Πολυγραφότατος Φαναριώτης λόγιος, από τα μεγάλα πνεύματα της πνευματικής Ελλάδας του περασμένου αιώνα κι ένα πολύτιμο κεφάλαιο γιά τον τόπο, που βοήθησε στην εκπολιτιστική άνοδο του νεοσύστατου Ελληνικού κρατιδίου.
Γεννήθηκε στην Πόλη το 1809, γιός του Ιάκωβου Ραγκαβή-Ρίζου. Η οικογένειά του ήταν μιά από τις πιό ακουστές φαναριώτικες. Οχτώ ετών πήγε στο Βουκουρέστι καί αργότερα στην Οδησσό. Σε ηλικία 16 ετών πήγε στο Μόναχο καί σπούδασε στην εκεί στρατιωτική σχολή.
Το 1830 κατέβηκε στην ελευθερωμένη Ελλάδα καί υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός του πυροβολικού. Γρήγορα όμως παραιτήθηκε από το στρατό καί με το σημαντικό οπλισμό σε γνώσεις καί ικανότητες, πρόσφερε πλήθος υπηρεσίες στο κράτος.
Εγινε διαδοχικά τμηματάρχης εκπαιδεύσεως, εισηγητής του Συμβουλίου Επικρατείας, διευθυντής του Εθνικού τυπογραφείου, καθηγητής της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο, υπουργός των Εξωτερικών της Ελλάδας, πρεσβευτής σε μεγάλες πρωτεύουσες (Παρίσι, Βερολίνο, Ουάσιγκτον).Το 1849 σε συνεργασία με τον Ν.Δραγούμη και Κ.Παπαρρηγόπουλο εκδίδει το ημιλογοτεχνικό περιοδικό Πανδώρα. Το 1855 διεύθυνε τις ανασκαφές στο Ηραίο του Αργους.
Το 1887 παραιτήθηκε από τη δημόσια ζωή γιά να δοθεί απερίσπαστος στις μελέτες του. Η πνευματική προσφορά του καλύπτει πλήθος μεγάλο κύκλο ενδιαφερόντων: Αρχαιολογία, μελέτη, ποίηση, δράμα κλπ…
Εγραψε:
Συλλογή των ελληνικών αρχαιοτήτων, Λεξικόν της ελληνικής Αρχαιολογίας (2 τόμοι), Ελληνική Χρηστομάθεια (3 τόμοι), Ιστορία της αρχαίας καλλιτεχνίας, Απομνημονεύματα (4 τόμοι). Το δράμα: Οι Τριάκοντα τύραννοι, την κωμωδία: Του κουτρούλη ο γάμος, (που παίζεται ακόμα καί σήμερα), το μυθιστόρημα: Ο αυθέντης του Μορέως.
Τα Απομνημονεύματά του, σε 4 τόμους, αποτελούν πηγή πληροφοριών γιά την κοινωνική ζωή κατά τον περασμένο αιώνα. Τα Απαντά του το 1873, αποτελέστηκαν από είκοσι τόμους.
H ποίησή του θερμαίνεται από το πατριωτικό ιδανικό, καί μολονότι σε καθαρεύουσα, διατηρεί τον τόνο της υψηλής τέχνης. Ορισμένα ποιήματά του είναι σε γλώσσα απλουστευμένη, σχεδόν δημοτική όπως το περίφημο, Μαύρη είν’ η νύχτα στα βουνά.
Ηταν ο πρωτοπόρος του Ρομαντισμού στην Ελλάδα. Μάλιστα με την πιό ακραία του μορφή, το Βυρωνισμό. Προς το τέλος της ζωής του όμως θα αποκηρύξει τον ψυχρό και εξωπραγματικό ρομαντισμό και θα αναγνωρίσει τον Δροσίνη σαν ταλαντούχο ποιητή.
Ο Αλέξανδρος Ραγκαβής πέθανε στην Αθήνα στις 16 Ιανουαρίου του 1892.
Πεζά
Δήμος και Ελένη (1831)
Ο αυθέντης του Μορέως, μυθιστόρημα (1848)
Ο Συμβολαιογράφος (1850)
Διάφορα διηγήματα Α΄ (1855)
Διάφορα διηγήματα Β΄ (1857)
Διάφορα διηγήματα και ποιήματα Γ΄ (1859)
Διονύσου Πλους (1864)
Εκδρομή εις Πόρον (1880)
Ποίηση
Διάφορα ποιήματα Α΄ (1837)
Ο ελεύθερος κλέπτης πολεμών τους Οθωμανούς (1837)
Φροσύνη (1837)
Διάφορα ποιήματα Β΄ (1840)
Ο γοργός ιέραξ (1871)
Θεατρικά
Του Κουτρούλη ο γάμος (1845)
Οι Τριάκοντα (1866)
Ο Αγροικογιάννης (1886)
Κριτικές μελέτες, διδακτικά
Λεξικόν γαλλοελληνικόν (1835)
Μαθηματικά προβλήματα (1837)
Ελληνική χρηστομάθεια (1841)
Συλλογή των ελληνικών αρχαιοτήτων (1842)
Ιστορία της αρχαίας καλλιτεχνίας (1866)
Οι τριάκοντα τύραννοι (1866) Λυρικό δράμα
Περίληψις ιστορίας της νεοελληνικής φιλολογίας (1877)
Rangabe A.R. – Sanders Daniel. Geschichte der Neugriechische Literatur. Leipzig, 1882.
Μεταφράσεις
Μεταφράσεις ελληνικών δραμάτων (1860)
Σοφοκλέους Αντιγόνη (1896)
Πλουτάρχου, Βίοι παράλληλοι (1911)
Απομνημονεύματα
Απομνημονεύματα Α΄ (1894)
Απομνημονεύματα Β΄ (1895)
Απομνημονεύματα Γ΄
Απομνημονεύματα Δ΄ (1930)
Συλλογές
Διάφορα ποιήματα (1837)
Διάφορα διηγήματα και ποιήματα (1855 – 1859) Τρίτομο
Απαντα τα φιλολογικά (1873 – 1889) 19 τόμοι
Βιβλιογραφία
Α.Κουρτίδου, Το ελληνικόν διήγημα μέχρι της επαναστάσεως – 1921
Κ.Παλαμά, Τα πρώτα κριτικά
Κ.Βάρναλη, Αισθητικά – Κριτικά – 1958
Απ.Σαχίνη, Παλαιότεροι Πεζογράφοι – 1973
M.Vitti, Η ιδεολογική λειτουργία της ελληνικής ηθογραφίας – 1974
Απ.Σαχίνη, Το νεοελληνικό μυθιστόρημα – 1975
Πηγές: ΕΚΕΒΙ, Θ.Ροδάνθης
