Η Γραμματολογία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι κλάδος των φιλολογικών και ιστορικών επιστημών και κλάδος συγγενής των πολιτισμικών σπουδών. Ασχολείται με την ιστορία της νεοελληνικής γραμματείας από τον 10ο έως τον 20ό αιώνα και με τις πολιτισμικές μεταφορές που καθορίζουν τη διαμόρφωσή της.
Προνομιακό πεδίο της Γραμματολογίας αποτελεί βέβαια η μελέτη των λογοτεχνικών κειμένων, όσων δηλαδή ανήκουν στον έντεχνο και αισθητικά επεξεργασμένο λόγο. Ωστόσο, δεν περιορίζεται σε φιλολογικές αναλύσεις λογοτεχνικών κειμένων, αλλά μέσα από τη μελέτη γενικότερα της λόγιας και μη λόγιας γραμματείας στοχεύει στην ιστορία των ιδεών για την πληρέστερη κατανόηση φαινομένων παιδείας και πολιτισμού.
Νεοελληνική λογοτεχνία – Περίοδοι
Αρχές Νεοελληνικής λογοτεχνίας
10ος αιώνας μ.Χ.
Κύρια χαρακτηριστικά :
α) Η γλώσσα,
β) η θεματική ανανέωση,
γ) η στιχουργική ,
δ) τα κοινά εκφραστικά μέσα,
ε) η δημιουργία εθνικής συνείδησης.
1) Από τον 10ο αιώνα μέχρι το 1453. Χρόνια πριν την άλωση.
– Από τις αρχές ,μέχρι το 1204 ,χρονιά κατάληψης της Κων/πολης
– Από το 1204 μέχρι το 1453
2) Από το 1453 μέχρι το 1669 . Χρόνια μετά την άλωση.
3) Από το 1669 μέχρι το 1830 .Έτος ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους.
– Από το 1669 μέχρι το 1774 (συνθήκη του Κιουτζούκ-Καϊναρτζή ). Θρησκευτικός Ουμανισμός.
– Από το 1774 μέχρι το 1830. Ακμή του Ν.Ε Διαφωτισμού.
4) Από το 1830 μέχρι σήμερα. Νέα Ελληνική Λογοτεχνία.
– Επτανησιακή Σχολή
– Αθηναϊκή ή Ρομαντική Σχολή , 1830-1880
– Νέα Αθηναϊκή Σχολή , 1880-1920
– Νεότερη Ποίηση.
– Α’ δεκαετία του Μεσοπολέμου, 1920-1930
– Η γενιά του ’30. Από το 1930-1940.
– Η α’ Μεταπολεμική Γενιά , 1945-1965
– Η β’ Μεταπολεμική Γενιά.
– Η Δεκαετιά του ’70
Επιδράσεις:
α) Ευρωπαϊκή Αναγέννηση,
β) Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός
1. Πρώτη περίοδος 10ος αι. – 1204
Α. Δημοτικά Τραγούδια
Χαρακτηριστικά:
α.Λιτός και πυκνός λόγος,
β. Αρχή της ισομετρίας,
γ. Επανάληψη και ολοκλήρωση του πρώτου στο δεύτερο ημιστίχιο,
δ. Το θέμα των άσκοπων ερωτήσεων,
ε. Το θέματου αδύνατου,
στ.Προσωποποιήσεις
Είδη:
– Παραλογές
– Ακριτικά τραγούδια
– Του κάτω κόσμου ή του Χάροντα
– Κλέφτικα Τραγούδια
– Ιστορικά τραγούδια
Β. Λόγια παραγωγή
1.”Διγενής Ακρίτας” 11ος αιώνας, 5000 στίχοι, 10 Λόγοι
α. Του Εσκοριάλ,
β. της Ανδρου και της Αθήνας,
γ. της Οξφόρδης,
δ. της Τραπεζούντας,
ε. της Κρυπτοφέρρης,
στ.της Ανδρου (πεζό).
2. “Προδρομικά ” ή “Πτωχοπροδρομικά”
(Τα βάσανα :
α) του μοναχού,
β) του πολύτεκνου οικογενειάρχη,
γ) του φτωχού συζύγου με την αρχοντοθρεμένη γυναίκα,
δ) του φτωχού λόγιου)
3. Σπανέας [Πρότυπο : «Προς Δημόνικον», Ισοκράτη]
4. Στίχοι Μιχαήλ Γλυκά [Λαογραφικό ενδιαφέρον]
5. Ιπποτικά Μυθιστορήματα 13ος -15ος αιώνας.
α. “Καλλίμαχος και Χρυσορρόη”
β. “Βέλθανδρος και Χρυσάντζα”
γ. “Ιμπέριος και Μαργαρώνα”
δ. “Φλώριος και Παντζιαφλώρα”
ε. “Λίβιστρος και Ροδάμνη”
(Θέμα : Δυο ερωτευμένοι νέοι χωρίζουν βίαια κι έπειτα από πολλές περιπέτειες ξανασμίγουν)
6. “Το Χρονικό” του Γεώργιου Φραντζή [15ος αιώνας], «Χρονικόν του Μορέως», «Χρονικόν των Τόκκων»
7. Θρήνοι
8. Διηγήσεις (Βίος Αλεξάνδρου, Πουλολόγος, Συναξάριον τιμημένου γαδάρου κ.ά)
2. Δεύτερη περίοδος 1453-1669
1. Καταλόγια (Δωδεκάνησα 15ος -16ος αι. Ερωτικά όχι δημοτικά)
2. Κυπριακά (16ος αιώνας .Γλώσσα ιδιωματική- Ερωτικά- Χρήση ομοιοκαταληξίας)
-Χρονικά : Λ.Μαχαιρά, «Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου», Βουστρώνιου
3. Κρητική λογοτεχνία
Α. Πρώτη περίοδος β μισό 14ου αι -τέλη του 16ου αι.
Σαχλίκης[ομοικοκαταληξία], Φαλλιέρος, Ντελαπόρτας, Μπεργαδής[Τυπ. 1519], Ι.Πικατόρος,
«Ρίμα Θρηνητική εις τον πικρόν και ακόρεστον Aδην»
Θέματα : ιστορικά, θρησκευτικά, ηθικοδιδακτικά, σατιρικά
Β. Δεύτερη περίοδος ακμής. Τέλη 16ου – 1669
α “Βοσκοπούλα”, 1590
β. Τραγωδίες:
-“Ερωφίλη” του Γ. Χορτάτση
– “Βασιλέυς Ροδολίνος” του Τρωίλου
-“Ζήνων” αγνώστου
γ. Κωμωδίες:
-“Κατζούρμπος” του Γ. Χορτάτση
-“Στάθης” Αγνώστου
-“Φορτουνάτος” του Φώσκολου
δ. Θρησκευτικό δράμα:
-“Η Θυσία του Αβραάμ” του Β.Κορνάρου
ε. Ποιμενικό δράμα:
-“Πανώρια” ή “Γύπαρης ” του Γ. Χορτάτση
στ. “Ερωτόκριτος” του Β. Κορνάρου (έμμετρο μυθιστόρημα)
Ελληνισμός της διασποράς : Ν.Σοφιανός (Βενετία, Γραμματική Τέχνη,1670)
– Πνευματική αφύπνιση: β μισό 16ου αι.
– Θρησκευτικός Ουμανισμός [Κύριλλος Λούκαρις(μετφρ. Κανής Διαθήκης, Α’ τυπογραφείο 1627, Κοσμάς Αιτωλός, Μελέτιος Πηγάς]
3. Τρίτη περίοδος 1669-1830
Νεοελληνικός Διαφωτισμός
Α. Πρώτη περίοδος (1669-1774): Κυριαρχεί η μορφή του Βολταίρου
Εκπρόσωποι: Ευγένιος Βούλγαρης, Ιώσηπος Μοισιόδακας, Θ.Μανδαράσης
Β. Δεύτερη περίοδος
Κυριαρχούν οι Γάλλοι Εγκυκλοπαιδιστές (Ντιντερό)
Εκπρόσωποι : Δημ. Καταρτζής, Ρήγας Βελεστινλής ,Γρηγόριος Κωνσταντάς
Γ. Τρίτη Περίοδος – 1830
Κυριαρχούν οι Γάλλοι Διανοούμενοι / Κλασικισμός Ανακρεοντισμός – Αρκαδισμός
Εκπρόσωποι : Αδ. Κοραής
Ποίηση:
Καισάριος Δαπόντες [ηθικοδιδακτική],
Ρήγας Βελεστινλής [«Aνθη Ευλαβείας» (1708), Φλαγγινιανού Φροντιστηρίου Βενετίας],
Ιωάννης Βηλαράς, Αθανάσιος Χριστόπουλος
Πεζογραφία:
α. Εκκλησιαστική Ρητορική [Φ.Σκούφος «Τέχνη Ρητορική», Η. Μηνιάτης «Διδαχές», Ε. Βούλγαρης, Ν. Θεοτόκης]
β. Επιστολογραφία
γ. Αφηγηματική Πεζογραφία [Ανώνυμος του 1789, «Σχολείον Ντελικάτων Εραστών», «Eρωτος Αποτελέσματα»],
δ. Λαϊκή Πεζογραφία : «Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου»,
ε. Χρονικά : «Χρονικό του Γαλαξιδίου»
στ. Απομνημονεύματα [Κασομούλης, Κολοκοτρώνης, Μακρυγιάννης]
ζ. «Ελληνική Νομαρχία», 1806
Θέατρο: “Κορακιστικά ” του Ι.Ρ. Νερουλού,1813, «Εξηνταβελώνης» Κ. Οικονόμου [Διασκευή «Φιλάργυρου» του Μολιέρου]
Επτανησιακή σχολή
Ποίηση λυρική και σατιρική/Κριτικό Δοκίμιο/Μεταφράσεις/Θέατρο
Επιδράσεις:
α) Κρητική Λογοτεχνία,
β) Ιταλική κι ευρωπαϊκή γενικότερα λογοτεχνία,
γ) Δημοτικά τραγούδια,
δ) Χριστόπουλος και Βηλαράς
Χαρακτηριστικά:
α) Λατρεία της φύσης,
β) Πατρίδα,
γ) Γυναίκα,
δ) Θρησκεία,
ε) Δημοτική γλώσσα
Εκπρόσωποι Ποίησης:
Α.Μαρτελάος, Ν.Κουτούζης, Θ.Δανελάκης, Α.Σιγούρος, Ν.Κούρτσολας [Προσολωμικοί] Δ.Σολωμός (1798-1857),
Α. Κάλβος [20 ωδές](1792-1869), Ι.Πολυλάς, Γ. Τερτσέτης, Ι. Τυπάλδος, Γ.Μαρκοράς, Α. Καλοσγούρος,
Σ. Μελισσηνός, Α. Μανούσος, Α. Βαλαωρίτης, Α. Λασκαράτος, Λ.Μαβίλης, Μ. Aβλιχος,
Εκπρόσωποι Θεάτρου: Α. Μάτεσης (“Βασιλικός”), Δ. Γουζέλης («Χάσης»)
Αυτοβιογραφικό αφήγημα: Ελισάβετ Μαρτινέγκου- Μουζάν
Φαναριώτες και Ρομαντική Αθηναϊκή σχολή 1830-1880
Φαναριώτες
Χαρακτηριστικά:
α. λόγια γλώσσα,
β. γαλλική παιδεία,
γ. ρομαντισμός
Ευρωπαϊκός Ρομαντισμός: (19ος αιώνας)
– Στροφή στην αδέσμευτη φαντασία, στο συναίσθημα
– επιστροφή στο παρελθόν και στη φύση
– ελευθερία στη μορφή
– αντίθεση στον Κλασικισμό που στηρίζεται σε αυστηρούς μορφολογικούς κανόνες και ισορροπία λόγου και αισθήματος.
Ελληνικός Ρομαντισμός:
– Πρόσφορο έδαφος λόγω μίζερης πραγματικότητας, οξύτατων κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών προβλημάτων,
κατάλληλες συνθήκες για φυγή στο παρελθόν και στη φαντασία.
Χαρακτηριστικά Ελληνικού Ρομαντισμού:
α) Στροφή προς το ένδοξο παρελθόν,
β) Χρήση καθαρεύουσας,
γ) μελαγχολική διάθεση που φτάνει στην απαισιοδοξία και στο θάνατο,
δ) χαλαρή έκφραση – προχειρολογία,
ε) πομπώδες ύφος
Εκπρόσωποι ποίησης: Α. Σούτσος «Επιστολή προς το βασιλέα της Ελλάδος Οθωνα» 1833, Π.Σούτσος «Οδοιπόρος»,
Α.Ρ. Ραγκαβής «Διονύσου Πλους»,
Κ.Παράσχος, Θ.Ορφανίδης, Δ.Βαλαβάνης, Δ.Παπαρρηγόπουλος , Σ.Βασιλειάδης
Εκπρόσωποι πεζογραφίας
Ρομαντικά μυθιστορήματα:
Π.Σούτσος “Λέανδρος” [επιστολικό μυθιστόρημα, 1834] , Α.Ρ.Ραγκαβής “Ο Αυθέντης του Μορέως” ,
Στ. Ξένου «Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως».
Αστικά μυθιστορήματα:
Γρ. Παλαιολόγου «Ο Πολυπαθής» και «Ο Ζωγράφος», Ι. Πισιπιού “Ο πίθηκος Ξουθ ή τα ήθη του αιώνα”
Ρεαλιστικά μυθιστορήματα:
“Θάνος Βλέκας “του Π.Καλλιγά, «Η Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι» του Χ. Δημόπουλου,
“Λουκής Λάρας” (1879) του Δ. Βικέλα , «Η Πάπισσα Ιωάννα» του Ε. Ροϊδη
Εκπρόσωποι Θεάτρου:
Δ.Βυζάντιος «Βαβυλωνία», Γουζέλης «Χάσης», Μάτεσης «Βασιλικός» ,
άλλα σε καθαρεύουσα : «Μαρία Δοξαπατρή», «Μερόπη», «Φαύστα» του Δ. Βερναρδάκη
Νεοκλασικισμός:
Κυρίως εκδηλώνεται στο χώρο της αρχιτεκτονικής. Στη Λογοτεχνία εκδηλώνεται με την
αρχαϊζουσα γλώσσα και τη χρήση αρχαίων θεμάτων.
Νέα Αθηναική σχολή 1880-1920
Συνθήκες:
α) Εκβιομηχάνιση της χώρας
β) ενίσχυση της οικονομίας
γ) ανάπτυξη εμπορίου και ναυτιλίας
δ) αστυφιλία
ε) Λαϊκός πολιτισμός – ανάπτυξη Λαογραφίας
στ) Δημοτική Γλώσσα (μετά το 1888 :έκδ. του «Ταξιδιού» του Ψυχάρη)
ζ) Iδρυση σχολείων, έκδοση εφημερίδων και περιοδικών.
Εκπρόσωποι ποίησης:
Γ. Βιζυηνός, Αρ. Προβελέγγιος, Κ. Παλαμάς, Γ.Δροσίνης , Ι.Πολέμης, Ι .Παπαδιαμαντόπουλος (Jean Moreas),
Μ.Μαλακάσης ,Λ. Πορφύρας, Γ. Σουρής, Ι.Γρυπάρης, Κ. Χατζόπουλος, Α.Σικελιανός, Κ.Π.Καβάφης,
Κ.Βάρναλης, Απ. Μελαχρινός, Ν. Καζαντζάκης, Ρώμος Φιλύρας, Ν. Λαπαθιώτης, Κ. Ουράνης
Παρνασσισμός:
Χαρακτηριστικά
α) έμπνευση από κλασική παράδοση αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή
β) απάθεια
γ) άψογη μορφική εμφάνιση
δ) ηχηρός και ρωμαλέος στίχος
ε) πλαστική επεξεργασία στίχου
στ) πλούσια ομοιοκαταληξία
ζ) αναζήτηση της μοναδικής λέξης
η) έντονες και εκρηκτικές εικόνες
θ) επίδειξη ικανότητας
ι) απουσία τρυφερότητας και ζωής.
(Ωστόσο,) οι Eλληνες Παρνασσιστές:
α) δεν έφτασαν στην απάθεια
β) διατήρησαν την αισθηματολογία
γ) εισήγαγαν την απλότητα και την καθημερινή ζωή στην έκφραση και στην ομιλία.
Περιοδικά: «Ραμπαγάς», «Η Εστία» (1876-1895), «Η Τέχνη» (1898-1899), «Ο Διόνυσος» (1901-1902), «Ο Νουμάς» (1903 κ.ε.)
Πεζογραφία
Ηθογραφία:
α) Στροφή στην ύπαιθρο
β) Περιγραφή και απεικόνιση ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού.
Επιδράσεις:
α) Λαογραφία
β) «Η Νανά» του Ε. Ζολά
Εκπρόσωποι πεζογραφίας:
Γ.Ξενόπουλος, Ν.Καζαντζάκης, Γ.Ψυχάρης, Γ.Βιζυηνός, Α.Παπαδιαμάντης, Κ.Κρυστάλλης, Γ.Βλαχογιάννης,
Κ.Θεοτόκης, Κ.Χατζόπουλος, Α.Καρκαβίτσας, Ι.Κονδυλάκης, Δ.Βουτυράς (αστική ηθογραφία), Μ.Μητσάκης,
Κ.Παρορίτης, Π.Πικρός, Π.Δέλτα, Ι.Δραγούμης, Π.Γιαννόπουλος
Θέατρο
“Η τύχη της Μαρούλας” και “Ο αγαπητικός της Βοσκοπούλας ” του Δ. Κορομηλά
“Το Φυντανάκι” του Π.Χορν , Γ. Ξενόπουλος , «Το κόκκινο πουκάμισο» του Σπ. Μελά
«Τα αρραβωνιάσματα» του Μπόγρη, «Τρία φιλιά» του Χρηστομάνου, «Η Βεγγέρα» του Η. Καπετανάκη
Κριτική
Εκπρόσωποι: Κ.Παλαμάς, Κ.Βάρναλης, Γ.Αποστολάκης, Φ.Πολίτης, Γ.Ξενόπουλος, Μ.Αυγέρης,
[Βουτιερίδης, Καμπάνης γράφουν την Ιστορία Ν.Ε. Λογοτεχνίας]
Περιοδικά Κριτικής:
«Εστία», «Η Τέχνη», «Ο Νουμάς», «Τα Παναθήναια», «Νέα Ζωή» [Αλεξάνδρεια] κ.ά
Το μυθιστόρημα
Χαρακτηριστικά
α) ιστορία -περιπέτειες ενός ατόμου σε μια κοινωνία
β) ύπαρξη ενός μύθου με πλοκή
γ) ύπαρξη κι άλλων προσώπων εκτός από το βασικό ήρωα
δ) ολοκληρωμένοι χαρακτήρες
ε) ποικιλία τύπων που ζουν σε μια κοινωνία
στ) ποικιλία καταστάσεων.
Διαφορές από το διήγημα:
α) έκταση αφηγηματικής ύλης
β) πλοκή και πλάτος σύνθεσης
γ) ποικιλία προσώπων και καταστάσεων.
Αφηγηματικοί τρόποι
Α) Διήγηση:
α) ακούμε την ιστορία από μια απρόσωπη φωνή με δική του φωνή
β) τριτοπρόσωπη αφήγηση από έναν αφηγητή – παντογνώστη, θεό
γ) υποκειμενική παράσταση της ιστορίας
Β) Μίμηση:
α) αφηγείται ένα πρόσωπο πλαστό, φανταστικό σε α’ πρόσωπο
β) μεικτός τρόπος: ένας αφηγητής αλλά και παρεμβολή άλλων προσώπων που διαλέγονται μεταξύ τους σε ευθύ λόγο
γ) διάλογος: απουσιάζει εντελώς ο αφηγητής (π.χ. θέατρο)
Αφηγητής – Εστίαση
Ανάλογα με τη συμμετοχή του αφηγητή:
α) δραματοποιημένος αφηγητής, είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας, α’ πρόσωπο
β) απρόσωπος αφηγητής, γ’ πρόσωπο
Εστίαση:
α) μηδενική εστίαση: παντογνώστης αφηγητής
β) αφήγηση με εσωτερική εστίαση: ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας και γνωρίζει μέρος της πραγματικότητας
γ) αφήγηση με εξωτερική εστίαση: ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας
(π.χ. ιστορίες μυστηρίου ,αστυνομικές ,ταινίες τρόμου κ.ά)
Ρεαλισμός
Χαρακτηριστικά
1) Πιστή απόδοση της πραγματικότητας
2) Τήρηση αντικειμενικής στάσης από το συγγραφέα. Αποφεύγει τις κρίσεις και την ερμηνεία των γεγονότων
3) Ο ρεαλιστής μυθιστοριογράφος επιδιώκει να δώσει μια φωτογραφική αναπαράσταση της
πραγματικότητας με πληρότητα, ζωντάνια και πειστικότητα
4) Το πλαστό πρόσωπο πρέπει να δίνει την εντύπωση ότι είναι αληθινό
Βασικά χαρακτηριστικά
α) δείχνει μια τάση προς την αντικειμενικότητα
β) αφήνουν τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους
γ) παρουσιάζει κοινές εμπειρίες
δ) επιλέγει κοινά θέματα
ε) κριτική στάση απέναντι στην κοινωνία
στ) ενδιαφέρον για τις καθημερινές πράξεις και όχι για τα ηρωικά του κατορθώματα
ζ) τοποθετεί τους ήρωές του στα θύματα της κοινωνίας.
Νατουραλισμός
Χαρακτηριστικά
1) Εξέλιξη του ρεαλισμού
2) Μελέτη της ηθικής συμπεριφοράς του ατόμου ως θύματος εξωτερικών δυνάμεων κι εσωτερικών παρορμήσεων (ενστίκτων)
3) Περιορισμός της ελευθερίας του ατόμου από εξωτερικές δυνάμεις
4) Γενετήσιες ορμές ,πείνα ,σκληρότητα,φτώχεια, μοχθηρία, υποβιβάζουν τον άνθρωπο σε ζώο
5) Η συμπεριφορά των ανθρώπων καθορίζεται από διαθέσεις τις στιγμής ή κληρονομικές παρορμήσεις.
6) Προκλητικά θέματα
7) Εξονυχιστική περιγραφή και φωτογραφική λεπτομέρεια.
Νεότερη λογοτεχνία: Η περίοδος του μεσοπολέμου 1922-1930
Χαρακτηριστικά
α) ψυχικός κάματος
β) δυσκολία προσαρμογής στην πραγματικότητα
Εκπρόσωποι:
Κ.Καρυωτάκης, Ρ.Φιλύρας, Κ.Ουράνης , Μ.Πολυδούρη, Ν.Λαπαθιώτης, Μ.Παπανικολάου, Τ.Αγρας, Τ.Παπατσώνης
Συμβολισμός
Χαρακτηριστικά
1) Το εννοιολογικό περιεχόμενο περιορίζεται στο ελάχιστο
2) Μουσικότητα και υποβλητικότητα, κατάλληλη τοποθέτηση των λέξεων
3) Συσχέτιση αντικειμένων και ψυχικών καταστάσεων. Αντικείμενα – Σύμβολα.
Υπερρεαλισμός
Επίδραση: «Μανιφέστο του Υπερρεαλισμού» του Α. Μπρετόν, 1924
Χαρακτηριστικά
1) Σύνδεση του ονείρου και της πραγματικότητας με σκοπό τη δημιουργία μιας νέας υπερ-πραγματικότητας
2) Αυτόματη γραφή: Οι λέξεις είναι αυτόνομες κι ελεύθερες, ξεφεύγουν από το επιβεβλημένο νόημά τους
και συνδυασμένες δεν υπακούουν σε ορθολογικούς κανόνες
3) Καταγραφή του υποσυνείδητου και των ονείρων χωρίς επέμβαση της λογικής
4) Διακήρυξη της παντοδυναμίας του ονείρου ,του ενστίκτου και της επανάστασης
5) Εναντίωση σε κάθε μορφή λογικής,ηθικής ή κοινωνικής τάξης
6) Απέβλεπε στην ανανέωση όλων των ηθικών αξιών ,της φιλοσοφίας και της επιστήμης.
Η γενιά του ’30
Επιδράσεις
Διαφωτισμός, Γαλλική Επανάσταση, Ρομαντισμός, Βιομηχανική Επανάσταση, Ρωσική Επανάσταση,
Δαρβίνος, Μπρεξόν, μαρξ, Νίτσε, Φρόυντ κ.ά
Χαρακτηριστικά της Νεότερης Ποίησης
α) Εξωτερικά: εγκαταλείπει τις παραδοσιακές φόρμες, χωρίς ομοιομορφία στίχων, ομοιοκαταληξία, στροφές και μέτρο
β) Εσωτερικά:
1) παρακολουθούμε το ποίημα τη στιγμή της δημιουργίας του
2) Επιστράτευση της φαντασίας και όχι αναγκαστικά της λογικής
3) Ελεύθερος στίχος
4) Χρήση καθημερινού λεξιλογίου
5) Κατάργηση λογικής αλληλουχίας.
Εκπρόσωποι ποίησης:
Γ.Σεφέρης, Ο.Ελύτης, Γ.Ρίτσος, Ν. Βρετάκος, Α.Εμπειρίκος, Ν.Εγγονόπουλος, Γ.Σαραντάρης , Ν.Ράντος, Ν.Καββαδίας
Χαρακτηριστικά πεζογραφίας:
1) Ανάπτυξη μυθιστορήματος
2) Ρεαλισμός
3) Μοντερνισμός (π.χ. εσωτερικός μονόλογος, ροή της συνείδησης)
Εκπρόσωποι: Γ.Θεοτοκάς [«Ελεύθερο Πνέυμα»,1929], Θ.Πετσάλης, Σ.Μυριβήλης, Η.Βενέζης, Κ.Πολίτης, Μ.Καραγάτσης,
Μ.Αξιώτη, Θ.Καστανάκης, Π.Πρεβελάκης, Α.Τερζάκης, Γ.Σκαρίμπας, Γ.Μπεράτης,
[Κύκλος των «Μακεδονικών Ημερών» : Στ. Ξεφλούδας, Α. Γιαννόπουλος, Γ. Δέλιος, Ν.Γ.Πεντζίκης]
Δοκίμιο:
Σύντομη μελέτη σε θέματα φιλολογικά, φιλοσοφικά, επιστημονικά,λογοτεχνικά, ηθικά, πολιτικά, κοινωνικά
Χαρακτηριστικά:
Προσφέρει στον αναγνώστη γνώσεις και προβληματισμούς με λογοτεχνικό τρόπο.
Είδη:
α) Στοχαστικό δοκίμιο
β) Αποδεικτικό δοκίμιο
Η 1η μεταπολεμική γενιά (1945-1965)
Οι ποιητές που εντάσσονται σ’ αυτή την τάση αντλούν τις εμπειρίες τους από τους αγώνες της Κατοχής και τους δύσκολους καιρούς, που πέρασε η χώρα μας κατά τη μετακατοχική περίοδο. Κατά το χρονικό διάστημα, κατά το οποίο ήσαν ακόμη έφηβοι, έγιναν τα πιο συγκλονιστικά και αποφασιστικά γεγονότα για την τύχη της χώρας μας και, γενικότερα, της ανθρωπότητας.
Γενικά χαρακτηριστικά
1) Πίστη σε αξίες ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές
2) Oραμα για έναν κόσμο πολιτικά και κοινωνικά δικαιότερο
Τάσεις
1) Αντιστασιακή ή Κοινωνική ποίηση
Χαρακτηριστικά
α) αγωνιστική διάθεση
β) καταγραφή γεγονότων του πολέμου και του εμφυλίου
γ) ενθουσιασμός για έναν καλύτερο κόσμο
Εκπρόσωποι:
Άρης Αλεξάνδρου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Γιάννης Δάλλας, Δημήτρης Δούκαρης, Τάκης Καρβέλης, Μιχάλης Κατσαρός, Κλείτος Κύρου, Θανάσης Κωσταβάρας, Τάσος Λειβαδίτης, Τίτος Πατρίκιος, Γιώργης Παυλόπουλος, Γιώργης Σαραντής, Δημήτρης Χριστοδούλου
2) Νεοϋπερρεαλιστική ποίηση
Οι ποιητές που ανήκουν στην τάση αυτή έμειναν ανεπηρέαστοι από τις ιδεολογικές διαμάχες της εποχής τους και τους φανατισμούς, όχι όμως και από το δράμα που εκτυλισσόταν γύρω τους. Υπόστρωμα και αυτής της ποίησης, στους κυριότερους τουλάχιστον εκπροσώπους της, είναι η κατοχική και η μετακατοχική περίοδος, απαλλαγμένη όμως από καθετί το επικαιρικό.
Χαρακτηριστικά
α) συνέχιση του υπερρεαλισμού του μεσοπολέμου
β) ανεπηρέαστοι από ιδεολογικές διαμάχες
γ) παρουσίαση της εφιαλτικής πρταγματικότητας με τη γλώσσα
δ) τραγική αίσθηση της ζωής
Εκπρόσωποι:
Ελένη Βακαλό, Νάνος Βαλαωρίτης, Ε.Χ. Γονατάς, Έκτωρ Κακναβάτος, Δ.Π. Παπαδίτσας, Μίλτος Σαχτούρης
3) Υπαρξιακή ή Μεταφυσική ποίηση
Οι ποιητές που ανήκουν στην τάση αυτή δε φαίνεται να έχουν κοινωνικά ενδιαφέροντα. Η αντιστασιακή ποίηση αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως ον κοινωνικό και πολιτικό, τον εντοπίζει μέσα στους αγώνες του. Η νεοϋπερρεαλιστική παρακολουθεί τη δοκιμασία του, αλλά τον αποχρωματίζει από κάθε ιδεολογική επικάλυψη. Αντίθετα, η υπαρξιακή ποίηση είναι γεμάτη από μεταφυσική αγωνία, προσπαθεί να εκφράσει το άγχος του μοναχικού ατόμου μπροστά στο πρόβλημα της ζωής και του θανάτου, της καθημερινής φθοράς.
Χαρακτηριστικά:
α) χωρίς κοινωνικά ενδιαφέροντα
β) μεταφυσική αγωνία
γ) έκφραση του άγχους του μοναχικού ανθρώπου μπροστά στο πρόβλημα του θανάτου και της καθημερινής φθοράς.
Εκπρόσωποι:
Όλγα Βότση, Γιώργης Κότσιρας
Η 2η μεταπολεμική γενιά (1965…)
Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά εμφανίστηκε σε μια περίοδο, που ο ψυχρός πόλεμος εξακολουθεί να απειλεί την ειρήνη και η πιθανότητα ενός νέου είναι ορατή. Οι περισσότεροι από τους ποιητές της γενιάς αυτής δεν έζησαν ως έφηβοι κατά την περίοδο της Κατοχής. Από την άποψη αυτή διαφοροποιούνται αισθητά από τους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής, της αντιστασιακής ιδίως, τάσης, γιατί δεν κομίζουν μέσα τους τις ηρωικές μνήμες της Κατοχής και τη στερεότητα της πίστης σε ένα καλύτερο μέλλον. Αποτελούν τη φυσιολογική συνέχεια των ποιητών της πρώτης γενιάς, με τους οποίους αισθάνθηκαν πάντοτε συναισθηματικά και ιδεολογικά αλληλέγγυοι εφόσον τους συνδέουν και κοινές εμπειρίες από την περίοδο του Εμφύλιου και του ψυχρού πολέμου, που επακολούθησε. Ζουν όμως σε μια μεταβατική εποχή, που το ηρωικό κλίμα, όσο κι αν διατηρείται στη συλλογική μνήμη, έχει καταπέσει και η πολιτικοκοινωνική ζωή της χώρας δεν έχει βρει ακόμη τον κανονικό της ρυθμό.
Χαρακτηριστικά
1) Εντονο κριτικό πνεύμα και σκεπτικισμός
2) Επίδραση από τον Καρυωτάκη. Λόγος έντονα λυρικός
3) Αιχμηρότητα ,σκληρότητα ,τραχύτητα των εκφραστικών του μέσων.
Εκπρόσωποι:
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Ανδρέας Αγγελάκης, Ορέστης Αλεξάκης, Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, Θωμάς Γκόρπας, Νίκος Γρηγοριάδης, Ζέφη Δαράκη, Τάσος Δενέγρης, Κική Δημουλά, Μάνος Ελευθερίου, Ανέστης Ευαγγέλου, Αλέξης Ζακυθηνός, Βασίλης Καραβίτης, Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Τάσος Κόρφης, Λουκάς Κούσουλας, Χρίστος Λάσκαρης, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Γιώργης Μανουσάκης, Πρόδρομος Χ. Μάρκογλου, Μάρκος Μέσκος, Ματθαίος Μουντές, Τάσος Πορφύρης, Θανάσης Τζούλης, Σπύρος Τσακνιάς, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Ντίνος Χριστιανόπουλος
Δεκαετία του ’70
Οι ποιητές της δεκαετίας του ’70, εντούτοις, δεν επηρεάστηκαν, όσο θα περίμενε κανείς, από τη μεταπολεμική γενιά. Οι ποιητές αυτής της γενιάς δεν έχουν βέβαια εμπειρίες από την Κατοχή και την εμφυλιακή περίοδο. Μεγαλώνουν κατά την ψυχροπολεμική κυρίως περίοδο και σε μια εποχή, κατά την οποία η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει σημαντική οικονομική άνοδο και εισέρχεται στο στάδιο του καταναλωτισμού.
Χαρακτηριστικά:
1) Γραφή και γλώσσα καθημερινή και ομιλία τρέχουσα
2) Σαρκασμός, ειρωνεία, ρεαλιστική γλώσσα
3) Αμφισβήτηση κατεστημένης τάξης, επαναστατικότητα
Εκπρόσωποι:
Νάσος Βαγενάς, Γιάννης Βαρβέρης, Γιώργος Βέης, Αναστάσης Βιστωνίτης, Μιχάλης Γκανάς, Βερονίκη Δαλακούρα, Δημήτρης Καλοκύρης, Γιώργος Καραβασίλης, Γιάννης Κοντός, Νίκος Λάζαρης, Μαρία Λαϊνά, Χριστόφορος Λιοντάκης, Γιώργος Μαρκόπουλος, Τζένη Μαστοράκη, Κώστας Μαυρουδής, Στέφανος Μπεκατώρος, Παυλίνα Παμπούδη, Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Γιάννης Πατίλης, Λευτέρης Πούλιος, Μανώλης Πρατικάκης, Βασίλης Στεριάδης, Γιάννης Υφαντής, Αντώνης Φωστιέρης, Γιώργος Χρονάς
Μεταπολεμική πεζογραφία 1945-1974
Τάσεις:
1) Ρεαλισμός – Αυτοαναφορικότητα (Γ.Ιωάννου, Τ.Καζαντζής κ.ά)
2) Κοινωνικοί και πολιτικοί προβληματισμοί (Α.Αλεξάνδρου, Κ.Ταχτσής, Σ.Τσίρκας, Δ.Χατζής, Α.Φραγκιάς κ.ά)
3) Φυγή από την πραγματικότητα (Μ.Λυμπεράκη, Μ.Κρανάκη κ.ά)
4) Νέες εκφραστικές αναζητήσεις (Σ.Ξεφλούδας, Γιαννόπουλος, Βαφόπουλος, Πεντζίκης ,Μ.Αξιώτη ,Γ.Χειμωνάς, Γ. Πάνου κ.ά)
5) Ρεαλιστική γλώσσα
Λαικές αφηγήσεις
Χαρακτηριστικά:
1) Η λαϊκή αφήγηση είναι απλή και λιτή. Ο αφηγητής περνά από το ένα θέμα στο άλλο, για να μην κουράσει τον ακροατή.
2) Το καλό θραμβεύει και το κακό υποχωρεί.
3) Οι ήρωες δεν είναι τόσο τρομεροί όσο φαίνονται αρχικά . Είναι ευκολοπλησίαστοι και προσιτοί.
4) Παρακολουθούμε σκηνές από την καθημερινή ζωή ,κυρίως της αγροτικής.
5) Εκφράζονται τα συναισθήματα του λαού.
6) Οι λαϊκές αφηγήσεις αρχίζουν και τελειώνουν με ένα συγκεκριμένο τρόπο.
7) Η γλώσσα είναι απλή και καθημερινή. Ακούμε τον αφηγητή της υπαίθρου.
Γενικά:
α) οι λαϊκές αφηγήσεις είναι δημιουργήματα σε ώρες ξεκούρασης , δουλειάς, γιορτής, αρρώστιας, αιχμαλωσίας κ.ά.
β) οι καλόβολοι βοηθοί ,η σάτιρα και γελοιοποίηση προσώπων, ηθική τάξη των ανθρώπων και των ζώων,
όλα αυτά και άλλα στοχεύουν σε μια ειρηνική διάθεση και στην ψυχική ξεκούραση.
Πηγές: el.wikipedia.org, Θ.Ροδάνθης, Σχολικά εγχειρίδια