Ιωάννης Βηλαράς

Ο Ιωάννης Βηλαράς (1771-1823) ήταν Ιατροφιλόσοφος, ποιητής και πρωτοπόρος του γλωσσικού ζητήματος. Η οικογένειά του καταγόταν από τα Ιωάννινα, όπου μεγάλωσε και ο ίδιος. Σπούδασε ιατρική στην Ιταλία και ύστερα έζησε στα Ιωάννινα ως γιατρός του Βελή πασά (τον ακολούθησε στην Πελοπόννησο και στη Θεσσαλία) και κατόπιν του πατέρα του, Αλή πασά. Αδρή προσωπικότητα, με πολυμάθεια και ποικίλα ενδιαφέροντα εκτός της ιατρικής, υπήρξε προοδευτικός, ορθολογιστής (υπό την επίδραση του Διαφωτισμού), δημοτικιστής και πατριώτης. Eγραφε στίχους με μεγάλη ευκολία και εργάστηκε για την πνευματική αναγέννηση του έθνους με όλες του τις δυνάμεις: έγραψε διδακτικά κείμενα και επιστολές, γλωσσικά δοκίμια και άλλες διατριβές, μετέφρασε Eλληνες κλασικούς στη δημοτική. Είχε ανήσυχη συνείδηση και αδαμάντινο χαρακτήρα.

Τα έργα του κυκλοφορούσαν κυρίως χειρόγραφα. Ο ίδιος τύπωσε μόνο ένα μικρό βιβλιαράκι, Η Ρομέηκη γλόσα (Κέρκυρα, 1814), όπου εξέθεσε τις γλωσσικές και ορθογραφικές του ιδέες και συγχρόνως τις εφάρμοσε σε μερικά ποιήματα και σε δύο μεταφράσεις κλασικών. Ο δημοτικισμός του ήταν χωρίς συμβιβασμούς και το ορθογραφικό του σύστημα χαρακτηρίστηκε πολύ ριζοσπαστικό, όχι μόνο για την εποχή του αλλά ακόμα και για σήμερα. Κατάργησε την ιστορική ορθογραφία και πρότεινε τη φωνητική. Από τα ποιήματά του, σπουδαιότερα είναι τα: Yμνος στον έρωτα, Aνοιξη, Μελίσσι, Πουλάκι και οι μεταφράσεις του στον Κρίτωνα του Πλάτωνα και στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη. Μετά τον θάνατό του δημοσιεύτηκαν διάφορα ποιήματά του, ερωτικά και σατιρικά, έμμετροι μύθοι, η έξοχη μετάφραση της ψευδο-ομηρικής Βατραχομυομαχίας (ίσως είναι το καλύτερο έργο του), διάφορα γλωσσικά πεζογραφήματα, όπως Ο λογιώτατος ταξιδιώτης, Ο λογιώτατος ή ο Κολοκυθούλης,επιστολές κ.ά.

Ο δημοτικισμός του Bηλαρά, ορθόδοξος, συνεπής και ασυμβίβαστος, και προπάντων η καινοτομία του για ορθογραφική απλοποίηση είναι τα φωτεινότερα σημεία της πνευματικής του παρουσίας. Τα γλωσσικά του επιτεύγματα, χωρίς να είναι τέλεια, γενικά είναι αξιόλογα, μένουν όμως πάντοτε προδρομικές προσπάθειες, άξιες για κάθε εκτίμηση. Οι λέξεις δεν είναι πάντοτε κομψές, είναι όμως πολύ ζωντανές και παραστατικές και η φράση του στρογγυλή και καθαρή. O λόγος του χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, καθαρότητα και πληρότητα.

Ο Βηλαράς ήταν λυρικός (αρκαδικός) και σατιρικός ποιητής. Eζησε μακριά από την Κωνσταντινούπολη και τις ηγεμονικές αυλές, βρέθηκε κοντά στον λαό και επεδίωξε τον φωτισμό του. Αυτό φαίνεται και στην ποίησή του, που έχει φυσιολατρία και παλμό ζωής. Ο Βηλαρά προσπάθησε να συνταιριάξει την αμέριμνη ερωτική ποίηση των Φαναριωτών με την τεχνοτροπία του δημοτικού τραγουδιού. Eτσι, τα ερωτικά ποιήματά του άφηναν την επιφάνεια (Χριστόπουλος) και την κομψή εκζήτηση (Φαναριώτες) και προχωρούσαν σε κάποιο βάθος, τα ονόμασαν πολύ σωστά «σεμνά αγριολούλουδα». Οι δεκαπεντασύλλαβες της Βατραχομυομαχίας έχουν ευλυγισία και μελωδία και μοιάζουν με το κρητικό δίστιχο. Τα σατιρικά του έχουν ευτράπελη αθυροστομία, κάποτε είναι πειραχτικά, πάντοτε όμως έξυπνα και με κέφι. Στους μύθους του μιμείται συνήθως τον Αίσωπο και τον Λα Φοντέν, αλλά τόσο αυτοί όσο και πολλές σάτιρές του μοιάζουν κυρίως με χαρακτήρες και έχουν σκοπό την ηθικολογία: ο λόγιος του διαφωτισμού άλλοτε διδάσκει και άλλοτε μαστιγώνει τον λαό που θέλει να φωτίσει.