Κώστας Βούλγαρης

Ο Κώστας Βούλγαρης γεννήθηκε στα Δολιανά Αρκαδίας το 1958.
Ως κριτικός λογοτεχνίας, συνεργάστηκε με τα περιοδικά “Ο Πολίτης” και “Πλανόδιον” καθώς και με την εφημερίδα “Τα Νέα”.
Επιμελείται τις σελίδες βιβλίου στο ένθετο “Αναγνώσεις” (“Κριτική βιβλίου, τεχνών και επιστημών”) της “Αυγής της Κυριακής”.
Στις εκδόσεις Γαβριηλίδης κυκλοφορούν τα βιβλία του: “Κ. Γ. Καρυωτάκης. Φύλλα πορείας” (δοκίμια, 1998), “Τέος Σαλαπασίδης. Μία παρουσίαση” (1999, στη σειρά “Εκ Νέου” την οποία και διευθύνει), “Από την ήττα στη σιωπή” (Δοκίμια, 2000), “Όψεις της σύγχρονης ποίησης. Δοκιμή πρώτη” (2003).
Εμφανίστηκε στην πεζογραφία με το βιβλίο “Στο όνειρο πάντα η Πελοπόννησο” (Γαβριηλίδης, 2001), το οποίο μαζί με “Τα άλογα της Αρκαδίας” (Πόλις, 2002) και το “Ο Καρτέσιος στην Τρίπολη” (Πόλις, 2003), ανήκουν στον ανοικτό αφηγηματικό κύκλο “Το εμφύλιο σώμα”.

Από την ήττα στη σιωπή
“Η αντιστασιακή ποίηση εκτείνεται στις δεκαετίες του ’40 και του ’50, περιλαμβάνει ποιήματα που εντάσσονται σε διαφορετικές τεχνοτροπίες, γράφεται από ποιητές προπολεμικούς και νεώτερους, ποιητές που ανήκουν σχεδόν σε όλο το πολιτικό φάσμα. Μα το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ποίησης γράφεται από αριστερούς, έχει άμεση σχέση με τις κάθε φορά πολιτικές επιλογές, κάποτε προσπαθεί να εκράσει και να “υλοποιήσει” την κομματική γραμμή, απογράφει τις διακυμάνσεις της πολιτικής συνείδησης, εγγράφει με ιδιαίτερους τρόπους τα γεγονότα της περιόδου, είναι η μήτρα από την οποία βγαίνει μια πλειάδα σημαντικών ποιητών. Ο Άγγελος Σικελιανός, η Ρίτα Μπούμη-Παπά, η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, ο Νίκος Καρβούνης, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Τάκης Σινόπουλος, ο Νίκος Καββαδίας, ο Φώτης Αγγουλές, ο Θανάσης Κωσταβάρας και πολλοί άλλοι, έγραψαν αντιστασιακά ποιήματα. Κάποια προορίζονταν για “άμεση χρήση” στη διάρκεια της Κατοχής, άλλα γράφονται μέχρι και το τέλος του εμφυλίου, προβάλλοντας και υπερασπιζόμενα το δίκιο της Αριστεράς (πάντα με αμυντικό τρόπο…), ενώ ένα σημαντικό μέρος της αντιστασιακής ποίησης γράφεται στα μετεμφυλιακά χρόνια…

Ο αντιστασιακός ποιητής συχνά συνομιλεί με τη Φύση, που τη νιώθει “δική του”, συμμέτοχο και μάρτυρα των σημαντικών γεγονότων που έζησε, που συνεχίζει να τα ζει, που τα ιστορεί. Η Φύση, άλλοτε συγχωνεύεται με την Ιστορία ή παίρνει τη θέση της, άλλοτε ταυτίζεται με το θείο, ενώ πολύ συχνά ωθείται στο ρόλο της μάνας. Γι αυτό και σε στιγμές που οι (τραυματισμένες) βεβαιότητες κλονίζονται συθέμελα, η προσφυγή στο δεκαπεντασύλλαβο προβάλλει ως η πιο προσιτή σανίδα σωτηρίας…”
(απόσπασμα από το κείμενο “Απ’ την αντίσταση στην ήττα”)

“Πότε αρχίζει η ποίηση της ήττας; Προβάλλει ως ιδιαίτερο μόρφωμα στις αρχές της δεκαετίας του ’60, με την ποίηση του Κωσταβάρα και του Πατρίκιου; Λίγο νωρίτερα με τον Άρη Αλεξάνδρου; Περιλαμβάνει ή και ιδρύεται από το “Κατά Σαδουκκαίων” (1958) του Μιχάλη Κατσαρού; Ανιχνεύεται ήδη στη δεκαετία του ’40, μέσα στο έργο του Αναγνωστάκη; Μήπως η πρώτη εκδήλωσή της διαπιστώνεται τη στιγμή της ιδιό-τροπης αποθέωσης της αντιστασιακής ποίησης, δηλαδή στο “Συμπέρασμα” του “Μπολιβάρ” (1943) του Νίκου Εγγονόπουλου; [“… Έτσι οι κάτοικοι εζήτησαν και, δια καταλλήλων ενεργειών, επέτυχαν την κατεδάφιση του μνημείου”]…”
(απόσπασμα από το κείμενο “Η ποίηση της ήττας”)

Όλα τα κείμενα που συγκροτούν τον μικρό αυτό τόμο είναι δημοσιευμένα στα “Ενθέματα” της “Κυριακάτικης Αυγής” και τα περιοδικά “Ο Πολίτης” και “Πλανόδιον”, μεταξύ 1998-1999.

Στο όνειρο πάντα η Πελοπόννησο
Όλοι θέλανε να δούνε το κεφάλι μας κρεμασμένο από τ’ αφτί. Πρώτα μας ρίχτηκαν στα καλύβια. Μετά μας ρίχτηκαν οι Κερπινιώτες, μετά οι Γλανιτσιώτες, μετά οι Βαλτετσινικιώτες. Είχαμε γίνει βάρος, κουβαλάγαμε μαζί μας τη συμφορά για τους δικούς μας και για τους αντιπάλους μας. Τώρα, το Μάρτη του 1949, όλοι μας αντιμετώπιζαν σα να ‘χαμε χολέρα. Όλο κυνηγητό και γιούχα. Έτσι λοιπόν θα πάμε ως την άκρη μικραίνοντας μικραίνοντας μικραίνοντας έτσι θα πάμε ως την άκρη της ζωής μας;

Τα άλογα της Αρκαδίας
Ζούμε εδώ στην Κάπελη, στο δάσος των βελανιδιών βρήκαμε καταφύγιο, όταν απ’ την Τεγέα φύγαμε διωγμένοι και τρέχοντας γλυτώσαμε απ’ τα σπαθιά, τα βέλη και τα ακόντια των άλλων. Του εμφυλίου τα δεινά μόνο εμείς έχουμε υποφέρει, ενώ οι οπαδοί του Πρόξενου όλη τη χώρα νέμονται, στα σπίτια μας μέσα κατοικούν, πήραν τα χωράφια μας και τα επικαρπούνται, αρμέγουν τα κοπάδια μας, τα άλογά μας καβαλάνε.
Περάσαμε χρόνους και καιρούς μέσα στη δυστυχία, ώσπου αυτοί οι ξένοι ήρθαν, ας είναι ευλογημένοι, και ευθύς μας βάλαν να δουλέψουμε. Ιπποφορβείο, είπαν, πως πρέπει εδώ να γίνει και έργα πολλά ξεκίνησαν. Υδραγωγεία θεόρατα φέραν νερό τρεχούμενο στους σταύλους, που είναι φτιαγμένοι με κορμούς καλά θηλυκωμένους, κρύο να μη διαπερνά ούτε και πόδι αλόγου. Στη στέγη βάλαμε καλάμια ψαθωτά και από πάνω φτέρη, για να κρατάει τη δροσιά και τη βροχή να διώχνει. Το κάθε άλογο έχει δωμάτιο δικό του, έχει το παχνί του σκαμμένο σε χοντρό κορμό, εκεί τρώει τη βρώμη, το σανό του, όχι να σκύβει να βρει το φαΐ στο χώμα που πατάει. Γύρω απ’ τους σταύλους φτιάξαμε ωραίες περιφράξεις με όρθια ξύλα, μυτερά, μπηγμένα μες στο χώμα, αγρίμια να μη μπαίνουνε ούτε και άνθρωπος κακός να πλησιάζει τα άλογα.

Ο Καρτέσιος στην Τρίπολη
Εκείνες τις μέρες ήρθαν απεσταλμένοι, απ’ τον Αλή Πασά και τους Μπέηδες της Αρβανιτιάς, να ζητήσουν βοήθεια και είπαν, να πάμε έως και δέκα χιλιάδες Μωραΐτες στη Ρούμελη, να πολεμήσουμε μαζί τον Χουρσίτ Πασά και τα στρατεύματά του Σουλτάνου. Τούρκοι και Αρβανίτες και Έλληνες θα είχαμε την ίδια σημαία, με σταυρό στη μια πλευρά και μισοφέγγαρο στην άλλη. Ο Κολοκοτρώνης υποσχέθηκε τη βοήθεια μόλις πάρει την Τριπολιτσιά και τους είπε κι αυτός τα δικά του.
-Να έρθουν στο Μωριά όλοι οι Μπέηδες της Αρβανιτιάς, όσοι δεν είναι αποκλεισμένοι στα Γιάννενα, να πάρουν μέρος στα πολιτικά πράγματα και να γίνουν κι αυτοί Γερουσιαστές της Πελοποννησιακής.
Ονομάζομαι Άννα Ντεγιάνοβα. Γεννήθηκα στη Σόφια πριν από σαράντα πέντε χρόνια. Σπούδασα Μεσαιωνική Φιλολογία. Ήρθα στην Ελλάδα πριν από τέσσερα χρόνια και δουλεύω σ’ ένα συνεργείο καθαρισμού, που αυτή την εποχή έχει αναλάβει τη συντήρηση των ιστορικών μνημείων του κέντρου της Αθήνας. Σήμερα, πρωί πρωί, αρχίσαμε να καθαρίζουμε τον μπρούντζινο ανδριάντα του Κολοκοτρώνη στην οδό Σταδίου. Το μεσημέρι είχαμε τελειώσει τη μαρμάρινη βάση του, το άλογο, το σπαθί, τα πόδια του στρατηγού και τους αναβολείς.

Η παρτίδα
Ένα παιχνίδι λογοτεχνίας και ιστορίας
Η παρτίδα την οποία θα παρακολουθήσετε εδώ, σε κάθε της λεπτομέρεια, αφορά την ανάγνωση ενός βιβλίου. Το βιβλίο αυτό είναι η “Ορθοκωστά” και το έχει γράψει ο Θανάσης Βαλτινός.
Η τσόχα έχει στρωθεί, τασάκια και τσιγάρα υπάρχουν αρκετά. Ο καφές βράζει. Τα κινητά κλειστά, οι παίκτες έχουν λάβει θέσεις. Αποσφραγίζεται η τράπουλα, ενώπιον όλων. Ο ένας ανακατεύει, ο δεύτερος κόβει. Είναι η σειρά μου. Ανοίγω την παρτίδα τραβώντας ένα χαρτί, δηλαδή τη σελίδα 321: “Έπαιξα μια πρέφα κύριε στρατοδίκη…”
Κώστας Βούλγαρης
“…παρ’ όλα αυτά πιστεύω ότι η “Ορθοκωστά” αποτελεί απαύγασμα μαστοριάς: ένα εξαιρετικά πλούσιο και γόνιμο πεδίο για να δοκιμάσει και εν δυνάμει να βελτιώσει τα εργαλεία της η κριτική, ιδιαίτερα δε η πανεπιστημιακή διδασκαλία. Τέλος, η “Ορθοκωστά” αποτελεί ένα μέτρο για να αντιληφθούν, οι περισσότεροι από τους λογοτέχνες μας, την απόσταση που τους χωρίζει από τη σύγχρονη γλώσσα της τέχνης τους, σύγχρονη εν τόπω και χρόνω. Εν ολίγοις, για να επανέλθω στην ανάγνωση της “Ορθοκωστάς” που θα επιχειρήσω στη συνέχεια, πιστεύω πως το βιβλίο σε υποχρεώνει να χρησιμοποιήσεις καινούργια εργαλεία, αν θελήσεις να το προσπελάσεις…”

Η περούκα της Σοφίας Νέρη
Σκέφτηκα να κάνω μια ιστορική αποτύπωση αυτής της πόλης, να φτιάξω ένα λεύκωμα. Έχω αρκετές παλιές φωτογραφίες -είναι η δουλειά μου άλλωστε-, μα όλοι μου είπανε πως δεν αρκούν, αφού είθισται να περιλαμβάνονται και κείμενα. Άρχισα να ψάχνω τις πηγές, να βρω τεκμήρια, περιγραφές συμβάντων εποχής, ημερολόγια και ιστορίες της νεότητος. Πήγα σε αρχειοτάξια και βιβλιοθήκες, μα ήτανε φτωχά σε αναμνήσεις.
Δεν πειράζει, θα αρκεστώ στις φωτογραφίες, κάθε καλλιτέχνης πρέπει να εμπιστεύεται το έργο του, και είμαι από τους καλύτερους στο είδος μου. Αδίκως ακούγονται για μένα κάτι μισόλογα, φήμες ότι δήθεν ανακατώνω υγρά εμφάνισης και φάρμακα αλλιώτικα, μέσα σε σκούρα μπουκάλια που μεταμορφώνονται σε κόκκινα αυγά όταν βρεθούν στις υπώρειες του Λυκαβηττού, ότι από κάθε ιδιωτική φωτογραφία κρατάω μυστικά ένα αντίγραφο που ποτέ δε μοιάζει μ’ αυτό που δίνω στον πελάτη, ότι προσθέτω αόρατους τρίτους σε γαμήλιες πόζες. Ψεύδονται ασυστόλως. Λόγια είναι όλα, λόγια, λόγια των ανταγωνιστών μου. Φωτοτυπείς και σκιτσογράφοι με επιβουλεύονται.
Λίγο το κακό. Για να κάνεις ένα λεύκωμα μιας πόλης, αρκεί να έχεις εικόνες, ζέοντα κατάλοιπα του χρόνου. Έτσι, η αφήγηση θα ανακαλέσει τις πυρακτωμένες εκχύσεις των γεγονότων στις μήτρες της μνήμης…

Η μέρα με τις δεκατέσσερις νύχτες
Ένα μυστηριώδες χειρόγραφο, από τη δεκαετία του ’20, μας αφηγείται το δράμα ενός νεαρού
άνδρα που βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού: Θα προσπαθήσει να ξαναβρεί τις χαμένες ψηφίδες της μνήμης του ή θα ξεκινήσει μια νέα ζωή; Θα παραμείνει στη μίζερη Ελλάδα της εποχής ή θα ανοίξει
τα φτερά του, αναζητώντας την τύχη του στην Ευρώπη; Η Λάγνα πριγκηπέσα, και άλλα τέσσερα λαϊκά μυθιστορήματα, που εκδόθηκαν στην Ιταλία και τη Γαλλία, είναι δικά του έργα; Γιατί χάνονται τα ίχνη του μετά το 1930;
Έρωτες, πόλεμοι, θάνατοι, όπιο, ακολασίες, αδιέξοδα, συνθέτουν ένα σκηνικό μυστηρίου και περιπέτειας, που μας ξαναγυρνά στις σελίδες της “Μαύρης Μάσκας” και του Πιτιγκρίλι, στα καταγώγια των Αθηνών και των Παρισίων, στην εποχή όπου οι πόλεις γέμιζαν από νεαρούς άνδρες που δεν είχαν να χάσουν τίποτα και αλώνιζαν την Ευρώπη απ’ άκρη σ’ άκρη, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη ή απλώς έναν θάνατο με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, εκτός από ανία και πλήξη.

Αερσίλοφος χώρα
Άνθη ποικίλα, της λόγου τέχνης, δεν φύονται εδώ. Ευφαντάστων περιπετειών διηγήσεις, ιδεών ανεξίτηλες περιπτύξεις, αλληγορικές και σοφές θεωρήσεις, αινίγματα ευφυή, ρήματα φλεγματώδη, τεκμήρια μαχητά, περιπλοκές ελικώδεις, ανατροπές ρηξικέλευθες, γνώμες αδιάρρηκτες, ιντερμεδίων εγκεντρισμοί, αντιθέσεων αιφνιδιασμοί, επωδών διχοστασίες, ως και κάλλος ευεπείας και ευφραδής περιγραφή και εκτάσεως πρόνοια, όλα τα προς απάτην τετεχνασμένα, εκ φύσεως αρτιτελή και διά πείσματος αρραγούς επί πολύ διαλάμψαντα, αποπαύουν.
Ο χαλκευτός ατέρμων κοχλίας, αρσενόπαις εργόπονος, άμα και θήλυ απείκασμα του ήδη-πάλι, εκβάλλεται εκ της ρυπαρής, τορνευμένης φωλεάς του, ύπισχνος, αναλωτός και κατάμεμπτος, και μαζί με άλλα, φτενά περιτρίμματα, βυθίζεται στον ωκεανό της σπλαχνικής συγκατάβασης.Του παφλασμού τελευτώντος, απροσδόκητος ζωογονία συμβαίνει, ουχί ως καθαρτήρια μετάλλαξη ή τυχάρπαστη σύμφυση, αλλά ως ποιήσεως θρόισμα, εκεί, στον μεσομφάλιο του χρόνου βυθό, όπου συσπάται και συστρέφεται, ως δημιουργίας υπόνοια, της ιστορίας η πολύκερος και ποικιλόβουλος μήτρα. Το γενέθλιον εκπορίζεται γεώδες, γήινο, γεηρό, ούτως ειπείν γηγενές, των εκείνης ανθρώπων εκάστης φωνής μόριο επιφθεγγόμενο, εις μορφήν έπους νέου, προδηλούμενο τούτο, κατά το ποιόν, ως ολόκαρπο, κατά την δομή ως αθέσφατο, κατά την φύση ως ταλάεργο, κατά το είδος ως εφελκυστό, αυγαζόμενο δε, ως μετάβλημα ολοσχερές.

Οι εστέτ
Περιλαμβάνονται κείμενα προσεγγίσεων για τους: Εμμ. Ροΐδη, Β. Σερζ, Κ. Καρυωτάκη, Β. Λεοντάρη, Τζ. Βέρτοφ, Κ. Εμμανουήλ, Ν. Καββαδία, Τ. Σινόπουλο, Γ. Πάνου, Μ. Λαμπρίδη, Ν. Αλευρά, Κ. Π. Καβάφη, Ηλ. Λάγιο, Μ. Ψελλό, Ν. Κάλας, Ν. Ζαχαριάδη, Τ. Πίντσον, υποδ. Μάρκος.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να βλέπει κανείς την τέχνη και τον κόσμο. Υπάρχουν αρκετοί τρόποι να ασκεί κανείς την τέχνη, καθώς και τη σχέση του με τον κόσμο. Οι ίδιες σκέψεις αν διαταχθούν διαφορετικά δεν σχηματίζουν ένα νέο είδος λόγου, όμως οι ίδιες λέξεις αν διαταχθούν διαφορετικά σχηματίζουν τελείως άλλες σκέψεις. Οι ίδιες πράξεις αν διαταχθούν διαφορετικά δεν σχηματίζουν μια τελείως άλλη ιστορία, όμως η ιστορία της ιστορίας, αν σχηματιστεί με άλλες λέξεις, διατάσσει διαφορετικά την τάξη του κόσμου. Οι εστέτ προτιμούν αυτόν τον τρόπο. Ο καθένας δημιουργεί και μια άλλη εκδοχή του, με διαρκείς προστριβές, σε συνεχή διαμάχη με την πραγματικότητα.

Το εμφύλιο σώμα
Πολυφωνική μεταμυθοπλασία
Μια λογοτεχνική αφηγηματική σύνθεση, ως ακολουθία ανόμοιων αλλά επάλληλων, ατελεύτητων κύκλων. Οι φωνές της ιστορίας, διαπερνώντας τα στεγανά, τα τείχη που υψώνονται ανάμεσα στην πραγματικότητα και την τέχνη, έρχονται να μιλήσουν οι ίδιες μέσα στο λογοτεχνικό κείμενο, η κάθε μία με τον δικό της ήχο, με τη δική της αγωνία, με τη δική της αλήθεια. Ο διάλογός τους ανασυνθέτει οριακές στιγμές, της ιστορίας, της γλώσσας, της λογοτεχνίας, απ’ την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Εκείνες τις στιγμές, όπου τα μόρια του χρόνου αραιώνονται και πυκνούνται ασυστόλως και ρευστός καταλήγει.

Αυθάδεια λαγνεύουσα
Ερωτικές ιστορίες και φαντασίες
Λευκή και ερυθριάζουσα, ξεχώριζε ανάμεσα σε τριάκοντα βασίλισσες και ογδοήκοντα παλλακίδες και νεάνιδες μύριες.
Οι οφθαλμοί της καστανόχροες περιστερές, επιπλέουσες επί υδάτων καθημένων επί γάλακτος, οι σιαγόνες της ως φιάλες αρώματος, φύουσες βότανα ευωδιάζοντα, τα χείλη της κρίνα, ρέοντα σμύρνα, οι χείρες της τορνευτές, τα ακροδάχτυλά της από λίθου σαπφείρου, οι κνήμες της στύλοι μαρμάρινοι, ο δε φάρυγγάς της γλυκασμό ανέπεμπε, όλος επιθυμίας πλήρης.
Οι ρυθμοί των μηρών της κύμα των ορμίσκων, ο ομφαλός της κρατήρας οπάλινος, άγκυρα της ελπίδος, η κοιλία της χρυσή θημωνιά σίτου, περιφραγμένη με ανεμώνες, η πλοκή των μαλλιών της αιχμαλωτίζει στέφανο και στέμμα.
Της σαρκός ανδριάντας, κάλλος θείας εικόνας, αυθάδεια λαγνεύουσα, θήραμα επαγγελίας, εμπρησμός ψυχής, ορμή φιλήδονη, παθών σκοτοδίνη, εμπάθεια λογισμού.

Πηγές: BIBLIONET, Γαβριηλίδης, Πόλις, Μεταίχμιο, Εκδόσεις Καστανιώτη, Εκδόσεις Κέδρος

Related posts:

Ελευθερία Κουντούρη Βούλα Μάστορη (1945-2016) Αγγελική Οικονόμου Τάσος Ψάρρης Γιώργος Σκαμπαρδώνης Βασίλης Κάργας Μαρία Δ. Βλάχου Γιάννης Μαυρογιαννάκης Μαριάνθη Τεντζεράκη Γιώργος Π. Κωνσταντινίδης