Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (1564-1616)

Τίτος Ανδρόνικος
Και σε τούτη την πρώτη του τραγωδία και σ’ όλο το έργο του Σαίξπηρ, κυρίαρχο είναι το θέμα της εξουσίας. Η χτυπητή διαφορά ανάμεσα στην αιχμάλωτη Ταμόρα, που την έχει αρπάξει η συμφορά, και στην Ταμόρα παντοδύναμη ρήγισσα της Ρώμης φανερώνει πόσο αλλιώτικοι φανερώνονται οι άνθρωποι κάτω από διαφορετικές συνθήκες και καταστάσεις. Εδώ η υποκρισία, η πανουργία, η ραδιουργία, η λαγνεία κι η ακολασία, η ακόρεστη πείνα για εκδίκηση και κακουργία έχουν τόσο κυριέψει την ύπαρξη αυτής της βασίλισσας, που δεν τις έχουν αφήσει τίποτε ανθρώπινο. Το κακούργο πνεύμα της, ντυμένο με την αδιαντροπιά, την πρόκληση και την περιφρόνηση της εξουσίας, την σπρώχνει σε πράξεις τόσο φριχτές και απαίσιες, που μας πιάνει αγωνία πώς και ποιος θα σταματήσει αυτό το εφιαλτικό κακό.

Ρωμαίος και Ιουλιέτα
Στο έργο τούτο δε βλέπουμε νέους και ηλικιωμένους, παρά ανθρώπους με το νέο πνεύμα κι ανθρώπους με το παλιό. Ο Τυβάλδος λ.χ. είναι νέος, αλλά με το παλιό πνεύμα. Οι άνθρωποι μ’ αυτό το παλιό πνεύμα, άντρες και γυναίκες, ηλικιωμένοι και νέοι, φέρνονται με τυραννικό φανατισμό και τα ζητήματα τους τα λύνουν μόνοι τους με το σπαθί τους κι ούτε ξέρουν άλλους νόμους κι άλλο δίκιο: όλη τους η αγωγή και η κοσμοθεωρία τους είναι να κάνουν το δικό τους. Όλα και όλοι να υποταχτούν στο αυταρχικό τους έτσι θέλω. Γι’ αυτό κι ο αγώνας των πρωταγωνιστών, του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας, είναι τραγικός, επειδή κανείς από τους αντιμαχόμενους δεν τραβάει χέρι, παρά κι οι δυο τραβάνε σπαθί, έτσι που, από τραγική κι όχι άλλη αναγκαιότητα, ο θάνατος να είναι η μόνη λύση…

Ιούλιος Καίσαρας
Ε, μαστόροι μου! Αν είχα πρόθεση να ξεσηκώσω καρδιές σας και ψυχές σας γι’ ανταρσία κι οργή, θ’ αδικούσα τον Βρούτο, θ’ αδικούσα και τον Κάσσιο, που, καθώς ξέρετε όλοι, είν’ αξιότιμοι άνθρωποι. Δε θα τους αδικήσω· προτιμώ ν’ αδικήσω τον νεκρό, ν’ αδικήσω τον εαυτό μου και σας, παρά ν’ αδικήσω τέτοιους αξιότιμους ανθρώπους. Μα έχω εδώ ένα έγγραφο με τη σφραγίδα του Καίσαρα· το βρήκα στο γραφείο του, είναι η διαθήκη του. Αν μόνο άκουγε ο λαός αυτή τη διαθήκη – που συγνώμη, δεν έχω σκοπό να τη διαβάσω – θα τρέχαν και θα φιλούσαν τις πληγές του σκοτωμένου Καίσαρα…

Άμλετ
Ο “Άμλετ” είναι το έργο που κατεξοχήν κατοικείται από ίσκιους αγνοουμένων, είτε το έγραψε ο Σαίξπηρ για να περιθάλψει κάποιον δικό του ακριβό και ανομολόγητο αγνοούμενο είτε όχι. Μολαταύτα, όσο κι αν βλέπουμε στον Άμλετ ένα έργο πένθους από τα πιο συγκινητικά και πιο ανήσυχα στη λογοτεχνία, δεν θα καταφέρουμε ποτέ να διεισδύσουμε “στην καρδιά του μυστηρίου” του Σαίξπηρ. Δεν χρειάζεται, άλλωστε. Το φάσμα των συναισθημάτων μας για όλα όσα είναι για μας βαθύτερα από το δάκρυ θα εμπλουτίζεται πάντα από αυτή τη βαθιά δομημένη αδιαφάνεια του σαιξπηρικού ήρωα. Εκείνος θα κερδίζει τη δυσκολότερη μάχη της έκφρασης και θα πεθαίνει τον δυσκολότερο θάνατο. “Τ’ άλλα είναι σιωπή”. Το δικαίωμά μας σ’ αυτή τη σιωπή, τη σιωπή μιας βαθύτερης κατανόησης του εαυτού μας και του άλλου, το κατέκτησε για λογαριασμό όλων μας ο Άμλετ.

Τρωίλος και Χρυσηίδα
Εδώ ο Σαίξπηρ μας παρουσιάζει τον πόλεμο χωρίς ελαφρυντικά, δείχνοντάς μας, σαν σε καθρέπτη, μια εικόνα φόνου και ασέλγειας μοναδικής σε ζωντάνια, μέγεθος, πληρότητα. Μέσα σ αυτό τον καθρέπτη βλέπουμε τη γνώση και την αρετή να μη μπορούν να κρατηθούν στον κατήφορο, ν αντισταθούν σ αυτά τα πάθη. Βλέπουμε το χαμοκύλισμα των αξιών, τον εξευτελισμό του μεγαλείου και γκρεμισμένα πολλά από τα είδωλά μας, που τα λατρεύουμε ακόμη σήμερα. Το ίδιο μας το πρόσωπο το βλέπουμε πιτσιλισμένο μ αίμα.

Οθέλλος
Ο μαύρος της Βενετίας
Ο “Οθέλλος”, από τα πιο δημοφιλή έργα του Σαίξπηρ, θεωρείται η κατεξοχήν τραγωδία της ερωτικής ζήλιας. Ωστόσο το έργο δεν περιορίζεται στην περιγραφή του ερωτικού αυτού πάθους· εξετάζει ακόμα τη θέση του Άλλου, του διαφορετικού, μέσα σε μια οργανωμένη κοινωνία και αποκαλύπτει την τρομακτική δύναμη του Κακού, που συμπαρασύρει στο διάβα του και καταστρέφει κάθε γνήσιο αίσθημα, κάθε αξία αυτής της ζωής. Ο Iάγος είναι μηδενιστής: μέσα από τη διεστραμμένη του οπτική θέλει να αποδείξει, και το πετυχαίνει, ότι οι άνθρωποι είναι ηλίθιοι. Η “λογική”, ο φθόνος και η φιλοδοξία του κινούν τις δολοπλοκίες του, χρειάζεται όμως και η αλαζονεία του Οθέλλου για το έγκλημα και την τραγική του πτώση. Το έργο είναι μια ελεγειακή σπουδή για το πώς καθετί αθώο διαφθείρεται.
Οι ήρωες δεν είναι βασιλιάδες, μοιάζουν λίγο πολύ με τους θεατές τους, τα λάθη και τα πάθη τους δεν είναι αποκλειστικά δικό τους προνόμιο. Οι εκφάνσεις του ανθρώπινου ψυχισμού που ο Σαίξπηρ ανεβάζει στη σκηνή είναι απολύτως πραγματικές, κι ας τις τοποθετεί στο εξωτικό (για την εποχή του) Νησί της Αφροδίτης, στην Κύπρο, κι ας τις ενδύει με τη μαγεία της μοναδικής του ποίησης. Ίσως σ’ αυτόν τον ιδανικό συνδυασμό αλήθειας και ποίησης να οφείλεται και η αντοχή του έργου στο χρόνο.

Μάκβεθ
Κανένα ναρκωτικό δε μεθάει τόσο το άτομο, δεν προκαλεί τόση ευφορία μέσα του, μεγαλώνοντάς το απεριόριστα κι ασυγκράτητα, όσο η εξουσία. Κι είμαστε σ’ εποχή που η κατάχτηση της εξουσίας έλκει κάθε φαντασμένο θερμοκέφαλο. Το έργο τούτου φαίνεται σαν παράλογο κι απόκοτο παιχνίδι του πόθου για την εξουσία, που καταντάει η πιο μαύρη απελπισία μέσα στην πιο έρημη, σκοτεινή κι απαίσια νύχτα. Την τραγωδία “Μάκμπεθ”, που για θέμα έχει “το κυρίαρχο θέμα” όπως αποκαλεί το θέμα της “Εξουσίας” ο ποιητής, γράφτηκε κατά πάσα πιθανότητα το 1605-6.

Βασιλιάς Ληρ
Ο Ληρ με την απόφασή του να ξεντυθεί την απολυταρχική εξουσία του – χωρίς ανάγκη κι αρρώστια- μόνο επειδή έχει μπει στα χρόνια, έχει προχωρίσει πολύ πιο πέρα από καθέναν που έχει βρεθεί στην κορυφή της εξουσίας. Και η στιγμή που ζητάει από τις κόρες του να του ειπούν πόσο τον αγαπούν είναι μια πολύ ανθρώπινη στιγμή. Σαν να ζητάει μια εγγύηση, ένα στήριγμα για όταν δε θα ΄χει πια εξουσία, για να περάσει από την εξουσία στη μη εξουσία και να μην κακοπάθει.

Αντώνιος και Κλεοπάτρα
Ο Αντώνιος και Κλεοπάτρα είναι το πρώτο έργο του Σαίξπηρ που μετέφρασα στα ελληνικά, όταν ανέλαβα το ανέβασμά του στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών το 1979. Τα χρονικά περιθώρια δεν μου είχαν επιτρέψει τότε να σεβαστώ τη δομή της τραγωδίας τόσο απόλυτα, όσο όταν αργότερα καταπιάστηκα με τις μεταφράσεις του Άμλετ και του Κοριολανού. Ξαναγυρίζοντας στο μεγαλειώδες αυτό έργο χωρίς προθεσμίες και πιέσεις, σεβάστηκα τη δραματική αρχιτεκτονική του -πιστός στο πνεύμα, αν όχι στο γράμμα- και θεώρησα ότι η αντιπαράθεση των δυο κειμένων, με την αυστηρή αντιστοιχία των αριθμημένων στίχων, αποτελεί όχι μόνο επικύρωση μιας επίμοχθης εργασίας αλλά και ουσιαστικό βοήθημα στους ερευνητές του σαιξπηρικού κόσμου.

Κοριολάνος
Ο “Κοριολάνος” κατακυρώθηκε από τους φιλόλογους ως “η τραγωδία της περηφάνιας”. Αλλά ο Κοριολάνος, δεν είναι μόνον περήφανος, είναι και γέννημα της τάξης του και της εποχής του, της Ρώμης της κοσμοκράτειρας. Και πάνω απ όλα είναι γιος της μάνας του της Βολούμνια, που καυχιέται πως έστειλε το μοναχογιό της σε σκληρό πόλεμο και προτιμάει το γιο της νεκρό παρά ζωντανό και ατιμασμένο, προδότη και διαγουμιστή της πατρίδας του.

Τίμων ο Αθηναίος
Ο Τίμων είναι ο στενότερος συγγενής του βασιλιά Ληρ. Και με τον έναν και με τον άλλον ο ποιητής μας παρουσιάζει τον άνθρωπο που πίστεψε σε ιδανικό κι ο θεός αυτής της πίστης απάτησε την εμπιστοσύνη του!… Με τον Τίμωνα, το ιδανικό δεν περιορίζεται στη στοργή την οικογενειακή, παρ’ απλώνεται πλατιά, γενικά στην ανθρώπινη αγάπη, στη φιλία. Γι’ αυτό και μοιράζει τα πλούτη του αλογάριαστα: χαρίζει στη φιλία επειδή η φιλία τ’ αξίζει όλα… Έτσι όταν χάνει αυτή την πίστη και σβήνει ο ήλιος του ιδανικού που φώτιζε και ζέσταινε κι ομόρφαινε τον κόσμο, ο Τίμων τα βλέπει όλα αναποδογυρισμένα, γκρεμισμένα. Ένας άνθρωπος που πίστεψε σε ιδανικό, με τον τρόπο που πιστεύει πάντα ο αληθινός ιδεολόγος, δε μπορεί πια να ζήσει έπειτα απ’ την καταστροφή του ιδανικού του…

Ερρίκος ο ΣΤ’
Το μεγαλύτερο σε έκταση έργο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ γράφτηκε σε τρία μέρη, και μάλιστα ο ποιητής έγραψε πρώτα το δεύτερο μέρος (1590), στη συνέχεια το τρίτο μέρος (1591) και τέλος το πρώτο μέρος (1592).
Το ιστορικό υλικό αντλεί ο Σαίξπηρ από τα χρονικά του “Χόλινσεντ” (1587). Η ιστορία του βασιλιά Ερρίκου του ΣΤ΄ εκτυλίσσεται παράλληλα με ένα ιστορικό γεγονός τεράστιας σημασίας για την Αγγλία: τη διαμάχη ανάμεσα σε δύο από τους παλιότερους οίκους, τους Λανκάστερ και τους Γιορκ. Ένας απλός καυγάς στην αυλή της νομικής σχολής του Λονδίνου ανάμεσα σε εκπροσώπους των δύο οίκων, τους έκανε να φοράνε στο καπέλο τους αντίστοιχα ένα άσπρο ή ένα κόκκινο τριαντάφυλλο και η κατάσταση εξελίχθηκε σε εμφύλιο σπαραγμό, τον περίφημο “Πόλεμο των Δύο Ρόδων”, που ταλαιπώρησε επί δεκαετίες την Αγγλία.
Με το τρίτομο αυτό έργο οι εκδόσεις “Κέδρος” ολοκληρώνουν τη σειρά “Ουίλλιαμ Σαίξπηρ: Άπαντα Θεατρικά”, σε μετάφραση Ερρίκου Μπελιέ, η οποία αποτελείται από τριάντα επτά αριθμημένους τόμους.

Ριχάρδος ο Γ΄
Eίναι θρίαμβος -και θρίαμβος όχι κοινός- της τέχνης ενός μεγάλου δραματουργού να έχει υψώσει σε ήρωα τραγωδίας πρόσωπο τόσο εγκληματικό καθώς ο Ριχάρδος του Γκλόστερ. Για την ακρίβεια, βρισκόμαστε εδώ μπροστά σε μια πρόκληση: Η τραγωδία δεν απαιτεί βέβαια ήρωες που να είναι υποδείγματα αρετής· δεν μπορεί όμως και να πετυχαίνει τις οφειλόμενες αντιδράσεις μέσα στην ψυχή του θεατή όταν υψώνει σε σύμβολα πρόσωπα αποκρουστικά, που να ευχόμαστε τη συντριβή τους.
… Ο Ριχάρδος έχει γιγαντωθεί κάνοντας εγκλήματα. Καταλαβαίνουμε πως η βασιλεία του πρέπει να είναι ένας εφιάλτης για τους τρίτους, πως ο ίσκιος του πέφτει γύρω μολυβένιος, πως η παρουσία του αλλάζει το νόημα των στιγμών. Λογικά, θα έπρεπε να ευχόμαστε την καταστροφή του – και πραγματικά την ευχόμαστε. Την ίδια στιγμή ωστόσο νιώθουμε πως όταν αυτός λείψει, κάποιο ανεξήγητου μεγέθους ανθρώπινο υπόδειγμα θα χαθεί: κάποιο υπόδειγμα που ενσαρκώνει το εωσφορικό στοιχείο χωρίς ποτέ να παύει και να είναι συνεπέστατα ανθρώπινο. Στον εικονοκλαστικό διονυσιασμό του μέσα, υπάρχει κάτι το τιτανικό, που παίρνει καθαυτό ηρωικές διαστάσεις. Και το δέος που εμπνέει, περιέχει την αισθητική κατηγορία του Υψηλού. Ο Ριχάρδος συναρπάζει με την ένταση ενός ζοφερού μεγαλείου. (Άγγελος Τερζάκης)

Ο Ριχάρδος ο Β΄
Ο Βασιλιάς Ριχάρδος ο Β΄, το πιο καθαρά ιστορικό από τα ιστορικά δράματα του Σαίξπηρ, είναι ο βασιλιάς που για ν’ ανταποκριθεί στα έξοδά του νοίκιασε το βασίλειό του σε έναν ιδιώτη κόντε. Ο Βασιλιάς, που κατά το σχόλιο: “χρεοκόπησε σαν ιδιώτης”, έχει ωστόσο την απαίτηση ό,τι κάνει να’ ναι καθαγιασμένο άνωθεν, παρουσιάζεται επικίνδυνα ανεύθυνος και ανάξιος για οποιοδήποτε αξίωμα.

Βασιλιάς Ιωάννης
Το ιστορικό δράμα “Βασιλιάς Ιωάννης” γράφτηκε το 1596 ή το 1597 και το θέμα του αντλεί ο ποιητής από χρονικά της εποχής εκείνης. Είναι η ιστορία της αλλοπρόσαλλης όσο και δραστήριας βασιλείας του Ιωάννη, που καταχράστηκε τα κληρονομικά δικαιώματα του ανιψιού του Αρθούρου, πολέμησε με τη Γαλλία, μάλωσε με τον Πάπα, άρπαξε τις μοναστικές περιουσίες και πέθανε δηλητηριασμένος από έναν καλόγερο.
Με στίχους και διάλογους που θυμίζουν “Κομμέντια ντελ άρτε”, επιτηδευμένες ομοιοκαταληξίες και σωρεία παρομοιώσεων, το έργο αυτό θεωρείται χαρακτηριστικό δείγμα γραφής των συγγραφέων της ελισαβετιανής εποχής και ένα από τα πιο επιτηδευμένα του Σαίξπηρ.

Ο βασιλιάς Ερρίκος ο Δ΄
Πρώτο μέρος
“… Η τιμή με τσιγκλάει να κάνω μπρος. Ναι, αλλά τι αν η τιμή με τσιγκλάει του ξεκαμού όταν κάνω μπρος, τι γίνεται τότε; Μπορεί η τιμή να κολλήσει ένα πόδι; Όχι. Η ένα χέρι; Η να πάρει τον πόνο από μια λαβωματιά; Όχι. Ώστε η τιμή δεν ξέρει τη χειρουργική τέχνη; Όχι. Τι’ ναι η τιμή; Μια λέξη. Τι ‘ναι αυτή η λέξη τιμή; Αέρας. Ομορφοστολισμένος λογαριασμός! Ποιος την έχει; Αυτός που πέθανε την Τετάρτη. Την αισθάνεσαι; Όχι. Την ακούει; Όχι. Είναι λοιπόν πράμα αναίσθητο; Ναι, για τον πεθαμένο. Μα δε θα ζήσει με τους ζωντανούς; Όχι. Γιατί; Η συκοφαντία δε θα το ανεχτεί. Γι’ αυτό ας μου λείπει: η τιμή είναι σκέτο νεκροστόλισμα…”.

Ο βασιλιάς Ερρίκος ο Δ΄
Δεύτερο μέρος
…Των φίλων μου, που πρέπει να τους κάμεις φίλους σου κεντριά και δόντια τώρα τώρα είναι βγαλμένα· με τον σκληρό τους μόχτο πρόκοψα αρχικά και βέβαια μου ‘θρεψε το φόβο η δύναμη τους μήπως με ξεθρονίσουν: για να τ’ αποφύγω τους ξέκανα….
… Για τούτο Χάρη μου, το νου σου, θερμοκέφαλους να τους απασχολείς σε πόλεμο έξω· η δράση στο εξωτερικό σβήνει τη μνήμη απ’ τα παλιά.
Τέτοια συμβουλεύει τον γιο και διάδοχό του ο ετοιμοθάνατος βασιλιάς Ερρίκος ο Δ΄ (δεύτερο μέρος), που η βασιλεία του κι οι πόλεμοί του κατά των φεουδαρχόντων είναι το θέμα τούτου του έργου, που γράφτηκε κατά πάσα πιθανότητα το 1597-8.

Ο βασιλιάς Ερρίκος ο Ε΄
Στο έργο τούτο, που ‘χει πρωταγωνιστή ένα βασιλιά, εθνικό ήρωα της Αγγλίας, και θέμα του την κατακτητική νικηφόρα του εξόρμηση εναντίον της Γαλλίας, ο Σαίξπηρ αποκαλύπτει και το ρόλο της Εκκλησσίας. Ο αρχιεπίσκοπος του Κάντερμπρυ και ο επίσκοπος Ελύ υποβάλλουν στο νεαρό βασιλιά μια πρότασή – απαίτησή του στο γαλλικό θρόνο. Και βέβαια ο Ερρίκος ο Ε΄ εδέχθη την… αγία πρόταση μ’ ενθουσιασμό, αφού και παλιά και τότε και τώρα οι επιτυχίες της Εξουσίας κρίνονται περισσότερο από την ικανότητά της ν’ αρπάζει τα ξένα, παρά να δημιουργεί δικά της…

Ο βασιλιάς Ερρίκος ο Η΄
Στον “Ερρίκο τον Όγδοο” η πορεία του έργου πορεύεται μέσα από εικόνες τελετών και το σχολιασμό τους. Τελετές με σπάνια λαμπρότητα και πλούτο, όπως για τη συνθήκη ειρήνης ανάμεσα σε Αγγλία και Γαλλία. Και “τελετές” με τυπική, τρομοκρατική επισημότητα, όπως η εκτέλεση του δούκα Μπάκιγχαμ, τέλος η τελετουργική φαντασμαγορία από την τελετή της βάφτισης της Ελισάβετ και τη σπαρταριστή περιγραφή του συγκεντρωμένου πλήθους στην αυλή.

Το ημέρωμα της στρίγγλας
“Ένα άλογο! Το καλύτερό μου άλογο δίνω σ’ αυτόν που θ’ αναλάβει να τη διπλαρώσει, να τη στεφανώσει, να την κρεβατώσει, να την κουτουπώσει, μια και καλή από δαύτη εμάς, να μας γλυτώσει!”
Η Κατερίνα αρνείται να παίξει με τους κανόνες του παιχνιδιού, όπως αυτοί ορίζονται από μια ανδροκρατούμενη κοινωνία. Οι άνδρες τρομάζουν μπροστά στην ευφυΐα της και την αποφεύγουν. Τη βαφτίζουν “διάβολο”, “κόλαση”, “στρίγγλα”. Μέχρι που εμφανίζεται ο Πετρούκιο – ο μόνος ικανός να διακρίνει το χάρισμα πίσω από την επιθετική της συμπεριφορά.
Και την ερωτεύεται βαθιά. Η χημεία τους είναι εκρηκτική και το “ημέρωμα” ξεκαρδιστικό, αφού εκείνος επιλέγει να την αφοπλίσει με τα ίδια της τα όπλα. Μια απόλυτη ερωτική ιστορία, που καταλήγει σε έναν τρελό, αντισυμβατικό γάμο…
Μια σύγχρονη απόδοση του σαιξπηρικού έργου, που εστιάζει στο παιχνίδι των δύο φύλων, στους φόβους που εγκλωβίζουν και στον έρωτα που απελευθερώνει.

Οι δύο άρχοντες της Βερόνας
Το θέμα σε τούτη την κωμωδία είναι η πάλη ανάμεσα στη φιλία και το πάθος. Το πάθος το ερωτικό που όταν αφηνιάζει και δεν υποτάσσεται στον έλεγχο της αρετής και της ευθύνης, μπορεί να κόψει στέρεους δεσμούς, όπως το ερωτικό πάθος που ανάβει στον Προτέο για τη Σύλβια, την αγαπημένη του φίλου του Βαλεντίνου, απείλησε να καταστρέψει την αδελφική φιλία που είχε βλαστήσει ανάμεσά τους.

Αγάπης αγώνας άγονος
Ο τίτλος του έργου σημαίνει πράγματι και το θέμα του, πως είναι ερωτικό, και τη μορφή του, πως είναι περίτεχνη. Με τη λεχτική του χάρη ακόμη και την οπτική, είναι σαν μικρογραφία σε δαχτυλιδόπετρα, που συμβολίζει όλον τον άνθρωπο που φοράει το δαχτυλίδι. Κανένα άλλο έργο του Σαίξπηρ δεν έχει τόσο, θα λέγαμε, λογοτεχνικό φόρτο, τόσες ρίμες, τόσες στροφές, σε μορφή σονέτου είτε μπαλάντας, τόσα λογοπαίγνια, σχή­ματα λόγου κι εξυπνάδες. Είναι μέσα απ’ όλα αυτά που η ζωή κι η αγάπη περνάει και χάνεται.

Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας
Στο “Όνειρο” ο Σαίξπηρ καταπιάνεται το ερωτικό θέμα με θαυμαστή μαστοριά κι ελευθερία. Πλέκει την ιστορία του με ανθρώπινα πλάσματα όλων των τάξεων, βασιλιάδες, αστούς, λαό, δαιμόνια και ξωτικά παραμυθένια, που όλοι και όλα βρίσκονται σε μιαν ευγενικιά και καλόβολη οικειότητα σχέσεων μεταξύ τους, και συνθέτει μια ερωτική ιστορία τόσο χαριτωμένη, τόσο πλημμυρισμένη μ’ ευφρόσυνη διάθεση, που δεν έχει το όμοιό της. Ο ποιητής μαγεμένος κι ο ίδιος από τη μαγεία της φύσης και της νιότης, σκύβει με συγκαταβατική αγάπη στη φτηνή ανθρώπινη ζωή, την ανεβάζει στο μαγικό πατάρι της σκηνής και τη φωτίζει με το ζωηρό φως της υγείας, της αγνότητας, της αθωότητας, της φυσικής ευγένειας και δείχνει μιαν ανθρωπότητα λάμπρη, ακόμη και με την κωμική της όψη, καθόλου ρομαντική, μυστικιστική, παρά γερή, θαρρετή, ελεύθερη, την ανθρωπότητα της αναγέννησης.

Ο έμπορος της Βενετίας
Τον Έμπορο της Βενετίας ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ τον έγραψε το 1598 και η ιστορία του είναι επηρεασμένη από διαφόρους μύθους και παραμύθια της Ελλάδας, Αιγύπτου, Ανατολής, Βυζαντίου, Αναγέννησης. Κύρια θέματά του είναι η υποκειμενική ερμηνεία των νόμων, η αντιπαράθεση αξιών και κυρίως οι διαπροσωπικές σχέσεις στην ακμάζουσα Βενετία του 16ου αιώνα.
Η επιτυχία που γνώρισε το έργο οφείλεται κυρίως στη λαϊκότητα του μύθου, στην άψογη δραματουργική του δομή, στη σωστή σκιαγράφηση των χαρακτήρων, στα θαυμάσια κωμικά ευρήματα και πάνω απ’ όλα, στον απαράμιλλο ποιητικό λόγο του Σαίξπηρ

Οι εύθυμες κυράδες του Ουίνζορ
Το έργο “Εύθυμες Κυράδες” η παράδοση το θέλει να ΄χει γίνει λιγότερο με τη βούληση του ποιητή και περισσότερο με τη βούληση της βασίλισσας. Έτσι εξηγείται πώς ο πεθαμένος και διαβασμένος Φάλφαστ κάνει ξανά την παρουσία του, όχι σαν φάντασμα να τρομοκρατήσει, παρά ολοζώντανος, με όλες τις πληθωρικές σάρκες του που δεν τον άφηναν “να ιδεί το γόνατό του”. Μαζί και την … αυλή του που είχε όταν εζούσε σαν βασιλιάς του γέλιου. Όλοι οι παρόντες σαν να χε επισυμβεί η Δευτέρα Παρουσία, είχαν μαζευτεί από τα πέραντα, είχανε συγκολλήσει τα κομμάτια τους κι είχαν πια αναλάβει υπηρεσία εδώ να εκτελέσουν τη βασιλική διαταγή, δηλαδή τον κανόνα, την τιμωρία που του είχαν βάλει και απαιτούσε για χάρη των “Εύθυμων Κυράδων του Ουίνζορ”, ο Φάλφαστ να παίξει τον μπούφο.

Πολύ κακό για το τίποτα
Ο έρωτας ειπώθη από τις διάφορες εποχές, ανάλογα με τις ιδέες τους, θείος, ιερός, χυδαίος, κοινός, αφύσικος…
Για τον Σαίξπηρ, τον ποιητή της Αναγέννησης, ο Έρωτας είναι η όλο υγεία ορμή, η γλυκιά όσο και φυσική μανία που πιάνει τ’ ανθρώπινα πλάσματα, ιδιαίτερα την άνοιξη της ζωής τους, όταν ανθίζει η εφηβεία, και τα σμίγει κι έτσι ανανιώνει τη ζωή και κάνει την ανθρωπότητα αθάνατη και τη γη οικουμένη.

Όπως αγαπάτε
Το θέμα για το “Όπως αγαπάτε” ο Σαίξπηρ το πήρε από ένα έργο φυγής που ήταν τότε στη μόδα. Ωστόσο ο ποιητής δε σέρνεται από τη μόδα. Εδώ η φυγή ήταν από ανώτερη βία, ζήτημα ζωής. Επειδή δεν πρόκειται για φυγή εθελοντική παρά για καταφύγιο που ζητούν και βρίσκουν στο δάσος άνθρωποι κυνηγημένοι, εξορισμένοι και διωγμένοι από τον τόπο τους επί ποινή θανάτου.

Δωδέκατη νύχτα
Ή όπως ορίζετε
Μετά από ένα ναυάγιο, η Βιόλα φτάνει στη φανταστική Ιλλυρία, μόνη, χωρίς προστάτη, χωρίς οικογένεια, χωρίς περιουσία ή κοινωνική θέση. Μεταμφιεσμένη σε άντρα μπαίνει στην υπηρεσία του δούκα Ορσίνο τον οποίο ερωτεύεται. Όμως εκείνος αγαπάει την κόμισσα Ολίβια η οποία αρνείται πεισματικά τις προτάσεις του αφού είναι ερωτευμένη με τον Σεμπάστιαν, τον εξαφανισμένο δίδυμο αδελφό της Βιόλας. Και το ερωτικό αυτό γαϊτανάκι θα πάρει τέλος μόνο όταν όλοι βρουν το ταίρι της καρδιάς τους. Η πιο διάσημη από τις κωμωδίες του Σαίξπηρ μας ταξιδεύει σε έναν κόσμο φανταστικό όπου ο έρωτας είναι το παν και η αποδοχή της φύσης -και όχι η υπέρβαση- χαρίζει την ευτυχία.

Τέλος καλό όλα καλά
Η Ελένη, μια ορφανή κοπέλα που μεγαλώνει υπό την κηδεμονία της Κόμισσας του Ρουσιγιόν, είναι ερωτευμένη με το γιο της Κόμισσας, τον Μπερτράμ. Ο έρωτάς της δεν βρίσκει ανταπόκριση. Όταν, όμως, ο βασιλιάς της Γαλλίας αρρωσταίνει βαριά και η Ελένη κατορθώνει να τον γιατρέψει, χρησιμοποιώντας μια παλιά θεραπευτική συνταγή που της άφησε κληρονομιά ο φημισμένος γιατρός πατέρας της, ζητάει για ανταμοιβή της από το βασιλιά να διαλέξει τον άντρα της ανάμεσα στους αυλικούς. Και, βέβαια, διαλέγει τον Μπερτράμ. Εκείνος όμως, αρνείται να δεχτεί αυτόν το γάμο και δραπετεύει σε άλλη χώρα. Η Ελένη θα μπει σε μεγάλες περιπέτειες για να κερδίσει την ταυτότητα, τη ζωή, και τον έρωτά της.

Με το ίδιο μέτρο
Το έργο πρωτοπαίχτηκε το 1604 και ανήκει στις λεγόμενες «μελαγχολικές κωμωδίες» του Σαίξπηρ, γιατί έχει και πολλά δραματικά στοιχεία και ηθικοπλαστικά διδάγματα και κωμικές παρεμβάσεις αλλά και αίσιο τέλος. Βασικό θέμα του είναι η δολιότητα της κρατικής εξουσίας και η διαφθορά των ανθρώπων όταν αναλαμβάνουν δημόσιες θέσεις. Ο Άγγελος, επίτροπος του δούκα της Βιέννης, καταδικάζει σε θάνατο τον Κλαύδιο επειδή ατίμασε μια κοπέλα. Η Ισαβέλλα, αδελφή του Κλαύδιου, ικετεύει τον Άγγελο να του χαρίσει τη ζωή, όμως ο Άγγελος ζητάει για αντάλλαγμα να πλαγιάσει μαζί της. Με την παρέμβαση του δούκα της Βιέννης, το έργο οδηγείται σε αίσιο τέλος.
Η κωμωδία αυτή του Σαίξπηρ έχει συναρπαστική δομή και μια σειρά από σοβαρούς και φαιδρούς χαρακτήρες, με το καυτό της θέμα δε, παραμένει ως σήμερα επίκαιρη. Και τα 37 θεατρικά έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ σε μετάφραση Ερρίκου Μπελιέ κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Κέδρος, μια πετυχημένη σειρά που έχει αποδείξει την αξία της στη θεατρική εκδοτική παραγωγή της χώρας.

Περικλής, πρίγκιπας της Τύρου
Το υπεύθυνο πνεύμα του ποιητή, το πνεύμα που χτυπάει τις δυνάμεις του κακού, την κατάχρηση εξουσίας και την ακολασία, στην προσπάθεια του ν’ αντισταθεί στην αφηνιασμένη εξαχρείωση που ακολούθησε τη θύελλα της Αναγέννησης, πλάθει χαρακτήρες σαν τον Περικλή, και προπάντων τη Μαρίνα, το διαμάντι που πέρασε μέσα απ’ το ποτάμι, τον βούρκο και βγήκε χωρίς να πάθει η αγνότητα και η λαμπρότητα του, αυτή την ωραία μέσα στις ωραίες παρθενικές μορφές του Σ., που όσο κι αν σπανίζουν στον καιρό μας, υπάρχουν ωστόσο κι επιβάλλονται και δημιουργούν.

Κυμβελίνος
Ο “Κυμβελίνος” πιθανάτατα έχει γραφτεί το 1610 ή 1611, πριν από τα “Χειμωνιάτικο Παραμύθι”, “Περικλής”, “Τρικυμία” και το “Ερρίκος Η΄” που είναι τα τελευταία του Σαίξπηρ. Τον μύθο του τον έχει συνθέσει από διαβάσματα από τα χρονικά του Χόλινσετ, από τον Βοκάκιο, από τον Σπένσερ, αλλά προπάντων η κύρια πηγή απ’ όπου άντλησε ήταν η φαντασία του, τόσο μάλλον όσο το έργο τούτο είναι περισσότερο μυθιστορηματικό, ρομαντικό.

Το χειμωνιάτικο παραμύθι
Σαν “Χειμωνιάτικο Παραμύθι” η ζωή παρουσιάζεται στο σύνολό της και όλες οι εκφράσεις της είναι μια ευλογία. Συγχωρεμένοι να είναι όλοι! Καμιά κρίση, καμιά καταδίκη. Το πνεύμα της ζωής στη μυστηριώδη πορεία του, δημιουργεί πότε τη μια και πότε την άλλη μορφή. Όλα είναι απαραίτητα μέσα στο εκπληκτικό σύνολο. Το μαύρο είναι απαραίτητο όσο και το άσπρο. Χωρίς το μαύρο, το άσπρο δε θα μπορούσε να υπάρξει. Αυτό είναι το μάθημα που διδάσκει η ζωή και όλα τα μεγάλα έργα της τέχνης που είναι ο καθρέπτης και η ερμηνεία της.

Τρικυμία
Η “Τρικυμία”, ένα από τα τέσσερα “προβληματικά” έργα του Σαίξπηρ, περιβλήθηκε τον μύθο της “αποχαιρετιστήριας υποθήκης” του συγγραφέα της, ως το τελευταίο πλήρες έργο του. Πρωτοπαρουσιάστηκε μάλλον στη βασιλική αυλή, και σηματοδοτεί την εποχή μετάβασης από τα ανοιχτά στα κλειστά θέατρα. Αργότερα αγαπήθηκε πολύ ως μουσικοχορευτικό υπερθέαμα, με εξωφρενικές επεμβάσεις και προσθήκες· μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα επανεμφανίστηκε “καθαρό” το κείμενο του έργου, θεωρούμενο ως αλληγορία, περισσότερο από τα άλλα σαιξπηρικά έργα, είχε ποικίλες σκηνικές αναννώσεις: ως ονειρική φαντασία, ως πολιτική αναφορά στη νεοεμφανιζόμενη αποικιοκρατία, ως σχόλιο στην αντίθεση φύσης-πολιτισμού, ως χώρος της ουτοπικής κοινωνίας, κ.λπ. Βασικά θέματα του έργου παραμένουν, ωστόσο, οι σχέσεις εξουσίας σε όλα τα επίπεδα, οι ιδέες της συμφιλίωσης και της αναγέννησης, και η διαρκής αναφορά στη θεατρική ψευδαίσθηση και στην τέχνη του θεάτρου.

Σονέτα
Σε τούτη την ερωτική ποίηση τόσο ανυμνείται και εξιδανικεύεται ο Έρωτας από την ποιότητα που του δίνει ο ποιητής ανυψώνοντάς τον σε ανώτατη μορφή αγάπης, ολότελα ανιδιοτελή, χωρίς όρους και ανταλλάγματα. Τόσο πανανθρώπινη, θα λέγαμε παγκόσμια, πνευματικότητα παίρνει εδώ, που φαίνεται καθαρή η λατρεία του ωραίου ως υπέρτατης αξίας ζωής.

Τραγωδίες
Τίτος Ανδρόνικος – Titus Andronicus (1593)
Ρωμαίος και Ιουλιέτα – Romeo and Juliet (1594-1595)
Ιούλιος Καίσαρ – Julius Caesar (1599)
Άμλετ, πρίγκιπας της Δανίας – Hamlet, prince of Denmark (1599-1600)
Τρωίλος και Χρυσηίδα – Troilus and Cressida (1602)
Οθέλος, ο Μαυριτανός της Βενετίας – Othello, the Moor of Venice (1603)
Μάκβεθ – Macbeth (1603-1606)
Βασιλιάς Ληρ – King Lear (1603-1606)
Αντώνιος και Κλεοπάτρα – Antony and Cleopatra (1606)
Κοριολάνος – Coriolanus (1607)
Τίμων ο Αθηναίος – Timon of Athens (1607)

Ιστορικά δράματα
Ερρίκος ΣΤ’, 1ο μέρος – Henry VI, part I (1590)
Ερρίκος ΣΤ’, 2ο μέρος – Henry VI, part II (1590)
Ερρίκος ΣΤ’, 3ο μέρος – Henry VI, part III (1590)
Ριχάρδος Γ’ – Richard III (1592)
Ριχάρδος Β’ – Richard II (1595)
Βασιλιάς Ιωάννης – King John (1596)
Ερρίκος Δ’, 1ο μέρος – Henry IV, part I (1597)
Ερρίκος Δ’, 2ο μέρος – Henry IV, part II (1598)
Ερρίκος Ε’ – Henry V (1599)
Ερρίκος Η’ – Henry VIII (1612)

Κωμωδίες
Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων – The Comedy of Errors (1592)
Το Ημέρωμα της Στρίγγλας – The Taming of the Shrew (1593)
Οι Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα – The Two Gentlemen of Verona (1594)
Αγάπης Αγώνας Άγονος – Love’s Labour’s Lost (1594)
Όνειρο Θερινής Νυκτός – A Midsummer Night’s Dream (1595)
Ο Έμπορος της Βενετίας – The Merchant of Venice (1596)
Οι Εύθυμες Κυράδες του Ουίνδσορ – The Merry Wives of Windsor (1597-1600)
Πολύ κακό για το τίποτα – Much Ado About Nothing (1599)
Όπως Αγαπάτε – As You Like It (1599)
Δωδέκατη Νύχτα ή Ό,τι θέλετε – Twelfth Night or What you will (1602)
Τέλος καλό όλα καλά – All’s Well That Ends Well (1603)
Με το ίδιο μέτρο – Measure for Measure (1603)
Περικλής, πρίγκιπας της Τύρου – Pericles, Prince of Tyre (1608)
Κυμβελίνος – Cymbeline (1609)
Το Χειμωνιάτικο Παραμύθι – The Winter’s Tale (1609)
Η Τρικυμία – The Tempest (1611)

Ποίηση
154 Σονέτα – Sonnets
Σονέτα σε διάφορες νότες της μουσικής – Sonnets to sundry notes of music
Αφροδίτη και Άδωνις – Venus and Adonis (1592-1593)
Ο Βιασμός της Λουκρητίας – The rape of Lucrece (1594)
Ο Περιπαθής Προσκυνητής – The passionate pilgrim
Ο Φοίνικας κι η Τρυγόνα – The phoenix and the turtle
Το Παράπονο ενός Εραστή – A lover’s complaint

Πηγές: BIBLIONET, Wikipedia, Alter-Ego ΜΜΕ Α.Ε., Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, Κέδρος, Εκδόσεις Πατάκη, Μεταίχμιο, Εκδόσεις Βακχικόν, Σοκόλη, Μέθεξις, Νεφέλη, Ανεμοδείκτης, Αιγόκερως, Άγκυρα, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Modern Times, Ύψιλον, Στιγμή, Δωδώνη, Επικαιρότητα, Ίκαρος

Related posts:

Ρότζερ Ζελάζνι (1937-1995) Αγκαθα Κρίστι Ράμσι Κάμπελ Ρόμπερτ Γκρέιβς (1895-1985) Τόμας Χάρις Φίλιπ Πούλμαν Στιβ Καβανα – Steve Cavanagh Ρόμπερτ Στίβενσον (1850-1894) Λώρενς Φερλινγκέττι (1919-2021) Γουίλιαμ Γκίμπσον