Διονύσης Καψάλης

Τι σήμαινε γι’ αυτούς ο Δάντης ή το βουερό μελίσσι της Θείας Κωμωδίας – Διονύσης Καψάλης

Στην ανά χείρας μελέτη ανιχνεύεται δειγματοληπτικά η παρουσία της Θείας Κωμωδίας, το γενετικό υλικό της, στην ποίηση και την ποιητική σκέψη του ευρωπαϊκού λυρισμού, από τον Σέλλεϋ και τον Σολωμό ως τον Γέητς, τον Μαντελστάμ,τον Έλιοτ, τον Φρόστ, τον Μοντάλε, τον Μπρόντσκι και τον Σεφέρη. « Η μετά θάνατον ζωή δεν είναι επινόηση του Δάντη. Εκείνος όμως της έδωσε τη διαυγέστερη –και την πιο ανθρώπινη–μορφή. Την εποίκισε με χαρακτήρες από τη δική του ζωή και την ποίκιλε με τις ζωές των άλλων : έναν ολόκληρο ανθρώπινο πληθυσμό· το βουερό μελίσσι της Θείας Κωμωδίας. Γι ̓αυτό και ο μόνος άξιος αντιφωνητής της είναι η σαιξπηρική ανθρωπογεωγραφία, τώρα, σε συνθήκες Weltliteratur, όπως και παλαιότερα».« Η ευλαβική αφομοίωση του Δάντη στις άλλες εθνικές γλώσσες αποτελεί σταθερό στοιχείο της υποδοχής του στην ιστορία της ευρωπαϊκής ποίησης. Το Nelmezzodelcammindinostravitaη ακουστική μας μνήμη το έχει αφομοιώσει, σαν ξόρκι η σαν μαγική επωδό, ισοδύναμο με το Άνδρα μοι έννεπε, Μούσα. Όλοι πιστεύουμε ότι ακούμε τη Θεία Κωμωδία κι ας μη γνωρίζουμε ιταλικά· κι αυτό συμβαίνει γιατί η ποίησή της είναι κατεξοχήν ακουστή, απευθύνεται δηλαδή στο αυτί και οργανώνει την εικονοποιία της κατά τρόπο μοναδικό, ώστε να μην ξεχωρίζει ( το λέμε συχνά, αλλά εδώ ισχύει απολύτως ) ο ήχος από το νόημα, ο στίχος από τη σκέψη. Ο τρόπος αυτός ονομάζεται terzarima».

Δοκίμιο, Άγρα, 2021, 56 σελ.

Σημειώσεις για τη μουσική του κόσμου – Διονύσης Καψάλης

ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ
Arioso dolente

Στιγμές στιγμές μαζεύεται η σιωπή,
ένας πυκνός πυρήνας, ένας θρόμβος
σαν από φως, στο πιο βαθύ σκοτάδι,
έτοιμη να ξεσπάσει˙ κι αν ακούσεις
να λιγοστεύει η νύχτα και να φέρνει
τη μουσική του κόσμου από μακριά
(όπως σε κάμαρα άγρυπνη θα φέρει
η θάλασσα την πρωινή δροσιά της),
σκέψου κι αυτούς που ήταν σαν εσένα
πλασμένοι από σπαράγματα ονείρων
και χάθηκαν προτού να ξημερώσει.

Στιγμές στιγμές μαζεύεται η σιωπή,
μια κυανή εντύπωση, μια λάμψη,
εκεί που έλεγες πως δεν θα φέξει˙
κι αυτό το φως που σε καλωσορίζει
τόσο ψηλά επάνω απ᾽ το σκοτάδι,

αν δεις να μεσιτεύει καλοσύνη,
και στις μικρές κυψέλες του αν σκύψεις
και πιείς από την πάχνη της αγάπης,
θυμήσου αυτούς που ήταν σαν εσένα
πλασμένοι από εφήμερη λατρεία
και δεν θα βρουν το δρόμο για τη μέρα.

Στιγμές στιγμές μαζεύεται η σιωπή,
ένα βαθύ κυμάτισμα, μια νέα
ταλάντωση του κόσμου, μια καμπύλη
απρόσμενη εκεί που συναντιέται
το φως με το παράπονο της σάρκας˙
κι αν έρθει και σε βρει καινούριος πόνος,
και πιάσει η μέρα ξέπνοη να κεντά
νυχτερινά στο τρυφερό της δέρμα,
στοχάσου αυτούς που ήταν σαν εσένα
πλασμένοι απ᾽ τον αφρό των ημερών
κι απ᾽ το βυθό ποτέ δεν θα ξυπνήσουν.

Ποίηση, Άγρα, 2020, 56 σελ.

Απόκοπος ή Σπιναλόγκα – Διονύσης Καψάλης

Ποίηση για το ομότιτλο μουσικό έργο του Νίκου Ξυδάκη


Το έργο, με τη διπλή του υπόσταση, μουσική και ποιητική, υπήρξε μια δοκιμή μνήμης και φόρος τιμής στη Σπιναλόγκα, το μικρό νησί με το ενετικό φρούριο στον κόλπο του Μιραμπέλου, όπου, από το 1903 ώς το 1957, εκτοπίζονταν οι Έλληνες χανσενικοί : φόρος τιμής στον ανθρώπινο πόνο αλλά και στην ανθρώπινη αντοχή. Εικόνες και περιστατικά από το βίο και τα πάθη των λεπρών, κυρίως όπως μαρτυρούνται στην “Αυτοβιογραφία” του Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη, με αρχετυπικό ανάλογό τους την εις Άδου κάθοδο, όπως την αφηγείται ο “Απόκοπος” του Μπεργαδή, εναλλάσσονται με χορικά, λυρικά μέρη και ιντερμέδια.

Το “Απόκοπος ή Σπιναλόγκα” γράφτηκε μετά από παραγγελία του Δήμου Αγίου Νικολάου και παραστάθηκε επάνω στο νησί στις 18 Ιουλίου 2018.

Ποίηση, Άγρα, 2019, 64 σελ.

Η θέα από τη Roca Redonda – Διονύσης Καψάλης

Δαρβίνος, Μέλβιλ, Κόνραντ


Ένα δοκίμιο που πραγματεύεται στιγμιότυπα από το ταξίδι της νεωτερικότητας, ανοίγοντας με το “λαμπρό νέο κόσμο” της Μιράντας από την “Τρικυμία” του Σαίξπηρ για να κλείσει με τον “Γκάτσμπυ” του Σκοτ Φιτζέραλντ. Εξετάζοντας την πορεία της νεωτερικής αυτοσυνειδησίας, ο συγγραφέας διαπιστώνει πως “η μαγεία του ‘νέου κόσμου’ παραδίδεται έτοιμη με το απομαγευμένο μέλλον της”.
Στον κορμό του δοκιμίου βρίσκονται οι παράλληλες αφηγήσεις δύο εμβληματικών προσωπικοτήτων του 19ου αιώνα: το ταξίδι του πλοίου της βρετανικής αυτοκρατορίας Beagle (1835), στο οποίο επιβαίνει ο νεαρός φυσιοδίφης Κάρολος Δαρβίνος, και το ταξίδι του αμερικανικού φαλαινοθηρικού Acushnet (1841), στο οποίο μέλος του πληρώματος είναι ο εικοσιδυάχρονος Χέρμαν Μέλβιλ. Και οι δύο καταγράφουν αργότερα την εμπειρία τους από την παραμονή τους στα Μαγεμένα Νησιά ή νησιά Γκαλάπαγκος. Τα νησιά αυτά, “όπως τα αναδιευθετεί η επιστημονική περιέργεια του Δαρβίνου και η συγγραφική φαντασία του Μέλβιλ, συστήνονται ως ο ύστατος … τόπος όπου θα διαδραματιστεί … η ιλιγγιώδης εκκρεμότητα ανάμεσα στη μαγεία και την απομάγευση. Ο μεν Δαρβίνος θα ανακαλύψει εκεί έναν παράδεισο για να μελετήσει τη φυσική ιστορία, αναπληρώνοντας εν μέρει την απομάγευση του φυσικού κόσμου με την ιδρυτική μαγεία της μελέτης του, ο δε Μέλβιλ το σημείο όπου η επαγγελία του Νέου Κόσμου διαψεύδεται οριστικά. Για τον έναν, τα Γκαλάπαγκος είναι μια αρχή, ένα άνοιγμα στον κόσμο και τη μαγεία της δημιουργίας· για τον άλλον, στοιχειωμένη γη, καταραμένος τόπος”.
Ολοκληρώνοντας την περιδιάβασή του στην περιπέτεια του νέου κόσμου στη νεωτερική σκέψη και τη νεωτερική φαντασία, ο Δ. Καψάλης θα σταθεί σ’ ένα τρίτο βλέμμα που συμπληρώνει προοπτικά τα βλέμματα του Δαρβίνου και του Μέλβιλ: είναι το βλέμμα του αφηγητή Μάρλοου, στην “Καρδιά του σκότους” του Τζόζεφ Κόνραντ, που πέφτει πάνω στις πιο αποτρόπαιες όψεις της αυτοκρατορικής πολιτικής και ιδεολογίας.

Ερμηνεία και κριτική, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2019, 83 σελ.

Αναγκαία τύχη – Διονύσης Καψάλης

Τέσσερα δοκίμια


“Αφοβως” – Για τον Φίλιππο Ηλιού
Αναγκαία τύχη – Για τον Άγγελο Ελεφάντη
Στον τόπο – Για τον Δήμο Μαυρομμάτη
Δ.Ν. Μαρωνίτης – Το θάρρος του αδιάκοπου μετεωρισμού
Ποιά είναι η δική μας αντίδραση απέναντι στην αρχαία τραγωδία; … Ο Ναπολέων είχε πει στον Γκαίτε πως ό,τι ήταν το πεπρωμένο για τον αρχαίο κόσμο ήταν η πολιτική για τον νεότερο, και ο Μπενζαμέν Κονστάν έλεγε πως η σημασία του υπερφυσικού στην αρχαία τραγωδία θα μπορούσε να μεταφερθεί στο νεότερο θέατρο μόνο με πολιτικούς όρους… Η αρχαία τραγωδία αρνείται να παρουσιάσει ανθρώπινα όντα ιδανικά εναρμονισμένα με τον κόσμο τους, και δεν έχει χώρο για έναν κόσμο ο οποίος, αν γινόταν επαρκώς κατανοητός, θα μπορούσε να μας διδάξει πώς να εναρμονιστούμε με αυτόν. Υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα σε αυτό που είναι ο τραγικός ήρωας … και στους τρόπους με τους οποίους επενεργεί πάνω του αυτός ο κόσμος. Σε ορισμένες περιπτώσεις το χάσμα αυτό μπορούμε να το αντιληφθούμε με όρους σύγκρουσης ανάμεσα σε ανθρώπινους σκοπούς διαφορετικούς μεταξύ τους. Σε άλλες περιπτώσεις δεν μπορούμε να αντιληφθούμε πλήρως και δεν ελέγχεται. Αυτό μπορεί να ισχύει εξίσου για την κοινωνική πραγματικότητα και για έναν κόσμο που περιέχει υπερφυσικές πραγματικότητες. Η αλληλεπίδραση του ήρωα … με δυνάμεις, δομές ή καταστάσεις που μπορούν να τον καταστρέψουν μπορεί να διατηρεί τη σημασία της χωρίς την παρουσία θεών ή χρησμών.
Bernard Williams, “Αιδώς και ανάγκη” (1993)

Δοκίμια, Άγρα, 2018, 64 σελ.

Μαύρη καγκελόπορτα – Διονύσης Καψάλης

Και άλλες ιστορίες


Η 21η ποιητική συλλογή του Διονύση Καψάλη αποτελείται από δώδεκα εκτενή αφηγηματικά ποιήματα.

Πόσο σκληρή και πόσο θλιβερή
είναι στ’ αλήθεια η σκέψη ότι όλα
γίνονται εντέλει για να καταλήξουν
σ’ένα βιβλίο, έναν μεγάλο τόμο,
και πώς θα έρθει κάποτε μια μέρα
που θα καεί κι αυτός, θα γίνει στάχτη,
μαζί με ό,τι υπήρξαμε και ό,τι
καταπιαστήκαμε να φτιάξουμε.
(απόσπασμα από το ποίημα “Πέμπτη Συμφωνία”)

Ποίηση, Άγρα, 2017, 72 σελ.

Διαθήκη. 25 Μαρτίου 1616 – Διονύσης Καψάλης

Για τα 400 χρόνια από το θάνατο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ


Γραφή νοτάριου ή δικηγόρου
σε τρία φύλλα folio, γραμμένα
μόνο στη μία όψη, κι από κάτω,
σε κάθε μια σελίδα, η υπογραφή του
αδιαμφισβήτητη, όπως κι οι λέξεις
By me, από εμένα: William Shakespeare.
Το είχα ξαναδεί πολλές φορές
αυτό το έγγραφο, μεταγραμμένο
ή σε fascimile δεν είναι λίγο
να σώζεται ολόκληρη η διαθήκη
του ανθρώπου που έγραψε τον Ληρ, τον Άμλετ,
την Τρικυμία, τ’ Όνειρο, τον Μάκβεθ,
ή τα Σονέτα του – και μόνο αυτά
θα έφταναν και με το παραπάνω,
θα γέμιζε η ζωή μας θαυμασμό.
Ναι, τη διαθήκη του την ήξερα,
την είχα μελετήσει κι είχα δει
σε ποιους μοιράζει τα υπάρχοντά του
ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, ένα μόλις μήνα
πριν απ’ το θάνατό του: στη μεγάλη
κόρη του, τη Σουζάνα, πρώτα απ’ όλους
(ελλείψει πρωτοτόκου γιου: ο Χάμνετ
είχε πεθάνει απ’ το ενενήντα έξι),
στην εγγονή του Ελισάβετ Χωλ,
στην άλλη κόρη, τη μικρή, την Τζούντιθ,
στην αδερφή του και τους ανιψιούς του,
στους φίλους και στους φτωχούς του Στράτφορντ

Ποίηση, Άγρα, 2016, 16 σελ.

Η ταραχή των ανθρώπινων – Διονύσης Καψάλης

Δεκατέσσερα δοκίμια για τις τύχες της έκφρασης απέναντι στην ταραχή των ανθρωπίνων, από το δημοτικό τραγούδι ως τον Καβάφη, τον Μαβίλη, τον Τέλλο Άγρα και τον Ελύτη, από τον Ουίλλιαμ Μπλαίηκ ώς την Έμιλυ Ντίκινσον, τον Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς, τον Ρόμπερτ Φρόστ και τον Φίλιπ Λάρκιν, από τη στήλη της Αμφαρέτης ώς τον Σαίξπηρ και τον Πρίμο Λέβι.

Οι υπερβολές των ποιητών, που ψηλαφούν το φθαρμένο ύφασμα του κόσμου εκεί όπου είναι ακόμα λαμπερό, στον έρωτα, τη φιλία, τη βαθιά αλληλεγγύη των ανθρώπων και ο κατεδαφιστικός γέλως, όπου ακούγονται τα κουδούνια του γελωτοποιού αλλά και το μαστίγιο της σάτιρας, ίσως αυτές οι δυναμικά αντίρροπες στάσεις να κατεβαίνουν στο ίδιο βάθος πόνου και απορίας και να ενεργοποιούνται από τον ίδιο ηθικό πυρήνα: μια τραγική αντίληψη του κόσμου, η οποία συνομιλεί βαθύτερα με αυτό που η βλοσυρή φιλοσοφία δυσκολεύεται να αναγνωρίσει – το τρομαχτικό ηθικό κύρος της τύχης στις υποθέσεις των ανθρώπων. Δεν αλλάζει σε τίποτε αν την τύχη αυτή την ονομάσουμε χρησμό, μοίρα η πεπρωμένο ούτε ωφελεί να διαπιστώσουμε, όπως το ακούμε στις “Τραχίνιες, κουδέν τούτων ο τι μη Ζευς”: δεν υπάρχει τίποτε σ’ όλα αυτά που να μην είναι Δίας, δηλαδή εκ θεού. Δεν ωφελεί, γιατί, όπως παρατηρεί ο Ουίλλιαμς, η φράση απλώς καταγράφει την ανεξήγητη αναγκαιότητα, μιαν αναγκαιότητα που μπορεί βεβαίως να αποδοθεί στη δράση των θεών, αλλά, σ’ αυτή την περίπτωση, σε θεούς που ούτε εξηγήσεις δίνουν ούτε την παραμικρή σημασία στον πόνο που προκαλούν.

Δοκίμια, Άγρα, 2016, 304 σελ.

Η ευτυχής φιλολογία – Διονύσης Καψάλης

Αντιφώνηση και ομιλία στην τελετή της αναγόρευσης του Διονύση Καψάλη σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
στις 24 Μαρτίου 2015.

Μια συνοπτική περιήγηση στην έννοια της αναγνωστικής ευδαιμονίας και της ελευθερίας από την Αναγέννηση ως τον 21ο αιώνα. Ένα ιδιαίτερα γενναιόδωρο κείμενο.

Λόγοι, Άγρα, 2015, 48 σελ.

Μια υπόθεση ευδαιμονίας – Διονύσης Καψάλης

Το σονέτο 21 από την ενότητα “Μέσα κι έξω”:

Τώρα εδώ, στης τύχης τα γραμμένα,
ποιος θα μας πει τι ήταν όλο αυτό·
δεν έχει δρόμους για να ονειρευτώ,
κατώφλι να κρυφτώ λίγο από μένα.

Τώρα που μοιάζουν όλα τελειωμένα,
send me blue valentines, να σε θυμάμαι,
τη νύχτα που ξυπνώ κι όταν κοιμάμαι,
κάτι που να θυμίζει μόνο εσένα –

μην μπω σε λεπτομέρειες, περιττεύει,
κάτι από κόσμο κι όνειρο, βαθύ·
τα υπόλοιπα κανείς δεν τα πιστεύει:

δυο χάδια, πες, που γίναν με το χρόνο
μια υπόθεση ευδαιμονίας μόνο,
που καθώς φαίνεται δεν ευσταθεί.

Ποίηση, Άγρα, 2014, 64 σελ.

Εδώ κι εκεί – Διονύσης Καψάλης

Μισό φεγγάρι απόψε σαν νυστέρι

Μισό φεγγάρι απόψε σαν νυστέρι
κόβει τον ύπνο μου στα δύο – τό ‘να
μισό πέφτει άδειο ρούχο στον αιώνα
που πέρασε, και τ’ άλλο σαν αστέρι

παίρνει τους ουρανούς και πάει να φέρει
εδώ στον κατασκότεινο κοιτώνα
τα χρώματα του ανεύρετου ροδώνα,
τριαντάφυλλα στου καθενός το χέρι.

Πόσο θα ζήσω ακόμα; Θα προφτάσειη
η καρδιά μου μαζί σου να γιορτάσει
κι η σάρκα μου μαζί; Όταν το τάσι

της πληρωμής θ’ απλώσουμε, μαχαίρι
θα γίνει το σκοτάδι να μοιράσει
τον ένα εδώ, τον άλλο – ποιος το ξέρει.
11.9.’10

Ποίηση, Άγρα, 2010, 37 σελ.

Το καμαράκι κάτω από τη σκάλα – Διονύσης Καψάλης

Εννέα δοκίμια


“Το καμαράκι κάτω από τη σκάλα”, φράση πού δανείζομαι από το “ΥΓ.” του Αναγνωστάκη, επιδέχεται και άλλη ερμηνεία, προς την οποία σαφώς και εμπαθώς καταφάσκω. Αποβλέπει σε μιαν άσκηση της τέχνης του λόγου που θα αναπτύσσεται λίγο παράμερα, στην αθέατη πλευρά των μεγάλων διακυβευμάτων (τι γυρεύει η ποίηση στο παζάρι;), χωρίς ωστόσο να αρνείται πουθενά τον δημόσιο χαρακτήρα της· την επιθυμία, ναι, να διασώσουμε κάτι από τη λαίλαπα του ευτελισμού, όχι όμως ως προνόμιο, τάχα, της ιερής κάστας των γραφέων και του λογοτεχνικού μαντείου (εδώ η εκκοσμίκευση ας είναι ανελέητη), αλλά ως ένα νέο σέβας που οφείλουμε να κατορθώσουμε απέναντι σε ό,τι δεν γνωρίζουμε, μια νέα ηθική της λογοτεχνίας (και όχι μόνο) που δεν θα ηθικολογεί και όπου η γνώση δεν θα αναιρεί την ικανότητα του ανθρώπου να θαυμάζει (man’s capacity for wonder, την ονομάζει ο Φ. Σκοτ Φιτζέραλντ). Ίσως αυτή η δυσεφάρμοστη εντολή να βαρύνει ανέκαθεν τις αποσκευές του δοκιμιογράφου.

Μια ολόκληρη δεκαετία καταλαμβάνουν τα κείμενα που στεγάστηκαν εδώ. Το πρωιμότερο, η κριτική για τα “Πεζά” του Χαράλαμπου Μπακιρτζή, δημοσιεύεται το 1995 και το ύστερο, η ομιλία για τον Μανόλη Αναγνωστάκη, εκφωνείται και δημοσιεύεται το 2005. Μετά τη “Συνάφεια με τα πράγματα”, είναι τα μόνα δοκίμια που κατόρθωσα να γράψω μέσα σ’ αυτό το διάστημα τα οποία, παρά τον περιστασιακό χαρακτήρα τους (τα περισσότερα γράφτηκαν για να εκφωνηθούν), αξίζει ίσως να ξαναδιαβαστούν συγκεντρωμένα σε τόμο -αν όχι ως κείμενα μελέτης, τουλάχιστον σαν αντικείμενα φιλολογικής περιέργειας. Επιμένω εντούτοις στον όρο “δοκίμιο” και σε όλα τα γραμματολογικά και φιλοσοφικά παρακολουθήματά του.

Περιέχονται τα κείμενα:
– Στο μάρμαρο
– Χειρονομίες προσφοράς (για τα “Πεζά κείμενα” του Χαράλαμπου Μπακιρτζή)
– Η ανώνυμη δωρεά
– Οι λόγιοι και η ανάγνωση
– Η ποιητική της αγοράς: μια συνάντηση του Τέλλου Άγρα με τον Κωστή Παλαμά
– Σε ξένη γλώσσα
– Σκέψεις για τον Εμμανουήλ Ροΐδη
– Διονύσιος Σολωμός
– Το καμαράκι κάτω από τη σκάλα (για τον Μανόλη Αναγνωστάκη)

Ερμηνεία και κριτική, Άγρα, 2008, 141 σελ.

Στον τάφο του Καβάφη – Διονύσης Καψάλης

Νερά της Κύπρου, της Συρίας, της Αιγύπτου
αγαπημένα της πατρίδας του νερά,
ελάτε κι ακουμπήστε το τραγούδι σας
σεμνά στα πόδια του νεκρού εδώ κοιμάται
ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, ποιητής
από την Αλεξάνδρεια. Δεν θα ξυπνήσει
ν’ ακούσει το τραγούδι σας, δεν θα ξανάρθει.
Έφυγε μέσα στη σιωπή, αυτό που τόσο
το λόγο αγάπησε και μίλησε ωραία,
τόσο κοντά μας πάντα κι όμως τόσο ξένος.
Μεγάλα και άφοβα κι αόρατα φτερά
τον συνοδεύουν ως την άλλη πολιτεία.
Δέξου το σώμα του εσύ, γη Αιγυπτία.

Ποίηση, Άγρα, 2003, 37 σελ.

Στον καιρό – Διονύσης Καψάλης

Ο τρόπος, η συμπεριφορά και κάτι από την κρυφή φιλοδοξία της στήλης αποβλέπουν διακριτικά προς τα εκεί όπου, συγγραφείς και αναγνώστες, θα πρέπει ακόμη να απολαμβάνουν από κοινού το εφήμερο αλλά ευγενές είδος της επιφυλλίδας και του χρονογραφήματος. Τα θέματά της, όμως, έρχονται από παντού, από τη βιβλιοθήκη όσο και από την αγορά, κι ας ακουμπούν συχνά σε ό,τι ακόμη ονομάζουμε λογοτεχνία. Και πώς αλλιώς, αφού και η επιφυλλίδα μέρος της τέχνης του λόγου ήταν, είναι και οφείλει να είναι· μια ανέλπιστη παροχή δοκιμιακού λόγου, προσωπόληπτου πάντα και πεισματικά ανθρωποκεντρικού, όταν ξαφνικά, ξεφυλλίζοντας την εφημερίδα, γλιστράμε αναπαυτικά από το “εμείς” και το “εσείς” της συλλογικής δημοσιότητας στο “εγώ”, “αυτόν τον απείθαρχο συνεταίρο της ανθρώπινης κοινοπραξίας” όπως έγραφε η Β. Γουλφ. Αντιπροσωπεύει -δηλαδή προϋποθέτει και φιλοξενεί- τον άνθρωπο που στέκει για μια στιγμή μετέωρος “εις τον καιρόν”, σκεφτικός μέσα στην τύρβη του καθ’ ημέραν βίου· απορεί, αργοπορεί, θαυμάζει.
Και σαν από έφοδο, μιά σκέψη.
Εκεί που για τ’ αλλού τραβούσαμε αναπάντεχα μάς κυριεύει.
Η επιφυλλίδα είναι λοιπόν ο άτυπος πληρεξούσιος του αργού χρόνου στο πολυμελές εφετείο της κοινωνικής μας συνείδησης· μια μικρή ευρυχωρία στο συνωστισμό της έντυπης πληροφορίας, όταν η επιθυμία για διάρκεια ζητά να ασκήσει τα απαράγραπτα δικαιώματά της στον καιρό.
(Από την επιφυλλίδα “Ο αργός χρόνος”, Αυγή, 17/11/1996).
Ο παρών τόμος συγκεντρώνει 60 επιφυλλίδες που δημοσιεύτηκαν στην Καθημερινή και κυρίως στην Αυγή (στα “Ενθέματα”) από το 1996 ως το 1999.

Αρθρογραφία, Άγρα, 2002, 278 σελ.

Η συνάφεια με τα πράγματα – Διονύσης Καψάλης

Επιχειρήματα για την ποίηση


Δεκαέξι επιφυλλίδες και μια ομιλία συναθροίζει ο προκείμενος τόμος. Θέμα του είναι η ποίηση και ορισμένα προβλήματα που γεννώνται κατά τη συστηματική ανάγνωσή της…

Ερμηνεία και κριτική, Ύψιλον, 2001, 126 σελ.

Οι οφειλές της ανάγνωσης – Διονύσης Καψάλης

Δοκίμια θεωρίας


… Το βιβλίο λοιπόν συνυφαίνεται από την παλίνδρομη κίνηση που περιγράφουν οι επάλληλες συμβολικές αντιθέσεις, όσες ενεργοποιούνται γύρω από το επίμαχο αντικείμενο “λογοτεχνία” : η άσκηση και η απόλαυση, η ασκητεία και η συμμετοχή, η αποχή και η ελευθεριότητα, η αναδίπλωση και η εκδίπλωση, η άρνηση και η αποδοχή, με την προϋπόθεση ότι από τα ζεύγη αυτά δεν θα αφαιρεθεί ο αφανής αλλά αναγκαίος τρίτος όρος, που είναι και ο κατεξοχήν μεταβατικός – η ειρωνεία. Αυτήν, όσο περνούν τα χρόνια, την ακούω να συνδιαλέγεται όλο και βαθύτερα με εκείνη την αμετάθετη αίσθηση της ματαιότητας που εγκαθίσταται κάποτε μέσα μας, επιτελώντας χρέη οικοδέσποινας για κάθε νέα ιδέα που πρέπει να υποδεχτούμε. Το μόνο που μπορώ να πω τελικά υπέρ της ανά χείρας έκδοσης είναι η ελπίδα μου ότι θα χρησιμεύσει, έστω και λίγο, σε όσους διανύουν τη δική τους μαθητεία, ώστε να πραγματοποιήσουν, όταν έρθει η ώρα, και τη δική τους έξοδο με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Αυτό θα ήταν ήδη πολύ.
Διονύσης Καψάλης, Μάρτιος 2000

Φιλοσοφία, Νήσος, 2000, 305 σελ.

Με μια τρελή σοδειά – Διονύσης Καψάλης

ΧΡΗΣΤΗΡΙΟ ΕΛΑΣΜΑ
Τι πρόσωπο επαγγέλεσαι
κάτω απ’ τ’ ακατάληπτα νερά σου
ποια ακατέργαστη ζωή
και θάνατο εργολάβο.

Ποίηση, Άγρα, 1999, 45 σελ.

Τα μέτρα και τα σταθμά – Διονύσης Καψάλης

Δοκίμια για τη λυρική ποίηση


Το πιθανότερο είναι ότι η ποίηση πέθανε. Ας υποθέσουμε, ωστόσο, ότι δεν πέθανε ακόμη κι ας αναδεχτούμε προσώρας την υπόθεση σαν να ήταν πραγματικό ενδεχόμενο. Ας υποθέσουμε λοιπόν, για παν ενδεχόμενο και χάριν του ελάχιστου ζωτικού χώρου μιας εφήμερης επικοινωνίας, πως “ψεύτικα ήσαν τα μηνύματα”, πως δεν τ’ ακούσαμε και δεν τα νιώσαμε καλά, και ότι ο έμμετρος λόγος του λυρισμού υφίσταται ακόμη και μας παραστέκει, ηδύς όσο και αναπόφευκτος. Με άλλα λόγια (τα λόγια του Καρυωτάκη που έρχονται αβίαστα στο νου μας όταν μιλούμε για ποιητικές υποθέσεις),
“Ας υποθέσουμε πως δεν έχουμε φτάσει
από εκατό δρόμους τα όρια της σιγής”.
Κι όμως είμαστε βέβαιοι ότι το προσωπικό μας ανθολόγιο δεν αποτελεί σπάνιο αντικείμενο για δύσκολους συλλέκτες, δεν είναι απλή ιδιοτροπία του ειδικευμένου μας μυαλού, μήτε εκλεκτή απόλαυση του καταπονημένου ειδήμονος. Δεν μας ευχαριστεί ποσώς το γεγονός της διαφοράς μας, γιατί μέσα σ’ αυτήν την κατ’ ιδίαν απόλαυση συναντήσαμε μιαν ολόκληρη κοινωνία παρόμοιων αισθημάτων και εμπειριών, μια κοινωνία που λανθάνει, ανεξερεύνητη ακόμη, μέσα στη δική μας κοινωνία, στο δήμο και στην αγορά. Είμαστε βαθύτατα πεπεισμένοι πως ό,τι απολαμβάνουμε κατά μόνας είναι κοινό κτήμα· ότι όλος αυτός ο λαθραίος πλούτος έμμετρου λυρισμού ανήκει δικαιωματικά σε όλους. Πως κάπου εκεί μέσα κατοικεί ακόμη το κοινό και το κύριο, το πραγματικό αντίκρισμα των πνευματικών μας, όπως λέμε, συναλλαγών, αλλά πραγματικό· πως κάπου βρίσκονται κατατεθειμένα τα μέτρα και τα σταθμά χάρη στα οποία, είτε το θέλουμε είτε το όχι, είναι ακόμη δυνατόν να διαβάσουμε, οι μυημένοι και οι αμύητοι, το ίδιο πράγμα, κι ας μην μπορούμε ποτέ να τα ονομάσουμε ή να τα επικαλεστούμε ως ιδίαν έχοντες φρόνησιν.
Ο τόμος περιέχει δοκίμια για τους Κ. Καρυωτάκη, Α. Κάλβο, Μ. Μαλακάση, Ρ. Φιλύρα, Κ. Παλαμά, Τ. Άγρα, Ι. Πολυλά, Ο. Ελύτη, Ρ. Φροστ και Γέητς.

Ερμηνεία και κριτική, Άγρα, 1998, 217 σελ.