Ελένη Γεωργίου

Η Ελλάδα και το Risorgimento στην εργοβιογραφία του Luigi Pirandello – Ελένη Γεωργίου

Αναζητώντας τη σύνδεση του πολυγραφότατου Luigi Pirandello με την Ελλάδα και με το ελληνικό πνεύμα, πριν ακόμη συσχετίσουμε τις κλασικές σπουδές του και διεισδύσουμε στο έργο του, βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι προφανές αλλά ταυτόχρονα μεγαλειώδες: Η γενέτειρα γη, το Porto Empedocle, η Κοιλάδα των Ναών με τα μνημεία δωρικού ρυθμού, συνδέουν τον Luigi Pirandello με την Ελλάδα.

Ο γιος του Χάους, ο θυμόσοφος γιος της διαλεκτικής, μέσα από τις αντιθετικές δυνάμεις που πιέζουν τον άνθρωπο στη καταβύθιση της ύπαρξης, μοιάζει να παρακινεί επαναστάτες και επαναστάσεις που επαναπροσδιορίζονται και επανατοποθετούνται στο χώρο και στο χρόνο με τον βερισμό της ψυχής. Επαναστάτες που δεν είναι άλλοι από τους εκκεντρικούς χαρακτήρες των έργων του, οι οποίοι εγκλωβισμένοι κάτω από το στενό, κοινωνικό, ιδεολογικό και ιστορικό πλαίσιο της εποχής τους, ξυπνούν σαν τον Εγκέλαδο της σικελικής γης για να ταράξουν τον κόσμο των ανθρώπων.

Ακόμα και ως προς το διπλό θεματικό πρίσμα υπό το οποίο εξετάζεται το πιραντελλικό έργο στην παρούσα μελέτη – της Ελλάδας, του ελληνισμού, του Risorgimento και των αποτελεσμάτων του – διαπιστώνεται η κριτική στάση του συγγραφέα. Εμποτισμένος με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, λόγω καταγωγής αλλά και κλασικών σπουδών, επανέρχεται στην αρχαιότητα για να καταδείξει τις αντιφάσεις του παλιού και του νέου κόσμου. Αντιστρέφει τις αναλογίες των έμψυχων και άψυχων ερειπίων της σύγχρονής του κοινωνίας, σε αντιπαραβολή με την αίγλη των ερειπίων κάποιας άλλης εποχής, που δεν καταφέρνει να την παραμορφώσει ούτε ο χρόνος ούτε η Ιστορία. Περιγράφει με δέος ξανά και ξανά, την ομορφιά ενός τόπου προικισμένου με τα μνημεία του πολιτισμού, βυθισμένου, στην κακουχία, την απελπισία, τη βία και την άγνοια του σύγχρονου ανθρώπου. Ακόμη και στα δοκίμιά του πασχίζει να αποκαλύψει την ουσία των πραγμάτων σπάζοντας την επιφάνεια της περηφάνιας της ιταλικής σκέψης και λογοτεχνίας, φτάνοντας στην καρδιά των εννοιών μέσα από τα παραδείγματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η αρχαία ελληνική τραγωδία εμπνέει τον συγγραφέα, όχι τόσο ως προς τη δομή – αν και υποστήριξε ότι το θεατρικό του έργο Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, το έχει σκεφτεί ως αρχαία τραγωδία, με τη συλλειτουργία Χορού και Προσώπων – όσο ως προς το περιεχόμενο, και την τραγική θέση του ανθρώπου στον κόσμο, που αποτυπώνεται με την αντίφαση της δισημίας, την οποία αναπτύσσει στο δοκίμιό του L’umorismo.

Tο Risorgimento, το πολιτικό και κοινωνικό κίνημα κατά το οποίο, μετά από πολυετείς αγώνες, συσσωματώθηκαν διαφορετικά κράτη της ιταλικής χερσονήσου στο ενιαίο κράτος της Ιταλίας στην διάρκεια του 19ου αιώνα, φορτίζει συνολικά το συγγραφικό έργο του Pirandello, αλλά τελικά και τη στάση του απέναντι στην πολιτική. Οι οικογενειακές αναμνήσεις, τα έντονα συναισθήματα, οι μνήμες από τις αφηγήσεις των γονιών του συγγραφέα, οι εντυπώσεις των αγωνιστών και των παιδιών τους από την post-risorgimentale εποχή, αποτελούν το υλικό με το οποίο δομεί ο συγγραφέας τα κείμενά του που σχετίζονται με τα αποτελέσματα του αγώνα. Σχετικά με τον αγώνα του Risorgimento, τα αιτήματα γύρω από αυτόν αλλά και τα αποτελέσματά του γράφει με την πένα της μνήμης, της νοσταλγίας, αλλά συχνά και της κριτικής και της απογοήτευσης.

Στο έργο του Pirandello ο γκαριμπαλντισμός χρωματίζεται με σκοτεινά χρώματα. Οι γκαριμπαλντίνοι ήρωές του είναι οι σκιές ενός αλλοτινού ένδοξου παρελθόντος που εισέρχονται ως φαντάσματα στη σύγχρονή τους εποχή, ως μάρτυρες ενός ξεφτισμένου ιδεώδους. Πρόκειται για εκείνη τη γενιά των επαναστατών, των αγωνιστών που διέψευσαν τις ελπίδες που δημιούργησαν με τον αγώνα τους, μειώνοντας την έννοια της επανάστασης. Τα οράματα και τα ιδανικά τους θρυμματίστηκαν στους βράχους μιας πραγματικότητας που σχηματίστηκε από την ανισότητα, τη βία, τη φτώχια, τη μετανάστευση, τον καταναγκασμό, την εκμετάλλευση, την απογοήτευση.

Θέατρο, Ερμηνεία και κριτική, Soap, 2018, 134 σελ.

Ο θάνατος, το υπερκόσμιο και το φασματικό στοιχείο στις τραγωδίες του κρητικού και του επτανησιακού θεάτρου “Ερωφίλη”, “Ροδολίνος”, “Ιφιγένεια εν Ληξουρίω”, “Θυέστης”, “Ζήνων” – Ελένη Γεωργίου

Υπάρχει ένα σημείο συνάντησης της τέχνης με την πίστη στο οποίο ορθώνεται η πεποίθηση για το υπερκόσμιο, το μεταφυσικό, το οποίο αντιτίθεται στη φυσικότητα του θανάτου. Κομβικό σημείο στο οποίο το σύμβολο παίρνει μορφή και η μορφή εξαϋλώνεται. Εκεί ανοίγουν οι πύλες της αβύσσου, των άλλων κόσμων, των παράλληλων μορφών ύπαρξης κι εκεί το μυστικό λαμβάνεται ως κοινωνία. Η τέχνη μπορεί να θεωρηθεί ως εμπειρία «μεταφυσική», αφού η ύλη της είναι η φαντασία και η πιθανολογία. Σε αυτόν το δρόμο συναντούμε τους δραματουργούς που διαμορφώνουν το σώμα σε άυλη οντότητα, σε μη ον, για να μιλήσουν για το ον. Ορθώνουν φασματικές και υπερκόσμιες οντότητες που έχουν τη δύναμη να ορίσουν, να περιορίσουν ή να απελευθερώσουν τους δραματικούς ήρωες με στόχο κυρίως να ορίσουν, να περιορίσουν ή να απελευθερώσουν το συναίσθημα του αναγνώστη – θεατή. Η εποχή που μας απασχολεί στην παρούσα μελέτη φέρει βαθιά χαραγμένα τα σημάδια κάθε εποχής: α) τις αναζητήσεις του μεσαίωνα, τις αποκαλύψεις και το διδακτισμό, β) τον επαναπροσδιορισμό της αρχαιότητας, μέσα από το πρίσμα της αναγέννησης και, ασφαλώς, γ) το μιμητισμό των συμβόλων του κλασικισμού με το ανανεωτικό σχήμα μιας καινούριας ερμηνείας της πίστης και της ηθικής. Και, ενώ, το δίκαιο στην αρχαιότητα αποκόπτεται από τη θρησκεία, στους νεότερους χρόνους υποβάλλεται από αυτή. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι σημαντικά για να κατανοήσουμε τόσο την εξέλιξη του δράματος και της λειτουργίας του, όσο και τα σχήματα που δημιουργούνται στο πεδίο που εξετάζουμε (ως προς το φασματικό, το υπερκόσμιο και το θάνατο). Ένα από τα πλέον ισχυρά σύμβολα του Μεσαίωνα υπήρξε ο θάνατος, καθώς κατά τη συγκεκριμένη περίοδο κυριαρχεί στις τέχνες, με επιμονή στην ανάδειξη του μακάβριου, εξυπηρετώντας ως προς το στόχο αποδοχής και κατανόησής του. Προσωποποιημένος με τα στοιχεία της φθοράς και της αποσύνθεσης χρησιμοποιήθηκε για να διαπαιδαγωγήσει τους πιστούς, θυμίζοντάς τους τι έπεται μετά το θάνατο και πόσο μάταιη είναι η συγκέντρωση υλικών αγαθών. Στα έργα του κρητικού και επτανησιακού θεάτρου απαντούν διαφορετικές μορφές θανάτου – κυριολεκτικού και μεταφορικού – που φωτίζουν πεποιθήσεις δύο εποχών και δύο πολιτισμών, αλλά και μας οδηγούν στη βαθύτερη προσέγγιση των χαρακτήρων. Η γραμμή που συνδέει το κρητικό, το επτανησιακό, το αναγεννησιακό θέατρο και, εν τέλει, το θέατρο της αρχαιότητας, κυρίως όπως αποτυπώθηκε από τους Ρωμαίους ποιητές, είναι γνωστή και αναντίρρητη. Αυτό που εξετάζεται όμως στην παρούσα μελέτη είναι ποιες αντιλήψεις μεταφέρονται περί του θανάτου, του υπερκόσμιου και του φασματικού και πώς μέσα από τις γνώριμες φόρμες σπάει η αναμενόμενη τάξη και η δομή του πραγματικού, σε έναν κόσμο που τείνει όλο και περισσότερο προς την «αντικειμενικότητα». Ως προς τα έργα του κρητικού και του επτανησιακού θεάτρου ισχύει ότι δε μελετάται το φαινόμενο μιας αποτύπωσης, αλλά εξετάζονται τα δεδομένα μιας πρωτοποριακής αναδιοργάνωσης με τα «παλιά υλικά» της δραματικής τέχνης.

Θέατρο, Ερμηνεία και κριτική, Soap, 2018, 102 σελ.

Στεγανογραφίες – Ελένη Γεωργίου

Ποίηση, Soap, 2016, 32 σελ.

Η λειτουργία της φύσης στη δραματουργία του Luigi Pirandello – Ελένη Γεωργίου

Συμβολισμοί και έννοιες


Η καταγωγή και οι μνήμες του Pirandello διατηρούν στο σύνολο της γραφής του ένα άρρηκτο δέσιμο με οτιδήποτε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως φύση. Οι άψογες περιγραφές των τοπίων και των φυσικών φαινομένων, είναι αντίστοιχης περιγραφικής δεινότητας με εκείνην που χρησιμοποιεί στα διηγήματα από τα οποία προέρχονται τα έργα του. Το συνολικό έργο του συγγραφέα μοιάζει με πικρό σχόλιο για την εξέλιξη της ζωής που δομείται πάνω σε κοινωνικά στερεότυπα αποξενωμένα από τη φυσικότητα του ενστίκτου ή την αρμονία της φύσης. Από τον πυρωμένο πιραντελλικό κόσμο, βγαίνει στην επιφάνεια ένα πλήθος προσώπων καταφαγωμένων από την αγωνία της ύπαρξης και απελπισμένων από την αδυναμία να παραδοθούν στη ζωή, που λυγίζοντας αναπολούν την ατελεύτητη αρμονία της φύσης. Αν και οι πρώτες μονόπρακτες κωμωδίες σε σικελική διάλεκτο φέρουν ζωντανή την αίσθηση της σικελικής γης, στην όψιμη θεατρική γραφή του και κυρίως στο θέατρο των μύθων, η φύση λειτουργεί πολυσήμαντα και πολυεπίπεδα. Διαπιστώνουμε, όμως, ότι στο μυαλό του συγγραφέα από την αρχή της θεατρικής συγγραφικής του πορείας (πολύ περισσότερο δε στο συνολικό συγγραφικό έργο του) κυριαρχούσε η ιδέα της αέναης δύναμης της φύσης, που αποκορυφώνεται και λειτουργεί καταλυτικά στο ημιτελές κύκνειο άσμα του, τους Γίγαντες του βουνού.

Θέατρο, Ερμηνεία και κριτική, Soap, 2016, 40 σελ.

Εγχειρίδιο κουκλοθεάτρου – Ελένη Γεωργίου

Ένα βοήθημα για εκπαιδευτικούς και γονείς


Το κουκλοθέατρο, όπως κάθε μορφή θεάτρου και πολύ περισσότερο όπως κάθε τέχνη, συνδέεται με την ανάγκη του ανθρώπου να εκφραστεί δημιουργικά μέσα από μια συμβολική γλώσσα φαντασιακού χαρακτήρα ερχόμενος αντιμέτωπος με τον καθημερινό κόσμο και την πραγματικότητα. H γνωριμία των παιδιών με τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους, η ψυχική και σωματική τους έκφραση μέσα από το παιχνίδι, η ανάπτυξη της γλωσσικής και παραγλωσσικής επικοινωνίας, η ένταξη στην ομάδα και η απόκτηση των πρώτων αισθητικών εμπειριών, η παρακολούθηση κουκλοθεατρικών παραστάσεων και η ανάπτυξη δυνατοτήτων κριτικού λόγου για την πρόσληψη του κουκλοθεατρικού θεάματος διδάσκονται στο πλαίσιο του παιχνιδιού του κουκλοθεάτρου.

Το κουκλοθέατρο βοηθάει το παιδί να χτίσει σταδιακά τη γνώση και να ανακαλύψει τον κόσμο, μέσα από την κατασκευή φανταστικών ρόλων, προσφέροντας ενέργεια και νόημα σε αντικείμενα και αναπαριστώντας κοινωνικές, γνωστικές και συναισθηματικές δεξιότητες. Μέσα από το σύμβολο (κούκλα ή αντικείμενο, υλικό, μέγεθος, χρώμα, είδος), προετοιμάζει το παιδί για την κατανόηση και αποδοχή των ετεροτήτων.

Σαν εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού εφαρμόζεται σε όλες τις καινοτόμες διδακτικές προσεγγίσεις όπως η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, η συμμετοχική διαδικασία, η βιωματική προσέγγιση, η διαθεματικότητα, καθώς από τη φύση του αποτελεί το πλέον πρόσφορο πεδίο. Εφαρμοσμένο στο προσχολικό – σχολικό πρόγραμμα επαγωγικά, ο εκάστοτε εκπαιδευτικός, ξεκινώντας με δραστηριότητες απλές, οργανώνοντας το υλικό του, προβλέποντας εναλλακτικές μαθησιακές διαδρομές, που να ανταποκρίνονται στις διακυμάνσεις του ρυθμού ανάπτυξης των παιδιών, με την πάροδο του χρόνου μπορεί να προχωρήσει σταδιακά σε δραστηριότητες περισσότερο σύνθετες με άριστο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Μέσα από τη διαδικασία της διδασκαλίας σε προσχολικούς, σχολικούς χώρους, χώρους επαγγελματικής κατάρτισης ενηλίκων, γεννήθηκε η ανάγκη για έναν σύντομο κι εύχρηστο οδηγό, ιδανικό για γονείς, εκπαιδευόμενους κι εκπαιδευτικούς, που θα δώσει το πρώτο κλειδί για την τέχνη του κουκλοθέατρου.

Κουκλοθέατρο, Soap, 2016, 60 σελ.

Ηλιβέρνη – Ελένη Γεωργίου

…
Πόσο παράξενα γράφεται η Ιστορία.

Σαν οι λέξεις να απομακρύνονται η μία απ’ την άλλη
και ο χώρος μεταξύ τους να γίνεται άπειρος.

Σ’ αυτόν τον απέραντο χώρο μεταξύ των λέξεων βυθίζεται η αντοχή.

Ό,τι απέμεινε από την ψυχή, σέρνεται προς τη θάλασσα.
…

Το σχέδιο του εξωφύλλου “Ηλιβέρνη” (μελάνι σε χαρτί) φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γιάννης Μπρούζος.

Ποίηση, Soap, 2015, 50 σελ.

Εσπερίδος είδος συν ωμή λεία – Ελένη Γεωργίου

«Νόστος»
Γυμνά τα πόδια ψηλαφίζουν τους υγρούς τοίχους.
Το σαμιαμίθι μυθολογεί πώς ανάδρομα η πέτρα τρώει το χρόνο κι ο κήπος τρώει το βλέμμα.
Άχρηστα άχρονοι οι φόβοι.
Καταποντίστηκε το φεγγάρι κι ο κλήρος έπεσε σε εμένα να παρηγορήσω το τριζόνι.

Ποίηση, Soap, 2014, 48 σελ.

Φύση των φαινομένων – Ελένη Γεωργίου

Το ψάρι στη γυάλα,
το πουλί στο κλουβί,
το ποντίκι στη φάκα,
η χρυσόμυγα στην κλωστή,
προσομοιώνουν τις εχθροπραξίες του έρωτα.

Ποίηση, e-book, 24 γράμματα, 2012, 55 σελ. / Ποίηση, e-book, 24 γράμματα, 2018, 57 σελ.

Δια της γρ-αφής – Ελένη Γεωργίου

Καμπύλες θλίψεις, τόξα των προσδοκιών.
Ευθείες θλίψεις, βέλη των λέξεων –με επιμονή στα σύμφωνα-.
Τυχαίες αφίξεις.
Μοιραίες αναμονές.
Προδικασμένες αποχωρήσεις.
Ζωή συρμός.
Express του τετελεσμένου.
Wagon lit των αγκαλιασμένων σωμάτων.
Των δεμένων ως το τέρμα και των ανίερων.
Των ορατών και των αοράτων.
Σταθμοί- βλέμματα.
Σταθμοί -υποψίες βλεμμάτων.
Εκτροχιασμός των αισθήσεων.
Ράγες οι τεταμένες φλέβες.
Αναιμικά αποποιούμαι το ταξίδι.
Στα δεξιά της διαδρομής
ανοίγω το βαγόνι μου να κατοικήσουν πουλιά.

Ποίηση, Ενδυμίων, 2011, 85 σελ.