινούς ήρωες αναμεμειγμένους σε πιο παράδοξες καταστάσεις. Η θεματολογία του επεκτάθηκε και άγγιξε τη φιλοσοφία: υφή της πραγματικότητας, γνωσιολογικός σκεπτικισμός, μεταφυσική, έννοια της συνείδησης, κρατική βία, υποκειμενική πρόσληψη του κόσμου. Η αφήγησή του έγινε αντισυμβατική, κατακερματισμένη, βασανιστική. Ιδιαίτερης σημασίας είναι επίσης και ο Ουίλιαμ Μπάροουζ, ένας μοντερνιστής και αβάν γκαρντ μπίτνικ συγγραφέας της εποχής, κάποια έργα του οποίου φλερτάρουν με την επιστημονική φαντασία και πράγματι θα επηρεάσουν συγγραφείς του φανταστικού στο μέλλον.
Tο 1965 εκδόθηκε το μυθιστόρημα Ντιουν του δημοσιογράφου Φρανκ Χέρμπερτ (αφού πρώτα δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο Astounding Science Fiction το 1963), το οποίο αν και διαδραματιζόταν στο απώτατο μέλλον, σε έναν Γαλαξία αποικισμένο από τους Ανθρώπους και πλημμυρισμένο με παράξενα μηχανήματα, δεν έδινε έμφαση στις θετικές επιστήμες αλλά στην κοινωνιολογία, στη φιλοσοφία, στην οικολογία και στην ψυχολογία – στις «ήπιες επιστήμες». Παράλληλα αποτελούσε εξέλιξη της διαστημικής όπερας και συνέχιζε την παράδοση της περιγραφής μίας επικών διαστάσεων ιστορίας σε έναν απόλυτα αυτοσυνεπή, φανταστικό κόσμο, παράδοση που είχε ξεκινήσει μεταπολεμικά (σε τόσο μεγάλο βαθμό τουλάχιστον) το φάνταζυ μυθιστόρημα Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, του φιλολόγου Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν. Προκειμένου να τονιστεί η αντίθεση με τις ως τότε καθιερωμένες φόρμες, εισήχθη ο όρος ήπια ΕΦ για να περιγραφούν τα εγχειρήματα τύπου Ντιουν, σε αντίθεση με τη σκληρή ΕΦ του παλαιότερου κύριου ρεύματος η οποία επικεντρωνόταν στις θετικές επιστήμες.
Ταυτόχρονα η επιρροή της ΕΦ εκτός λογοτεχνίας αυξάνεται όλο και περισσότερο, με αποκορύφωμα την κινηματογραφική διασκευή το 1968 δύο μυθιστορημάτων ΕΦ με μεγάλη καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία: το 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, βασισμένο σε βιβλίο του Άρθουρ Κλαρκ που γραφόταν ταυτόχρονα με το σενάριο της ταινίας, και ο Πλανήτης των πιθήκων, με πρωταγωνιστή τον διάσημο ηθοποιό του Χόλιγουντ Τσάρλτον Ίστον. Την ίδια στιγμή στην αμερικανική τηλεόραση αρχίζει να προβάλλεται η εβδομαδιαία σειρά Σταρ Τρεκ (1966 – 1969), μία ώριμη διαστημική όπερα που αποκτά φανατικό κοινό, ενώ τα ιαπωνικά κόμικς μάνγκα αρχίζουν όλο και περισσότερο να βασίζονται στην αισθητική και τη θεματολογία του χώρου. Σύντομα η ΕΦ εξαπλώνεται και στα κόμικς της Δύσης πέρα από τις συνηθισμένες ιστορίες υπερηρώων, οπότε αποκτά ευρύτερη φήμη και αναγνώριση.
Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1960 η ΕΦ, έχοντας ήδη επηρεαστεί από συγγραφείς τύπου Ντικ, Μπάροουζ ή Χέρμπερτ, μεταλλάχτηκε περαιτέρω υπό την επίδραση της αντικουλτούρας και του ριζοσπαστικού, αντικαθεστωτικού κλίματος της εποχής. Έτσι εμφανίστηκε το Νέο Κύμα της επιστημονικής φαντασίας, εκφραζόμενο από τον Χάρλαν Έλισον, τον Τζέιμς Μπάλαρντ, την Ούρσουλα Λε Γκεν, τον Ρότζερ Ζελάζνυ και άλλους. Η γενιά αυτή καταφέρθηκε εναντίον της άκρατης τεχνολογικής εξέλιξης, στράφηκε στα ρεαλιστικά προβλήματα της Γης του άμεσου μέλλοντος, παρουσίασε μία εγγενή απαισιοδοξία και συμμερίστηκε την οργή των νέων απέναντι στις απαρχαιωμένες δομές της κοινωνίας, ενώ αναζητούσε τη λογοτεχνική καταγωγή της περισσότερο στις κοινωνικές δυστοπίες του Χάξλεϊ και του Όργουελ παρά στους αστραφτερούς κόσμους του Κλαρκ και του Ασίμοφ. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα – ίσως για πρώτη φορά σε τέτοιον βαθμό – για την καλλιέργεια των εκφραστικών μέσων, για την όμορφη πρόζα και για την κατάρριψη των φραγμάτων μεταξύ της ΕΦ και της συμβατικής λογοτεχνίας. Φυσικά οι αλλαγές αυτές δεν εξάλειψαν το κύριο ρεύμα της σκληρής ΕΦ που συνέχισε να τροφοδοτεί την κοινότητα με βιβλία όπως το Ακόμα και οι Θεοί (1972) του Ασίμοφ, το Ραντεβού με τον Ράμα (1972) του Κλαρκ κλπ.
Δεκαετία του ’70 – έως σήμερα
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 η κινηματογραφική ΕΦ αποκτά νέα ώθηση με μία πληθώρα νέων και αξιόλογων παραγωγών, πολλές από τις οποίες βασίζονταν σε προγενέστερα μυθιστορήματα ή διηγήματα: Σόιλεντ Γκριν (1973), Ζάρντοζ (1974), Σολάρις (1972) κλπ. Όμως μία σειρά από εξαιρετικά επιτυχημένες ταινίες στα τέλη της δεκαετίας είναι που θα κάνουν το είδος πρώτο στις κινηματογραφικές εισπράξεις: Στενές επαφές τρίτου τύπου του Στίβεν Σπίλμπεργκ (1977), Μαντ Μαξ του Τζορτζ Μίλερ (1979), Alien του Ρίντλεϊ Σκοτ (1979) και, πάνω απ’ όλα, Ο Πόλεμος των Άστρων του Τζορτζ Λούκας. Το τελευταίο ήταν μία παραμυθένια διαστημική όπερα που έμοιαζε με τις ιστορίες του Μεσοπολέμου, μακριά από τους προβληματισμούς του Νέου Κύματος αλλά και από την επιστημονική ακρίβεια της σκληρής ΕΦ. Αν και το Σταρ Τρεκ είχε σταματήσει από καιρό, η επιτυχία του Πολέμου των Άστρων οδηγεί σε μία πλειάδα νέων αμερικανικών τηλεοπτικών σειρών, κυρίως από τον χώρο της διαστημικής όπερας (π.χ. Battlestar Galactica). Παράλληλα ο Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι και ο Μόμπιους κυκλοφορούν Το Ινκάλ, μία επηρεαστική σειρά κόμικς που διαδραματίζονται σε ένα ιδιόρρυθμο, σχεδόν σουρεαλιστικό σύμπαν διαστημικής όπερας. Η προεργασία για το Ινκάλ είχε γίνει ήδη από το 1975, όταν ο Γιοντορόφσκι προέβη σε μία αποτυχημένη προσπάθεια κινηματογραφικής διασκευής του Ντιουν.
Την ίδια περίοδο η επανάσταση των μικροϋπολογιστών, περί τα μέσα του ‘70, έκανε την υψηλή τεχνολογία προσιτή από οικονομική και πρακτική άποψη. Τότε εμφανίστηκαν στον δυτικό κόσμο περιθωριακές κοινότητες ατόμων που δεν διαμορφώθηκαν από μουσικές, πολιτικές ή αισθητικές προτιμήσεις, αλλά από την ενασχόλησή τους με τα ψηφιακά συστήματα και τα υπολογιστικά ή τηλεφωνικά τηλεπικοινωνιακά δίκτυα. Το αποτέλεσμα είναι στα τέλη της δεκαετίας του ’70 να αναδυθεί το ρεύμα του Cyberpunk, με εκπροσώπους συγγραφείς όπως ο Μπρους Στέρλινγκ και ο Γουίλιαμ Γκίμπσον. Το Cyberpunk συνέχισε την παράδοση του Νέου Κύματος σχετικά με τη στροφή στη Γη του κοντινού μέλλοντος με σκοπό να υποδείξει τους κινδύνους και τις προοπτικές που ενείχαν η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η μεταβιομηχανική κοινωνία και η διαρροή επίκαιρης υψηλής τεχνολογίας (κυρίως βιοτεχνολογίας και προϊόντων της επιστήμης υπολογιστών) στο ευρύ κοινό. Για την περιγραφή του νέου ρεύματος προέκυψε σύντομα ο όρος Cyberpunk, ο οποίος ένωνε τον κόσμο της πληροφορικής και της κυβερνητικής με περιθωριακές σκηνές οργανωμένης αμφισβήτησης όπως οι πανκ, καθώς στα περισσότερα έργα του ρεύματος πρωταγωνιστούσαν αντιήρωες και παράνομοι χάκερ του μέλλοντος. Η διεθνής αναγνώριση του κινήματος έφτασε τελικά το 1984 όταν το Cyberpunk μυθιστόρημα Νευρομάντης, του Γκίμπσον, κέρδισε τα βραβεία Nebula, Hugo και Philip K. Dick, δύο έτη μετά την προβολή του Μπλέιντ Ράνερ, μίας κινηματογραφικής ταινίας του Ρίντλεϊ Σκοτ η οποία βασιζόταν σε μυθιστόρημα του Φίλιπ Ντικ και κατόρθωνε να οπτικοποιήσει το νέο ρεύμα. Ο έμφυτος μεταμοντερνισμός στη γραφή του Γκίμπσον και η νουάρ αισθητική του θα καταστήσουν την ΕΦ, ίσως για πρώτη φορά, αντικείμενο διεξοδικών λογοτεχνικών αναλύσεων.
Παράλληλα με την εμφάνιση του Cyberpunk γνωρίζει αναβίωση και η λογοτεχνική διαστημική όπερα στις αρχές της δεκαετίας του ’80, μία αναβίωση η οποία συνεχίζεται ως σήμερα. Σε αυτή τη νέα μορφή της είναι επηρεασμένη από το Cyberpunk, με έναν χαρακτήρα πιο σκοτεινό, μεγάλη επιστημονική ακρίβεια, εστίαση σε νέες τεχνολογίες και έμφαση στην ανάπτυξη χαρακτήρων. Συγγραφείς του χώρου, οι περισσότεροι Βρετανοί, είναι ο Πίτερ Χάμιλτον, ο Τζον Χάρισον, ο Στίβεν Μπάξτερ κλπ. Νέες ιδέες και αξιοσημείωτες μελλοντικές τεχνολογίες, οι οποίες τώρα βρίσκονται σε ερευνητικό στάδιο, κάνουν την εμφάνισή τους στην επιστημονική φαντασία, όπως η νανοτεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη ή η έννοια της τεχνολογικής μοναδικότητας (singularity) η οποία τώρα αποκρυσταλλώνεται. Υπό αυτές τις συνθήκες, αλλά και μετά τη μνημειώδη επιτυχία του Πολέμου των Άστρων, το Σταρ Τρεκ αναγεννιέται, πρώτα ως σειρά κινηματογραφικών ταινιών και μετά ως μία νέα τηλεοπτική σειρά τοποθετημένη στο ίδιο αφηγηματικό σύμπαν με την παλιά. Παράλληλα οι ταινίες ΕΦ του Χόλιγουντ, όπως ο Εξολοθρευτής του Τζέιμς Κάμερον ή ο Ρόμποκοπ του Πολ Βερχόφεν μετατρέπουν το είδος σε ακρογωνιαίο λίθο της ποπ κουλτούρας. Τη δεκαετία του ’90 η αγορά της τηλεοπτικής επιστημονικής φαντασίας θα εκραγεί με ποικίλες σειρές υψηλής ποιότητας που αποκτούν διεθνώς φανατικό κοινό (π. χ. Babylon 5, Γη 2, Σίκουεστ, The X-Files κλπ). Μετά τη μεγάλη επιτυχία της ταινίας Μάτριξ το 1999, το Cyberpunk αλλά και η εικονική πραγματικότητα, ιδέα που έχει εξερευνηθεί κατά κόρον στην επιστημονική φαντασία υπό διάφορες οπτικές γωνίες, διαδίδονται ευρύτερα.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 από την ευρύτερη επικράτεια του Cyberpunk ξεπήδησε το ατμοπάνκ (steampunk), ένα λογοτεχνικό ρεύμα το οποίο δεν έχει τόσο εμφανή δυστοπικό χαρακτήρα και όπου το σκηνικό της ιστορίας τοποθετείται όχι στο κοντινό μέλλον, αλλά σε έναν εναλλακτικό 19ο αιώνα· μετά τη βιομηχανική επανάσταση αλλά πριν την εξάπλωση της ηλεκτροδότησης. Η τεχνολογία στους ατμοπάνκ κόσμους είναι συνήθως πιο προηγμένη σε σχέση με την πραγματική τεχνολογία της εποχής αλλά, ελλείψει ηλεκτρονικών στοιχείων, βασίζεται στη δύναμη του ατμού και των κουρδιστών μηχανισμών, όπως πράγματι γινόταν τότε. Κατά τα άλλα, η κοινωνία, η αισθητική και η ατμόσφαιρα συνήθως αντανακλούν επακριβώς τις συμβάσεις του βικτοριανού κόσμου. Το ατμοπάνκ εμφανίστηκε όταν κάποιοι συγγραφείς άρχισαν συνειδητά να μιμούνται τα πρώιμα έργα ΕΦ που γράφτηκαν πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εμβολιάζοντάς τα όμως με δόσεις του πολύ επίκαιρου Cyberpunk. Ορισμένοι μάλιστα πειραματίστηκαν τοποθετώντας το σκηνικό των ιστοριών τους ακόμη πιο πίσω χρονικά, συχνά στον Μεσαίωνα, διατηρώντας όμως την τεχνολογία του ατμού και των κουρδιστών μηχανισμών ως κεντρικούς πυλώνες του κόσμου τους. Μετά το 1990 το ατμοπάνκ άρχισε να απομακρύνεται από τις Cyberpunk ρίζες του· η αισθητική και τα μοτίβα του άρχισαν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σε έργα φάνταζυ και να τοποθετούνται δίπλα-δίπλα με τα υπερφυσικά και μαγικά στοιχεία που αφθονούν στο είδος αυτό.
Μια άλλη παράλληλη εξέλιξη η οποία εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 είναι το μεταCyberpunk (postcyberpunk), ένα σύνολο έργων με εμφανή Cyberpunk χαρακτήρα αλλά με κεντρικούς ήρωες που επιχειρούν συνειδητά να βελτιώσουν το τρέχον κοινωνικοπολιτικό καθεστώς, ή έστω να το διατηρήσουν και να αποτρέψουν περαιτέρω παρακμή του (π.χ. τα μυθιστορήματα του Νιλ Στίβενσον). Οι πρωταγωνιστές συνήθως είναι πιο ενεργά και σεβαστά μέλη της κοινωνίας σε σχέση με τους περιθωριακούς παρανόμους του Γκίμπσον, ενώ οι νέες τεχνολογίες του εικοστού πρώτου αιώνα παρουσιάζονται λιγότερο αλλοτριωτικές και υπό ένα θετικότερο πρίσμα. Ταυτόχρονα το Cyberpunk αναμείχθηκε με πιο παραδοσιακές μορφές του φανταστικού σε διάφορα αφηγηματικά μέσα (μυθιστορήματα, διηγήματα, κινηματογραφικές ταινίες, βιντεοπαιχνίδια, μουσικούς δίσκους κλπ) και έπαψε να είναι ένα πρωτοποριακό καλλιτεχνικό γκέτο. Στην αυγή του νέου αιώνα αποτελούσε μία προεξάρχουσα μορφή επιστημονικής φαντασίας, όχι τόσο διακριτή πλέον αλλά επηρεαστική όσο λίγες.
Πηγές: el.wikipedia.org/wiki
20 Κύρια Θέματα Επιστημονικής Φαντασίας και η Καταγωγή τους
1. Εξωγήινοι στη Γη
Από τους πρώτους εξωγήινους που επισκέφθηκαν την Γη, στην λογοτεχνία, ήταν δύο γίγαντες, ένας από τον Κρόνο κι ένας από τον Σείριο, που έκαναν πολλές σατυρικές παρατηρησεις στον Micromegas (1750) του Γάλλου φιλόσοφου και ιστορικού Voltaire (1750).
Η πρώτη ιστορία εισβολής στην Γη εχθρικών εξωγήινων είναι, σύμφωνα με την Encyclopedia of Science Fiction του Peter Nicholls, η The Germ Growers του Αυστραλού Kληρικού Robet Potter. Το έργο αυτό εκδόθηκε το 1892, προηγείτο δηλαδή έξη χρόνια του σημαντικού έργου του H.G. Wells, The War of the Worlds, που θεωρείτε έργο με μεγάλη επιρροή σ’ αυτό το θέμα.
2. Εναλλακτικοί Κόσμοι
Αυτοί είναι κόσμοι που έχουν μια κοινή ιστορία με την δική μας γραμμή χρόνου μέχρις ότου, κάποια στιγμή, ένα γεγονός εξελίσσεται διαφορετικά π.χ. ο William της Νορμανδίας ηττάται στην μάχη του Hastings ή ο Νότος είναι νικητής στον Αμερικάνικο Εμφύλιο πόλεμο.
Από τις παλαιότερες χρήσεις αυτού του θέματος έχουμε στο The Battle of Dorking (1871) του G.T.Chesney που αναφερόταν σε μια εισβολή των Γερμανών στην Βρετανία.
3. Αντιβαρύτητα
Το σπέρμα της αντιβαρύτητας είναι παρόν στο A Voyage to the Moon (1650) του Cyrano de Bergerac όπου ο αξεπέραστα ριψοκίνδυνος ήρωας έφτιαξε ένα σιδηρό κιβώτιο και μετά έριξε έναν μαγνήτη ψηλά στον αέρα. Το κιβώτιο σηκώθηκε προς τον μαγνήτη ο οποίος εκτοξεύτηκε και πάλι πιο ψηλά για να παρασύρει ξανά το κιβώτιο ακόμα πιο ψηλά.κ.ο.κ.
Σημαντικότερο είναι το A Voyage to the Moon του George Tucker που δημοσίευσε στην Νέα Υόρκη το 1827 με το ψευδώνυμο Joseph Atterley. Εδώ το διαστημόπλοιο είναι επιχρισμένο με υλικό αντιβαρύτητας που προηγείται της χρήσης του Καβορίτη απ’ τον H.G. Wells στο The First Men in the Moon (1901) σχεδόν 75χρόνια.
4. Πόλεις στο Μέλλον
Memoirs of the Year Two Thousand Five Hundred (1771) – αρχικά L’ An 2440 – από το Γάλλο θεατρικό συγγραφέα Louis – Sebastien Mercie είναι η εμβρυακή εργασία που αναπαριστά ένα υπέροχο και τεχνολογικά ουτοπικό Παρίσι 700 χρόνια στο μέλλον .
5. Νοημοσύνη Μηχανής
Στο The Ablest Man in the World (1879) του Edward Page Mitchell, μία υπολογιστική μηχανή εμφυτεύεται στο μυαλό ενός ιδιώτη και τον κάνει ευφυή. Ο Mitchel επίσης έγραψε το The Tachypomp (1874) για έναν υπέρ-υπολογιστή, αλλά η πρώτη σημαντικότερη ιστορία για υπολογιστή είναι όπωςδήποτε η The machine stops (1909) του E. M. Forster.
6. Το Τέλος του Κόσμου
Όσον αφορά το τέλος της ανθρώπινης φυλής και της καταστροφής του πολιτισμού, η πρώτη νουβέλα (τύπου αποκάλυψης) ήταν η The Last Man (1805)του απότακτου κληρικού Cousin de Grainville.
Το δε πραγματικό τέλος του κόσμου, αυτό το θέμα το χειρίστηκε τέλεια, για πρώτη φορά ο Γάλλος Αστρονόμος και εκλαϊκευτής της επιστήμης Camille Flammarion στο Omega:The Last Days of the World (1893-94).
7. Αντίληψη Ιδιαίτερων Αισθήσεων
Η πρώτη εμφάνιση στην λογοτεχνία είναι ίσως στο The Bohemian του Fitz – James O’ Brien όπου ένα κορίτσι αποκαλύπτει υπέρ-αισθητήριες δυνάμεις κατά την ύπνωση. Προφανώς γραμμένο πριν απ’τον θάνατο του O’ Brien (1862) η ιστορία δεν εκδόθηκε μέχρι το 1885.
Από τότε οι πρώτοι τηλεπαθητικοί εξωγήινοι εμφανίζονται σε έντυπο στο Fifteen Months in the Moon (1880) του G. H. Ryan.
8. Τέταρτη Διάσταση
Το 1884 ο Βρετανός ψευτοεπιστήμων Howard Hinton παρουσίασε ένα φυλ λάδιο ρωτώντας What is the Forth Dimension?
Τον επόμενο χρόνο στο San Francisco ο Robert Duncan Milne έγραψε το A Mysterious Twilight όπου τρεις άνθρωποι σ’ ένα δωμάτιο δίπλα σ’ ένα άλλο που λειτουργεί μία πειραματική ηλεκτρική μηχανή γίνονται μάρτυρες μιάς παράξενης στρέβλωσης του χρόνου.
Ο ιστορικός της Επιστ. Φαντασίας Sam Moskowitz που βρήκε την ιστορία πρότεινε : Αν ο Hinton ήταν ο πρωταρχικός ερευνητής του νέου θέματος της 4ης διάστασης, τότε ο Milne μπορεί, να θεωρηθεί ο πρώτος συγγραφέας που το συγχώνεψε στην φανταστική λογοτεχνία !
Χρησιμοποιήθηκε πάλι από τον J. H. Rosny στο Aine in Another World (1895) και από τον H. G. Wells σε αρκετές ιστορίες συμπεριλαμβανομένης και της The Plattner Story (1896).
9. Αθανασία
Η αναζήτηση του ελιξιρίου της ζωής είναι ένα θέμα που από καιρό απασχόλησε τόσο την λογοτεχνία όσο και την επιστήμη. Αθάνατοι πρωτοεμφανίζονται στην πρώιμη Ε.Φ. στο Βιβλίο του Jonathan Swift, Gulliver’s Travels (1726), όπου συναντά τους Struldbrugs στο νησί Luggnagg , που ήταν γεννημένοι με μιά κόκκινη ελιά πάνω απ’ το αριστερό τους μάτι, σημάδι αθανασίας.
Η βασική επιρροή της αθανασίας στην Ε.Φ. είναι ο μύθος του περιπλανώμενου Ιουδαίου που αναπτύχθηκε στις αρχές του 1800 μέσα σε γοτθικά μυθιστορήματα όπως το Melmoth the Wanderer (1820) του Charles Maturin.
Πάντως, μία πρόωρη γοτθική νουβέλα που εισάγει την τεχνητή αθανασία μεσω ενός ελιξιρίου της ζωής είναι η St. Leon (1791) του William Godwin. O Godwin ήταν ο πατέρας της Mary Shelley (συγγραφέως του Frankenstein) που έγραψε επίσης μία ιστορία για αθανασία το The Mortal Immortal (1834).
10. Αορατότητα
Οι ακούραστες έρευνες του Sam Moskowitz απέδειξαν ότι ίσως η πιο παλαιά ιστορία που άνθρωπος γίνεται αόρατος είναι η The Crystal Man (1881) του Edward Page Mitchell.
Αλλα πρώιμα παραδείγματα είναι η Stella (1895) του C. Howard Hinton και φυσικά το ξακουστό The Invisible Man του H. G Wells (1897).
Το θέμα, πάντως, έχει και παλαιότερη καταγωγή υπό μορφή (φυσικά) αόρατων πλασμάτων που παρουσιάζονται στο What Was It? (1859) του Fitz – James O’ Brien
11. Χαμένες Φυλές
Απ’ την αρχή της λογοτεχνίας υπήρχαν μεγάλες εκτάσεις ανεξερεύνητης γης που ήταν εύκολο για τους συγγραφείς να επιλέξουν μια τοποθεσία στην επιφάνειά της (ή κάτω απ’ αυτήν) για να εγκαταστήσουν μία απομονωμένη φυλή, όπως στην Utopia (1516 του Tomas More ή τα Gulliver’s Travels (1726).
Πολύ νωρίτερα υπήρξαν βιβλία εξωτικών ταξιδιών όπως το The Travels of Sir John Mandeville (1366) που είχε πολλούς κοινούς μύθους με τις Arabian Nights. Το θέμα όμως της πραγματικά χαμένης φυλής εμφανίστηκε από μόνο του όταν η γνώση ολόκληρης της επιφάνειας της Γής άφησε απομονωμένους “θύλακες” όπου τοποθετήθηκαν επιζόντες από την Ατλαντίδα, την Μου, την Λεμουρία και κάποιους άλλους παλαιούς πολιτισμούς.
Αν και ο H. Rider Haggard ήταν υπεύθυνος για την δημοφιλή αναβίωση ιστοριών με χαμένες φυλές με την επιτυχία του King Solomon’s Mines (1885) ο άνθρωπος που έβγαλε πρώτος την ιδέα στην αγορά ήταν ο Ignatius Donnelly με την πραγματεία του Atlantis, the Antediluvian World (1882).
Αν και οι χαμένοι κόσμοι συνέχισαν να εμφανίζονται στην Αφρική, στην Νότια Αμε ρική, στην κεντρική Αυστραλία, στην κεντρική Ασία, στην Αρκτική και στην Ανταρκτική – και μην αφήσουμε απ’ έξω τα απομονωμένα ησιά του Ειρηνικού – υπήρξε μια αυξανόμενη τάση να τοποθετεί τέτοιες κοινωνίες μέσα στην Γη ή κάτω απ’ την θάλασσα. (Δες παρακάτω τα θέματα 16 και 19).
12. Μεταβίβαση Ύλης
Στο The Man Without a Body του Edward Page που εκδόθηκε στην Sun της Ν.Υόρκης στις 25-3-1877 αναφέρεται απ’ τον ιστορικό της Ε.Φ. Sam Moskowitz ως “η πρώτη φανταστική επιστημονική ανάπτυξη διάσπασης της ύλης, μετατροπής της σε ενέργεια και διαβίβασής της σε έναν δέκτη όπου μπορούσε να υλοποιηθεί”.
13. Μεταλλάξεις
Δια μέσου των αιώνων έχουν καταγραφεί λεπτομέρειες από τέρατα της φύσης – παιδιά που γεννήθηκαν με δύο κεφάλια ή χωρίς πόδια – και από τέρατα του “τσίρκου” όπως γυναίκες με γένια!
Η Ε.Φ. υιοθέτησε το θέμα αμέσως, ιδιαίτερα μόλις οι εργασίες των Gregor Mendel, Charles Darwin και Hugo De Vries έδειξαν επιστημονική επιχειρηματολογία για τις μεταλλάξεις και την εξέλιξη.
Μέχρι τώρα το τέρας περιορίζετο στο λογοτεχνικό είδος τρόμου, όπως ο λυκάνθρωπος και η πρώτη επιστημονική εκδοχή μετατροπής που προκαλείται μέσω διανοητικής διαταραχής συμβαίνει στην The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde του Robert Louis Stevenson (1886).
14. Πυρηνική Δύναμη
Η δυνατότητα ενέργειας του ατόμου για πρώτη φορά επαληθεύτηκε με ορισμένα πειράματα από τον Pierre Curie το 1901. Όταν δε η διάσημη εξίσωση E=MC² του Albert Einstein έδειξε την σχέση μεταξύ ενέργειας και μάζας τότε δόθηκαν στους συγγραφείς της Ε.Φ. οι δυνατότητες που χρειάζονταν.
Ο Garrett P. Serviss χρησιμοποίησε διαστημόπλοιο ατομικής ενέργειας για να μεταφέρει τους “τυχοδιώκτες” του στην Αφροδίτη στο A Columbus in Space (1909), ενώ στο The World Set Free (1914) o H. G. Wells προβλέπει πυρηνικό πόλεμο!
15. Ρομπότ
Η λέξη ρομπότ μπήκε στην Αγγλική γλώσσα από τα Τσέχικα, όπου robota σημαίνει εργα σία, χρησιμοποιήθηκε από τον Karel Capek στο θεατρικό του έργο R.U.R. (1921) και αμέσως υιοθετήθηκε σαν όρος απ’ τους συγγραφείς Ε.Φ.
Πάντως τα ρομπότ του Capek ήταν οργανικά και τέτοια κατασκευάσματα ονομάστηκαν “ανδροειδή” στην Ε.Φ.
Μηχανικούς ανθρώπους (σαν αντίθετο των “κουρδιστών”) μπορούμε να βρούμε στο μυθιστόρημα του Herman Melville, The Bell – Tower (1885) αν και περισσότερο σημαντικά είναι η μνηστή- ρομπότ στο The Future Eve (1886) του Villers de L’ isle Adam , οι “muglugs” στο A Round Trip to the Year 2000 (1903) του William Wallace Cook και ο αυτόματος παίκτης σκακιού στο Moxon’s Master (1909) του Ambrose Bierce.
16. Υπόγειοι Κόσμοι
Πολύ πριν η Αλίκη κατέβει στην κουνελότρυπα στην ξακουστή ιστορία του Lewis Carroll υπήρχαν νουβέλες για υπόγειους κόσμους.
Η πρώτη σημαντική εργασία ήταν απ’ τον Δανό Ludvig Holberg το Nicolai Klimii iter Subterraneum (1741)
Η πρώτη συνεισφορά της Βρετανίας στο θέμα ήταν το πολύ δημοφιλές The Life and Adventures Of Peter Wilkins (1751) που εκδόθηκε ανώνυμα από τον Robert Paltock και τοποθετείται σε ένα τεράστιο σπήλαιο κάτω απ’ τον Νότιο Πόλο.
17. Υπεράνθρωποι
Αν και ο H. G. Wells δημιούργησε τα υπερπλάσματα στο The Food of the Gods (1904), ο Upton Sinclair είχε έναν απομονωμένο άνθρωπο να αναπτύσσει υπερδυνάμεις στο The Overman (1906) και ο J. D. Beresford εξιστόρησε την ανάπτυξη ενός υπέρπαιδιού στο The Hampdenshire Wonder (1911), εν τούτοις η νουβέλα αυθεντικού υπεράνθρωπου και μάλιστα η ιστορία που ενέπνευσε τον γνωστό μας Superman ήταν ο Gladiator (1930) του Philip Wylie.
18. Ανασταλμένη Ζωή
Με την πιο απλή της φόρμα η ανασταλένη ζωή εμφανίζεται με τον ήρωα της απλώς να κοιμάται αρκετές εκατοντάδες χρόνια όπως συναίβει στο L’an 2440 (1771) του Louis – Sebastien Mercie που προηγείται ακόμα και από τον Rip Van Winkle (1819) του Washington Irving.
Πιο πρόσφατα η ανασταλμένη ζωή έχει μπεί σε μια πιο επιστημονική βάση με την νέα επιστήμη της Κρυονικής – συντήρηση του σώματος σε υπερ-ψύξη – ένα θέμα που εμφανίστηκε στην μυθιστοριογραφία από το 1887 στον The Frozen Pirate του W. Clark Russell.
19. Κάτω Από τη Θάλασσα
Είναι μια κοινή παρεξήγηση ότι ο Jules Verne συνέλαβε την ιδέα του υποβρυχίου στο ξακουστό 20.000 Leagues Under the Sea (1870), ενώ τα υποβρύχια στην πραγματικότητα υπήρχαν αρκετά πιό πριν. Το πιο διάσημο υποβρύχιο του Robet Fulton ονομάστηκε Nautilus !
Ο Theophile Gautier έβαλε ένα υποβρύχιο στο διήγημά του Les Deux Etoiles (1848). Υποβρύχιες κοινωνίες δεν ήταν τόσο συνηθισμένο θέμα στην λογοτεχνία του πε ρασμένου αιώνα κι έτσι αφού αναπτύχθηκε στην The Crystal City Under the Sea (1895) του Andre Laurie και στην The Scarlet Empire (1906) του David M. Parry έμεινε στάσιμο για πολλά χρόνια.
20. Μετεωρολογικός Έλεγχος
Ο “πατέρας” του Λεξικού Samuel Jonson στο έργο του Rasselas (1759) περιλαμβάνει έναν παρανοϊκό επιστήμονα που ισχυρίζεται ότι ελέγχει τον καιρό και τις εποχές.
Ο μετεωρολογικός έλεγχος ήταν μέρος της καθημερινότητας στο The Mumm (1827) της Jane Webb που τοποθετείται στο έτος 2130 μ.X.
Κείμενα: Γιώργος Α. Κατσαβός
Πηγές: Alternative Factor, www.altfactor.ath.cx
Τηλεοπτική επιστημονική φαντασία και Φυσική
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών πολλές τηλεοπτικές σειρές αγαπήθηκαν από το κοινό. Μερικές από αυτές μάλιστα έγιναν θρύλοι. Αν και οι παραγωγοί τους επέμεναν να τις ονομάζουν σειρές επιστημονικής φαντασίας, τελικά πόση σχέση είχαν με την επιστήμη; Ενα οδοιπορικό μέσα από τριών δεκαετιών αγαπημένες (τουλάχιστον σε μένα) σειρές ίσως μας δώσει την απάντηση.
Η επιστημονική φαντασία (ΕΦ) είναι ένας κλάδος της λογοτεχνίας που άρχισε να ανθεί στις ΗΠΑ την περίοδο του μεσοπόλεμου και συνεχίζει μέχρι και σήμερα. Τα τότε περιοδικά όπως το “Astounding” που συνεχίζει ακόμα και σήμερα να εκδίδεται με τον τίτλο “Analog”, γαλούχησαν μια ολόκληρη γενιά συγγραφέων με γνωστότερους τον Asimov και τον Heinlein. Μετά τα περιοδικά ήρθαν τα βιβλία και στη δεκαετία του 50 εμφανίστηκε η τηλεόραση. Η ΕΦ είναι ένα λογοτεχνικό είδος που ασκεί μια παράξενη έλξη στον κόσμο καθώς θέμα του είναι ο θαυμαστός κόσμος της επιστήμης και του μέλλοντος. Τα ταξίδια σε μακρινούς κόσμους, οι επαφές με εξωγήινους πολιτισμούς,αλλά και τα πιο αλλόκοτα ακόμα ταξίδια στο χρόνο και σε παράλληλες διαστάσεις που περιέγραφε κέντριζαν το ενδιαφέρον του κοινού. Και καθώς η εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις ήταν λογικό η τηλεόραση να προσπαθήσει να οπτικοποιήσει αυτά τα ταξίδια. Δυστυχώς για την πλειοψηφία του κόσμου η παρακολούθηση μιας σειράς είναι ευκολότερη από το διάβασμα ενός βιβλίου. Η επιτυχία λοιπόν της τηλεοπτικής ΕΦ ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Star Trek, όπου ήδη παίζεται η τέταρτη τηλεοπτική συνέχεια του.
Η ΕΦ των περιοδικών του μεσοπολέμου ήταν ένα παρακλάδι της λογοτεχνίας της περιπέτειας. Κυρίαρχο ρόλο έπαιζε η επιστήμη ή για να είμαστε σωστότεροι η επιστημονοφάνεια. Οι χαρακτήρες αυτών των ιστοριών ήταν πολύ ρηχοί. Τα δύο παραπάνω χαρακτηριστικά θα είναι κυρίαρχα σε αρκετές από τις τηλεοπτικές σειρές που θα αναφέρουμε παρακάτω. Κύριο θέμα τους οι διαστρικές ή διαγαλαξιακές συγκρούσεις, ένας κλάδος όπου διέπρεψαν οι Edmond Hamilton και Ε.Ε. “Doc” Smith. Γενικά ήταν επικές ιστορίες. Οταν λοιπόν άρχισε η παραγωγή τηλεοπτικών σειρών το κυρίαρχο χαρακτηριστικό ήταν το έπος. Και επειδή οι περισσότεροι τηλεοπτικοί παραγωγοί δεν είχαν το ταλέντο του Smith ή του Hamilton δανείστηκαν και εξακολουθούν να δανείζονται στοιχεία μύθου από τα αρχαία έπη.
Τα πρώτα χρόνια
Μια από τις πρώτες σειρές ΕΦ που κατάκτησαν το κοινό στα μέσα της δεκαετίας του 60 ήταν το “Χαμένοι στο Διάστημα”. Δυστυχώς το μόνο κομμάτι που έχει σχέση με ΕΦ από αυτή τη σειρά ήταν το πρώτο ενάμιση επεισόδειο. Ολη η πρώτη χρονιά της σειράς είναι ασπρόμαυρη και γι αυτό δεν καταδέχτηκαν να μας την προβάλλουν ούτε παλιότερα ο Αντέννα ούτε και τώρα το Mega στη ζώνη ΕΦ που έχει στις 2.00 το πρωί Σάββατου προς Κυριακή. Τώρα ποιός άρρωστος χάνει τα Σαββατόβραδα του για να δεί “Χαμένοι στο Διάστημα” αυτό μόνο το Mega μπορεί να μας το πεί. Στον πιλότο παρακολουθούμε την οικογένεια Robinson που ξεκινά το ταξίδι της για το Αλφα του Κενταύρου διάρκειας 5.5 ετών. Μέχρι εδώ όλα καλά και σύμφωνα με την ειδική σχετικότητα, καθώς το Αλφα του Κενταύρου απέχει 4.3 έτη φωτός άρα το σκάφος θα ταξιδέψει με μικρότερη από το φώς ταχύτητα. Στις πρώτες ώρες του ταξιδιού υπάρχει μια πολύ καλή σκηνή (οχι μόνο για τα δεδομένα της εποχής) όπου καθώς προσπαθούν να ξαναρυθμίσουν την βαρύτητα του σκάφους παρακολουθούμε όλα τα αποτελέσματα της έλλειψης βαρύτητας. Ξαφνικά συμβαίνει ένα ατύχημα, ξεκινά η “hyper-drive” και σε λίγα δευτερόλεπτα βγαίνουν από τα όρια του Γαλαξία. Δηλαδή τον Αλφα του Κενταύρου που ξεκίνησαν να πάνε και θα χρειάζονταν 5.5 χρόνια δεν είναι στο Γαλαξία μας; Το πρώτο πολύ σημαντικό λάθος είναι αυτό. Η εξήγηση του είναι απλή. Ο συγγραφέας έντρομος ανακάλυψε ότι το σκάφος κινούμενο με ταχύτητα μικρότερη από αυτή του φωτός όπως αρχικά άφησε να εννοηθεί δεν θα μπορούσε ποτέ να χαθεί στο διάστημα, άρα ούτε σειρά θα υπήρχε ούτε και λεφτά. Ελπίζω πάντως ότι η τανία που βγήκε φέτος στους κινηματογράφους θα βρεί κάποιο πιο λογικό τρόπο για να επιτύχει τη γρήγορη μεταφορά του σκάφους σε αχαρτογράφητες περιοχές του διαστήματος. Ενα άλλο ερώτημα που έχει κάποιος που παρακολουθεί τη σειρά είναι πώς το κέντρο ελέγχου της αποστολής παρατήρησε ότι το σκάφος εγκατέλειψε το γαλαξία μας. Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι η πληροφορία κινείται με την ταχύτητα του φωτός άρα ακόμα και αν το σκάφος όντως μπορούσε να εγκαταλείψει τον Γαλαξία σε τόσο σύντομο διάστημα θα έπρεπε το κέντρο ελέγχου να περιμένει αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν το επιβεβαιώσει. Επίσης υπάρχει μια αρκετά καλή σκηνή που συνδέει τα δύο πρώτα επισόδεια με θέμα έναν περίπατο στο διάστημα. Πάλι η έλλειψη βαρύτητας είναι πολύ πετυχημένη καθώς και η μετακίνηση με μικρούς πυραύλους, αλλά εμφανίζεται ένα πρόβλημα που δυστυχώς θα είναι παρών σε όλες σχεδόν τις σειρές. Και αναφέρομαι στην ύπαρξη ήχου στο διάστημα. Κατά την τριβή του μικρού πύραυλου που χρησιμοποιεί ο αστροναύτης για τις μετακινήσεις του με το σκάφος ακούγεται ο χαρακτηριστικός συριχτικός ήχος της τριβής δύο μετάλλων. Ομως στο διάστημα η πυκνότητα της ύλης είναι πρακτικά αμελητέα άρα ο ήχος δεν διαδίδεται. Και αμέσως μετά πλησιάζει ένας κομήτης που ζεσταίνει το σκάφος (ένα είδος κομητών εντελώς φανταστικό όπως και ο επιστημονικά κατηρτισμένος σεναριογράφος) και η σειρά εγκαταλείπει για πάντα την ΕΦ για να συναντήσει διαπλανητικούς Βίκινγκς, επιθετικά διαστρικά χταπόδια και άλλους παρόμοιους απίθανους εξωτικούς κινδύνους.
Εκείνη την εποχή εμφανίστηκε και η θρυλική πια σειρά “Star Trek”. Η σειρά αυτή δεν έδινε τόσο βάρος στην επιστήμη όσο στο δράμα. Ισως γι αυτό και να έμεινε διαχρονική. Ομως και η επιστημονική αντιμετώπιση δεν ήταν τόσο αφελής όσο εκείνης των “Χαμένων στο Διάστημα”. Ο δημιουργός της σειράς Roddenberry εισήγαγε την “warp drive” που επέτρεπε στο σκάφος να ταξιδεύει στο διάστημα απελευθερωμένο από το όριο της ταχύτητας του φωτός αλλά και τον “μεταφορέα” που μετατρέποντας σε ακτίνα το πλήρωμα το μετέφερε από το σκάφος στους διάφορους πλανήτες που εμφανίζονταν στα επισόδεια. Ομως απέφυγε προσεκτικά να δώσει υπερβολικές λεπτομέρειες για το πώς αυτά τα μηχανήματα λειτουργούσαν. Μας είπε μόνο ότι η πηγή ενέργειας του σκάφους ήταν η αντιύλη. Και αυτός ο τρόπος παραγωγής ενέργειας είναι πολύ σωστός. Γνωρίζουμε σήμερα πολύ καλά ότι όταν ένα σωματίδιο αντιύλης (π.χ. ποζιτρόνιο, αντιπρωτόνιο) συγκρουστεί με ένα σωματίδιο ύλης (ηλεκτρόνιο, πρωτόνιο) και τα δύο σωματίδια μετατρέπονται σε καθαρή ενέργεια. Βέβαια αυτή τη στιγμή δεν έχουμε την τεχνολογική δυνατότητα να εκμεταλλευτούμε αυτό το φαινόμενο για παραγωγή ενέργειας αλλά σίγουρα κάποια στιγμή στο μέλλον θα την αποκτήσουμε. Πολλές φορές συγχέεται η αντιύλη με την αρνητική μάζα. Αυτό είναι λάθος. Η αντιύλη αποτελείται από τα λεγόμενα αντισωματίδια που ενώ έχουν την ίδια μάζα (και σε μέτρο αλλά και σε πρόσημο) με τα συνηθισμένα σωματίδια έχουν αντίθετο φορτίο. Δηλαδή τα αντιπρωτόνια έχουν αρνητικό φορτίο τα ποζιτρόνια που είναι τα αντι-ηλεκτρόνια θετικό κ.λ.π. Για να ξαναγυρίσουμε στο “Star Trek” o ρόλος και του μεταφορέα αλλά και της διαστρικής προώθησης ήταν καθαρά βοηθητικός: να στήσουν την σκηνή όπου το ανθρώπινο δράμα θα ξεδιπλωνόταν.
Αν το άρθρο αυτό γραφόταν πριν από μερικά χρόνια θα μπορούσα να αμφισβητήσω την επιστήμη πίσω από την “warp drive” ή το μεταφορέα και κοντόφθαλμα καλυπτόμενος πίσω από την τεράστια επιτυχία της θεωρίας της Σχετικότητας να επιτεθώ στη σειρά. Σήμερα όμως έχουμε φθάσει στο σημείο (Mil.16 και Mil.17) να συζητάμε σε παγκόσμια συνέδρια τη δυνατότητα κατασκευής τέτοιων συσκευών που προβλέπονται μέσα από τις σύγχρονες θεωρίες της Φυσικής. Και ίσως ένα πρώτο συμπέρασμα να βγαίνει ήδη: θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε με ανοικτό μυαλό την εξέλιξη της επιστήμης. Αν κάποιος προσπαθήσει να συγκρίνει το πλαίσιο της φυσικής θεώρησης στα τέλη του προηγούμενου αιώνα σε σύγκριση με το σημερινό θα ξαφνιαστεί. Αν το 1899 ο οποιοσδήποτε πρότεινε την ιδέα ότι η μάζα ενός σώματος εξαρτάται από την ταχύτητα του θα τον περνούσαν για τρελλό. Και αν μάλιστα το δημοσίευε σε ένα μυθιστόρημα ΕΦ η πιθανότερη αντίδραση θα ήταν ο χλευασμός. Η επιστήμη όμως συνεχώς εξελίσσεται. Την κάθε χρονική στιγμή οι θεωρίες μας εξηγούν τα πειράματα που μπορούμε να πραγματοποιήσουμε με το συγκεκριμμένο τεχνολογικό επίπεδο. Κλασσικό παράδειγμα η θεωρία του Νewton. Παρέμεινε κυρίαρχη μέχρι τα τέλη του προηγούμενου αιώνα όπου άρχισαν να πραγματοποιούνται πειράματα (όπως αυτό των Michelson-Morley για την ταχύτητα του φωτός) που τα αποτελέσματα τους έρχονταν σε σύγκρουση με την υπάρχουσα φυσική θεώρηση. Και η ειδική σχετικότητα συμπλήρωσε, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, συμπλήρωσε δεν κατήργησε την προηγούμενη αντίληψη. Ολα τα αποτελέσματα αλλά και οι προβλέψεις της Νευτώνειας Φυσικής υπάρχουν μέσα στην σχετικότητα για την περίπτωση που η ταχύτητα του σώματος είναι πολύ μικρότερη από αυτή του φωτός. Με την ίδια λογική η σύγχρονη Φυσική με τον καιρό θα αποτελέσει τμήμα πιο εξελιγμένων θεωριών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τα φαινόμενα που εξηγούνται σήμερα θα αλλάξουν. Θα πρέπει λοιπόν να κρατάμε ανοιχτό το μυαλό μας για πιθανές εξελίξεις της επιστήμης. Αλλα θα πρέπει να είμαστε και προσεκτικοί. Το ανοικτό μυαλό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να αποδεχόμαστε και τα προφανή λάθη που πολλές φορές υπάρχουν, λάθη που έχουν να κάνουν με την γνωστή και αποδεδειγμένη επιστήμη. Κλασσικότερο παράδειγμα, ο ήχος στο διάστημα. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ο ήχος δεν μεταδίδεται αν δεν υπάρχει ύλη. Και αυτή η γνώση είναι απίθανο να αλλάξει όσο και αν μεταβληθεί η κοσμοθεωρία μας για το Σύμπαν. Οταν λοιπόν βλέπουμε εκρήξεις στο διάστημα και ακούμε τους αντίστοιχους ήχους ξέρουμε ότι αυτό είναι λάθος. Δυστυχώς όμως οι περισσότερες σειρές ΕΦ υποπίπτουν σε αυτό το λάθος. Τη μόνη λογική εξήγηση γι αυτό το γεγονός μου την έδωσε ο φίλος μου ο Στέλιος, λάτρης και αυτός της ΕΦ: “Και αν οι σειρές δεν είχαν ήχο στο διάστημα, τι θα έκανα εγώ το Home Cinema που αγόρασα;”. Σωστός και προ πάντων αφοπλιστικός ο Στέλιος.
To “Star Trek” ήταν αρκετά προσεκτικό σε αυτόν τον τομέα. Στα επεισόδεια της κλασσικής σειράς η κίνηση του σκάφους μέσα στο διάστημα συνήθως συνοδευόταν μόνο από μουσική και όχι από περίεργους ήχους που θυμίζουν αεροδρόμιο. Πολλές φορές μάλιστα τις μάχες στο διάστημα τις παρακολουθούμε μέσα από την οθόνη της γέφυρας. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι και το επεισόδειο “Η Ελάαν του Τρόιους” όπου βλέπουμε μια τορπίλλη φωτονίου να χτυπά το σκάφος των Klingon μέσα από την οθόνη της γέφυρας με παντελή απουσία ήχου.
Ούτε εκρήξεις, ούτε τραντάγματα μόνο η φωνή του Sulu να ανακοινώνει την επιτυχία της βολής. Παρόμοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά στην τρίχρονη ιστορία της σειράς.
Αυτό δεν σημαίνει ότι και το “Star Trek” δεν έκανε λάθη. Απλώς ήταν πολύ πιο προσεκτικό, και σε σύγκριση με το σύγχρονο του “Χαμένοι στο Διάστημα” έδινε την εντύπωση μιας πραγματικής σειράς ΕΦ. Στο επεισόδιο “Αύριο είναι Χτές” ο Spock μας ανακοινώνει ότι το Enterprise συγκρούστηκε με ένα μαύρο άστρο και βγήκε από την πορεία του. “Μαυρο άστρο”; Μαύρη τρύπα ναι, μαύρο νάνο πιθανόν, άστρο νετρονίων ίσως αλλά σίγουρα όχι μαύρο άστρο. Ενα παρόμοιο πρόβλημα θα δούμε ότι θα εμφανισθεί αργότερα και στο “Διάστημα 1999”. Και δεν ήταν μόνο τα μαύρα άστρα, τα προβλήματα του “Star Trek”. Στην αποκαρδιωτική τρίτη χρονιά που οδήγησε και στη διακοπή της σειράς μέχρι και παντοδύναμους πολιτισμούς να κλέβουν τον εγκέφαλο του Spock για να τον χρησιμοποιήσουν σαν ηλεκτρονικό υπολογιστή (“Ο εγκέφαλος του Spock” ίσως το χειρότερο επεισόδειο όλης της σειράς) είδαμε. Σε αυτό το επεισόδειο μας πληροφορούν για την εκπληκτική “ιοντική” συσκευή προώθησης που διαθέτουν οι εξωγήινοι. Τι εκπληκτικό θα μπορούσαν να έχουν τα ιόντα για ένα πολιτισμό που χρησιμοποιεί την χωροχρονο-στρέβλωση για να ταξιδεύει στα άστρα μόνο ο συγγραφέας θα μπορούσε να μας πεί. Η περίπτωση αυτή είναι ένα παράδειγμα ενός άσχετου επιστημονικά που χρησιμοποιεί έναν επιστημονικό όρο για να εντυπωσιάσει.
Δεν ήταν όμως όλα τα επεισόδια αποτυχημένα επιστημονικά. Υπήρχαν και αρκετά που αν και δεν ήταν απόλυτα σωστά, θα μπορούσαν να γίνουν πιστευτά. Σαν παράδειγμα αναφέρω πάλι το “Αύριο είναι Χτές”. Το Enterprise πέτυχε να ταξιδέψει στο χρόνο. Από την θεωρία της σχετικότητας ξέρουμε ότι τα βαρυτικά πεδία και η ροή του χρόνου συνδέονται. Αρα λοιπόν η υπόθεση που εμφανίζεται στο επεισόδειο ότι η σύγκρουση του σκάφους ενώ ταξίδευε με “warp speed” με το πολύ ισχυρό βαρυτικό πεδίο του “μαύρου άστρου” οδηγεί σε ταξίδι στο χρόνο, μπορεί να μην είναι σωστή αλλά είναι αρκετά πετυχημένη για την εποχή της. Μην ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε σε μια τηλεοπτική σειρά και όχι σε ένα εγχειρίδιο γενικής σχετικότητας.
Η δεκαετία του ’70
Κάποια χρόνια αργότερα εμφανίζεται μια νέα φιλόδοξη σειρά στην Αγγλία. Το όνομα αυτής ήταν “Διάστημα 1999”. Θέμα της ήταν τα ταξίδια της Σελήνης που έχοντας ξεφύγει από την τροχιά της Γής με 300 και κάτι ανθρώπους πάνω της, κόβει βόλτες μέσα στο γαλαξία μας. Φιλόδοξη ιδέα που για να αποδοθεί ρεαλιστικά θα έπρεπε ο σεναριογράφος να είναι πολύ προσεκτικός. Και αυτό γιατί η μάζα της σελήνης είναι τεράστια σε σχέση με αυτή ενός οποιουδήποτε διαστημοπλοίου και άρα η ενέργεια που θα έπρεπε να αποκτήσει η Σελήνη στην αρχή του ταξιδιού της, ώστε να αποκτήσει σχετικιστικές ταχύτητες θα έπρεπε να ήταν τεράστια. Η ταχύτητα της σελήνης θα έπρεπε να ήταν τουλάχιστον 0.99 φορές η ταχύτητα του φωτός ώστε η διαστολή του χρόνου να επιτρέπει στο πλήρωμα της διαστημοβάσης Αλφα να παραμένει σχετικά νέο όταν η Σελήνη θα πλησιάζει το επόμενο άστρο που οπως αναφέραμε και νωρίτερα στην καλύτερη των περιπτώσεων θα ήταν το Αλφα του Κενταύρου, 4.3 έτη φωτός μακριά. Ο σεναριογράφος προσπαθώντας να ξεπεράσει το πρόβλημα διαφυγής της Σελήνης προτείνει την έκρηξη των πυρηνικών αποβλήτων που αποθηκεύονται στην σκοτεινή πλευρά της. Αυτή η δραστηριότητα των πυρηνικών αποβλήτων εμφανίζεται σαν μια μορφή μαγνητισμού που αρχικά επηρέασε τους εγκεφάλους του πληρώματος αν και είναι προφανές ότι το πρώτο θυμα ήταν ο συγγραφέας του επεισοδείου. Μετά λοιπόν την έκρηξη εξασκούνται δυνάμεις που επιταχύνουν το καημένο το φεγγάρι μας σε τέτοιο βαθμό ώστε να κολλήσει στο πάτωμα για δύο-τρία λεπτά το προσωπικό της Σεληνοβάσης Αλφα. Σωστή ιδέα η εμφάνιση ισχυρών δυνάμεων στο πλήρωμα. Λάθος όμως το μέγεθος. Ενα ανθρώπινο σώμα μπορεί να αντέξει μέχρι 9 φορές την επιτάχυνση της βαρύτητας για κάποια δευτερόλεπτα. Ας δεχτούμε ότι οι δυνάμεις ήταν δέκα φορές μεγαλύτερες και μειώθηκαν λόγω του συστήματος αντιβαρύτητας που είχε η βάση. Η τελική ταχύτητα της Σελήνης σε αυτή την περίπτωση για τα τρία λεπτά που διήρκεσε η επιτάχυνση θα ήταν λιγότερη από 200 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Με αυτή την ταχύτητα όταν η σελήνη έφτανε στο επόμενο άστρο δεν θα είχε μείνει ούτε η σκόνη από το πλήρωμα της διαστημοβάσης Αλφα. Κάτι σωστό που αναφέρθηκε (έκπληξη !!!) είναι ότι μετά την διαφυγή της Σελήνης η μεταβολή του πεδίου βαρύτητας οδήγησε σε πλημμύρες (ας μην ξεχνάμε ότι υπεύθυνη για τις παλίρροιες είναι και η βαρυτική έλξη της Σελήνης) καθώς και σεισμοί. Αποτυχημένος λοιπόν επιστημονικά σε γενικές γραμμές ο τρόπος διαφυγής της σελήνης.
Στο τελευταίο επεισόδιο του πρώτου χρόνου της σειράς η σελήνη συναντά έναν μαύρο ήλιο.
Το ίδιο πρόβλημα πάλι με το “Star Trek”. Τέλος πάντων αυτό το άστρο έχει τεράστια έλξη που αρχικά υποχρεώνει έναν αστεροειδή να στρίβει σαν να χορεύει ζεϊμπέκικο. Φυσικά το γεγονός ότι στις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων δεν υπάρχουν απότομες στροφές αλλά καμπύλες έστω και μικρής ακτίνας είναι ψιλά γράμματα για τον σεναριογράφο. Τέλος πάντων η Σελήνη ρουφιέται από τον “μαύρο ηλιο” και μέσα σε αυτόν το πλήρωμα συναντά το Θεό. Τι να πεί κανείς; Λιγο πριν μπούν μέσα στον “μαύρο ηλιο” εκτοξεύουν έναν αετό (έτσι ονόμαζαν τα σκάφη τους) με ένα πλήρωμα έξη ατόμων μήπως και κάποιοι γλυτώσουν ( όχι από το Θεό, αυτο δεν το ήξεραν ακόμα, αλλά από τον “μαύρο ήλιο”). Ομως τόσο κοντά στον πανίσχυρο αυτό ελκυστή η ταχύτητα διαφυγής είναι κοντά στην ταχύτητα του φωτός, άρα η οποιαδήποτε προσπάθεια διαφυγής τους με το συγκεκριμμένο αυτό σκάφος δεν έχει κανένα νόημα. Φυσικά μετά από την συνάντηση τους με το Θεό, ελευθερώνονται από την ελξη του “μαύρου ήλιου” και ως εκ θαύματος συναντώνται και με τον αετό. Παραλογισμός εναντίον επιστημονικής ασχετοσύνης σε όλο της το μεγαλείο σημειώσατε χι.
Και δυστυχώς η κατάσταση στα υπόλοιπα επεισόδια δεν ήταν καλύτερη. Σε ένα από αυτά ονοματι “Δύναμη Ζωής”, μια διαστρική οντότητα μπαίνει μέσα στο σώμα ενός τεχνικού. Ο τεχνικός αυτός αρχίζει να απορροφά ενέργεια από κάθε πηγή ακόμα και από ανθρώπους παγώνοντας τους μέχρι θανάτου. Κάποια στιγμή μπαίνει μέσα σε έναν αντιδραστήρα που ανατινάζεται. Και ο καθηγητής της βάσης δηλώνει: ” Ισως να είμαστε μάρτυρες στη γέννηση ενός άστρου”. Ωστε έτσι δημιουργούνται τα άστρα; Να μια εναλλακτική ως προς το “Big Bang” κοσμοθεωρία. Δηλαδή αν δεν υπάρχουν διαστημοβάσεις με πυρηνικούς αντιδραστήρες να κόβουν βόλτες στο διάστημα δεν θα είχαμε άστρα; Μπροστά σε αυτή την απίστευτη ακόμα και για επεισόδειο του “Χαμένοι στο Διάστημα” μπουρδολογία το μπέρδεμα των έννοιών θερμότητας και ενέργειας περνά σε δεύτερη μοίρα. Πληροφοριακά λοιπόν το φώς δεν είναι θερμότητα. Και το φώς και η θερμότητα είναι μορφές ενέργειας. Αλλά αυτά είναι πταίσματα μπροστά στο προηγούμενο. Σε ένα άλλο επεισόδειο, ένας πλανήτης, από αυτούς τους ύπουλους ντε, που κρύβονται πίσω από αστεροειδείς για να σε αιφνιδιάζουν, βρίσκεται σε τροχιά σύκρουσης με το πολύπαθο (στα χέρια των σεναριογράφων της σειράς) φεγγάρι. Για να γλυτώσει την καταστροφή το πλήρωμα τοποθετεί πυρηνικά εκρηκτικά ανάμεσα στα δύο ουράνια σώματα, ώστε το ωστικό κύμα που θα δημιουργηθεί να απομακρύνει την Σελήνη. Ωστικό κύμα στο διάστημα; Μα για να δημιουργηθεί ένα τέτοιο κύμα απαραίτητη είναι η ύπαρξη υλικού μέσου. Τέλος πάντων τα εκρηκτικά δεν πυροδοτούνται , ο πλανήτης εφάπτεται (!!!) με την Σελήνη και εξαφανίζεται σε ένα άλλο επίπεδο ύπαρξης. Το να παρατηρούσαμε μείωση της βαρύτητας στη Σελήνη λόγω της γειτνίασης με μια πολύ μεγαλύτερη μάζα θα ήταν έκπληξη. Για τα δύο αυτά επεισόδεια γράφει χαρακτηριστικά ο John Brosnan στο περιοδικό Ανδρομέδα: ” Το δεύτερο επεισόδειο πάντως, ήταν κάπως διαφορετικό και έβγαλε το “Διάστημα 1999″ από την περιοχή της ψευτοεπιστημονικής μπουρδολογίας βάζοντας το σε εκείνη της ψευτομυστικιστικής μπουρδολογίας”. Και στον επίλογο του άρθρου του που είναι μια κριτική στη σειρά καταλήγει: “Είναι κρίμα που οι παραγωγοί δεν μπόρεσαν να προσλάβουν έναν πραγματικό συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, ή αν δεν μπορούσαν, κάποιο που να ξέρει κάτι γύρω από επιστήμη ώστε να κάνει τον τεχνικό σύμβουλο”. Αυτά τα λόγια του γνωστού στην Αγγλία κριτικού ΕΦ John Brosnan κλείνουν όλη την αλήθεια για την σχέση της σειράς με την επιστήμη.
Λίγα χρόνια μετά το “Διάστημα 1999” που κράτησε μόνο δύο χρόνια εμφανίστηκε το Γκαλλάκτικα. Η σειρά περιγράφει το ταξίδι του τελευταίου πολεμικού (κάτι σαν τα σύγχρονα αεροπλανοφόρα) σκάφους μιας φυλής ανθρώπων που πολεμά συνεχώς με τους Κύλωνες (μια μηχανική φυλή). Οι εκρήξεις στο διάστημα και ο ήχος είναι ένα καθημερινό φαινόμενο. Σ’ αυτή τη σειρά όμως εμφανίζεται και κάτι πρωτότυπο. Ενώ στο “Star Trek” στο “Οι 7 του Γαλιλαίου” ο χώρος όπου απογειώνονται οι άκατοι είναι κλειστός και ανοίγει στο διάστημα μόνο για την απογείωση εδώ ο χώρος προσγείωσης των ακάτων στο σκάφος είναι συνεχώς ανοικτός και μάλιστα σ’ αυτό το χώρο πολλές φορές γίνονται και εργασίες συντήρησης των σκαφών. Απορία: Δεν φεύγει ο αέρας στο διάστημα; Πιθανή απάντηση: Υπάρχει κάποιο πεδίο που τον συγκρατεί μέσα στο σκάφος. Σε αυτή την περίπτωση τη στιγμή της προσγείωσης που θα κλείνει αυτό το πεδίο δεν θα έπρεπε να παρατηρούμε φαινόμενα αποσυμπίεσης; Σε ένα μάλιστα επεισόδειο αυτός ο χώρος παίρνει φωτιά (τίτλος επεισοδείου “Φωτιά στο Διάστημα”) και απειλεί να καταστρέψει το σκάφος. Αν υπήρχε ένα τέτοιο πεδίο το απλούστερο που θα είχαν να κάνουν θα ήταν να το κλείσουν και η φωτιά θα έσβηνε. Μην ξεχνάμε ότι φωτιά χωρίς οξυγόνο δηλαδή αέρα δεν νοείται. Αντί για αυτό ανοίγουν με εκρηκτικά άλλη τρύπα στο σκάφος από την οποία φεύγει ο αέρας και σβήνει η φωτιά. Θα περίμενε κανείς ότι οι συγγραφείς θα προσπαθούσαν να λύσουν και το πρόβλημα της αποσυμπίεσης για όλους όσους εκτίθεντο στο κενό, όση ώρα η φωτιά έσβηνε. Ατυχήσαμε.
Τα προβλήματα όμως είχαν αρχίσει από τον πιλότο της σειράς. Εκεί πίσω από μια πάχνη, και μάλιστα πυκνή-πυκνή, στο διάστημα είχαν κρυφθεί οι Κύλωνες κατά την διάρκεια της ενέδρας τους. Μάλλον πρέπει να έχω αρχίσει να τα χάνω. Δεν εξηγείται αλλιώς. Πάχνη στο διάστημα; Τελικά τι άλλο θα δούμε; Όσο τα σενάρια για τις τηλεοπτικές σειρές ΕΦ τα γράφουν άνθρωποι που δεν έχουν ιδέα τι τους γίνεται τα πάντα είναι δυνατά. Ακόμα και διαστημοβάσεις στη Σελήνη με παράθυρα με χερούλια για να ανοίγουν και να μπαίνει δροσιά (από το επεισόδιο του “Διαστήματος 1999” με τίτλο “Το τελευταίο ηλιοβασίλεμα”) είδαμε.
Σε ένα άλλο επεισόδιο του “Γκαλλάκτικα” με τίτλο “Πείραμα στην Τέρρα”, το Γκαλλάκτικα υποχρεώνεται να κινηθεί μετά από πολύ καιρό με ταχύτητα φωτός. Τόσο καιρό που ταξίδευε από πλανήτη σε πλανήτη με τι ταχύτητα ταξίδευε; Τέλος πάντων φθάνει στην Τέρρα την στιγμή που έχουν εκτοξευθεί όλοι οι πυρηνικοί πύραυλοι του πλανήτη, και φυσικά τους υποχρεώνει να εκραγούν έξω από την ατμόσφαιρα και σώζει τον πλανήτη. Μετά λοιπόν την έκρηξη δεν ξέρω και εγώ πόσων χιλιάδων πυρηνικών κεφαλών τα πάντα είναι ωραία και καλά, δεν υπάρχει ακτινοβολία, και δεν κινδυνεύει κανείς από τον πληθυσμό. Βέβαια τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Εδώ ένα ατύχημα έγινε στην Ουκρανία και τα αποτελέσματα έγιναν αισθητά σε όλη την Ευρώπη, όχι έκρηξη χιλιάδων πυρηνικών κεφαλών στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας.
Η σύγχρονη εποχή
Τις δύο τελευταίες δεκαετίες δημιουργήθηκαν άλλες τρείς σειρές “Star Trek”. Αρχικά υπήρξε η Επόμενη Γενιά, η οποία παίχτηκε και στην Ελλάδα, φυσικά όχι ολόκληρη (μην τα θέλουμε και όλα δικά μας). Στα αρνητικά της σημεία το γεγονός ότι εγκαταλείφθηκε η απουσία ήχου στο διάστημα που είχε κάνει την κλασσική σειρά τόσο ξεχωριστή. Στα 7 χρόνια που κράτησε η σειρά υπήρχαν επεισόδεια πολύ σωστά επιστημονικά, όπως το επεισόδειο της τρίτης χρονιάς με τίτλο “Η τιμή” όπου για πρώτη φορά παρουσιάζεται μια σκουληκότρυπα, μια πρόβλεψη της σχετικότητας που θα παίξει κυρίαρχο ρόλο στις επόμενες σειρές Star Trek ιδίως στην τρίτη σειρά με τον τίτλο “Deep Space 9”. Και όχι μόνο αυτό αλλά καθώς τα σκάφη πλησιάζουν το στόμιο της, το Enterprise παρατηρεί ( και μαζί με αυτό και εμείς) μεταβολή στην συχνότητα της λήψης λόγω της απώλειας ενέργειας των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων κατά την κίνηση τους μέσα σε ένα ισχυρό βαρυτικό πεδίο. Συγχαρητήρια στον επιστημονικό υπεύθυνο αυτού του επεισοδείου.
Δεν ήταν όμως όλα τα επεισόδια τόσο προσεγμένα. Πέρα απο το γεγονός ότι μόλις έβρισκε ο σεναριογράφος κάποιο πρόβλημα μας ξεφούρνιζε και ένα νέο είδος σωματιδίων που έκανε ότι ακριβώς χρειαζόταν για να γλυτώσει το Enterprise από τον κίνδυνο, είχαμε και πραγματικά βλακώδη επεισόδεια. Παράδειγμα προς αποφυγήν το επεισόδειο της τέταρτης χρονιάς “Κρίση Ταυτότητας”. Εξ αιτίας μιας εξωγήινης μόλυνσης κάποιοι από το πλήρωμα γίνονται αόρατοι. Τώρα πως αυτό επιτυγχάνεται φυσικά κανείς δεν κάνει τον κόπο να μας το πεί. Ομως αυτό είναι το λιγότερο. Η λύση έρχεται με την ιδέα ότι αν τους “φωτίσουμε” με υπεριώδη ακτινοβολία θα ξαναγίνουν ορατοί. Παρακάμπτω το γεγονός ότι όλη την ώρα βρίσκονταν μπροστά στον Visor του Giordi, που υποτίθεται ότι βλεπει χρησιμοποιώντας πολύ μεγάλο φάσμα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας χωρίς να μπορεί να τους εντοπίσει και φθάνω στην σκηνή που κυριολεκτικά έβαλα τα γέλια. Εμφανίζεται λοιπόν ο Data κρατώντας μια μπλέ!!! λάμπα και ξάφνου όλοι οι εξαφανισμένοι γίνονται ορατοί, και γεμάτοι από μπλέ ακτινοβολούσες φλέβες.Μπλέ λάμπα λοιπόν. Και εγώ που νόμιζα ότι η υπεριώδης ακτινοβολία ήταν αόρατη! Και μην ισχυριστεί κανείς ότι η μπλέ λάμπα εκπέμπει και υπεριώδη ακτινοβολία γιατί οποιαδήποτε λάμπα εκπέμπει σε ένα συνεχές φάσμα με ένα μικρό ποσοστό της ενέργειας της να καταλαμβάνεται από υπεριώδη ακτινοβολία, άρα θα έπρεπε να είχαν ανακαλυφθεί από την πρώτη σκηνή, χωρίς κανένα κίνδυνο η αγωνία. Η θέση αυτού του επεισοδίου ήταν μάλλον στο Χαμένοι στο Διάστημα παρά στο Star Trek.
Υπήρχαν και άλλα επεισόδια στη διάρκεια των επτά ετών που κράτησε η σειρά που ασχολήθηκαν με παράλληλα σύμπαντα, κοσμικές υπερχορδές, σκουληκότρυπες, ταξίδια στο χρόνο άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε χωρίς. Θα μου μείνει αξέχαστο το επεισόδιο “Αίτιο και Αποτέλεσμα” όπου το Enterprise πέφτει σε μια συνεχή επανάληψη του ίδιου γεγονότος ( μια σύγκρουση με ένα άλλο σκάφος που καταστρέφει τα δύο σκάφη για να ξαναρχίσει η ιστορία από την αρχή). Και η λύση δίνεται με ένα μήνυμα του Data στον εαυτό του της επόμενης επανάληψης μετατρέπωντας όλη την τράπουλα σε τριάρια!!! Τελικά ο Data δουλεύει στο Enterprise ή ο μάγος Μέρλιν; Και όμως υπάρχει ένα παρόμοιο επεισόδιο της δεύτερης χρονιάς με τίτλο “Ο Χρόνος στο Τετράγωνο” όπου ο ίδιος ο Picard επιστρέφει 6 ώρες στο παρελθόν του για να σώσει το Enterprise από την καταστροφή. Χωρίς αυτό το επεισόδιο να διεκδικεί ξεχωριστές δάφνες ποιότητας παρουσίασε το όλο ζήτημα αρκετά σοβαρά και χωρίς παραλογισμούς.
Οπως αναφέραμε και προηγούμενα η τρίτη συνέχεια του Star Trek είχε τίτλο “Deep Space 9”. Κεντρικό σημείο της σειράς είναι η ύπαρξη μιας διαβατέας σκουληκότρυπας, σε συμφωνία με τις προβλέψεις των Morris και Thorne. Η σκουληκότρυπα αυτή συνδέει το πρώτο και το τρίτο τεταρτημόριο του Γαλαξία μας. Επίσης υπάρχουν επεισόδια σοβαρά που εκμεταλλεύονται δραματικά τις τελευταίες επιστημονικές ιδέες όπως αυτό που βασίζεται στην ιδέα του Hawking για “σύμπαντα-βρέφη”. Τίτλος του “Παίζοντας τον Θεό”. Το συγκεκριμμένο επεισόδιο έχει ένα ακόμα θετικό στοιχείο. Η ανακάλυψη της ζωής μέσα στο “πρωτο-Σύμπαν” όπως ονομάζουν το Σύμπαν-βρέφος γίνεται μέσα από τον Δεύτερο Νόμο της θερμοδυναμικής. Παρατηρούν δηλαδή μια τοπική μείωση της εντροπίας που η πιθανότερη αιτία της είναι η ανάπτυξη ζωής. Ομως κοντά σε αυτά τα μελετημένα επιστημονικά επεισόδεια υπάρχουν και κάποια άλλα, εντελώς παράλογα. Ενα από αυτά και το επεισόδιο της δεύτερης χρονιάς με τίτλο “Δεύτερη Όραση”. Εκεί ένας επιστήμονας με μία άκατο καταφέρνει να “ξανανάψει” ένα νεκρό άστρο, η όπως το ονόμασε ο ίδιος ένα νεκρο “ήλιο”. Ο τρόπος ακούγεται απλός. Με την προαναφερθείσα άκατο που ήταν γεμάτη “πρώτο-ύλη” (ότι κι αν αυτό σημαίνει) μετέτρεψε τον άνθρακα και το οξυγόνο του άστρου σε υδρογόνο κάνοντας ξανά δυνατές τις πυρηνικές αντιδράσεις. Και συγγνώμη για την τόλμη μου, αλλά ρωτάω τον συγγραφέα του επεισοδείου. Εχει συνειδητοποιήσει το μέγεθος της ενέργειας που χρειάζεται να απορροφήσει η ύλη του άστρου για να μετατραπεί ξανά σε υδρογόνο; Που την βρήκε ολη αυτή την ενέργεια η άκατος;
Η πιο πετυχημένη σειρά των τελευταίων χρόνων είναι σίγουρα η Βαβυλώνα 5 (Babylon 5). Ισως γιατί γράφεται από έναν συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας. Η σειρά πήρε το όνομα της από τον ομώνυμο διαστημικό σταθμό. Στην προσπάθεια του ο Strazsinsky (ο δημιουργός της σειράς να την κάνει όσο πιο σωστή γίνεται) δεν χρησιμοποίησε αντιβαρύτητα, όπως συνήθως κάνουν όλες οι σειρές. Για την παραγωγή συνθηκών βαρύτητας ο σταθμός περιστρέφεται. Η παλιά λοιπόν γνωστή κεντρομόλος δύναμη δίνει την αίσθηση του βάρους. Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στον σταθμό αλλά και στα γήινα διαστρικά σκάφη όπου το τμήμα τους που στεγάζει επιβάτες και πλήρωμα περιστρέφεται. Βέβαια θα μπορούσε και εδώ κάποιος να διατυπώσει κάποιες αντιρρήσεις. Γιατί σαν παράδειγμα όσο πιο κοντά πλησιάζουμε στον άξονα περιστροφής η βαρύτητα δεν μειώνεται και πάνω στον άξονα δεν μηδενίζεται; Σαν φυσικός θα λάτρευα μια σκηνή που θα στηριζόταν σε αυτή την ιδέα αλλά δυστυχώς θα πρέπει να συμβιβαστουμε σε μερικά πράγματα με την πραγματικότητα μιας τηλεοπτικής σειράς.
Τα σκάφη της σειράς (ιδίως τα μαχητικά) χρησιμοποιούν πυραύλους για τις επιταχύνσεις τους. Το διαστρικό ταξείδι επιτυγχάνεται μέσα από το πέρασμα από το υπερ-διάστημα, μια ιδέα πολύ αγαπητή στην επιστημονική φαντασία. Ακόμα και ο Asimov στην επική σειρά του “Foundation” (Γαλαξιακή Αυτοκρατορία) αυτή την μέθοδο χρησιμοποιεί για τό διαστρικό ταξίδι. Και αν οι θεωρίες της τελευταίας δεκαετίας για την χρήση σκουληκοτρυπών για υπερ-γρήγορο διαστρικό ταξίδι αποδειχθούν σωστές τότε η σειρά δεν θα έχει πέσει μακριά από την πραγματικότητα. Βέβαια πάλι υπάρχουν κάποια ερωτηματικά που έχουν να κάνουν με τις τρομερά μεγάλες επιταχύνσεις που δέχονται τα μαχητικά και που ένας άνθρωπος δεν θα άντεχε, αλλά είπαμε τίποτα δεν είναι τέλειο. Σε γενικές γραμμές όμως είναι μια πολύ προσεγμένη σειρά. Μια απορία που μου δημιουργεί είναι γιατί ενώ για την κίνηση των διαστημοπλοίων χρειαζόμαστε το υπερδιάστημα οι πληροφορίες (όπως τα τηλεοπτικά σήματα) να μεταδίδονται ακαριαία με την χρήση ταχυονίων. Τα ταχυόνια είναι μία αγαπημένη ιδέα της ΕΦ που στηρίζεται στην Σχετικότητα. Γνωρίζοντας λοιπόν ότι η μάζα ενός σώματος όχι μόνο αυξάνεται με την ταχύτητα αλλά απειρίζεται όταν η ταχύτητα του σώματος γίνει ίση με την ταχύτητα του φωτός ο Bilianuk και οι συνεργάτες του το 1962, πρότειναν ένα σωματίδιο με φανταστική μάζα που θα ταξίδευε πάντα γρηγορότερα από το φώς. Και το όνομα αυτού ταχυόνιο. Δυστυχώς όμως όπως αποδείχθηκε τα τελευταία χρόνια ακόμα και να υπάρχουν αυτά τα σωματίδια δεν μπορούν να μεταφέρουν πληροφορίες γρηγορότερα από το φώς. Ομως στην ΕΦ τα ταχυόνια συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται σαν υπερ-γρήγοροι φορείς μηνυμάτων.
Στην τέταρτη χρονιά υπάρχουν επίσης αρκετά και πολύ ωραία επεισόδια που εξελίσσονται στον Αρη. Και είναι όντως υπέροχη η προσπάθεια που γίνεται για να αποδοθεί σωστά το περίεργο χρώμα του ουρανού του κόκκινου πλανήτη. Εκείνο δυστυχώς που είναι ανθρώπινα αδύνατο να επιτευχθεί είναι η παρουσίαση όλου του επεισοδίου σε περιβάλλον χαμηλότερης βαρύτητας. Ο Αρης στην επιφάνεια του έχει περίπου τά τέσσερα δέκατα της γήινης βαρύτητας. Αν λαμβανόταν υπ’ όψη αυτό το γεγονός θα άλλαζε όλη την εικόνα στο περπάτημα, στις σκηνές δράσης και σε πολλά άλλα. Το να γυριστεί όμως μια σκηνή χαμηλής βαρύτητας απαιτεί αρκετά ειδικά FX καθώς και αρκετά χρήματα, κάτι που όπως φαίνεται έλλειπε από την Β5.
Τελικά από όλα αυτά τι συμπέρασμα θα μπορούσε να βγεί; Πολύ απλά ότι η σοβαρότητα της σειράς εξαρτάται πάντα από τον παραγωγό της. Είδαμε σειρές κυριολεκτικά αστείες αλλά και σειρές πολύ σοβαρές. Και είναι ευτύχημα ότι σε γενικές γραμμές οι καινούργιες σειρές είναι πολύ καλυτερες από τις παλιότερες. Αν και γενικά οι τηλεοπτικές σειρές, καλώς για μερικούς η κακώς για άλλους στους οποίους συμπεριλαμβάνομαι και εγώ, δεν έχουν ούτε καν σαν δευτερεύοντα αντικειμενικό σκοπό τους να μορφώσουν τον θεατή, οι σειρές ΕΦ λόγω του ειδικού αντικειμένου τους θα πρέπει να είναι πιο προσεκτικές. Κανείς δεν λέει να υποταχθούν τα δραματικά χαρακτηριστικά στην επιστήμη. Απλά τα ερεθίσματα που θα δίνονται και ο κόσμος στον οποίο θα παίζεται το δράμα θα πρέπει να είναι ο πραγματικός. Όπως σε μια αστυνομική σειρά ο βασικός ήρωας δεν θα πρέπει να έχει την δυνατότητα να πετάει έτσι και σε μια σειρά ΕΦ δεν θα πρέπει να υπάρχει ήχος στο διάστημα. Γιατί αυτή είναι η πραγματικότητα. Δυστυχώς αυτή την στιγμή βαδίζουμε σε αντίθετη κατεύθυνση μετατρέποντας τα FX σε πρωταγωνιστή και αδιαφορώντας όλα τα άλλα ακόμα και για την πραγματικότητα. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να ελπίζω στο μέλλον να διορθωθεί αυτή η κατάσταση. Μέχρι τότε ο κάθε ένας από μας μπορεί να εκμεταλλευθεί τα ερεθίσματα που του δίνει η ΕΦ και να τα μετατρέψει σε πραγματική μόρφωση.
Κείμενα: Βαγγέλης Κανακάρης, Ιούνης 1998
Περιοδικό: Millenium, τεύχος Σεπτεμβρίου 1988
Πηγές: Alternative Factor, www.altfactor.ath.cx
12 Συγγραφείς Ε.Φ. και πως Ανακάλυψαν την Ε.Φ.
Brian W. Aldiss
«Το παιδικό περιοδικό που αγόραζα κάθε βδομάδα ήταν το Modern Boy. Μου άρεσε πάρα πολύ, και ιδίως οι περιπέτειες του Captain Justice. Ήταν ένας κομψός τυχοδιώκτης με άσπρα λινά παντελόνια και ναυτικό καπέλο που κάπνιζε πούρα. Είχε διάφορες βάσεις σ” όλο τον κόσμο, με κυριότερη τον Τιτάνιο Πύργο, που ήταν στη μέση του Ατλαντικού. Από εκεί, ο Justice έλυνε τα προβλήματα του Αγγλοσαξονικού κόσμου σε κάθε επεισόδιο. Ο Justice και οι συνεργάτες του βρήκαν στην Αφρική μια αυτοκρατορία σκλάβων που την διοικούσαν παράξενες δυνάμεις, αντιμετώπισαν γιγάντια έντομα, πάλεψαν με τεράστια ρομπότ, κατέρριψαν ιπτάμενες μηχανές, κατάφεραν να επιζήσουν σ” έναν κόσμο βυθισμένο στο σκοτάδι (μια από τις πιο συναρπαστικές περιπέτειες) και επίσης επισκέπτονταν τακτικά όλους τους περιπλανώμενους πλανήτες που τύχαινε να περνούν από το ηλιακό μας σύστημα. Έτσι η επιστημονική φαντασία μπήκε στη ζωή μου πολύ νωρίς…»
(-απόσπασμα από το Magic and Bare Boards στο Hell”s Cartographers που επιμελήθηκε ο Brian Aldiss και ο Harry Harrison, 1975)
Isaac Asimov
«Α, ναι. Όταν ήμουν μικρός, ο πατέρας μου είχε ένα ψιλικατζίδικο που πουλούσε και εφημερίδες και περιοδικά. Ηταν τα πιο απολαυστικά περιοδικά που μπορείτε να φανταστείτε: The Shadow, Doc Savage, Detective Stories, Argosy. Ακόμα και σήμερα, όταν τα σκέφτομαι όλα αυτά μαζί, κοντεύω να λιποθυμήσω. Όλα τους όμως ήταν απαγορευμένα για μένα, κατά διαταγήν των γονιών μου. Μια μέρα, το 1992, εμφανίστηκε ένα τεύχος του Science Wonder Stories και τράβηξε την προσοχή μου. Ένα μεσημέρι που ο πατέρας μου κοιμόταν (η μητέρα μου ήταν πάντα πιο ελαστική) πήρα ένα κρυφά και κοίταξα μέσα. Διαστημόπλοια, τέρατα ακτινοπίστολα – ΠΩ – ΠΩ! Το έβαλα πίσω και περίμενα να γυρίσει ο πατέρας μου. Του έδειξα το περιοδικό και είπα «Μπαμπά, μπορώ να διαβάσω ένα περιοδικό για την επιστήμη;» Ο πατέρας μου το κοίταξε διστακτικά. Τα αγγλικά του δεν ήταν και τόσο καλά, αλλά το εξώφυλλο έδειχνε ένα φουτουριστικό αεροπλάνο που φαινόταν πολύ εποικοδομητικό, και η λέξη “επιστήμη” ήταν γραμμένη ξεκάθαρα. Μου είπε “εντάξει” Και έτσι άρχισα να διαβάζω επιστημονική φαντασία».
(-απόσπασμα από το Portrait of the writer as a Boy του Isaac Asimov, για το Magazine of Fantasy and Science Fiction, Οκτώβριος 1966).
James Blish
«Η σύγκρουση μεταξύ εργαστηρίου και γραφομηχανής που φαίνεται τόσο αναπόφευκτη τώρα εκ των υστέρων, στην πραγματικότητα ήταν περίεργα καλυμμένη, και πέρασε καιρός προτού φανούν οι συνέπειες. Αρχισε το 1931. Ενας από τους φίλους μου στη γειτονιά που ήξερε το ενδιαφέρον μου για την αστρονομία προσφέρθηκε να μου δώσει ένα βιβλίο που έλεγε για τη ζωή σε άλλους πλανήτες. Αυτό ήταν το τεύχος του Απριλίου του Astounding Stories. Έχω ακόμα ένα τεύχος, όχι όμως το τεύχος. Το εξώφυλλο έδειχνε δύο ανθρώπους ντυμένους με κολλητά παντελόνια να ορμούν κάπως αυτοκτονικά σε τρεις μεγαλόσωμους ανθρώπους – κροκόδειλους, με φόντο ένα νυχτερινό τοπίο με κωνικά κτίρια που έχουν τριγωνικά παράθυρα από όπου βγαίνει ένα απειλητικό πορτοκαλί φως. Στο βάθος επίσης υπάρχουν άλλοι δύο άνθρωποι – κροκόδειλοι που προσπαθούν να πετύχουν τους ανθρώπους με κόκκινες ακτίνες που βγαίνουν από κάτι μηχανήματα που κρατούν, σαν φακούς… Αυτό το εξώφυλλο, που το είχε σχεδιάσει ο Wesso, έδειχνε αρκετά πιστά μια σκηνή από την κύρια ιστορία του περιοδικού, το Monsters from Mars, του Edmond Hamilton…»
(-απόσπασμα από το The Development of a Science Fiction Writer του James Blish, στο Foundation 2 του Ιουνίου του 1972).
Ray Brandury
«Όταν ήμουν εννέα ετών, άρχισα να μαζεύω κόμικς από τις εφημερίδες – Buck Rogers, Flash Gordon, Tarzan. Εκείνη την εποχή άρχισα να γυρίζω στα τσίρκα και τα πανηγύρια. Εκεί έγινα φίλος με κάποιον που λεγόταν “Mr Electrico” που μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Πιστεύω πως σε αυτόν οφείλεται το ότι έγινα τελικά συγγραφέας. Μετά απ” αρκετές μεγάλες συζητήσεις που είχαμε, αγόρασα μια γραφομηχανή και άρχισα να γράφω. Από τότε δεν σταμάτησα».
(-απόσπασμα από μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο The Sun Francisco Review of Books, 1977)
Damon Knight
«Στη δεκαετία του “30 πρόσεξα πως υπήρχαν αυτά τα φτηνά περιοδικά. Ηταν το Spicy Adventure και το Spicy Mystery, που δεν τολμούσα να αγοράσω, ούτε και από το άθλιο μαγαζί με τα μεταχειρισμένα περιοδικά της πόλης. Αγόραζα περιοδικά με αερομαχίες, που τα ξεκοκάλιζα. Τότε είδα και αγόρασα ένα περιοδικό που λεγόταν Amazing Stories. Ηταν μεγαλύτερο από τα άλλα, και το εξώφυλλο, με απαλά χρώματα, έδειχνε δυο άντρες με λευκές στολές και κάσκες που σημάδευαν κάτι αστείες μαύρες κούκλες. Ηταν το τεύχος του Αυγούστου – Σεπτεμβρίου 1933. Αυτή ήταν η αρχή».
(-απόσπασμα από το Knight Piece του Damon Knight, από το Hell”s Cartographers, 1975)
Frederic Pohl
«Κάποια στιγμή, το 1930, είδα ένα περιοδικό που λεγόταν Science Wonder Stories Quarterly, με μια εικόνα ενός φολιδωτού πράσινου τέρατος στο εξώφυλλο. Το άνοιξα. Ο ανίατος ιός μπήκε στις φλέβες μου».
(-απόσπασμα από το The Way the Future Was: A Memoir Του F. Pohl, 1978)
Bob Shaw
«…Αρχισα να διαβάζω από μικρός μετά μανίας. Από επτά ετών διάβαζα σταθερά ένα βιβλίο την ημέρα από την τοπική βιβλιοθήκη… Διάβαζα ό,τι έβρισκα, αλλά πάντα με τραβούσε περισσότερο η επιστημονική φαντασία. Κανείς δεν μου μίλησε για τον H. G. Wells, και τα μόνα σχετικά βιβλία που βρήκα στη βιβλιοθήκη ήταν το The Starmaker του Stapledon και κάποιο από τη σειρά του Αρη του E. R. Burroughs… Όταν ανακάλυψα το Astounding , έντεκα ετών, με μετέτρεψε από λάτρη της επιστημονικής φαντασίας σε φανατισμένο οπαδό…»
(- από το Escape to Infinity του Bob Shaw στο Foundation 10, Ιούνιος 1976)
Robert Silverberg
«… γνώρισα τον Jules Verne εννέα ετών – θα πρέπει να έχω κάνει το ταξίδι με τον Κάπταιν Νέμο εκατό φορές – και τον Wells στα δέκα μου, με την Μηχανή του Χρόνου (που υποσχόταν να μου δείξει όλα τα θαύματα του μέλλοντος που δεν θα προλάβαινα να δω) αλλά και το Νησί του δρος Μορώ και τον Πόλεμο των Κόσμων, και τα άπειρα διηγήματα… Επίσης ήταν και το Ενας Γιάνκης από το Κονέκτικατ στην Αυλή του Βασιλιά Αρθούρου του Mark Twain, που το διάβασα κι αυτό πολλές».
(- απόσπασμα από το Sounding Brass, Tinkling Cymbal του ιδίου, στο Hell”s Cartographers, 1975)
John Varley
«Το πρώτο βιβλίο επιστημονικής φαντασίας που διάβασα ήταν το Red Planet του Heinlein, στο γυμνάσιο. Και άρχισα να ψάχνω τα άλλα του βιβλία. Με είχε μαγέψει… Ο Heinlein γράφει δυνατές κι ενδιαφέρουσες ιστορίες του μέλλοντος, αν και, όπως μου φαίνεται εμένα διαδραματίζονται σε ένα “καθημερινό μέλλον”».
(- απόσπασμα από συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο Science Fiction Times No 4, Αύγουστος 1979)
A.E. Van Vogt
«Όταν ήμουν δεκατεσσάρων και ζούσα ήδη στο Γουίνιπεγκ, είδα το τεύχος του Νοεμβρίου του 1926 του Amazing Stories στο περίπτερο. Προφανώς ήμουν ο τύπος που εντυπωσιαζόταν από την επιδεικτική τέχνη της επιστημονικής φαντασίας. Πήρα ένα περιοδικό , πλήρωσα τα 25 σέντς, και από τότε κάθε μήνα, επί χρόνια, καταβρόχθιζα κάθε λέξη που γραφόταν στο περιοδικό. Κάθε λέξη, το εννοώ».
(- απόσπασμα από το The Development of a Science Fiction Writer του ιδίου στο Foundation 3, Μάρτιος 1973)
Joan D. Vinge
«H πρώτη ιστορία επιστημονικής φαντασίας που διάβασα ήταν το Storm Over Warlock του Andre Norton. Το βρήκα στο γωνιακό μαγαζί, όταν πήγαινα γυμνάσιο, και μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Είπα μέσα μου, που ήταν αυτό τόσο καιρό; Η ιδέα κι μόνο πραγμάτων που γίνονταν σε κάποιον άλλο κόσμο είναι φανταστική, με γοήτευσε. Ποτέ μου δεν θέλησα να γράψω τίποτα άλλο εκτός από επιστημονική φαντασία».
(- απόσπασμα από συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε στο Science Fiction Review 30, Μάρτιος – Απρίλιος 1979)
Roger Zelazny
«To ενδιαφέρον μου για την επιστημονική φαντασία άρχισε με τη σειρά Doctor Dolittle, στην πρώτη και δευτέρα τάξη. Ήμουν οπαδός της φανταστικής λογοτεχνίας από μικρός. Στην έκτη, βρήκα ένα βιβλίο – δεν θυμάμαι τον συγγραφέα τώρα – λεγόταν The Angry Planet. Ημουν έντεκα χρονών. Ηταν η πρώτη μου επαφή με την επιστημονική φαντασία. Μετά συνάντησα κάποιον που το είχε διαβάσει κι αυτός, κι αρχίσαμε να το συζητάμε, και κάποια στιγμή μου λέει, “Ξέρεις υπάρχουν και άλλα καλά τέτοια βιβλία στη βιβλιοθήκη του σχολείου”. Έτσι διάβασα όλα τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας της βιβλιοθήκης».
(- απόσπασμα από το Autographs, στο Worlds of If του Ιανουαρίου 1969)
Πηγές: Alternative Factor, www.altfactor.ath.cx
Είδη Επιστημονικής Φαντασίας
1) Cyberpunk είναι λογοτεχνικό ρεύμα επιστημονικής φαντασίας το οποίο εμφανίστηκε στα γραπτά ενός κύκλου Αμερικανών συγγραφέων κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και επικράτησε στον χώρο ως τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Χαρακτηρίζεται από αναφορές στον υπόκοσμο της υψηλής τεχνολογίας του άμεσου μέλλοντος, επικεντρωμένης σε προϊόντα πληροφορικής, τηλεπικοινωνιών και γενετικής μηχανικής, σε ένα συνήθως δυστοπικό, μεταβιομηχανικό κοινωνικό σκηνικό.
Πρόγονοι του Cyberpunk μπορούν να ανιχνευθούν στα σκοτεινά γραπτά του Φίλιπ Κ. Ντικ, όπου η πραγματικότητα είναι ρευστή, οι μηχανές νοήμονες και το κοινωνικό καθεστώς απολυταρχικό, και σχεδόν σε κάθε δυστοπία που γράφτηκε κατά τον 20ο αιώνα. Ο Ουίλιαμ Μπάροουζ, ο Χάρλαν Έλισον και ο Άλφρεντ Μπέστερ συνήθως θεωρούνται προγενέστεροι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας με θεματολογία που ταιριάζει στις νόρμες του Cyberpunk, ενώ όλο το Νέο Κύμα της δεκαετίας του ’60 και του ’70 παρουσίασε χαρακτηριστικά που κατόπιν θεωρήθηκαν θεμελιώδη στοιχεία του είδους: πεσιμισμός, κριτική στάση απέναντι στην τεχνολογία, θεματική στροφή στη Γη του εγγύς μέλλοντος.
Έτσι το Cyberpunk δεν προέκυψε από παρθενογένεση αλλά από μία εμφανή προϋπάρχουσα τάση στην κοινότητα της επιστημονικής φαντασίας. Μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’70 η τάση αυτή ενσωμάτωσε δύο νέα χαρακτηριστικά: τη διάδοση των, καινοτόμων τότε, μικροϋπολογιστών στην αμερικανική κοινωνία, συνοδευόμενη από υποκουλτούρες όπως αυτή των χάκερ ή των φρίκερ, καθώς και το αντικαθεστωτικό ξέσπασμα του πανκ κινήματος. Στον Καναδά και στις ΗΠΑ μία ομάδα ανήσυχων, μποέμ διανοούμενων συγγραφέων όπως ο Ουίλιαμ Γκίμπσον, ο Τομ Μάντοξ, ο Τζον Σίρλεϊ και ο Μπρους Στέρλινγκ, μεγαλωμένοι με τα γραπτά των μπίτνικ και τα προστάγματα της αντικουλτούρας και του αντεργκράουντ της δεκαετίας του ’60, ανέμειξαν αυτές τις τάσεις σε ένα καινούργιο μείγμα και τις συνδύασαν με αφηγηματικές μεθόδους καταγόμενες από τη νουάρ και από τη μεταμοντέρνα λογοτεχνία.
Ως το 1980 το Cyberpunk είχε με αυτόν τον τρόπο γεννηθεί, αποτελώντας τη νέα, ριζοσπαστική τάση της επιστημονικής φαντασίας και μετεξέλιξη του Νέου Κύματος. Εκείνη τη χρονιά γράφτηκε το διήγημα Cyberpunk του Μπρους Μπέθκε και τρία έτη μετά ο τίτλος του υιοθετήθηκε ως δηλωτικό όλου του νέου ρεύματος από τον Gardner Dozois, αρχισυντάκτη του αμερικανικού λογοτεχνικού περιοδικού Ιsaac Asimov’s Science Fiction Magazine. Επιπλέον, ήδη από το 1982, η κινηματογραφική ταινία Blade Runner του Ρίντλεϊ Σκοτ, βασισμένη σε μυθιστόρημα του Φίλιπ Ντικ, κατόρθωσε να οπτικοποιήσει τα θεμελιώδη Cyberpunk στοιχεία και προβληματισμούς και να αποτυπώσει ένα νέο όραμα για το μέλλον. Το 1984 εκδόθηκε ο Νευρομάντης του Γκίμπσον, το καθοριστικότερο Cyberpunk μυθιστόρημα, το οποίο κέρδισε τα τρία σπουδαιότερα βραβεία επιστημονικής φαντασίας και έφερε το νέο ρεύμα για τα καλά στο προσκήνιο. Το 1988 προβλήθηκε το ιαπωνικό Cyberpunk άνιμε Akira, ενώ ήδη η σύντομη τηλεοπτική σειρά Max Headroom από τη Μεγάλη Βρετανία είχε διαδώσει ακόμα περισσότερο το είδος.
Κατά τη δεκαετία του ’90 το Cyberpunk έσπασε οριστικώς τα λογοτεχνικά σύνορα αλλά, παράλληλα, έχασε γρήγορα την αίγλη του. Οι τεχνολογίες των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των τηλεπικοινωνιών και της γενετικής μηχανικής, από κοινού με την παγκοσμιοποίηση και τη ρύπανση του περιβάλλοντος, προχωρούσαν πλέον τόσο γοργά και αναμειγνύονταν με την καθημερινή ζωή σε διεθνές επίπεδο τόσο πολύ που το τυπικό αφηγηματικό σκηνικό του Cyberpunk, κάποτε κλεφτή ματιά στο κοντινό μέλλον, έμοιαζε συνηθισμένο και απομυθοποιημένο. Ωστόσο το είδος δεν εξαφανίστηκε, απλώς έχασε τον αυτοτελή χαρακτήρα του επηρεάζοντας όμως βαθύτατα σχεδόν κάθε έκφανση του φανταστικού.
Τα μυθιστορήματα και διηγήματα που χαρακτηρίζονται Cyberpunk συνήθως εκτυλίσσονται στη Γη του κοντινού μέλλοντος, σε έναν μεταβιομηχανικό υπερκαπιταλιστικό κόσμο όπου τα ταξικά χάσματα, η παγκοσμιοποίηση και η ρύπανση του περιβάλλοντος έχουν φτάσει στον μέγιστο βαθμό. Η ιστορία δανείζεται στοιχεία από τη νουάρ αστυνομική λογοτεχνία και τον μεταμοντερνισμό, επικεντρωμένη σε πρωταγωνιστές από το κοινωνικό περιθώριο, τον υπόκοσμο ή τις τεχνολογικές υποκουλτούρες (π.χ. χάκερ ή μισθοφόροι). Για τους αντιήρωες αυτούς η υψηλή τεχνολογία αποτελεί καθημερινότητα και όχι ερευνητική δραστηριότητα.
Συνηθισμένα μοτίβα του Cyberpunk, και βασικά δομικά συστατικά της ταυτότητάς του, είναι οι περιθωριοποιημένοι άνθρωποι σε πολιτισμικά συστήματα αυξημένης τεχνολογικής ανάπτυξης, όπου κάποια εξουσία (μία τυραννική κυβέρνηση, μία ομάδα από ισχυρές πολυεθνικές επιχειρήσεις ή μία φονταμενταλιστική θρησκεία) καταπιέζει τους πολίτες. Αυτή η εξουσία διατηρεί τη θέση της με τη βοήθεια της τεχνολογίας, συνήθως της τεχνολογίας πληροφοριών (υπολογιστές, ΜΜΕ) ή της προηγμένης γενετικής μηχανικής. Οι περισσότεροι δέχονται ευχαρίστως επεμβάσεις στο σώμα τους όπως προσθετικά άκρα, κλωνοποιημένα όργανα, εμφυτευμένα ηλεκτρονικά κυκλώματα, αισθητική χειρουργική ή γενετικές μεταλλάξεις. Ακόμα σημαντικότερη είναι η επέμβαση στο μυαλό: άμεση διασύνδεση του εγκεφάλου με υπολογιστές σε πλασματικά ψηφιακά περιβάλλοντα που αντικαθιστούν τις φυσιολογικές αισθήσεις, τεχνητή νοημοσύνη, χειραγώγηση του νευρικού συστήματος, συνθετικά ψυχοτρόπα ναρκωτικά και, όχι σπάνια, ένα παγκόσμιο δίκτυο πληροφοριών εικονικής πραγματικότητας όπου τα δεδομένα είναι άμεσα προσπελάσιμα σε οπτικοποιημένη μεταφορική μορφή (κυβερνοχώρος). Αυτή είναι η «κυβερνητική» όψη του Cyberpunk.
Η «πανκ» πλευρά του παρουσιάζεται μέσω των αντιηρώων πρωταγωνιστών του, συνήθως αμοραλιστών εγκληματιών ή περιθωριοποιημένων απόκληρων που δρουν στα υπόγεια της κοινωνίας και χρησιμοποιούν τα τεχνολογικά μέσα του επικρατούντος κοινωνικοπολιτικού συστήματος για να πετύχουν τους δικούς τους στόχους ή, τελικά, για να το ανατρέψουν. Με το Cyberpunk η επιρροή του μεταμοντερνισμού στην ΕΦ γίνεται πλέον καθοριστική: στα σκηνικά των κόσμων του η προσομοίωση έχει αντικαταστήσει το πραγματικό, η πληροφορία έχει αντικαταστήσει τα βιομηχανικά αγαθά, το αυτοαναπαραγόμενο χάος θριαμβεύει και οποιαδήποτε συνήθης έννοια τάξης ή παραδοσιακής, υποτίθεται σταθερής, αξίας συνθλίβεται. Η απουσία πραγματικού συναισθήματος και η πληροφοριακή υπερφόρτιση συμπληρώνουν την εικόνα.
Το Cyberpunk ξεχωρίζει από άλλες παρόμοιες προσπάθειες χάρη σε μία συγκεκριμένη τεχνοτροπία και κάποια επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Η πλοκή, συνήθως μηδενιστική και αμφίσημη, απηχεί την αισθητική και τη θεματολογία του νουάρ και της αστυνομικής λογοτεχνίας. Το σκηνικό είναι αστικό, μεταβιομηχανικό και δυστοπικό, ενώ ο τόνος ζοφερός και απαισιόδοξος. Η μόλυνση του περιβάλλοντος έχει προχωρήσει πολύ, οι ανθρωπιστικές αξίες έχουν εκλείψει, η οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική παγκοσμιοποίηση έχουν καταστήσει το έθνος και τα εθνικά σύνορα απαρχαιωμένες έννοιες. Επικρατεί ένα πνεύμα απεγνωσμένου διεθνισμού και οι πολυεθνικές εταιρείες κινούν τα νήματα. Η Ιαπωνία έχει αντικαταστήσει τις ΗΠΑ ως μητρόπολη των εξελίξεων, η ιαπωνική μαφία (γιακούζα) δρα ποικιλοτρόπως σε πλανητική κλίμακα, ο υπερπληθυσμός, η διαφθορά, η βιομηχανική κατασκοπεία και η εκμετάλλευση του Γ’ Κόσμου είναι δεδομένες καταστάσεις. Η υπέρτατη πολιτική ισχύς έγκειται στον έλεγχο της διεθνούς ροής πληροφοριών.
Οι χάκερ είναι οι πιο περιζήτητοι εγκληματίες και οι υπολογιστές το απόλυτο τεχνολογικό φετίχ. Στον πυρήνα ενός τέτοιου κοινωνικού οικοδομήματος κρύβεται μία δυϊστική αντίληψη που διακρίνει απολύτως το σώμα από τον νου, τη δράση από την κίνηση, αλλά από την άλλη θολώνει ως τον έσχατο βαθμό τα όρια μεταξύ ηθικού και ανήθικου, φυσικού και συνθετικού, πραγματικού και εικονικού. Κάθε ερμηνεία για τον κόσμο καταλήγει να φαίνεται αδύνατη και μια αίσθηση ματαιότητας θριαμβεύει. Σύμφωνα με τον μαρξιστή κριτικό Φρέντρικ Τζέιμσον, το Cyberpunk είναι η ανώτερη λογοτεχνική έκφραση «αν όχι του μεταμοντέρνου, τότε του ίδιου του τελευταίου σταδίου του καπιταλισμού». Για τον κριτικό λογοτεχνίας Ντάρκο Σούβιν από την άλλη, το Cyberpunk δεν εκφράζει συνολικά τον σύγχρονο μεταβιομηχανικό δυτικό πολιτισμό αλλά μόνο μία μικρή, μα σημαντική, ομάδα ατόμων η οποία συνιστά την οικονομικά ανώτερη τάξη της, εν πολλοίς άνεργης και περιθωριοποιημένης, σύγχρονης νεολαίας: ψηφιακά εγγράματους γνώστες των ΜΜΕ, της ηλεκτρονικής μουσικής, των υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιακών συστημάτων, μετόχους ενός παγκόσμιου τεχνολογικού δικτύου που επιζούν τρεφόμενοι απρόθυμα από τη βάση της πολυεθνικής καπιταλιστικής ευημερίας, ενσαρκώνοντας το κατώτερο επίπεδο της μεσαίας τάξης.
2) Steampunk είναι υποείδος της επιστημονικής φαντασίας που παρουσιάζει τεχνολογία και αισθητικό σχεδιασμό εμπνευσμένο από τις βιομηχανικές ατμοκίνητες μηχανές του 19ου αιώνα. Παρόλο που η έννοιά του συγχέεται μερικές φορές με αυτή του είδους Cyberpunk, τα Steampunk έργα είναι συχνά τοποθετημένα στην εναλλακτική ιστορία της βρετανικής Βικτωριανής εποχής ή της αμερικανικής Άγριας Δύσης, σε ένα μέλλον όπου έχει επικρατήσει η δύναμη του ατμού ή σε έναν φανταστικό κόσμο που χρησιμοποιεί ευρέως αυτή τη δύναμη. Επίσης, στους κόσμους με Steampunk υπόβαθρο επικρατεί μια πιο αισιόδοξη προσέγγιση στις ικανότητες του ανθρώπου, ενώ το Cyberpunk συνδέεται με τη δυστοπία. Ο όρος “Steampunk” επινοήθηκε τη δεκαετία του 1980 από τον Αμερικανό συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, K. W. Jeter.
3) Alternative History (το περίφημο «τι θα συνέβαινε αν…»)
Η Εναλλακτική Ιστορία είναι είδος επιστημονικής φαντασίας στην οποία ένα ή περισσότερα ιστορικά γεγονότα τροποποιούνται ώστε να συμβούν με διαφορετικό τρόπο. Αυτές οι ιστορίες περιέχουν συνήθως την φράση “Τι θα γινόταν αν” (what if) και παραλλάσσουν κρίσιμα σημεία ενός ιστορικού γεγονότος, δημιουργώντας έτσι διαφορετικά αποτελέσματα απ’ ό,τι στην αληθινή ιστορία. Οι ιστορίες είναι συνήθως επινοημένες, ωστόσο μερικές φορές μπορεί να βασίζονται στη πραγματικότητα. Η εναλλακτική ιστορία έχει θεωρηθεί ως υποείδος της λογοτεχνικής φαντασίας, της επιστημονικής φαντασίας ή της ιστορικής φαντασίας. Επίσης χρησιμοποιείται και ο όρος αλλοϊστορία.
4) Ταξίδια στον Χρόνο (προς το μέλλον ή προς το παρελθόν)
Το Ταξίδι στο χρόνο είναι μία ιδέα προερχόμενη από την επιστημονική φαντασία η οποία αφορά χειρισμό της ροής του χρόνου συνήθως μέσω κάποιας τεχνολογικής εφεύρεσης (χρονομηχανή). Όχι σπάνια το ταξίδι στο χρόνο συγχέεται με την κβαντική θεωρία των πολλαπλών συμπάντων, όπου μέσω της χρονομηχανής ο χειριστής της αλλάζει την έκβαση ιστορικών γεγονότων και ο ίδιος έτσι μεταφέρεται σε έναν εναλλακτικό κόσμο με διαφορετική ιστορική εξέλιξη.
Ήδη από το 1895, όταν ο Χ. Τζ. Γουέλς άνοιξε το δρόμο με το μυθιστόρημα του “Η Μηχανή του Χρόνου”, οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας αξιοποίησαν το θέμα αυτό πολλάκις.
Η άποψη των ανθρώπων για το χρόνο έχει αλλάξει θεαματικά στη διάρκεια των αιώνων. Στους αρχαίους πολιτισμούς συνδεόταν με την εξέλιξη και τη μεταβολή και ήταν εδραιωμένη στους κύκλους και τους ρυθμούς της φύσης.
Αργότερα ο Άγγλος φυσικός σερ Ισαάκ Νεύτων διατύπωσε μια περισσότερο αφηρημένη και μηχανιστική άποψη. «Ο απόλυτος, πραγματικός και μαθηματικός χρόνος, ρέει αδιατάρακτα χωρίς αναφορά σε οποιονδήποτε εξωτερικό παράγοντα». Αυτή η δήλωση εξέφρασε την αντίληψη που αποδέχονταν όλοι οι επιστήμονες επί διακόσια χρόνια. Όλοι συμφωνούσαν, δίχως αμφιβολία, ότι, ανεξάρτητα από τον προτιμώμενο ορισμό, ο χρόνος είναι ίδιος παντού και για όλους. Με άλλα λόγια είναι παγκόσμιος και απόλυτος. Αναπόσπαστα, αυτή η θεώρηση εμπεριέχει την διαίρεση του χρόνου σε τρία μέρη: το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον. Αυτή είναι η καθιερωμένη αντίληψη για το χρόνο.
Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε σαφές ότι αυτή η θεώρηση του χρόνου δεν μπορούσε να είναι σωστή. Η αποκάλυψη των ατελειών στην κοινή μας αντίληψη περί χρόνου συνδέεται άμεσα με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν και τη θεωρία της σχετικότητας. Το έργο του Αϊνστάιν συνέτριψε τη θεώρηση του Νεύτωνα τόσο για το χώρο όσο και για το χρόνο, αφαίρεσε κάθε νόημα από την παγκόσμια διαίρεση του χρόνου σε παρελθόν, παρόν και μέλλον και έστρωσε το δρόμο για το ταξίδι στο χρόνο.
Η θεωρία της σχετικότητας έχει ηλικία περίπου εκατό ετών. Μετά τη δημοσίευσή της, στα 1905, η θεωρία της ειδικής σχετικότητας έγινε αμέσως αποδεκτή από τους φυσικούς, ενώ στις δεκαετίες που ακολούθησαν υπέστη εξαντλητικούς ελέγχους σε πληθώρα πειραμάτων. Σήμερα η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί ότι ο χρόνος είναι σχετικός. Η θεωρία της σχετικότητας υπόσχεται ότι μια περιορισμένη μορφή ταξιδιού στον χρόνο είναι σίγουρα εφικτή. Επίσης εκφράζει την ανάλογη βεβαιότητα ότι ένα χωρίς περιορισμούς ταξίδι στο χρόνο, σε οποιαδήποτε εποχή, είναι επίσης δυνατό.
Στα 1905, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν κατέδειξε πρώτος τη δυνατότητα ενός ταξιδιού στο χρόνο καταρρίπτοντας, αρχικά, τη στερεότυπη εικόνα του χρόνου-σύμφωνα με τον Νεύτωνα- και αντικαθιστώντας την με τη δική του έννοια του σχετικού χρόνου. Ο Αϊνστάιν δημοσίευσε τη θεωρία της ειδικής σχετικότητας σε ηλικία είκοσι έξι ετών, ενώ εργαζόταν στο Ελβετικό Γραφείο Ευρεσιτεχνιών. Στον ελεύθερο χρόνο του, ο νεαρός Άλμπερτ μελετούσε τον τρόπο κίνησης του φωτός. Έτσι εντόπισε μια ασυνέπεια ανάμεσα στην κίνηση του φωτός και στην κίνηση των υλικών αντικειμένων. Χρησιμοποιώντας μόνο μαθηματικά “του Λυκείου” έδειξε ότι, αν το φως συμπεριφέρεται με τον τρόπο που υποστήριζαν οι φυσικοί της εποχής, τότε η αδιαμφισβήτητη ιδέα του Νεύτωνα για τον χρόνο είχε πολλές ατέλειες. Με αυτόν τον τρόπο κατέληξε στον κεντρικό ισχυρισμό της θεωρίας της σχετικότητας, σύμφωνα με τον οποίο ο χρόνος είναι ελαστικός και μπορεί να εκταθεί και να συρρικνωθεί μέσω της πολύ γρήγορης κίνησης.
Σύμφωνα με τη θεωρία της ειδικής σχετικότητας, η ακριβής χρονική διάρκεια μεταξύ δύο καθορισμένων γεγονότων θα εξαρτάται από το πώς συμπεριφέρεται ο παρατηρητής. Το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο χτυπημάτων του ρολογιού ίσως είναι μια ώρα αν κάθεται κάποιος ακίνητος, αλλά θα είναι μικρότερο από μια ώρα εάν κινείται. Η χρονική διαφορά είναι απειροελάχιστη –μόλις μερικές εκατοντάδες εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου- πολύ μικρή ώστε να γίνει αντιληπτή από τον κοινό ανθρώπινο νου. Ωστόσο, μπορεί να μετρηθεί από σύγχρονα ρολόγια.
Σε γενικές γραμμές, αυτό έπραξαν οι φυσικοί Τζόε Χάφελε και Ρίτσαρντ Κήτινγκ το 1971. Τοποθέτησαν υψηλής ακρίβειας ατομικά ρολόγια μέσα σε αεροπλάνα, τα οποία έκαναν το γύρο του κόσμου, και ακολούθως συνέκριναν τις ενδείξεις αυτών των ρολογιών με πανομοιότυπα ρολόγια στο έδαφος. Τα αποτελέσματα: ο χρόνος κύλησε πιο αργά μέσα στο αεροσκάφος απ’ ό,τι στο εργαστήριο, έτσι ώστε μετά τη λήξη του πειράματος τα ρολόγια του αεροπλάνου πήγαιναν κατά πενήντα εννιά νάνο-δευτερόλεπτα πίσω σε σχέση με τα επίγεια ρολόγια. Και αυτή η τιμή ήταν ακριβώς όσο προέβλεπε η θεωρία του Αϊνστάιν.
Από τεχνική άποψη η στρέβλωση του χρόνου αγγίζει το άπειρο όταν κινηθούμε με την ταχύτητα του φωτός. Αυτό μας υποδεικνύει ότι έχουμε πρόβλημα. Ουσιαστικά μας λέει ότι ένα συνηθισμένο υλικό σώμα δεν μπορεί να φτάσει την ταχύτητα του φωτός. Υπάρχει ένα φράγμα φωτός που δεν μπορεί ποτέ να παραβιαστεί. Επομένως υπάρχει ένα αποφασιστικής σημασίας αποτέλεσμα της θεωρίας της σχετικότητας: τίποτα δεν μπορεί να παραβιάσει-ξεπεράσει το όριο της ταχύτητας του φωτός.
Αυτό δεν ισχύει μόνο για υλικά σώματα, αλλά και για κύματα διαταραχές του πεδίου, φυσικές επιδράσεις οποιουδήποτε είδους και καταστρέφει ένα μεγάλο μέρος της επιστημονικής φαντασίας αφού, παρά την ταχύτητα του, το φως εξακολουθεί να χρειάζεται μεγάλο χρονικό διάστημα προκειμένου να καλύψει διαστρικές αποστάσεις. Το πλησιέστερο άστρο, για παράδειγμα, απέχει πάνω από τέσσερα έτη φωτός , πράγμα που σημαίνει ότι το φως χρειάζεται περισσότερα από τέσσερα χρόνια για να φτάσει εκεί, προερχόμενο από τη γη.
Ο Γαλαξίας μας έχει διάμετρο 100.000 έτη φωτός. Παρόλα αυτά υπάρχει κάποια αντιστάθμιση. Επειδή ο χρόνος εκτείνεται, λόγω της ταχύτητας, τα διαστρικά ταξίδια μοιάζουν να διαρκούν λιγότερο για τους αστροναύτες, από ό,τι για εκείνους που παραμένουν στη γη.
Υπάρχουν αντικείμενα που κινούνται με ταχύτητες παραπλήσιες εκείνης του φωτός, π.χ. υποατομικά σωματίδια, όπως οι κοσμικές ακτίνες και τα θραύσματα ατόμων που εκπέμπονται σε ραδιενεργές διασπάσεις ή επιταχύνονται σκοπίμως στο εσωτερικό γιγαντιαίων επιταχυντών. Χρησιμοποιώντας τα σωματίδια αυτά ως απλά ρολόγια, μπορούμε να παρατηρήσουμε πολύ μεγάλες διαστολές χρόνου. Ο επιταχυντής σωματιδίων LEP [Large Electron-Positron) στο Ευρωπαϊκό κέντρο Σωματιδιακής Φυσικής (CERN) κοντά στη Γενεύη κατάφερε να προσδώσει σε ηλεκτρόνια ταχύτητα ίση με το 99,999999999% της ταχύτητας του φωτός. Η ταχύτητα αυτή που ελάχιστα διαφέρει από εκείνη του φωτός, έδωσε παράγοντες στρέβλωσης του χρόνου που πλησιάζουν το ένα εκατομμύριο. Όμως ακόμη και αυτό το αποτέλεσμα ωχριά μπροστά σε παράγοντες στρέβλωσης του χρόνου ίσους με δισεκατομμύρια τους οποίους βιώνουν ορισμένες κοσμικές ακτίνες.
Σε μια σειρά προσεκτικά σχεδιασμένων και εκτελεσμένων πειραμάτων που πραγματοποιήθηκαν στο CERN, σωματίδια που ονομάζονται μιόνια τέθηκαν σε κυκλική κίνηση στο εσωτερικό ενός μικρού επιταχυντή, με σκοπό να ελεγχθεί με υψηλή ακρίβεια η εξίσωση του Αϊνστάιν για τη διαστολή του χρόνου. Τα μιόνια είναι ασταθή σωματίδια και διασπώνται με γνωστή διάρκεια ημιζωής. Όταν τα μιόνια κινήθηκαν στο εσωτερικό του επιταχυντή με 99,7% της ταχύτητας του φωτός, η μέση διάρκεια ζωής τους αυξήθηκε κατά δώδεκα φορές.
Η επίδραση της κίνησης στο χρόνο εξετάζεται συχνά με τη χρήση του παραδόξου των διδύμων, η οποία έχει περίπου ως εξής: δυο άτομα αποφασίζουν να ελέγξουν την θεωρία του Αϊνστάιν, οπότε το ένα (Α) επιβιβάζεται σε έναν πύραυλο το 2005 και εκτοξεύεται με 99% της ταχύτητας του φωτός προς ένα γειτονικό άστρο, που απέχει δέκα έτη φωτός. Το άλλο άτομο (Β) παραμένει στη Γη. Μόλις φθάνει στον προορισμό του, το άτομο Α κάνει αμέσως στροφή και κατευθύνεται πάλι προς την Γη με την ίδια ταχύτητα. Το άτομο Β διαπιστώνει ότι το ταξίδι διαρκεί κάτι περισσότερο από είκοσι γήινα χρόνια. Όμως το άτομο Α βιώνει τον χρόνο διαφορετικά, καθώς γι’ αυτό το ταξίδι διήρκεσε λιγότερο από τρία χρόνια. Φθάνοντας πίσω στη Γη ανακαλύπτει ότι ζουν στο έτος 2025 και το άτομο Β είναι τώρα 17 χρόνια μεγαλύτερο από το άτομο Α. Τα δυο άτομα δεν είναι πια δίδυμοι με την ίδια ηλικία.
Το ταξίδι στο χρόνο λειτουργεί αντίθετα από το ταξίδι στο χώρο. Η συντομότερη απόσταση μεταξύ δύο σημείων είναι η ευθεία γραμμή. Αντίθετα, στο ταξίδι στο χρόνο γερνά περισσότερο εκείνος που παραμένει ακίνητος, δηλαδή το άτομο Β που δεν έφυγε από το σπίτι. Το άτομο Α δεν μπορεί να επιστρέψει με αυτόν τον τρόπο στη Γη στο έτος 2012 προκειμένου να εξισώσει ξανά την ηλικία του με του ατόμου Β.
Η ταχύτητα είναι μία από τις μεθόδους στρέβλωσης του χρόνου. Μια άλλη είναι η βαρύτητα.
Ήδη το 1908 ο Αϊνστάιν άρχισε να επεκτείνει τη θεωρία του για την ειδική σχετικότητα ώστε να συμπεριλάβει την επίδραση της βαρύτητας. Χρησιμοποιώντας ένα άλλο εφευρετικό επιχείρημα αναφορικά με το φως, κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: ότι η βαρύτητα επιβραδύνει τον χρόνο. Ο Αϊνστάιν συνέχισε τις μελέτες του μέχρι το 1915, οπότε παρουσίασε τη φημισμένη θεωρία της γενικής σχετικότητας. Το έργο αυτό αποτελούσε επέκταση της ειδικής σχετικότητας που είχε δημοσιεύσει το 1905, συμπεριλαμβάνοντας με αυτόν τον τρόπο έτσι την επίδραση που ασκούν τα βαρυτικά πεδία στο χωροχρόνο. Με την εισαγωγή αριθμών στην εξίσωση του Αϊνστάιν προκύπτει ότι η βαρύτητα της Γης επηρεάζει τα ρολόγια ώστε να χάνουν ένα εκατομμυριοστό του δευτερολέπτου κάθε τριακόσια χρόνια. Αυτό οδηγεί στην παράξενη πρόβλεψη ότι ο χρόνος κινείται ταχύτερα στο διάστημα. Όμως όχι τόσο ταχύτερα ώστε να το αντιλαμβάνονται οι αστροναύτες. Ωστόσο το 1976 στη Δυτική Βιρτζίνια οι Ρόμπερτ Βέσοτ και Μάρτιν Λεβάιν εκτόξευσαν στο διάστημα με πύραυλο ένα ρολόι μέιζερ ατομικού υδρογόνου και το παρακολούθησαν προσεκτικά από το έδαφος. Το ρολόι κέρδισε περίπου ένα δέκατο του χιλιοστού του δευτερολέπτου πριν συντριβεί στον Ατλαντικό Ωκεανό, λίγες ώρες αργότερα.
Ακόμη και μεταξύ της βάσης και της κορυφής ενός κτιρίου υπάρχει μια μικροσκοπική χρονική διαφορά. Το 1959 πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ένα πείραμα για την μέτρηση του παράγοντα στρέβλωσης του χρόνου σε ένα κτίριο ύψους 22,5 μ. Χρησιμοποιώντας μια εξαιρετικά ακριβή πυρηνική διεργασία διαπιστώθηκε μια επιβράδυνση του χρόνου κατά 0,000000000000257%.Αν και αρκετά μικρή αυτή η τιμή επιβεβαιώνει την πρόβλεψη του Αϊνστάιν.
Τεράστιες συμπιέσεις συμβαίνουν στην αστροφυσική. Για παράδειγμα, όταν εξαντληθούν τα καύσιμα ενός άστρου, αυτό συρρικνώνεται θεαματικά κάτω από το ίδιο του το βάρος, καταλήγοντας σε ένα μικροσκοπικό κλάσμα του αρχικού μεγέθους. Μάλιστα ορισμένα άστρα εκρήγνυνται προς το εσωτερικό τους και σχηματίζουν περιστρεφόμενες σφαίρες, μικρές σε μέγεθος, οι οποίες όμως περιέχουν μάζα μεγαλύτερη από εκείνη του Ήλιου. Η βαρύτητα αυτών των άστρων που έχουν καταρρεύσει είναι τόσο μεγάλη, ώστε ακόμα και τα άτομα τους συνθλίβονται σχηματίζοντας νετρόνια. Τα άστρα αυτά είναι γνωστά ως αστέρες νετρονίων. Ένα τέτοιο αντικείμενο βρίσκεται στον αστερισμό του Ταύρου, βαθιά στο εσωτερικό ενός νέφους γνωστό ως Νεφέλωμα του Καρκίνου.
Οι αστρονόμοι έχουν ανακαλύψει πολύ περισσότερα τέτοια αντικείμενα και έχουν συμπεράνει πως η βαρύτητα στην επιφάνεια τους είναι αρκετά μεγάλη ώστε να προκαλέσει στρέβλωση του χρόνου. Ένα ρολόι σε έναν αντιπροσωπευτικό αστέρα νετρονίων θα χτυπούσε περίπου 30% πιο αργά από ό,τι στη Γη.
Στην εξίσωση E=mc2, το Ε συμβολίζει την ενέργεια, το m την μάζα και το c την ταχύτητα του φωτός.
Σύμφωνα με τη θεωρία, η μάζα συνδέεται με την ενέργεια, δηλαδή η ενέργεια έχει μάζα και η μάζα είναι μια μορφή ενέργειας. Ο παράγων μετατροπής c2 είναι ένας πολύ μεγάλος αριθμός, επειδή η ταχύτητα του φωτός είναι πολύ μεγάλη. Έτσι ένα γραμμάριο ύλης διαθέτει τεράστια ποσά ενέργειας και αντίστροφα οι συνήθεις ποσότητες ενέργειας δεν έχουν μεγάλη μάζα.
Η ενέργεια εισέρχεται στο σενάριο της χρονομηχανής μέσω της βαρύτητας. Η μάζα είναι μια πηγή βαρύτητας. Καθώς η ενέργεια έχει μάζα, πρέπει να ασκεί και βαρυτική δύναμη. Το αποτέλεσμα είναι πως καθώς η ταχύτητα του πλησιάζει εκείνη του φωτός, το σωματίδιο γίνεται βαρύτερο, δηλαδή η μάζα του αυξάνεται (ένα ηλεκτρόνιο για παράδειγμα που περιφέρεται στο εσωτερικό του επιταχυντή LEP, για παράδειγμα, ζυγίζει περίπου 200.000 φορές περισσότερο από ένα ακίνητο ηλεκτρόνιο. Έτσι η επιτάχυνση του γίνεται διαρκώς πιο δύσκολη (βλ. F=ma). Ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό ενέργειας καταναλώνεται για να γίνει το σωματίδιο βαρύτερο, ενώ αντιστοίχως ολοένα και μικρότερο ποσοστό ενέργειας απαιτείται για την αύξηση της ταχύτητας. Η ταχύτητα του φωτός είναι το τελικό φράγμα, αν το σωματίδιο μπορούσε να την αποκτήσει, τότε η μάζα του θα απειριζόταν. Για να το κάνουμε να κινηθεί ταχύτερα, θα απαιτείτο μια άπειρη δύναμη κάτι που είναι αδύνατο.
Το μόνο που χρειάζεται ως αποτελεσματική “χρονομηχανή” είναι ένα διαστημόπλοιο που να μπορεί να κινηθεί με ταχύτητες παραπλήσιες εκείνης του φωτός ή να αντέξει τις συνθήκες που επικρατούν κοντά σε ένα αστέρα νετρονίων. Οι πολύ μεγάλες ταχύτητες δεν αποτελούν κατ’ αρχήν πρόβλημα, παρά απλώς και μόνο μία πρακτική δυσκολία που ενδέχεται κάποια μέρα να ξεπεραστεί. Το κύριο μειονέκτημα είναι το κόστος σε ενέργεια. Για να επιταχύνουμε ένα φορτίο βάρους δέκα τόνων σε ταχύτητα ίση με το 99,9% εκείνης του φωτός, απαιτείται ενέργεια ίση με δέκα δισεκατομμύρια τζάουλ. Όμως όπως είναι το μέλλον έτσι και το παρελθόν βρίσκεται εκεί έξω και μας περιμένει να το επισκεφθούμε.
Ίσως το πιο γνωστό από τα παράδοξα των ταξιδιών στο χρόνο είναι εκείνο στο οποίο ο ταξιδιώτης του χρόνου πηγαίνει πίσω στον χρόνο και δολοφονεί ένα από τους προγόνους του. Το πρόβλημα είναι τότε προφανές. Αν π.χ. ο παππούς του πεθάνει, προτού γεννηθεί ο ίδιος, τότε ο χρονοταξιδιώτης δεν θα έχει υπάρξει ποτέ. Όμως στην περίπτωση αυτή είναι αδύνατον να διαπράξει τη δολοφονία. Άρα αν ο παππούς ζήσει στο μέλλον θα δολοφονηθεί, άλλα αν πεθάνει, στο μέλλον δε θα δολοφονηθεί. Σε κάθε περίπτωση καταλήγουμε σε αντιφάσεις. Παράδοξα όπως αυτό προκύπτουν επειδή το παρελθόν συνδέεται αιτιακά με το μέλλον.
Υπάρχουν όμως και φαινομενικά χρονικά παράδοξα που αποτελούν τμήμα της θεωρίας της σχετικότητας και τα οποία ωστόσο έχουν εξηγηθεί, έχουν επαληθευτεί πειραματικά και είναι συνεπή με τον φορμαλισμό της θεωρίας, όπως η διαστολή του χρόνου και το παράδοξο των διδύμων.5
5) Όπερα του Διαστήματος και Κοινωνική Επιστημονική Φαντασία (η οποία ασχολείται και με ουτοπίες ή δυστοπίες), μια σειρά από υποείδη που παίρνουν το όνομά τους από το είδος της ενέργειας που κινεί τον κόσμο (Steampunk για τον ατμό, Dieselpunk για το πετρέλαιο, Clockpunk για τη μηχανική ενέργεια των ελατηρίων)
6) Στρατιωτική Επιστημονική Φαντασία (πόλεμοι εθνικοί, διαπλανητικοί ή διαστρικοί)
7) Τα Αποκαλυπτικά και Μετα-αποκαλυπτικά έργα (το τέλος του κόσμου και το «μετά το τέλος του κόσμου» θα ιντριγκάρει πάντα τους συγγραφείς), και μερικά άλλα «-punk», που αντικατοπτρίζουν σύγχρονες τεχνολογικές ή κοινωνικές ανησυχίες, όπως το Cli-Fi, που εμπνέεται από την κλιματική αλλαγή
8) Biopunk (που οραματίζεται τις εξελίξεις στη βιολογία και την ιατρική, και όταν επικεντρώνεται στο ανθρώπινο είδος ονομάζεται Transhumanism)
9) Φεμινιστική (που εξετάζει τη θέση της γυναίκας)
10) Τη ΛΟΑΤΚΙ Επιστημονική Φαντασία (που ασχολείται με τον σεξουαλικό αυτοπροσδιορισμό στην κοινωνία του μέλλοντος)
Πολλές φορές, τοπικά είδη Επιστημονικής Φαντασίας ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα, όπως ο πρόσφατος Αφροφουτουρισμός (που διερευνά τα προβλήματα των μελλοντικών Αφροαμερικανών σε σχέση με την κληρονομιά τους) ή τα σχεδόν καλτ Kaiju, έργα ασιατικής προέλευσης με γιγάντια τέρατα, συνήθως αποτελέσματα ανθρώπινου λάθους, που την πέφτουν στην ανθρωπότητα ποδοπατώντας πόλεις και χωριά — και δεν είναι μόνο ο Γκοτζίλα, είναι κι άλλα πολλά, ώστε να ορίζονται ως υποείδος από μόνα τους.
Πηγές: amagi.gr, wikipedia.org
