Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι

Ο έφηβος – Φιοντόρ Ντοστογέφσκι

Το προτελευταίο μυθιστόρημα του Ντοστογέφσκι, άδικα παραγνωρισμένο, είναι η φωτισμένη εξομολόγηση ενός μοναχικού εφήβου. Ο αφηγητής και πρωταγωνιστής Αρκάντι Ντολγκορούκι είναι ένας αφελής νεαρός, φιλόδοξος και πείσμων. Νόθος γιος ενός ξεπεσμένου γαιοκτήμονα και μιας δουλοπάροικης, που τον κακομεταχειρίστηκαν στο
σχολείο ο δάσκαλος και οι συμμαθητές του, κλείνεται σε μια μεγαλομανή απομόνωση και βυθίζεται σε χαώδεις στοχασμούς, όπου ανακατεύονται το φάντασμα του πλουτισμού, η εμμονή με την αριστοκρατία και το μυστικιστικό ντελίριο.
Καίγεται από τον πόθο να αποκαλύψει τα σφάλματα του πατέρα του, που ελάχιστα τον γνωρίζει, αλλά και να κερδίσει την αγάπη του. Ταξιδεύει στην Αγία Πετρούπολη για να συναντήσει τη «συμπτωματική οικογένειά » του, που έχει κατακλύσει τα όνειρά του. Με μια αόριστη επιθυμία για επικοινωνία και επαφή, οπλισμένος με ένα μυστηριώδες γράμμα που πιστεύει ότι του δίνει δύναμη πάνω στους άλλους, έρχεται σε αντιπαράθεση με όλους και με όλα, χωρίς όμως τα αποτελέσματα που ονειρευόταν. Και όλα αυτά με φόντο τις ερωτικές ίντριγκες της πετρουπολίτικης κοινωνίας.
Το μυθιστόρημα διατρέχουν αναφορές σε επαναστατικά μοτίβα, στα οδοφράγματα του Παρισιού του 1848, στη Γαλλική Κομμούνα, στο φάσμα των Ρότσιλντ και του υπέρμετρου πλουτισμού, στους στοχαστές Ρουσσώ, Φουριέ, Γκέρτσεν, Μπακούνιν και Προυντόν, στους Ρώσους συγγραφείς με τους οποίους συνδιαλέγεται ο Ντοστογέφσκι –Πούσκιν, Γκόγκολ, Τουργκένιεφ, Τολστόι– αλλά και στον Μπαλζάκ.
Το αριστουργηματικό αυτό ηθογραφικό μυθιστόρημα, γεμάτο έξαρση και πάθος, συνδυάζει το τραγικό με το κωμικό. Συλλαμβάνει την πληθωρικότητα και τις απογοητεύσεις της εφηβείας, την ευδαιμονία και την κακοδαιμονία της, την αστάθεια και την εκρηκτικότητά της.
Ο Έφηβος γράφτηκε το 1875 και συναρμόζει τέλεια ανάμεσα στους Δαιμονισμένους και τους Αδελφούς Καραμάζοφ. Δημοσιεύτηκε την ίδια χρονιά με την Άννα Καρένινα του Τολστόι. Διαβάζοντας τον Έφηβο, ο αναγνώστης προσλαμβάνει την αίσθηση κάποιου χάους και διαταραχής. ένας όρος έρχεται άμεσα στο μυαλό, η μεταμοντέρνα ευαισθησία, η αναπαράσταση του κόσμου ως χάους, αδειασμένου από αξίες και νόημα, ο «χάοσμος» (chaosmos) του Τζέημς Τζόυς. Μόνο στις αρχές του 20ου αιώνα ο Νικολάι Μπερντιάεφ δηλώνει ότι ο Έφηβος είναι ένα από τα λαμπρότερα μυθιστορήματα του Ντοστογέφσκι.
Ο Χέρμαν Έσσε γράφει ότι τον συνεπήρε η γενική ατμόσφαιρα που υπάρχει στο βιβλίο, μια ατμόσφαιρα όπου εκφράστηκαν οι έγνοιες και τα προβλήματα μιας ολόκληρης γενιάς, ενός κόσμου που βασανίστηκε από σκοτεινούς εφιάλτες στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και του ονείρου.
Αντιστρέφοντας τον τίτλο του Τουργκένιεφ σε « Γιοι και πατέρες », ο Ντοστογέφσκι ομολογεί στο Ημερολόγιο ενός συγγραφέα ότι ο Έφηβος ήταν μια πρώτη δοκιμή της δικής του ιδέας για τους Πατέρες και γιους. Βεβαίως μπορεί να ανιχνεύσει κανείς δείγματα στους Δαιμονισμένους και στο ίδιο το Έγκλημα και τιμωρία, αλλά όπως φαίνεται ο Έφηβος είναι το μυθιστόρημα-κλειδί γι’ αυτό το θέμα, όχι όπως στον Τουργκένιεφ αλλά αντεστραμμένο. Στους Πατέρες και γιους το πρόβλημα των γενεών δείχνεται μέσα από τα μάτια ενός αντικειμενικού συγγραφέα, ενώ στον Ντοστογέφσκι είναι κάπως διαφορετικό: Παρακολουθεί κανείς το πρόβλημα από μέσα. Σε όλο το μυθιστόρημα ο γιος μελετάει τον πατέρα, προσπαθεί να καταλάβει τον πατέρα.

Μετάφραση: Ελένη Μπακοπούλου
Εισαγωγή: Georges Nivat

Μυθιστόρημα, Άγρα, 2022, 808 σελ.

Ο φτωχόκοσμος – Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι

Ο Φτωχόκοσμος βγήκε από το τυπογραφείο του Νεκράσοφ το Γενάρη του 1846. Την ίδια χρονιά ο Μπελίνσκι θα γράψει σε άρθρο του: «Στη ρωσική λογοτεχνία δεν υπάρχει άλλο προηγούμενο μιας τόσο γοργής φήμης, σαν τη φήμη του κ. Ντοστογιέφσκι. Τα σχόλια για Το Φτωχόκοσμο και για την εμφάνιση ενός νέου και σπάνιου ταλέντου στο στίβο της ρωσικής λογοτεχνίας έχουν προηγηθεί αρκετά από την έκδοση του ίδιου του βιβλίου. Το να πετύχει κανείς ν’ αναστατώσει, να συγκλονίσει βαθιά την ψυχή του αναγνώστη, αλλά και, από την άλλη, να τον αναγκάσει ταυτόχρονα να χαμογελάσει ανάμεσα από τα δάκρυά του, ε, αυτό είναι Τέχνη! Αυτό είναι Ταλέντο! Τιμή και δόξα στο νέο ποιητή, που η μούσα του αγαπάει τους ανθρώπους που ζουν μέσα στις τρώγλες και στα υπόγεια!»

Και γιατί όλ’ αυτά; Μα γιατί εσύ είσαι μια ορφανή, γιατί είσαι μια κοπέλα απροστάτευτη, γιατί δεν έχεις κανένα φίλο ισχυρό που να σου δώσει την προστασία του. Αλλά τι κόσμος μπορεί να είναι αυτός, τι άνθρωποι, όταν δεν το λογαριάζουν για τίποτα να προσβάλουν μια ορφανή; Αυτοί είναι κατακάθια, είναι σκουπίδια και όχι άνθρωποι … Κατά τη δική μου γνώμη, καλή μου, να, εκείνος ο λατερνατζής που είδα σήμερα εκεί στην Γκοροχοβάια εμπνέει περισσότερο σεβασμό στους άλλους απ’ ό,τι αυτοί. Αυτός, έστω, μπορεί να περπατάει όλη μέρα, μπορεί να κατασκοτώνεται, να περιμένει τη μουχλιασμένη, την ελεεινή πεντάρα για να φάει, για να ζήσει. Και παρόλ’ αυτά, αυτός ο λατερνατζής είναι ο ίδιος κύριος του εαυτού του, συντηρεί μόνος του τον εαυτό του. Δεν καταδέχεται να γυρέψει ελεημοσύνη.

Μετάφραση: Νίκος Παπανδρέου
Εισαγωγή: Νίκος Παπανδρέου

Μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή, 2021, 256 σελ.

Έγκλημα και Τιμωρία – Ντοστογιέφσκι

Στην Αγία Πετρούπολη, μια δολοφονία συγκλονίζει την πόλη. Θύματα: μια γριά τοκογλύφος και η αδερφή της. Δράστης: ο Ρασκόλνικωφ, ένας πρώην φοιτητής, που διακατέχεται από την ιδεοληψία ότι είναι «υπεράνθρωπος» και ότι δικαιούται να εγκληματήσει για το καλό της ανθρωπότητας… Η δράση φέρνει αντίδραση και το έγκλημα επιζητεί την τιμωρία. Αλλά ποια θα ‘ναι; Από πού θα προέλθει; Από τον ανακριτή που υποπτεύεται τον ένοχο εξαρχής και τον κυκλώνει με δεξιοτεχνία ή από τη συνείδησή του, που θα τον καταβάλει όψιμα, μετά τη συνάντησή του με την πόρνη Σόνια, μια αγία αμαρτωλή;

Ένα από τα κορυφαία έργα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Αστυνομικό θρίλερ με θρησκευτικές, φιλοσοφικές και κοινωνικές διαστάσεις, αποτελεί την πρώτη από τις μεγάλες μυθιστορηματικές συνθέσεις του Ρώσου συγγραφέα. Δεξιοτέχνης του υποσυνείδητου σε μια εποχή που ο όρος αυτός δεν είχε ακόμα επινοηθεί, ο Ντοστογιέφσκι θέτει τον Ρασκόλνικωφ σε οριακές συνθήκες, κι εστιάζοντας στον εσωτερικό του κόσμο φτάνει ώς τα μύχια της ψυχής του. Το ζωτικό κέντρο του μυθιστορήματός του, άλλωστε, δεν είναι η περιγραφή της αθλιότητας που έβλεπε ο συγγραφέας γύρω του, αλλά οι διαδρομές του μυαλού του ήρωα και η συνειδητοποίηση της ενοχής.

Μετάφραση: Γ. Καστανάκης
Τίτλος πρωτοτύπου: Преступление и наказание

Μυθιστόρημα, Παρά Πέντε, 2021, 592 σελ.

Ο παίκτης – Φιοντόρ Ντοστογέφσκι

Η δράση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στο Ρουλέτενμπουργκ, μια φανταστική πόλη στη Γερμανία. Ένας απόστρατος Ρώσος στρατηγός επισκέπτεται την πόλη με τα παιδιά και τη φιλενάδα του, μια κατά πολύ νεότερή του γυναίκα, με την οποία ετοιμάζεται να παντρευτεί. Μαζί τους είναι και ο νεαρός δάσκαλος Αλεξέι Ιβάνοβιτς, ο οποίος είναι ερωτευμένος με την Πολίνα, τη μεγαλύτερη κόρη του στρατηγού.

Βρισκόμενος στα πρόθυρα χρεοκοπίας, ο στρατηγός περιμένει να κληρονομήσει τη θεία του. Παράλληλα ο Αλεξέι, παρασυρμένος από τον τυραννικό και ανεκπλήρωτο έρωτα προς την Πολίνα, ξεκινά να παίζει στο καζίνο της πόλης προσφέροντας όλα τα κέρδη στην αγαπημένη του. Αυτό όμως δεν θα αποτελέσει παρά μονάχα την αρχή της σταδιακής του πτώσης.

Ο παίκτης είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ντοστογέφσκι κι ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Με απαράμιλλο τρόπο ο συγγραφέας σκιαγραφεί την κατάρρευση ενός ήρωα ο οποίος καταστρέφεται από δύο μεγάλα πάθη: τον έρωτα και τον τζόγο.

Ημερομηνία Πρώτης Έκδοσης: 1997
Τίτλος πρωτοτύπου: Igrok

Μυθιστόρημα, Μίνωας, 2020, 264 σελ.

Οι φτωχοί – Fedor Michajlovic Dostojevskij

«Οι Φτωχοί» είναι το πρώτο αυθεντικό έργο του Ντοστογιέφσκι. Είναι ένα αριστουργηματικό δείγμα της Ρώσικης Λογοτεχνίας, αλλά συγχρόνως και παρωδία της, που φέρει έντονα τα σημάδια της ιδιοφυΐας του συγγραφέα.
Γραμμένοι σαν μια σειρά από επιστολές «Οι Φτωχοί» διηγούνται την τραγική ιστορία ενός υπαλληλάκου και της ανεκπλήρωτης αγάπης του για μια νεαρή κοπέλα. Θέλοντας να βοηθήσει αυτήν και την οικογένειά της, πουλάει ό,τι έχει και δεν έχει, αλλά η καλοσύνη του δεν τον οδηγεί παρά μόνο σε ακόμη χειρότερη φτώχεια και τελικά στην ακολασία. Με την έμμονη ιδέα ενός τυπικά περιθωριακού, είχε την ακράδαντη πεποίθηση ότι η ευτυχία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τα πλούτη.
Γραμμένοι το 1845 και δημοσιευμένοι το 1846 Οι Φτωχοί είναι ο προθάλαμος για το κατοπινό μεγαλειώδες έργο του Ντοστογιέβσκη.

Ο σωσίας – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Η εμφάνιση του Γκολιάντκιν μέσα από τις σελίδες του “Σωσία”, του δεύτερου μόλις έργου του Ντοστογιέφσκι μετά τον “Φτωχόκοσμο”, εισάγει ένα μοναδικό χαρακτήρα στη ρωσική λογοτεχνία. Άνθρωπος υπερόπτης, αλλά ταυτόχρονα και παραδομένος σ’ έναν ακραίο και πάντα παρόντα φόβο μην και περιφρονηθεί, ο ήρωας υποφέρει και πάσχει ως τα τρίσβαθα της ψυχής του. Κάθε κίνηση τον αναστατώνει, η τυχαία ματιά τον αφορά, οποιαδήποτε παρουσία τον υπονομεύει, ό,τι υπάρχει και κινείται γύρω του συνωμοτεί εναντίον του.

Η σπιτονοικοκυρά – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Δεν με νοιάζει που η μάνα μου με καταράστηκε στην πιο δύσκολη στερνή της ώρα. Δεν με νοιάζει που πουλήθηκα στο διάβολο και που για μια στιγμή ευτυχίας καταδικάστηκα στην αιώνια αμαρτία!…
Εκείνο που με πικραίνει και μου σπαράζει την καρδιά, είναι πως είμαι η σκλάβα του, η στιγματισμένη, κι ότι εγώ η ξεδιάντροπη αγαπώ τη ντροπή μου, ότι η καρδιά μου ευχαριστιέται με το να θυμάται τον πόνο της, σαν αυτό να της δίνει χαρά και ευτυχία. Αυτό ακριβώς είναι ο καημός μου: ότι δεν μπορώ να νιώσω οργή για την προσβολή που μου έχει κάνει…

Νιέτοτσκα Νιεζβάνοβα – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Από τρεις μεγάλες ενότητες αποτελείται το θαυμάσιο αυτό μυθιστόρημα του Ντ. Η μικρούλα Νιέτοτσκα είναι η ηρωίδα του, κι αυτή η ίδια διηγείται την ιστορία της. Τον πατέρα της δεν τον θυμάται. Η μητέρα της ξαναπαντρεύτηκε.
Το πρώτο μέρος καλύπτεται από τη ζωή του μουσικού Γιεφήμοφ, πατριού της Νιέτοτσκα, ο οποίος υπό τη μυστηριώδη επίδραση ενός βιολιού που του κληροδότησε ένας ιταλός μουσικός, γίνεται ένας μεγαλοφυής βιολιστής.
Η οικογενειακή όμως ζωή της Νιέτοτσκα είναι γεμάτη από φτώχεια, στενοχώρια και καβγάδες ανάμεσα στη μάνα της και τον πατριό της.
Η μητέρα της πεθαίνει, και λίγο αργότερα πεθαίνει και ο πατριός της.
Στο δεύτερο μέρος βρίσκουμε τη μικρή Νιέτοτσκα στο σπίτι ενός πρίγκιπα. Τα επεισόδια διαδέχονται το ένα το άλλο: η μικρή κάνει τη γνωριμία της πριγκίπισσας, συναντιέται με ένα μικρό αγόρι, ορφανό κι αυτό, που θεωρεί τον εαυτό του αιτία για το θάνατο των γονέων του, θαυμάσιο εύρημα για να περιγράψει ο Ντ. την παιδική ψυχολογία. Και τελικά, γνωρίζεται με την Κάτια, και μια παθιασμένη αγάπη γεννιέται ανάμεσα τους.
Το τρίτο μέρος διαδραματίζεται στο σπίτι της Αλεξάνδρας Μιχάιλοβνα, κόρης της πριγκίπισσας από πρώτο γάμο. Ο άντρας της Αλεξάνδρας φέρεται στη γυναίκα του με έναν τρόπο σκαιό και βάρβαρο, και τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο από τη στιγμή που η Νιέτοτσκα θα βρει στη βιβλιοθήκη του σπιτιού ένα γράμμα σταλμένο από έναν άγνωστο προς την Αλεξάνδρα…
Το τέλος του μυθιστορήματος αποκαλύπτει ακόμα μια φορά πως ο Ντ. υπήρξε ένας “εμπνευσμένος συγγραφέας”.

Το όνειρο του θείου μου – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Ο Ντοστογέφσκι είναι από τους πιο γνωστούς και αγαπητούς συγγραφείς σε παγκόσμια κλίμακα. Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν διαβάσει τα έργα του που, γραμμένα πριν ενάμιση αιώνα, είναι πάντα στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος του μεγάλου αναγνωστικού κοινού – και θα εξακολουθήσουν να είναι. Το έργο του αποτελεί τον πιο καθαρό καθρέφτη μιας μεγάλης εποχής για όλο τον κόσμο και για τη Ρωσία (για τη Ρωσία είναι η εποχή του Διαφωτισμού που προηγήθηκε έναν αιώνα στην Ευρώπη) με τους κλασικούς της συγγραφείς – Πούσκιν, Γκόγκολ, Τολστόι κ.ά. Στον Ντοστογιέφσκι δεν ισχύει η αρχή “η ποσότητα είναι εις βάρος της ποιότητας”. Υπήρξε πολυγραφότατος, και κάθε έργο του, μικρό ή μεγάλο, είναι ένα αριστούργημα.
Στο “Όνειρο του θείου μου” σαρκάζει τις αδυναμίες των ηλικιωμένων και συμμερίζεται τα όνειρα και τις λαχτάρες των νέων με χιούμορ και συμπάθεια. Απολαύστε “Το όνειρο του θείου μου”!
Ο “Μικρός ήρωας” έχει κι αυτός το μερίδιο του από την πλημμυρίδα των έργων του μεγάλου ρώσου συγγραφέα, με την τόλμη και την αγνότητα που διακρίνει τον έφηβο.

Το χωριό Στεπαντσίκοβο – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Και στο μυθιστόρημα του “Οι κάτοικοι του χωριού Στιεπαντσίκοβο” ο Ντοστογέφσκι αποδείχνεται αριστοτέχνης του είδους στη γλώσσα, στην ανατομία των βαθύτερων αισθημάτων του ανθρώπου, των χαρακτήρων, των σχέσεων και των καθημερινών συνηθειών του. Δεν υπάρχει πτυχή σε κανένα συναίσθημα που να μην τη διερεύνησε ο διαμόνιος συγγραφέας στα αθάνατα πολυδιαβασμένα έργα του. Το λεπτό άκακο χιούμορ, η επιείκεια στις ανθρώπινες αδυναμίες, το συγκρατημένο μίσος, η ευγένεια, η συμπάθεια- όλα δεμένα μεταξύ τους σ’ ένα πανόραμα μαγευτικών εικόνων και σκηνών, σ’ ένα γοητευτικό θησαυρό λεκτικών χρωμάτων συναρπάζουν τον αναγνώστη και κρατούν αμείωτο το ζωηρό ενδιαφέρον του. Οι ήρωες του έργου -ο Φομά Φομίτς, ο συν/ρχης Ροοτάνιεφ, η Νάστιενκα- παραμένουν αιώνιοι τύποι, διαχρονικοί, όπως οι τύποι στα έργα άλλων μεγάλων συγγραφέων στο θέατρο, στο μυθιστόρημα, στην ποίηση και στ’ άλλα έργα της Τέχνης.

Ταπεινοί και καταφρονεμένοι – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Οι “Ταπεινοί και καταφρονεμένοι”, είναι ένα μυθιστόρημα, που οι ιδιαίτερες αρετές του καθορίστηκαν από το ανεπανάληπτο ταλέντο του Ντοστογέφσκι και την πραγματικότητα, την οποία αντιμετώπιζε. Δίνει τις σκοτεινές γωνιές των καταγωγίων, όπου πουλιούνται η τιμή και η ομορφιά, τις τρώγλες, από όπου οι “ιππότες” της πρώτης συσσώρευσης έβγαζαν τις “βρόμικες” χιλιάδες τους. Τις ταβέρνες, όπου στριμώχνονταν οι άνθρωποι, που δεν μπορούσαν να ξεπεράσουν τη φτώχεια τους ή να γίνουν κύριοι της συνείδησης τους.
Στο μυθιστόρημά του υπάρχει καθαρή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους, τους δυστυχείς και τους ευτυχείς, τους αναμάρτητους και τους αμαρτωλούς, ταυτόχρονα όμως υπάρχει και μεγάλη ανησυχία, η επίγνωση της ηθικής ευθύνης για την κοινωνική ακαταστασία του κόσμου.

Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Οι “Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων” του Ντοστογέφσκι είναι το βιβλίο που ξεσκεπάζει αμείλικτα τα τσαρικά κάτεργα και εκφράζει ταυτόχρονα τη φλογερή αγάπη του συγγραφέα για τη λαϊκή Ρωσία, για τους απλούς ανθρώπους. Οι περιγραφές, οι σκηνές που δίνει αποτελούν προσωπικά βιώματα και ένα δριμύ κατηγορητήριο κατά της δουλοπαροικίας.
Ο Τουργκένιεφ είχε παραβάλει τις αναμνήσεις με την “Κόλαση” του Δάντη και ο Χέρτσεν με τη “Δεύτερα Παρουσία” του Μιχαήλ Άγγελου.

Αναμνήσεις από το υπόγειο – Fedor Michajlovic Dostojevskij

“Στο Υπόγειο, ο Ντοστογιέφσκυ κάνει μια σειρά ανακαλύψεων σχετικά με την ανθρώπινη φύση. Η ανθρώπινη φύση είναι ακραία, αντινομική και παράλογη. Ο άνθρωπος φέρει μέσα του μιαν ακαταμάχητη έλξη προς το παράλογο, προς την αχαλίνωτη ελευθερία, προς την οδύνη. Ο άνθρωπος δεν τείνει κατ’ ανάγκη προς το κέρδος. Η δυνατότητα να εξουσιάζει τον εαυτό του τον κάνει να προκρίνει ανά πάσα στιγμή την οδύνη. Δε συμβιβάζεται με μια λογική οργάνωση της ζωής. Θέτει την ελευθερία υπεράνω της ευτυχίας. Η ελευθερία όμως δεν είναι η κατίσχυση της λογικής επί του ψυχικού στοιχείου· όχι, είναι μια ελευθερία στο έπακρο παράλογη, παρανοϊκή, που παρασύρει τον άνθρωπο εκτός των ορίων που του έχουν προσδιορισθεί. Αυτή η απεριόριστη ελευθερία τον βασανίζει, τον οδηγεί στην καταστροφή. Βασανιστήρια και καταστροφή· αυτά είναι που λατρεύει ο άνθρωπος. Οι ανακαλύψεις που κάνει ο Ντοστογιέφσκυ μέσα σ’ αυτό το “υπόγειο” της ανθρώπινης ύπαρξης προκαθορίζουν τη μοίρα του Ρασκόλνικωφ, του Σταυρόγκιν, του Ιβάν Καραμάζωφ…”

Έγκλημα και τιμωρία – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Ένας απελπισμένος νεαρός καταστρώνει το σχέδιο του τέλειου εγκλήματος, το φόνο μιας κατάπτυστης ενεχυροδανείστριας, μιας μισητής γριάς, την οποία κανείς δεν πρόκειται να πενθήσει.
Δεν είναι εξάλλου δίκαιο -σκέφτεται- ένας ευφυής άνθρωπος να διαπράξει ένα έγκλημα καταπατώντας τον ηθικό νόμο, ωφελώντας όμως έτσι, σε τελική ανάλυση, την ανθρωπότητα;
Έτσι ξεκινά ένα από τα αριστουργηματικότερα έργα που γράφτηκαν ποτέ και που συγχρόνως είναι μια μελέτη της ανθρώπινης ψυχολογίας: η μυστηριώδης ιστορία ενός τρομακτικού εγκλήματος και ένα καθηλωτικό αστυνομικό θρίλερ με θρησκευτικές, φιλοσοφικές και κοινωνικές διαστάσεις.
Ο Ρασκόλνικοβ, ένας εξαθλιωμένος από τη φτώχεια φοιτητής, που ζει σε μια σοφίτα στις φτωχογειτονιές της Αγίας Πετρούπολης, προχωράει στο παράλογο σχέδιό του μέσα σε μια κόλαση παραφροσύνης, τρόμου και μανίας καταδίωξης.
Το “Έγκλημα και Τιμωρία” ταξιδεύει τον αναγνώστη στα σκοτάδια του εγκληματικού και εξαθλιωμένου μυαλού, παρουσιάζοντας την ψυχή ενός ανθρώπου που διακατέχεται συγχρόνως από το καλό και το κακό, ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να ξεφύγει όμως από τη συνείδησή του.

Ο παίκτης – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Η δράση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στο Ρουλέτενμπουργκ, μια φανταστική πόλη στη Γερμανία. Ένας απόστρατος Ρώσος στρατηγός επισκέπτεται την πόλη με τα παιδιά και τη φιλενάδα του, μια κατά πολύ νεότερή του γυναίκα, με την οποία ετοιμάζεται να παντρευτεί. Μαζί τους είναι και ο νεαρός δάσκαλος Αλεξέι Ιβάνοβιτς, ο οποίος είναι ερωτευμένος με την Πολίνα, τη μεγαλύτερη κόρη του στρατηγού.
Βρισκόμενος στα πρόθυρα χρεοκοπίας, ο στρατηγός περιμένει να κληρονομήσει τη θεία του. Παράλληλα ο Αλεξέι, παρασυρμένος από τον τυραννικό και ανεκπλήρωτο έρωτα προς την Πολίνα, ξεκινά να παίζει στο καζίνο της πόλης προσφέροντας όλα τα κέρδη στην αγαπημένη του. Αυτό όμως δεν θα αποτελέσει παρά μονάχα την αρχή της σταδιακής του πτώσης.
Ο παίκτης είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ντοστογέφσκι κι ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Με απαράμιλλο τρόπο ο συγγραφέας σκιαγραφεί την κατάρρευση ενός ήρωα ο οποίος καταστρέφεται από δύο μεγάλα πάθη: τον έρωτα και τον τζόγο.

Ο ηλίθιος – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Στο κλασικό αυτό έργο, το έγκλημα θα σταθεί αφορμή να ξεθάψει ο Ντοστογιέφσκι ό,τι καλό και κακό, ό,τι ενάρετο και ανέντιμο, ό,τι μεγαλόθυμο και μικρόχαρο κρύβει το απέραντο βασίλειο του ψυχικού μας κόσμου, το οποίο φωτίζει άπλετα και επιτρέπει έτσι στον αναγνώστη να το περιηγηθεί από τη μια άκρη ως την άλλη, χωρίς να του είναι χρεία η παρουσία κάποιου οδηγού.
Και στον “Ηλίθιο”, όπως σε όλα τα έργα του μεγάλου συγγραφέα, η εσωτερική αρμονία είναι διάχυτη και σέρνει αβίαστα τον αναγνώστη στο χορό των ηθικών αξιών, ανώτερων ή κατώτερων, υποχρεώνοντας τον σε όλη τη διάρκεια του έργου να βλέπει τον αντίποδα του ψεύτικου κοινωνικού του εγώ και να βρίσκεται συνεχώς μέσα στο κύκλωμα της αυτοκριτικής και του αυτοέλεγχου.

Ο αιώνιος σύζυγος – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Στον “Αιώνιο σύζυγο”, υπάρχει μια ψυχολογική διάσταση, που για πρώτη φορά εμφανίζεται στην παγκόσμια λογοτεχνία: πριν ο Ντοστογιέφσκι περιγράψει τον χαρακτήρα του Πάβλοβιτς, υπήρχε μια θέση κενή, στην πινακοθήκη των ψυχολογικών τύπων. Κι αυτό, γιατί η γαλλική λογοτεχνία, περιόρισε τους απατημένους συζύγους στη διάσταση της τραγωδίας και της φάρσας. Όλα τα συζυγικά ατυχήματα, τα παρουσίαζε σαν κωμικά ή συγκινητικά ερωτικά επεισόδια. Αγνοούσε τον τύπο εκείνον, που στον “Αιώνιο σύζυγο” ενσαρκώνεται από τον Πάβλοβιτς, και χαρακτηρίζεται από ένα είδος έμφυτης παρόρμησης, όπου τον ωθεί σε μια μόνιμη παραίτηση, η πιο συνηθισμένη μορφή της οποίας είναι, η τυφλή αφοσίωση. Πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων εντυπωσιάστηκαν από τον “Αιώνιο σύζυγο”. Ανάμεσά τους, ο Χένρι Μίλερ και ο Αντρέ Ζιντ: “…πρόκειται για το έργο του Ντοστογιέφσκι, που πιο πολύ προτιμώ, απ όλα τα άλλα”, θα γράψει ο Χένρι Μίλερ. Ενώ ο Αντρέ Ζιντ αφιερώνει σ’ αυτό το έργο μια ολόκληρη διάλεξη στο αμφιθέατρο όπου δίδασκε λογοτεχνία.

Δαιμονισμένοι – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Σ’ αυτό το έργο ο Ντοστογιέβσκη μας περιγράφει, ή -για να κυριολεκτούμε- ζει, με το γνώριμο πυρετικό τρόπο του, την ίδια την αεικίνητη και ταραγμένη ζωή του, ζει τις ιδέες και αντιλήψεις του για τον Θεό και τον κόσμο, για την κοινωνία και τους λαούς, για την επικρατούσα τάξη πραγμάτων και την επανάσταση. Δεν είναι το βιβλίο ενός ανθρώπου, δεν είναι το βιβλίο ενός Λαού και μιας Εποχής- είναι το Ημερολόγιο της Ψυχής του Κόσμου. Ποτέ και σε κανένα έργο λογοτεχνικό, κοινωνιολογικό, φιλοσοφικό δεν παρουσιάστηκε ακέραιη η Ανθρωπότητα, έτσι και τόσο γυμνή αντίκρυ στη φύση, στον Θεό, στον εαυτό της.

Ο έφηβος – Fedor Michajlovic Dostojevskij

“Ο Έφηβος” (1875) είναι μια από τις μεγαλειώδεις δημιουργίες του διάσημου Ρώσου μυθιστοριογράφου. Είναι οι εκμυστηρεύσεις ενός νόθου γιου, του Αρκάντι Ντολγκορούκι, που περιγράφει τις περιπέτειες που έζησε στην Αγία Πετρούπολη, προσπαθώντας να κερδίσει τη στοργή του πατέρα του Βιερσίλοφ. Ο Βιερσίλοφ είναι διχασμένη προσωπικότητα και στο πρόσωπο του ο Ντοστογέφσκι εκφράζει προσφιλείς του πεποιθήσεις, όπως ότι ο Ρώσος είναι ο μοναδικός οικουμενικός άνθρωπος, ενώ ο Ευρωπαίος διανοούμενος βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής εξαιτίας του υλισμού του και της άρνησης του Χριστού.
Ο ίδιος έλεγε γι’ αυτό το μυθιστόρημα: “Υπάρχουν τέσσερα μυθιστορήματα μέσα στον ‘Έφηβο'”.

Αδελφοί Καραμαζόφ – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Δαιμονικοί γιοι ενός δαιμονικού πατέρα οι αδελφοί Καραμαζόφ εκφράζουν στο σύνολό τους το πολύπτυχο της ανθρώπινης ψυχής καθώς καθένας απ αυτούς εκπροσωπεί και μια απ τις δυνάμεις ή τις ροπές που την ορίζουν. Έτσι ο σκευωρός Ιβάν είναι η ψυχρή και χωρίς ίχνος συναισθήματος λογική, ο φιλήδονος Δημήτρης το χωρίς φραγμούς πάθος, ο θρησκόληπτος Αλιόσα η χωρίς περίσκεψη παράδοση στην πιο απόλυτη μεταφυσική και ο τρομακτικός νόθος Σμιερντιακόφ όλες οι σκοτεινές και φρικαλέες ορέξεις που κουβαλάμε όλοι μας στο υποσυνείδητό μας.
Κάτω απ αυτές τις συνθήκες ο φόνος του πατέρα Καραμαζόφ παίρνει διαστάσεις τελετουργικής πια εκτέλεσης κι αν τυπικά φονιάς είναι μόνο ο Δημήτρης το μαχαίρι, με το οποίο αυτός χτύπησε, είχε ακονιστεί από όλους τους.
Γι’ αυτό, ο βρόχος της κρεμάλας, που τον υποδέχεται, θα πνίξει μαζί μ αυτόν κι όλους τους υπόλοιπους.

Η γυναίκα ενός άλλου και ο άντρας κάτω απ’ το κρεβάτι – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Ασυνήθιστο συμβάν
Το διήγημα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι “Η γυναίκα ενός άλλου και ο άντρας κάτω από το κρεβάτι” ανήκει στον κύκλο διηγημάτων με τίτλο: “Από τις σημειώσεις του αγνώστου” και το χαρακτηρίζει η καθαρή σφραγίδα του στυλ Βοντεβίλ.
Τα τυπικά χαρακτηριστικά του Βοντεβίλ εκφράζονται στην κωμική εικόνα του προσβεβλημένου ζηλιάρη συζύγου, η ζήλεια του οποίου, σαν ελατήριο κινεί όλες τις πράξεις του.
Βρίσκονται επίσης και στη σκηνή που αυτός ο σύζυγος στρέφεται προς τον εραστή της γυναίκας
του, ζητώντας βοήθεια από αυτόν.
Τα χαρακτηριστικά αυτά γίνονται εμφανή στην κωμικοτραγική εξέλιξη της αλλοπρόσαλλης κατάστασης που λαμβάνει χώρα όταν, εξ απροόπτου ο προσβεβλημένος σύζυγος βρίσκεται κάτω από το κρεβάτι, αφού έχει μπει σε λάθος διαμέρισμα…

Λευκές νύχτες – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Ένα αισθηματικό ειδύλλιο από το ημερολόγιο ενός ονειροπόλου
Κατά τη διάρκεια μιας λευκής νύχτας, δηλαδή μιας καλοκαιρινής νύχτας του Βορρά, όπου το σούρουπο συνεχίζεται μέχρι το πρωί, χωρίς να πέφτει ποτέ το σκοτάδι, περιπλανώμενος σε κάποια από τις προκυμαίες της Αγίας Πετρούπολης ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μας, ένας ονειροπόλος κάτοικος της μεγάλης πόλης, συναντά τυχαία μια νεαρή γοητευτική γυναίκα, την Νάστινκα, και γρήγορα αναπτύσσεται μεταξύ τους ένα αρκετά παράξενο αισθηματικό ειδύλλιο. Μέσα από την αριστοτεχνικά παιγνιώδη και ανάλαφρη αφήγηση του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι ξετυλίγεται μπροστά μας όλη η πρότερη ζωή των δύο πρωταγωνιστών της ιστορίας μας, και το σπουδαιότερο διαγράφεται η ψυχοσύνθεσή τους. Έτσι, η συμπεριφορά και οι εξομολογήσεις της Νάστινκα αποκαλύπτουν την ύπαρξη αυτού, που στην τέχνη αποκαλείται αιώνιο θηλυκό, ενώ ο χαρακτήρας και οι εκμυστηρεύσεις του ονειροπόλου πρωταγωνιστή αποκαλύπτουν έναν άνδρα που ζει μέσα από τις φαντασιώσεις του, την πλήξη και τη μοναξιά, αρνούμενος να λάβει μέρος στο παιχνίδι της ζωής.

Μια αδύναμη καρδιά – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Η νουβέλα “Μια αδύναμη καρδιά” ανήκει στον λεγόμενο κύκλο των “Διηγημάτων της (Αγίας) Πετρούπολης”, μιας σειράς από “μικρά” έργα (διηγήματα και νουβέλες) με βασικό θέμα την καθημερινή ζωή των καθημερινών ανθρώπων της -τότε- πρωτεύουσας της Ρωσίας. Γράφτηκε από τον Φ. Μ. Ντοστογέφσκι το 1848, όταν ο συγγραφέας ήταν μόλις 27 ετών. Βασικό θέμα της νουβέλας είναι η σχέση εξάρτησης του υφιστάμενου από το προϊστάμενο, του “αδύναμου ανθρώπου” από τον “ισχυρό”. Ουσιαστικά δεν μιλάμε, δηλαδή, για μια “αδύναμη καρδιά”, αλλά για την καρδιά του “αδύναμου ανθρώπου”, ο οποίος επιδεικνύει μια σχέση δουλικής αφοσίωσης προς το αφεντικό του, που θεωρεί “ευεργέτη” του και βασική πηγή της δικής του ευτυχίας. Ωστόσο, ακριβώς αυτή την ευτυχία είναι που δεν μπορεί να χαρεί ο “αδύναμος άνθρωπος”, αφού θεωρεί τον εαυτό του “ανάξιο” για κάτι τέτοιο και βασανίζεται από σκέψεις, που τελικά τον οδηγούν στην τρέλα και την αυτοκαταστροφή. Αφορμή για τη συγγραφή της νουβέλας ήταν μια σειρά από πραγματικά γεγονότα, τα οποία είχαν και την άμεση προσωπική εμπλοκή του συγγραφέα. Ο Βάσια Σουμκόβ, βασικός ήρωας του έργου, είναι ένας χαρακτήρας παρμένος από τη βιογραφία του Ρώσου συγγραφέα Γιάκοβ Πετρόβιτς Μπουτκόβ, που ήταν καλός φίλος του Ντοστογέφσκι και εργαζόταν μαζί του στις εκδόσεις του Α. Α. Κραγέβσκι (του οποίου προσωποποίηση μέσα στη νουβέλα είναι ο μεγαλόσχημος ανώτατος κρατικός υπάλληλος Γιουλιάν Μαστακόβιτς). Φυσικά δεν περνάει απαρατήρητη ούτε η φωνητική ομοιότητα των δύο επιθέτων, Μπουτκόβ και Σουμκόβ… Τέλος, ο Αρκάντι Πετρόβιτς Νεφεντέβιτς θα λέγαμε πως είναι ο χαρακτήρας που αντιπροσωπεύει τον ίδιο το συγγραφέα και, κατά κάποιον τρόπο, αποτελεί τη “φωνή της λογικής” μέσα στο έργο.

Ένας τίμιος κλέφτης – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Το διήγημα “Ένας τίμιος κλέφτης” γράφτηκε από τον Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι το 1848 και ανήκει στον κύκλο διηγημάτων με τίτλο “Από τις σημειώσεις του αγνώστου”. Ο τίμιος κλέφτης ξεχωρίζει από τα
άλλα διηγήματα του κύκλου με ενεργετικό ρόλο του διηγητή, ο οποίος δεν είναι απλός μάρτυρας, αλλά συμμετέχει στα γεγονότα, που εξελίσσονται στο διήγημα, και από αυτόν εξαρτάται η μοίρα του ήρωα της ιστορίας.
Το βασικό θέμα του διηγήματος είναι η μετάνοια για την αμαρτία -παραδοχή της υπεξαίρεσης, που διέπραξε ένας μεθύστακας, ασήμαντος ανθρωπάκος, που το μοναδικό του μέλημα ήταν η εξασφάλιση της καθημερινής δόσης του πιοτού με οποιονδήποτε τρόπο.
Ο αφηγητής, Αστάφι Ιβάνοβιτς, ελπίζει για την αναμόρφωση του χαμένου ανθρωπάκου, Γιεμελιάν και προσπαθεί να τον βάλει στο σωστό δρόμο.
Αλλά οι προσδοκίες αυτές δεν εκπληρώνονται. Γιεμελιάν μη θέλοντας και μη μπορώντας να αλλάξει τον τρόπο της ζωής του, στο τέλος φτάνει σε άθλια κατάσταση.

Ένας μικρός ήρωας – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Τέσσερα διηγήματα του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα παρουσιάζονται στον παρόντα τόμο: “Ένας μικρός ήρωας”, “Το όνειρο ενός γελοίου”, “Το παιδί στη γιορτή πλάι στον Χριστό”, “Ο χωρικός Μαρέι”.
Η ενηλικίωση μέσα από την απώλεια της παιδικής αθωότητας, ο ονειροπόλος που, αποκομμένος από την πραγματικότητα, οραματίζεται μια ουτοπική κοινωνία, η απογοήτευση από τη σκληρότητα των ανθρώπων αλλά και η βαθιά πίστη στην ουσιαστική καλοσύνη τους, είναι τα χαρακτηριστικά θέματα που διατρέχουν τα διηγήματα αυτά της ώριμης εποχής του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και παρουσιάζονται εδώ σε νέα, σύγχρονη μετάφραση.

Μια αξιοθρήνητη ιστορία – Fedor Michajlovic Dostojevskij

…Λοιπόν… ας πούμε ότι μπαίνω. Θα τα χάσουνε όλοι, ο χορός θα σταματήσει, θα μείνουν άναυδοι, ξεροί. Ναι, αλλά γι’ αυτό ακριβώς θα ξεχωρίσω εγώ.
…Λοιπόν, φυσικά, θα μου προσφέρουν μια θέση πλάι στους πιο εκλεκτούς καλεσμένους τους, στους άμισθους κλητήρες, ας πούμε, ή στους συγγενείς, σ’ έναν απόστρατο λοχαγό της επιμελητείας, με κόκκινη μύτη – κάτι σαν κι εκείνους που περιγράφει ο Γκόγκολ. Ε, βέβαια, μου συστήνουν τη νύφη, τη συγχαίρω, δίνω θάρρος στους καλεσμένους, τους παρακαλώ να μη λαμβάνουν υπ’ όψιν την παρουσία μου, να συνεχίσουν το χορό τους, τη διασκέδασή τους. Λέω αστεία, γελάω -με μια λέξη- είμαι γοητευτικός, είμαι η προσωποποίηση της καλοσύνης. Πάντα είμαι γοητευτικός και αξιαγάπητος όταν είμαι ευχαριστημένος με τον εαυτό μου… Χμ! Είμαι όμως… είμαι λίγο… δηλαδή, όχι μεθυσμένος, πάντως καταλαβαίνεις… λίγο…

Ο κροκόδειλος – Fedor Michajlovic Dostojevskij

Ο τίμιος κλέφτης
Με τον “Κροκόδειλο” (1865), ένα από τα λιγότερο γνωστά έργα του, ο Ντοστογιέφσκι σατίριζε τη διαμάχη μεταξύ των διανοουμένων διαφόρων προοδευτικών ρευμάτων. Ωστόσο, δεν πρόκειται για ένα κείμενο που εξαντλείται στη σάτιρα του φιλοσόφου Πιοτρ Λαβρόβιτς Λαβρόφ ή του εκδότη Αντρέι Αλεξάντροβιτς Κραγιέφσκι· ξεκινώντας από ένα τελείως παράδοξο γεγονός (που αντιμετωπίζεται, ωστόσο, ως το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο), ο άριστος ψυχολόγος Ντοστογιέφσκι σκιαγραφεί τη διαμόρφωση των ανθρώπινων σχέσεων στην κοινωνία της Αγίας Πετρούπολης και περιγράφει συμπεριφορές και νοοτροπίες με τρόπο οξυδερκή, γλαφυρό και κυρίως αστείο, αποκαλύπτοντας έτσι στον αναγνώστη μιαν άγνωστη πλευρά του μεγάλου συγγραφέα, όπου επικρατεί η υπερβολή, η παραδοξολογία και το χιούμορ. Γι’ αυτόν το λόγο εκατόν σαράντα χρόνια αργότερα, όταν οι διαμάχες της πετρουπολίτικης διανόησης παρουσιάζουν ενδιαφέρον μόνο για τον ιστορικά, ο “Κροκόδειλος” εξακολουθεί να διαβάζεται -και μάλιστα πάρα πολύ ευχάριστα.
Γιώργος Τσακνιάς