Νίκος Ψιλάκης

Κι οι θάλασσες σωπαίνουν – Νίκος Ψιλάκης

Στο επίκεντρο αυτής της ιστορίας βρίσκεται ένα από τα πιο σκοτεινά περιστατικά της ναζιστικής κατοχής: η βύθιση του πλοίου Τάναϊς, που μετέφερε, κλεισμένους στ’ αμπάρια του, Έλληνες ομήρους, Ιταλούς αντιφασίστες, και όλους τους Εβραίους της Κρήτης.

Ο αφηγητής επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο είκοσι χρόνια μετά και αναζητεί τα ίχνη του πατέρα του, που είχε χαθεί το 1944, και ως αιτία της εξαφάνισης αναφέρεται ο πνιγμός του στο ναυάγιο. Εκείνος αποφασίζει να συνεχίσει το ψάξιμο, σεβόμενος την υπόσχεση προς τη μητέρα του, που θεωρούσε τον άντρα της ακόμη ζωντανό. Μέρα με τη μέρα βρίσκεται αντιμέτωπος όχι μόνο με τα συμβάντα του πολέμου αλλά και με τις συνέπειές τους στις ζωές των ανθρώπων, τις κάθε λογής στοχοποιήσεις κοινωνιών και ατόμων. Οι παλιές πληγές ματώνουν με την πρώτη ψηλάφησή τους, το παρελθόν εξακολουθεί να καθορίζει το παρόν κι εκείνος – μετανάστης από την τρυφερή ηλικία του – ταλαντεύεται ανάμεσα σε δυο ταυτότητες και σε πολλές εκδοχές των ίδιων γεγονότων.

Ανασκαλεύει τις μνήμες των άλλων, συναντά εφηβικούς έρωτες, περπατά στα σιωπηλά μονοπάτια της ιστορίας και περιπλανιέται στα δρομάκια της Οβριακής, μιας γειτονιάς που άδειασε μέσα σε 45 λεπτά, και οι κάτοικοί της, νέοι, γέροι και 120 παιδιά, χάθηκαν μια καλοκαιρινή νύχτα ανάμεσα στην Κρήτη και τη Σαντορίνη.

Όσο αναδεύει τ’ αποκαΐδια, ξεπηδούν μικρές ιστορίες ανθρώπων. Κάποιας Εσθήρ που κρυβόταν στις ερημιές κι έγραφε ανεπίδοτα γράμματα, κάποιου Σαράντη που βρέθηκε να παλεύει ναυαγός με τα κύματα, κάποιας Ροδαμνής που την κούρεψαν και την πόμπεψαν μετά την απελευθέρωση, κάποιου μουγγού που βρέθηκε μόνος σε ξένο τόπο, κάποιου Έντζο που σκόπευε να προσφέρει δώρο στη Σιλβάνα του ένα ζευγάρι ξυλοπάπουτσα.

Ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα που μέσα στις σελίδες του η μυθοπλασία βαδίζει πλάι στην ιστορία, τα πραγματικά πρόσωπα διαλέγονται με τα επινοημένα προκειμένου να αναδειχθούν οι μεγάλες αλήθειες που απλώνονται πέρα από τον χρόνο. Έτσι γιατί ένα ιστορικό μυθιστόρημα δεν μπορεί και δεν πρέπει να συνομιλεί μόνο με τον χρόνο της ιστορίας.

Μυθιστόρημα, Καρμάνωρ, 2018, 516 σελ.

Πολυφίλητη – Νίκος Ψιλάκης

Μια νέα γυναίκα μ’ ένα νόθο βρέφος στην αγκαλιά περπατά για ώρες πολλές σε άγνωστα μονοπάτια και τελικά προλαβαίνει να κλειστεί στην πόλη, λίγο πριν αρχίσει η μεγαλύτερη πολιορκία της ιστορίας. Το επόμενο βράδυ το αφήνει έκθετο στα σκαλιά του Αγίου Σαλβαδόρου, ενός από τα μεγαλύτερα μοναστήρια της πόλης, και κλείνεται στη μοναξιά της προσπαθώντας να επιβιώσει σ’ έναν κόσμο που δεν τη χωρούσε. Κοιμάται σε χαλάσματα και σε ξενώνες, γίνεται τροφός ενός ορφανού κοριτσιού και τελικά καταλήγει σε μιαν ακρινή γειτονιά του Κάστρου, όπου ζει όλα τα χρόνια της πολιορκίας. Ο μεγάλος της έρωτας, χαμένος στις άδηλες διαδρομές των συναισθημάτων, επανέρχεται σε κάθε στιγμή, άλλοτε ως μνήμη και άλλοτε ως ελπίδα. Σ’ αυτή τη μικρή γειτονιά του Κάστρου, ανάμεσα σε ανθρώπους που μαθαίνουν να ζουν με τον πόλεμο μέχρι να παραδοθούνε στον ζόφο, ζει για είκοσι δύο ολόκληρα χρόνια. Δυο σημαντικές παρουσίες σημαδεύουν τη ζωή της: ένας χρυσικός, που επιμένει να διακηρύσσει πως οι πιο στεγανές φυλακές του κόσμου χτίζονται με φόβο, κι ένας γραμματικός, που τον γνώριζε από τα παιδικά της χρόνια.

Έρωτες που αναζωπυρώνονται, πάθη που επανέρχονται, κοινωνικές συμβάσεις που διατηρούνται ακόμη και μέσα σε σκληρές συνθήκες πολέμου. Και, βέβαια, παιδιά. Που γεννιούνται, μεγαλώνουν, φτάνουν στα 23 τους χρόνια, χωρίς να έχουν βγει από τα τείχη, χωρίς να έχουν δει ποτέ βουνά, κάμπους, έχοντας καταγράψει στη μνήμη τους μόνο καμπάνες συναγερμού και κρότους από μπομπάρδες.

Η καθημερινότητα σε μια πολιορκημένη πόλη, οι αγωνίες μιας κοινωνίας, οι κοινωνικές ανισότητες, οι φόβοι αποτελούν τα βασικά δομικά υλικά ενός συγγραφέα που “χτίζει” την αφήγησή του αντλώντας έμπνευση από τα ντοκουμέντα της ιστορίας. Τα βασικά πρόσωπα, οι πρωταγωνιστές της αφήγησης, είναι φανταστικά. Δρουν, όμως, και κινούνται σ’ ένα πραγματικό περιβάλλον, συναντούν τους αληθινούς πρωταγωνιστές της εποχής, βιώνουν τον πόλεμο, γίνονται οι σιωπηλοί μάρτυρες γεγονότων που σημάδεψαν την ευρωπαϊκή ιστορία του 17ου αιώνα.

Η ιστορία μας εκτυλίσσεται στον Χάνδακα, πρωτεύουσα του ενετικού “Βασιλείου της Κρήτης”, την πόλη που γνώρισε τη μεγαλύτερη πολιορκία της ιστορίας. Ήταν άνοιξη του 1647 όταν έφτασαν έξω από τα τείχη της τα οθωμανικά στρατεύματα, τα οποία είχαν ήδη καταλάβει δυο πόλεις κι ολόκληρη σχεδόν την ενδοχώρα. Ο ασφυκτικός κλοιός της έμελλε να κρατήσει σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1669.

Μυθιστόρημα, Καρμάνωρ, 2015, 480 σελ.

Δυο φεγγάρια δρόμο – Νίκος Ψιλάκης

Κρήτη 1950. Σ’ ένα χωριό που θα μπορούσε να βρίσκεται οπουδήποτε στη διχασμένη Ελλάδα. Το απόσπασμα της Χωροφυλακής χτυπά επίμονα την πόρτα ενός σκληροτράχηλου παλιού πολεμιστή. Δεν ζητά κάποιον άντρα. Το αδύναμο κορίτσι της φαμίλιας γυρεύει. Μια ηρωίδα πορεύεται προς τη μοίρα της κουβαλώντας δυο ακαταμάχητα στίγματα. Το ένα είναι κοινωνικό. Το άλλο πολιτικό. Στον αντίποδα ένας νέος άντρας, εγκλωβισμένος στο σύστημα εξουσίας που του κρύβει ακόμη και την αλληλογραφία για να τον προστατεύσει. Δυο αντίθετα στρατόπεδα ορίζουν το σκηνικό. Κι ένας έρωτας προσπαθεί να γκρεμίσει τα τείχη· άλλοτε χάνεται σαν τα ξεστρατισμένα φεγγάρια του παραμυθιού και άλλοτε έρχεται, σα λυτρωτική δύναμη, να αντιπαρατεθεί στα κοινωνικά στερεότυπα.
Κάποτε αρκεί ένα κουτάκι με ασήμαντα παιδικά ενθυμήματα για να αποκαλύψει μυστικά κρυμμένα για χρόνια στα σεντούκια και να γίνει στημόνι πάνω στο οποίο υφαίνεται μια ολόκληρη ιστορία. Και μια εποχή. Με τους έρωτες, τους ηρωισμούς, τις προδοσίες, τα πολιτικά πάθη της.

Οι ήρωες που πλαισιώνουν τους πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι ορεσίβιοι χωρικοί, αλλά και πολιτικοί πάτρωνες. Διαφορετικοί χαρακτήρες, επηρεασμένοι από τις συλλογικές νοοτροπίες, αναδεικνύουν αξίες και απαξίες μέσα από τις καθημερινές συμπεριφορές τους. Άλλοι προσπαθούν να συντηρήσουν τη μνήμη κι άλλοι να τη διαγράψουν. Η ψυχολογία του ήρωα, που κρατά ακόμη από τον αιώνα των επαναστάσεων, γίνεται κραυγή αντίστασης και σάλπισμα για μικρές ή μεγάλες ανατροπές. Μικρές ή μεγάλες εξεγέρσεις.

Η ιστορία ενός έρωτα ή μήπως η βιογραφία μιας εποχής; Οι πολλαπλές εσωτερικές συγκρούσεις μιας κοινωνίας ή μήπως η αντιπαράθεση της κεντρικής εξουσίας με τις τοπικές;

Σ’ αυτό το βιβλίο η μυθοπλασία συναντά την ιστορία για να πορευτεί ως το τέλος μαζί της, να καταγράψει την ανθρώπινη περιπέτεια και να περιγράψει, μέσα από σοβαρά και ευτράπελα περιστατικά, τις κοινωνικές δομές, τους ανταγωνισμούς, τους κώδικες συμπεριφοράς, τις φοβίες, τις προκαταλήψεις. Και τα στίγματα. Παλιά και καινούργια!

Μυθιστόρημα, Καρμάνωρ, 2013, 448 σελ.

Βυζαντινές μνήμες της Κρήτης – Νίκος Ψιλάκης

Οδηγός για τα μοναστήρια και τις θρησκευτικές μνήμες του νησιού
Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι γνωστός για την πολυετή ενασχόλησή του με την ιστορία των μοναστηριών, των βυζαντινών και των ιερών χριστιανικών καθιδρυμάτων της Κρήτης. Καρπός της ερευνητικής του εργασίας είναι το μεγάλο δίτομο έργο “Μοναστηριά και ερμητήρια της Κρήτης” που κυκλοφορεί στα ελληνικά υπό την αιγίδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, καθώς και άλλα μικρότερα συγγράμματα. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι ένας εύχρηστος και χρήσιμος οδηγός που βοηθά τον επισκέπτη να γνωρίσει μερικές από τις άγνωστες εκφράσεις του κρητικού πολιτισμού και της ιστορίας. Ο συγγραφέας παρουσιάζει αναλυτικά τα κυριότερα βυζαντινά μνημεία της Κρήτης προτείνοντας διαδρομές και κατατοπίζοντας τον επισκέπτη για το τι πρέπει να προσέξει ιδιαιτέρως σε καθένα από αυτά. Περιλαμβάνονται 100 μοναστήρια, λειτουργούντα και έρημα, και πολλές δεκάδες τοιχογραφημέων ναών. Για κάθε μνημείο που παρουσιάζεται υπάρχουν ειδικές αναφορές στην ιστορία, την αρχιτεκτονική του, την τέχνη και την τοπογραφία της περιοχής.

Βυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια της Κρήτης – Νίκος Ψιλάκης

Ένας πλήρης οδηγός για τους άγνωστους ιερούς τόπους της Κρήτης
Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου έχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών για τη δίτομη έκδοση “Μοναστήρια και Ερημητήρια της Κρήτης” που καλύπτει την ιστορία 360 παλαιών και νεώτερων μοναστηριών του νησιού. Σ’ αυτό το βιβλίο συνοψίζει τα κυριότερα στοιχεία και προσφέρει στον αναγνώστη έναν εύχρηστο εκλαϊκευτικό τόμο, με 309 έγχρωμες φωτογραφίες άριστης ποιότητας, που καλύπτουν όλο το φάσμα του μνημειακού πλούτου και του χριστιανικού πολιτισμού της Κρήτης.

The Gods of Ancient Crete – Νίκος Ψιλάκης

Mythology for Children and Adults
– The Minoan god of vegetation.
– Zeus. From a Cretan cave, master of the world.
– Dionysus-Zagreus: The god who died and then was resurrected.
– Apollo-Hyacinth us: The handsome god who became a flower.
– The other gods.

Minos the King of Crete – Νίκος Ψιλάκης

Mythology for Children and Adults
– The bull-god abducts Europa.
– Minos’ reign.
– The birth of the Minotaur.
– Daedalus and Icarus, the first flight of mankind.
– Idomeneus sacrifices his child!

Οίνοψ πόντος – Νίκος Ψιλάκης

Φωτοποιητικός περίπλους
Γνωρίζω και εκτιμώ εξαιρετικά την πολύτιμη συμβολή του κ. Νίκου Ψυλάκη στη μελέτη και έρευνα του παραδοσιακού μας (του λαϊκού κατεξοχήν) πολιτισμού.
Αλλά τώρα μένω εντυπωσιασμένος και από το παρόν πολύπτυχο ποιητικό έργο του· έργο ενός doctus poeta, που όμως διασώζει στο ακέραιο την ευαισθησία του, η οποία μάλιστα ακριβώς με την παιδεία και τη γνώση αποκτά και σπουδαίο βάρος και στοχαστική συγκίνηση.
Ο ποιητής στην πρώτη και εκτενέστερη ενότητα παρακολουθείται να αποκαθιστά ψυχική επαφή με μια πανάρχαια πήλινη πινακίδα. Η πινακίδα έχει επάνω της χαραγμένη μια φωνή (λέξεις).
Συγκινημένος αναγνωρίζει πως είναι και δική του· σαν να επιστρέφει από τα βάθη του χρόνου ο ήχος της δικής του φωνής:
Επιστρέφω για να συναντήσω τη φωνή μου,/
σε μιαν ακίδα κρέμεται από τότε,/
λένε πως είναι γραφέας των ανακτόρων και πως κάθεται,/
σε μια πέτρα στην ασβεστωμένη πλαγιά του απομεσήμερου…
(από τον πρόλογο του Μ.Γ. Μερακλή)

Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη – Νίκος Ψιλάκης

Έθιμα στον κύκλο του χρόνου
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια συστηματική καταγραφή των λαϊκών τελετουργιών, των δοξασιολογιών και των εθιμικών πρακτικών της Κρήτης. Ως λαϊκές τελετουργίες ο συγγραφέας εννοεί τις εθιμικές πράξεις που συνδέονται με τη λαϊκή λατρεία και εκφράζονται με ποικίλες εκδηλώσεις και συμβολισμούς στον κύκλο του χρόνου. Πρόκειται για μια ποιητική και επιστημονική προσέγγιση του λαϊκού πολιτισμού και της λαϊκής ψυχής, τεκμηριωμένη με πολυεπίπεδη έρευνα και εντυπωσιακό φωτογραφικό υλικό, λήψεις κυρίως του ίδιου του συγγραφέα από επιτόπιες έρευνες που άρχισαν από τα εφηβικά και τα πρώτα νεανικά του χρόνια, από τη δεκαετία του 1970.
Μέσα από τις λαϊκές τελετουργίες επιβίωσαν πανάρχαιες αντιλήψεις, πανάρχαιες εθιμικές πρακτικές, αυτούσιες ή προσαρμοσμένες στις θρησκευτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της κάθε εποχής.
Σήμερα, που τα λαϊκά τελετουργικά έθιμα της Κρήτης, όπως και πολλών άλλων περιοχών, βρίσκονται σε υποχώρηση, το βιβλίο αυτό αποτελεί πολύτιμο απόκτημα και μαρτυρία ζωής. Δεν είναι μόνον οι περιγραφές, στην πλειοψηφία τους αποτέλεσμα επιτόπιων ερευνητικών προσπαθειών, αλλά και η διεισδυτική ματιά του συγγραφέα, που αναζητά τις καταβολές, τις ρίζες, τις λατρευτικές προεκτάσεις και το κοινωνικό περιεχόμενο της λαϊκής λατρείας, όπως εκδηλώνεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη. Το βιβλίο, όμως, αποκτά γενικότερο ενδιαφέρον για το σύνολο του ελληνικού πολιτισμού, αφού προσφέρει υλικό για την πληρέστερη προσέγγιση ανάλογων ή παράλληλων εθιμικών πρακτικών του ελληνικού και του ευρύτερου μεσογειακού χώρου.