Σταύρος Κρητιώτης

Ο χειραγωγός – Σταύρος Κρητιώτης

Ένας μυθιστορηματικός ιστός


Με κατάλληλους χειρισμούς, καταφέρνει ο Καινός να τον διορίσει ο δικτάτορας πρύτανη του παραμεθόριου πανεπιστημίου της χώρας και να επιτρέψει πρυτανικές εκλογές, στις οποίες ο Καινός θριαμβεύει, ποζάροντας ως ο δημοκράτης υποψήφιος. Κυβερνά κατόπιν το πανεπιστήμιο χειραγωγώντας και εκφοβίζοντας τους πάντες, έτσι ώστε έξι χρόνια αργότερα όλοι να τον θεωρούν αναπόφευκτο διάδοχο του δικτάτορα.
Για ν’ αποφύγει τα απρόοπτα, προσπαθεί να εξαφανίσει τα αντίτυπα ενός ξεχασμένου παλιού του μυθιστορήματος,
του οποίου η πλοκή προοικονομούσε την τωρινή του δράση. Προσέλκυσε όμως έτσι την προσοχή ενός δημοσιογράφου, που χρησιμοποιώντας τις ενδείξεις του μυθιστορήματος επιβεβαιώνει ότι ο Καινός ήταν όντως παλιότερα πράκτορας ξένης δύναμης. Όταν κυκλοφόρησαν αυτές οι αποκαλύψεις, η καλή φήμη του Καινού καταβαραθρώθηκε και τον συνέλαβαν. Ακριβώς όπως προέβλεπε και η πλοκή του μυθιστορήματός του.
Μόνο που, εν αντιθέσει με το μυθιστόρημά του εκείνο, εδώ υπήρχε κι ένας σωσίας. Κι ένας εκδότης-φάντασμα, στα χέρια του οποίου είχε πέσει η αφήγηση του Καινού προς κάποιον μελλοντικό βιογράφο, και ο οποίος αγνόησε τις οδηγίες του Καινού να διαγραφούν τα μέρη της αφήγησης που δεν έπρεπε να γνωρίζει το ευρύ κοινό.

Μυθιστόρημα, Μελάνι, 2023, 428 σελ.

Πανδοχείο ευσυνόπτων – Σταύρος Κρητιώτης

Αλλότροπες αφηγήσεις σε δωμάτια και υπόγεια


Για να μη φανερώσει την ταυτότητά του, υπέβαλε το χειρόγραφο στον εκδότη υπό το όνομα της γειτόνισσάς του, μιας απλής κοπέλας που ασχολιόταν μόνο με τα γιασεμιά της. Τη σχετική αλληλογραφία υπέκλεπτε από το γραμματοκιβώτιό της. Το χειρόγραφο εκδόθηκε κι έγινε μάλιστα ευπώλητο, με αποτέλεσμα να σπεύσουν οι πάντες να πάρουν συνέντευξη από την πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέα. Εκείνη, κατάπληκτη, αρνήθηκε, φυσικά, ότι είχε οποιαδήποτε σχέση με το βιβλίο. Η υπογραφή της στο συμβόλαιο; Ήταν, προφανώς, πλαστογραφημένη. Κανείς, όμως, δεν την πίστεψε. Τη θεώρησαν υπερβολικά σεμνή.
Κολακευμένη πάντως από την τόση προσοχή, έκατσε κι έγραψε ένα μικρό μυθιστόρημα για τα γιασεμιά της, από τη σκοπιά όμως ενός μυρμηγκιού που ζούσε στις ρίζες τους. Οι κριτικοί ήταν ομόφωνοι και πάλι. Το πρώτο της βιβλίο ήταν υπέροχο αλλά μάλλον εξεζητημένο, αυτό το δεύτερο όμως ήταν πραγματικό αριστούργημα, πολύ καλύτερο από το πρώτο. Η νεαρή συγγραφεύς, είπαν, είχε πλέον ωριμάσει.

Μυθιστόρημα, Μελάνι, 2021, 148 σελ.

Η κατασκευή μιας υστεροφημίας – Σταύρος Κρητιώτης

Ήταν μια καθαρή απουσία φωτός. Μια σκοτεινιά που προχωρούσε μέσα στoν φωτεινότατο διάδρομο της Υψηλής Πύλης. Όταν τη ρώτησε τι έκανε εκεί, του είπε ότι ήταν Κυπρία δεκαεπτά ετών, ορφανή? χρωστούσε δεκαεπτά λίρες, αλλά δεν μπορούσε να τις πληρώσει, οπότε τη ρίξανε στη φυλακή. Για ν’ απαλλαγεί, έπρεπε να εξισλαμισθεί.
Eκείνος, ο μεσίτης Νικόλαος Ψάλτης, προσφέρθηκε να πληρώσει το χρέος της, όμως οι αρχές δεν του την παρέδωσαν. Ενημέρωσε λοιπόν τις εφημερίδες, που προέβαλαν το θέμα με πάταγο μεγάλο. Όμως τα πράγματα δεν ήταν τελικά όπως τα είχε πει εκείνη – ήθελε ν’ αλλαξοπιστήσει, δεν την πίεζαν. Αποτέλεσμα ήταν να κατηγορηθεί ο Ψάλτης για δυσφήμηση!
Τα ξέρω όλα αυτά επειδή τα γράφει στο ημερολόγιό του το 1877. Ποια είμαι εγώ; Α, η πιο ασυνήθιστη αφηγήτρια: μια ασύχναστη φράση, που την αναφέρει όμως διαρκώς ο Ψάλτης! Έκπληκτη από τις συχνές του προσπελάσεις, ιχνηλατώ σαν μηχανή αναζήτησης στον απέραντο ωκεανό των φράσεων για να δω γιατί μ’ αναφέρει, γιατί μ’ εμπλέκει σ’ αυτή την υπόθεση, τι έχει γραφεί για εκείνον, ποια είναι η δική του ιστορία.
Τα αποτελέσματα των αναζητήσεών μου αφορούν, δυστυχώς, πολλούς Νικόλαους Ψάλτες. Οι ταυτωνυμίες και οι απορρέουσες στρεβλές ερμηνείες καθιστούν την αδιάκοπη αναδιάρθρωση των γεγονότων αλλά και των κενών τους κράμα ψεύδους κι αλήθειας. Θα μπορέσω να βρω την αλήθεια; Και ποια, τέλος πάντων, σπάνια φράση είμαι εγώ;

Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2019, 280 σελ.

Δολοφόνος ο κύριος Ροΐδης; – Σταύρος Κρητιώτης

Φιλολογική νουβέλα


Ένας ερευνητής ανακαλύπτει μια σειρά ιδιογράφων σημειωμάτων του Εμμανουήλ Ροΐδη, του συγγραφέα της Πάπισσας Ιωάννας. Ένα από αυτά επικρίνει μια κλεψίτυπη ανατύπωσή της· σ’ ένα άλλο, ο Ροΐδης τονίζει ότι παρά να ιδεί έναν φίλο του αχάριστο, καλύτερα να τον κλάψει πεθαμένο. Το πιο μυστηριώδες σημείωμα φαίνεται να σχολιάζει μια επικείμενη ιδιωτική εκτέλεση, υπονοώντας μάλιστα ότι ο Ροΐδης θα εμπλεκόταν κάπως σε αυτήν, χωρίς όμως να προσδιορίζεται ποιος θα ήταν το θύμα.
Η ανεύρεση ενός ακόμα σημειώματος του Ροΐδη, στο οποίο περιγράφονται οι συνθήκες του θανάτου του δημοσιογράφου και λογίου Παναγιώτη Πανά, μεταφραστή ενός ιταλικού μυθιστορήματος τιτλοφορούμενου Πάπισσα Ιωάννα, επιβεβαιώνει στο μυαλό τού ερευνητή ότι στόχος όλων αυτών των σημειωμάτων πρέπει να ήταν ο Πανάς, ίσως επειδή ήταν κι εκείνος δημιουργός μιας Πάπισσας Ιωάννας. Ο ερευνητής ανακαλύπτει μάλιστα πως ο Ροΐδης είχε μαχαιρώσει με λύσσα σχεδόν κάθε σελίδα του αντιτύπου αυτής της μετάφρασης.
Ο θάνατος του Πανά ήταν παράξενος. Αρχικά είχαν γράψει ότι αυτοκτόνησε· έπειτα όμως έγραψαν ότι έπαθε αποπληξία ενώ ετοιμαζόταν ν’ αυτοκτονήσει! Ο ερευνητής διερωτάται λοιπόν μήπως ο Ροΐδης ήταν τελικά αυτουργός στην “αυτοκτονία” αυτή.
Είναι όμως τούτο δυνατόν; Δολοφόνος ο κύριος Ροΐδης;

Νουβέλα, The Athens Review of Books, 2017, 104 σελ.

Τα συρτάρια της γνώμης του – Σταύρος Κρητιώτης

Άγνωστες παραθεματικές τεχνικές του Εμμανουήλ Ροΐδη


“…του οποίου η γνώμη παρείχε πλείονα συρτάρια αφ’ όσα εργαστήριον φαρμακοπώλου.”
(Πάπισσα Ιωάννα, ε’ έκδοση, 1888, σ. 144)
Η λογοτεχνία δεν είναι μόνο τέχνη της γραφής. Όπως κάθε τέχνη είναι ταυτόχρονα παιχνίδι. Λιγότερο ή περισσότερο “σοβαρό”, ανάλογα με τις προθέσεις του συγγραφέα. Ο Εμμανουήλ Ροΐδης, πνευματώδης και καλλιεργημένος συγγραφέας, και μάλιστα πέρα από τον μέσο όρο των αναγνωστών της εποχής του, με χαρακτηριστική εμμονή, μεταμφιέζει το κείμενό του σε παίγνιο του λόγου.
Στρεβλωμένα παραθέματα, παραποιημένες παραπομπές, αμφίσημα λάθη, αναγραμματισμοί και λογοκλοπές πλέκουν μια πυκνή διακειμενική “υπόθεση” που οικοδομεί ένα δεύτερο, πολλαπλών αναγνώσεων κείμενο. Αυτό το δεύτερο κείμενο πλουτίζει με διαφορετικό, συχνά ανέλπιστο περιεχόμενο το πρώτο και, μέσα από πολυδαίδαλες διαδρομές, θέτει εν τέλει τον (φιλ)αναγνώστη στην επίζηλη αλλά και δύσκολη θέση του συγγραφέα…
Ο Σταύρος Κρητιώτης, λόγιος συγγραφέας που έχει διακριθεί για την εμμονή του στις διακειμενικές απολαύσεις, με υποδειγματικό τρόπο ανασκάπτει, καταγράφει, αξιολογεί, εκθέτει στον παρόντα τόμο όλες τις πολύπλοκες παραθεματικές τεχνικές και τα τεχνάσματα, όλα τα απόκρυφα κοιτάσματα του παιγνιώδους ροΐδειου λόγου, σαν κι εκείνα που ο ίδιος ευφυέστατα προσδιόρισε στην “Πάπισσα Ιωάννα” ως τα “συρτάρια της γνώμης του”.

Ερμηνεία και κριτική, Τόπος, 2009, 309 σελ.

Το μηνολόγιο ενός απόντος – Σταύρος Κρητιώτης

Μυθιστόρημα κεντρώνων


Ο Σταύρος Κρητιώτης με το πρωτότυπο και διασκεδαστικό αυτό μυθιστόρημά του στήνει ένα γοητευτικό παιγνίδι με τους αναγνώστες του. Ο Κρητιώτης είναι ταυτοχρόνως ο συγγραφέας και ο πρωταγωνιστής του βιβλίου. Μάλιστα, ο συγγραφέας τραβάει το παιγνίδι του ως τα άκρα αφού σκοτώνει τον – εαυτό του και ήρωα του βιβλίου του, ενώ υποτίθεται ότι το βιβλίο κυκλοφορεί σε δεύτερη έκδοση μετά θάνατον –
Αυτά τα παιγνίδια είναι κλασικά μοτίβα του μεταμοντέρνου μυθιστορήματος. Αντικείμενο του βιβλίου είναι η ίδια η διαδικασία της γραφής, η οποία αποκαλύπτεται και σχολιάζεται μέσω της πλοκής, ενώ χτίζεται μια ισότιμη σχέση μεταξύ κειμένου και αναγνωστών.
Η υπόθεση :
Ο Σταύρος Κρητιώτης διαπρεπής καθηγητής πανεπιστημίου γράφει το μυθιστόρημα “Το μηνολόγιο ενός απόντος” που γρήγορα γίνεται μπεστ σέλερ χάρη στους αμέτρητους τρόπους αγραμμικής ανάγνωσής του. Κατηγορείται, όμως, για λογοκλοπή και αναγκάζεται να το αποσύρει από την κυκλοφορία. Η καταγγελία και η επικείμενη απόλυση του από το πανεπιστήμιο οδηγούν τον συγγραφέα στην αυτοκτονία.
Ωστόσο, τα αίτια του θανάτου του συσκοτίζονται από το ενδεχόμενο να υπήρξε ο ίδιος υποκινητής της εναντίον του κατηγορίας για λογοκλοπή. Δύο κρυπτογραφήματα σφραγίζουν το μυστήριο. Η τελική όμως εκδοχή του μυθιστορήματος, που ανακαλύπτεται μετά το θάνατό του Κρητιώτη, δίνει τη λύση των κρυπτογραφημάτων ανατρέποντας τα πάντα και οδηγώντας στη δεύτερη έκδοση.
Ο Κρητιώτης χρησιμοποιεί αυτούσια ή παραλλαγμένα κείμενα άλλων συγγραφέων. Η δημιουργική του επέμβαση περιορίζεται στην επιλογή και αξιοποίηση των παραθεμάτων του και στην πλοήγηση του αναγνώστη μέσα στο πέλαγος της διακειμενικότητας.

Μυθιστόρημα, Πόλις, 2005, 340 σελ.

Σελίδες σκόπιμα λευκές – Σταύρος Κρητιώτης

Φάκελοι και ταχυδρομικές επιστολές -πράγματα δηλαδή κοινότοπα που αποχτούν όμως εδώ μια διάσταση σχεδόν ονειρική- αποτελούν το επίκεντρο τούτης της ιστορίας. Η τυχαία ανεύρεση μιας απολεσθείσας επιστολής έξω από ένα ταχυδρομείο διαταράσσει την καθημερινότητα και γίνεται η απαρχή μιας περίεργης επικοινωνίας ενός άντρα και μιας γυναίκας, καθώς και το έναυσμα της συγγραφής ενός βιβλίου. Αυτή η επικοινωνία διαμεσολαβείται αποκλειστικά από σελίδες σκόπιμα λευκές, σελίδες που κρύβουν τα πάντα μέσα στο τίποτα και που οδηγούν τους πρωταγωνιστές σε δρόμους πρωτόγνωρους, σε μια παρτίδα σκακιού όπου οι κανόνες διαμορφώνονται στην πορεία. Το αναπάντεχο τέλος της ιστορίας προκαλεί τον αναγνώστη να προβληματιστεί για την ταυτότητα του συγγραφέα και να μαντέψει την εκδοτική περιπέτεια του κειμένου που έχετε στα χέρια σας.

Μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2001, 172 σελ.