Ηταν το τέταρτο παιδί του Στυλιανού Αλεξίου (τ’ άλλα τρία ήταν ο Ραδάμανθυς, η Γαλάτεια Καζαντζάκη και ο Λευτέρης Αλεξίου). Τα τρία αδέλφια, έχοντας φλέβα από τον πατέρα τους που ήταν διανοούμενος, ασχολήθηκαν με τη λογοτεχνία και η προσφορά και των τριών είναι αξιόλογη.
Μετά τις εγκύκλιες σπουδές σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης και εργάστηκε επαγγελματικά στην Εκπαίδευση. Από νωρίς εμαθε ξένες γλώσσες και εύρυνε τον πνευματικό ορίζοντά της στην εύρωπαϊκή λογοτεχνία. Πρωτοπαρουσιάστηκε στα Ελληνικά Γράμματα το 1931 με τη συλλογή διηγημάτων Σκληροί αγώνες γιά τη μικρή ζωή. Στα διηγήματα αυτά, που το υπόστρωμά τους είναι καθαρά κοινωνικό, ή Αλεξίου μας διεκτραγωδεί τους αγώνες των φτωχών παιδιών γιά το στέριωμα μιας έστω και μικρής ζωής. Δεύτερη έκδοση της συλλογής έγινε το 1963. Στα 1934 παρουσίασε σε πρώτη έκδοση το μυθιστόρημα Γ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον, Β’ έκδοση 1936. Γ’ το 1964. Το έργο κυκλοφόρησε σε μετάφραση Ρουμανική, Γερμανική και Σλοβένικη.
Είναι ένα μυθιστόρημα που περιγράΦει τη ζωή των μικρών κοριτσιών σε κάποιο Παρθεναγωγείο μιας απομακρυσμένης συνοικίας της Αθήνας, και κρίνει με αυστηρότητα την παιδευτική διδασκαλία του εκπαιδευτικού προσωπικού πρός τα φτωχά κοριτσάκια, που ήταν πάντοτε φοβισμένα και ανήσυχα, της δίνεται όμως και η ευκαιρία να εκφράσει τις δικές της παιδευτικές ιδέες, που στηρίζονται στη γνώση της παιδικής ψυχολογίας και στη σωστή διδακτική πράξη.
Στα 1938 μας έδωσε τη δεύτερη συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Οι Ανθρωποι, το 1939 το Ο Χοντρούλης κι η Πηδηχτή, (μεγάλη ιστορία γιά παιδιά), Βραβείο της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Σε συνέχεια μας έδωσε τα μυθιστορήματα: Λούμπεν 1940, Βοηθός νηπιαγωγού 1952, Παραπόταμοι 1955. Το τελευταίο μεταφράστηκε στά βουλγαρικά το 1956. Ακόμα το μυθιστόρημα, Μέ τη Λύρα 1959, και Ούτω καθεξής 1964. Επίσης μιά συλλογή παραμυθιών, Ηθελε νά τη λένε κυρία, Α’ έκδοση 1956. Μέρος Δεύτερο: Βιογραφίες Ποιητών και Πεζογράφων 93 1964, και τέλος τέσσερεις τόμους διηγημάτων: Αναχωρήσεις και μεταλλαγές, Μυστήρια, Προσοχή συνάνθρωποι, Σπονδή.
Στα 1966 μας έδωσε μιά βιογραφία του Καζαντζάκη με τον τίτλο Για να γίνει μεγάλος. Μέσα στο έργο αυτό των τετρακοσίων σελίδων μας δίνει ανάγλυφη τη ζωη του Καζαντζάκη, με απόλυτο σεβασμό στην αλήθεια, εξιστορώντας το συνεχές ανέβασμά του προς τις απάτητες κορφές του πνεύματος. Αν λάβουμε υπόψη μας τις ανθρώπινες αδυναμιες και την πικρή προσωπική της πείρα άπό το δεσμό της αδελφής της Γαλάτειας μέ τον Καζαντζάκη, είμαστε υποχρεωμένοι να εξάρουμε τη λαγαράδα της σκέψης της και την πλήρη αμεροληψία της στην εξιστόρηση της ζωής και του έργου του Νίκου Καζαντζάκη. Μέσα από τις σελίδες της ξεχύνεται μιά αδιόρατη αλλά σταθερή, πραγματικά αδερφική αγάπη προς τον ίδιο, ένας θαυμασμός προς το έργο του, και μιά προσπάθεια ούτε να υπερβάλει, ούτε να μειώσει στο ελάχιστο τη μορφή του μεγάλου ποιητή και λογοτέχνη.
Θρεμμένη μέσα σ’ένα λογοτεχνικό περιβάλλον (πατέρας, αδερφός, αδερφή) και με τη συνεχή συντροφιά των μεγάλων πνευματικών άνθρώπων, (Καζαντζάκη, Σικελιανού, Βάρναλη και Αυγέρη), που στα γυμνασιακά της χρόνια περνούσαν τα καλοκαίρια μαζί, από νέα τάχθηκε στο αριστερό στρατόπεδο που το διακόνησε με το έργο της, πιστεύοντας σε ορισμένα ιδανικά γιά τη ζωή και την προκοπή των ανθρώπων, εξαγνισμένα στην αγάπη και τη δικαιοσύνη.
Γιά τις ιδέες της και μόνο, διώχτηκε, έμεινε χρόνια στο εξωτερικό, εμόχθησε γιά να απαλύνει τον πόνο των συνανθρώπων της. Ποτέ δεν σύγχυσε τη λογοτεχνία με την συνθηματολογία, ούτε με την δογματική ακαμψία. Οι πολιτικές ιδέες της δεν επιβάλλονται άμεσα στον αναγνώστη, αλλά έμμεσα, με την έκθεση των γεγονότων και των καταστάσεων, xωρίς να καταλήγει στην άμεση κοινωνική διαμαρτυρία και στον καταλογισμό ευθυνών, αλλά προτιμάει να αφήσει τον αναγνώστη να καταλήξει μόνος του κι ελεύθερα σε αυτό. Στις εκλογές του 1977 ήταν και υποψήφια βουλευτής επικρατείας του ΚΚΕ μαζί με τον Γιάννη Ρίτσο.
Εφυγε από τη ζωή το 1988 στην Αθήνα.
Γ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον (1934)
Λούμπεν (1940)
Και ούτω καθ’εξής (1964)
Με τη λύρα (1986), Εκδόσεις Καστανιώτη
Και ούτω καθεξής (1989), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Δεσπόζουσα (1990), Εκδόσεις Καστανιώτη
Λούμπεν (1994), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Γ΄ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον (1999), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Γ΄ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον (2005), Εκδόσεις Καστανιώτη
Παραπόταμοι (2006), Εκδόσεις Καστανιώτη
Λούμπεν (2006), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Γ΄ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον (2018), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Διηγήματα
Σκληροί αγώνες γιά μικρή ζωή (1931)
Ανθρωποι (1938)
Αναχωρήσεις και μεταλλαγές (1962)
Και υπέρ των ζώντων (1972)
Κατερειπωμένα αρχοντικά (1977)
Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή (1978), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Μυστήρια (1978), Εκδόσεις Καστανιώτη
Αναχωρήσεις και μεταλλαγές (1980), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Και υπέρ των ζώντων (1983), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Κατερειπωμένα αρχοντικά (1986), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Υπολείμματα επαγγέλματος (1988), Εκδόσεις Καστανιώτη
Προσοχή συνάνθρωποι (1988), Εκδόσεις Καστανιώτη
Υπολείμματα επαγγέλματος (2006), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή (2006), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Μυστήρια (2006), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Παιδικά
Χοντρούλης και Πηδηχτή (μεγάλη ιστορία για παιδιά) (1939)
Ηθελε να τη λένε Κυρία (1956)
Ρωτώ και Μαθαίνω (1975)
Τραγουδώ και Χορεύω (1977)
Ρωτώ και μαθαίνω (1978), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Παίζομε κουκλοθέατρο; (θεατρικά) (1982), Εκδόσεις Καστανιώτη
Τραγουδώ και χορεύω (1983), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Μύθοι του Αισώπου (1985), Εκδόσεις Καστανιώτη
Ο Χοντρούλης και η Πηδηχτή (1998), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Ήθελε να τη λένε Κυρία (1998), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Παίζουμε κουκλοθέατρο; (2004), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Μύθοι του Αισώπου (2006), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Αφηγήσεις – Μαρτυρίες
Υπό εχεμύθειαν (1988), Εκδόσεις Καστανιώτη
Θεατρικά έργα
Έτσι κάηκε το δάσος: Θεατρικό σε δύο πράξεις και αφηγητή. Μόνο από αγάπη: Τρίπρακτο δράμα (1986), Εκδόσεις Καστανιώτη
Μια μέρα στο γυμνάσιο (2003), Εκδόσεις Καστανιώτη
Πολιτικά
Αντιστασιακή πεζογραφία (1965)
Ανθολογία αντιστασιακής ποίησης
Βιογραφίες
Σπονδή (αυτοβιογραφικό) (1964)
Για να γίνει μεγάλος (1966)
Σπονδή (1978), Εκδόσεις Καστανιώτη
Από πολύ κοντά (1990), Εκδόσεις Καστανιώτη
Για να γίνει μεγάλος (1994), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Για να γίνει μεγάλος (2004), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Δοκίμια – Μελέτες – Ερμηνεία και κριτική
Βασιλική Δρύς (Το χρονικό της εκπαίδευσης) (1980)
Έλληνες λογοτέχνες (1982), Εκδόσεις Καστανιώτη
Βασιλική δρυς (1983), Εκδόσεις Καστανιώτη (Ε)
Ξένοι λογοτέχνες (Δοκίμια) (1984), Εκδόσεις Καστανιώτη
Εισαγωγή στην ιστορία της Παιδαγωγικής (1986), Εκδόσεις Καστανιώτη
Συλλογικά έργα
15 διηγήματα από την Αντίσταση (1982), Εκδόσεις Ειρήνη
Ιστορίες με ζώα (1995), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
Παιδιά του κόσμου (2005), Επίλογος
Νίκος Καζαντζάκης (2007), Ελευθεροτυπία
Ανθολογία ελληνικού διηγήματος του 20ού αιώνα (2009), Εκδόσεις Καστανιώτη
Λογοτεχνικό ημερολόγιο 2013 (2012), Εκδόσεις Πατάκη
Συνταγές μέσα από τη λογοτεχνία (2013), Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε.
Μεταφράσεις
Fedor Michajlovic Dostojevskij, Έγκλημα και τιμωρία (1975), Ζουμπουλάκης – Βιβλιοθήκη για Όλους
Γ΄ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον – Ελλη Αλεξίου
Η Ελληνίδα που έγραψε αυτό το βιβλίο είναι Κρητικιά, είναι δασκάλα και συγγραφέας. Οι τρεις αυτές προϋποθέσεις συντελέσανε για να υπάρξει ένα παρόμοιο κείμενο, γραμμένο όπως ακριβώς είναι. Τριάντα τώρα χρόνια από την έκδοσή του, το “Παρθεναγωγείον” -συνδυασμός θέματος και λογοτεχνικής ποιότητας- παραμένει ένα έργο κλασικό στα ελληνικά γράμματα, και σαν πρότυπο του είδους του αναφέρεται μέχρι σήμερα.
Αν ήταν ν’ αναλύσει κανείς το “Παρθεναγωγείον, θα μπορούσε να γράψει μεγαλύτερο κείμενο απ’ όσες είναι οι περιορισμένες σελίδες του. Θα είχες να πεις για όλα όσα δε βρίσκονται γραμμένα, άλλα που σου τα υποδείχνει. Και τα επιβάλλει. Ο παλμός της περιγραφής, πλούτος στη χρησιμοποίηση μιας ολοζώντανης γλώσσας, πυκνότητα του ύφους στα σημεία εκείνα όπου πιο βαρειά είναι η σημασία του περιεχομένου, ένας απόλυτος ρεαλισμός, που κατορθώνει να δημιουργεί ποιητική ατμόσφαιρα, αποτελούν χαρακτηριστικά της αξίας του έργου.
Μέλπω Αξιώτη
Βερολίνο, 1962
176 σελ.
Λούμπεν – Ελλη Αλεξίου
O Aντρέας και η Πεντάμορφη. Το αγόρι των δασών και το κορίτσι των παραμυθιών. O γόνος της άγριας ελληνικής υπαίθρου και το παιδί της πόλης. Το αποκαΐδι της φτώχειας και η εκλεκτή της οικογένειας. H εξαθλίωση και η ευζωία. Οι κοινωνικοί διαχωρισμοί. H γνωριμία πίσω από το παράθυρο. Το όνειρο για μιαν άλλη ζωή. H αμφίδρομη ταλάντευση του ανθρώπου από τον έρωτα στη διάψευση. Aπό την ελπίδα στον πόνο. H μοναχική πορεία μιας γυναίκας σ’ έναν αέναο κατήφορο που καταλήγει στην άβυσσο.
Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της ελληνικής λογοτεχνίας, το μυθιστόρημα της Έλλης Aλεξίου αποκαλύπτει ήθη και νοοτροπίες μιας άλλης εποχής, Υπενθυμίζει τα διαχρονικά αδιέξοδα των ανθρώπων που προσπαθούν να χτίσουν την ύπαρξη τους στα ερείπια των κοινωνικών αντιφάσεων και καταδεικνύει εντέλει ως αριστουργηματική ψυχογραφία την τραγική διαδρομή του ανθρώπου προς την καταρράκωση και τη μοναξιά.
197 σελ.
Μυστήρια – Ελλη Αλεξίου
O εξαγνισμός από έναν άγιο-κατάδικο. O ανεκπλήρωτος έρωτας. Μια γυναίκα που καλεί για “βοήθεια”. Ένας δάσκαλος που μεταδίδει στο μαθητή αλλόκοτες γνώσεις. Οι νόμοι της ανθρώπινης έλξης. H εξομολόγηση των ματιών. H απονενοημένη επίκληση σ’ εκείνους που προκαλούν το φόβο. Μια περίεργη νύχτα υπό τους ήχους του Σοπέν. Οι αναμνήσεις ενός “υπηρέτη”. Οι συνεχόμενοι αποχαιρετισμοί. Μια ονειρική διαδρομή στο δάσος. Το μυστικό ενός εγκαταλελειμμένου σπιτιού στην κορυφή του βουνού. Iστορίες για μυστήρια, ταξίδια στο χώρο των φανταστικών προεκτάσεων. Διηγήματα που προσκαλούν τον αναγνώστη σε περιηγήσεις πίσω από την επιφάνεια των πραγμάτων, σε εκείνους τους αθέατους τόπους όπου άλλοτε κρύβονται και άλλοτε διαφυλάσσονται τα απόρρητα της ανθρώπινης ψυχής.
164 σελ.
Από πολύ κοντά – Ελλη Αλεξίου
Τούτα τα κείμενα είναι πιστές απεικονίσεις ζωής, μα δεν μπορείς να τα πεις αυτοβιογραφία. Και οπωσδήποτε δεν γράφτηκαν μ’ αυτή την πρόθεση. Μια αυτοβιογραφία, νομίζω), θα πρέπει να περιλαβαίνει τα κάθε είδους γεγονότα της καθημερινής ζωής, ασήμαντες ή σημαντικές εξιστόρησες μιας ανθρώπινης πορείας μέσα στη ζωή, όπως είναι η κάθε ζωή. Σε μένα κατά καιρούς ερχόταν η επιθυμία να ξαναζήσω ορισμένα περιστατικά από τα περασμένα μου. Καθώς υπάκουα σε στενά ατομική μου παρόρμηση, δεν έκανα επιλογή. Την επιλογή την έκανε από μόνη της κάθε φορά η ψυχική μου ανάγκη. Ανασταίνοντας τα κοιμισμένα βιώματα, που ζητούσαν ξαναζωντάνεμα…
329 σελ.
Υπό εχεμύθειαν – Ελλη Αλεξίου
Συλλογή ανεκδότων από τη ζωή λογοτεχνών, καλλιτεχνών και πολιτικών
231 σελ.
Για να γίνει μεγάλος – Ελλη Αλεξίου
Βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη
Για να γίνει μεγάλος
Όταν αποτολμήσει κανείς να ασχοληθεί με τη ζωή ενός ανθρώπου, είτε μεγάλος είναι αυτός κι ένδοξος είτε μικρός και άγνωστος, κείνο που πρωτεύει, νομίζω, είναι ο σεβασμός στην αλήθεια, στην υπεύθυνη εξιστόρηση των γεγονότων που αναφέρονται στον ήρωα. Με κανέναν τρόπο δεν επιτρέπεται η παραποίηση ούτε των λόγων που θέτει ο βιογράφος στο στόμα του βιογραφούμενου ούτε των πράξεών του. Κι όσο για τις αντιλήψεις του τις κοινωνικές, θρησκευτικές, πολιτικές… -ένα από τα πιο λεπτά σημεία μιας βιογραφίας- ο βιογράφος οφείλει να τις στηρίζει με στοιχεία όσο γίνεται πιο ισχυρά και αδιάβλητα.
Έζησα δίπλα στον Καζαντζάκη από παιδί. Γι’ αυτό και ένιωσα επιταχτική την υποχρέωση να μην πάρω μαζί μου φεύγοντας το πολύτιμο φορτίο που κρατούσα μέσα μου. Τώρα που “γέμισεν ο κόσμος πεθαμένους” και που μόνο εγώ απομένω να το φυλάγω στην “ατομική μου θυρίδα”.
Ε.Α.
425 σελ.
Παραπόταμοι – Ελλη Αλεξίου
Οι “Παραπόταμοι” της Έλλης Αλεξίου γράφτηκαν λίγα χρόνια μετά τη λήξη της Κατοχής και το πέρας του Εμφυλίου. Στις όχθες τους διαδραματίζεται η πολυκύμαντη πορεία μιας κρητικής οικογένειας από την εποχή της όψιμης Τουρκοκρατίας ως την απελευθέρωση από τους Γερμανούς. Αναπαρίσταται η ταραχώδης διαδρομή της ελληνικής κοινωνίας στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα και αναβιώνουν οι κλυδωνισμοί της στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. H συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων στην Κρήτη, η βίαιη ανταλλαγή των πληθυσμών, η εκρίζωση από την πατρίδα, η διαβίωση στην πρωτεύουσα και αργότερα η παλιννόστηση στο νησί, τα χρόνια της Κατοχής στην Αθήνα και το έπος της αντίστασης, ανασυνθέτουν ρεαλιστικά το σκηνικό μιας θυελλώδους και ζοφερής περιόδου, στην οποία κυριάρχησαν οι απώλειες, ο πόνος και η παραφροσύνη. Σε αυτά τα ταραγμένα χρόνια κυλούν οι “Παραπόταμοι”, για να αναδείξουν τους αφανείς πρωταγωνιστές της ιστορίας, εκείνους που υπηρετούν με αφοσίωση την αξία του διαρκούς αγώνα και το όραμα για μια διαφορετική κοινωνία, ακόμα και αν απαιτείται να παίξουν με το θάνατο.
318 σελ.
Μια μέρα στο γυμνάσιο – Ελλη Αλεξίου
Το “Μια μέρα στο γυμνάσιο” είναι η αναπαράσταση της ζωής των γυμνασίων την εποχή που γράφτηκε το έργο. Με αφορμή ένα συγκεκριμένο επεισόδιο που καταλήγει σε τραγωδία, η συγγραφέας σκιαγραφεί ξεκάθαρα και απόλυτα τις δύο αντικρουόμενες πλευρές του εκπαιδευτικού χώρου. Από τη μία οι αρτηριοσκληρωτικοί, συμφεροντολόγοι και μικρόψυχοι εκπαιδευτικοί και από την άλλη, ως όαση αισιοδοξίας και ελπίδας, οι εκπαιδευτικοί που θεωρούν το επάγγελμά τους κατεξοχήν λειτούργημα. Ένα έργο που, αν και γράφτηκε πριν από πολλά χρόνια, παραμένει διαχρονικό και επίκαιρο.
104 σελ.
Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή – Ελλη Αλεξίου
Παιδιά της στέρησης και της ανέχειας. Θύματα του πολέμου και της μετανάστευσης. Γόνοι της κοινωνικής ανισότητας και της βιοπάλης. Aθώοι κομπάρσοι ενός έργου που γράφτηκε ερήμην τους. Γερασμένοι νεοσσοί με μάτια θολά από τον πόνο και την εγκατάλειψη.
Iστορίες για τον Φραντζέσκο, τη Βαγγελίτσα, τη Θοδώρα, τη Γιαννούλα και πολλούς άλλους μικρούς αγωνιστές που γνώρισαν τον κόσμο στην κονίστρα της ταπείνωσης και της δυστυχίας. Διηγήματα εμπνευσμένα από «σκληρούς αγώνες για μικρή ζωή». Ρεαλιστικές διαδρομές στις ζοφερές εικόνες ενός κόσμου που φαντάζει μακρινός, αλλά είναι όσο ποτέ άλλοτε σύγχρονος.
Το πρώτο βιβλίο της Έλλης Aλεξίου, μια οξεία ανθρωπιστική καταγγελία για τους νόμους που κυβερνούν τους άτυχους και, ταυτόχρονα, μια δραματική περιήγηση στα τρίσβαθα της παιδικής ψυχής. Ένα έργο που αποτέλεσε ρηξικέλευθη παρέμβαση στις δομές της ελληνικής λογοτεχνίας και διατηρεί ως σήμερα αναλλοίωτη τη διαχρονική του αξία.
213 σελ.
Υπολείμματα επαγγέλματος – Ελλη Αλεξίου
Οι κενές ώρες στο σχολείο. H καθημερινή διαδρομή με το τραμ. Οι “διαβαθμίσεις” στη ζωή ενός δασκάλου. H απώλεια. Οι μαθητές του μόχθου. Τα αόρατα επιτελεία που κυβερνούν τις ψυχές των ανθρώπων. H ιστορία μιας βρύσης. Ένα σπίτι που μοιάζει με άσυλο. H νυχτερινή συζήτηση στη γέφυρα του πλοίου. Οι αρρώστιες της ψυχής. H επίκληση των φαντασμάτων. Μια διάλεξη στο “Ιμπέριαλ Κολλέγκι”. H εισβολή στο σπίτι ενός βασανισμένου. Μια γυναίκα πού παρακολουθεί την ιστορία να διαδραματίζεται ερήμην της. H εκμετάλλευση.
Τα “Yπολείμματα επαγγέλματος” δε συνιστούν απλώς ιστορίες κρυμμένων παθών, αλλα συναποτελούν μια “συλλογή αριστοτεχνημάτων”, όπως επισήμαινε χαρακτηριστικά ο Ναπολέων Λαπαθιώτης στο περιοδικό “Νέα Εστία” το 1940. Σε αυτή τη συλλογή οι ανακλάσεις των κοινωνικών αντιφάσεων είναι τόσο ευδιάκριτες, που μεταγγίζουν από την αρχή μέχρι το τέλος στον αναγνώστη τον εγγενή προβληματισμό και τη λεπτή ευαισθησία της Έλλης Aλεξίου, της μόνης ίσως Ελληνίδας πεζογράφου που συνύζευξε δημιουργικά την ιδιότητα της συγγραφέως με αυτή της παιδαγωγού.
148 σελ.
Παίζουμε κουκλοθέατρο; – Ελλη Αλεξίου
Το βιβλίο αυτό είναι μία συλλογή από σκετς που μπορούν να παιχτούν είτε με κούκλες είτε από τα ίδια τα παιδιά. Τα πέντε πρώτα είναι για παιδιά του γυμνασίου ενώ τα δύο τελευταία για μικρότερα. Σε όλα τα σκετς πρωταγωνιστές είναι τα παιδιά με τα μεγάλα -όπως είναι η πείνα στην Κατοχή- ή μικρά -όπως είναι οι βαθμοί και οι φιλίες- προβλήματά τους. Μέσα από όλες τις ιστορίες βγαίνει πάντα ένα σημαντικό παιδαγωγικό μήνυμα, στοιχείο που χαρακτηρίζει το ευρύτερο έργο της Έλλης Αλεξίου.
79 σελ.
Βασιλική δρυς – Ελλη Αλεξίου
Το βιβλίο τούτο άρχισα να το γράφω στο Βουκουρέστι. Συγκέντρωνα στοιχεία καί τα κατάγραφα χωρίς τη φροντίδα μιας καθορισμένης αρχιτεκτονικής συγκρότησης. Κυριαρχούσε μέσα μου ή σκέψη να μην αφήνω να περνούν καί να χάνουνται περιστατικά πολύτιμα, σχετικά με την ελληνική εκπαίδευση καί τη δράση των εκπαιδευτικών. Ή καταγραφή αυτή δεν είχε καθορισμένο περιεχόμενο. Δηλαδή να ‘ναι μόνο για δασκάλους, ή μόνο για εκπαιδευτικά διατάγματα, ή μόνο για εκπαιδευτικά συστήματα… Μάζευα το υλικό πού είχε ενδιαφέρον για έναν εκπαιδευτικό, προοδευτικό, δημοτικιστή, ανθρωπιστή, δημοκρατικό… Τέσσερις φορές δοκίμασα να του δώσω μια κάπως οριστική μορφή, αν για τέτοιο θέμα μπορεί κανένας να μιλήσει για οριστική μορφή, καί μάλιστα στην Ελλάδα. Αλλά εμπόδια αξεπέραστα με ανάγκαζαν να το αφήνω στη μέση. Έτσι το κείμενο μου παρουσιάζει πολλά τα παράδοξα καί πολλά τα τρωτά για μια συγκεκριμένη καί συγκροτημένη σε ενότητα υπόθεση. Μια εκπαιδευτική πορεία, πού κρατάει περίπου πενήντα χρόνια από όταν πρωτάρχισα να καταγράφω, φυσικό είναι να εμφανίζει έντονους κυματισμούς. Καθώς εξελίσσεται σα μια θάλασσα πού γνώρισε τεράστιες καταιγίδες καί μόνο κατά αραιά διαστήματα λίγες λιγόχρονες αιθρίες. Αυτό είναι το παράδοξο καί το τρωτό του κειμένου. Γιατί σε μας ή εκπαιδευτική λειτουργία συντελείται μέσα στο σκοτάδι με σπάνιες αναλαμπές. Ενώ όμως το πνευματικό σκοτάδι διατηρείται σχεδόν μόνιμα, δεν ξέρω πώς, επιστρέφοντας το 1962 στην Ελλάδα ύστερα από απουσία 17 ετών, δε βρήκα τους γνωστούς μου δασκάλους να ζουν στην παλιά γνωστή μου αθλιότητα καί μιζέρια. Οι υλικές τους ανάγκες έχουν αρκετά ικανοποιηθεί. Ενώ ή ποιοτική στάθμη του εκπαιδευτικού έργου όλο καί κατεβαίνει. Συγκρίνω παλιές καταστάσεις με τίς τωρινές καί βγάζω συμπεράσματα. Αποκαρδιωτικά. Ίσως να μην ξανασυναντήσουμε σήμερα τον τότε, 1930-1940, συνάδελφο, το μακαρίτη Ροδάκη, πού μου εκμυστηρευόταν πώς τον ζηλεύει ή γυναίκα του… “Με ζηλεύει, γιατί στη χάση καί στη φέξη πού θα κάνουμε αρνί φρικασέ, εγώ, με το να ‘χω δόντια, μπορώ καί τρώω καί τα κόκαλα του αρνιού… καί αλήθεια, ή γυναίκα μου έχει δίκιο, τα μασουλάω…” Ίσως να μην ξανασυναντήσουμε το φυσικό Βλησίδη – ό Ροδάκης δίδασκε ιχνογραφία – πού τον έπιανε απελπισία όταν το ‘φερνε ή ανάγκη να συνεδριάσουμε έκτακτα το απόγεμα – τα μαθήματα γίνονταν μόνο το πρωί – γιατί ό προϋπολογισμός του θα επιβαρυνόταν με τρεις δραχμές επιπλέον, μιάμιση πηγαιμός με το τραμ, μιάμιση γυρισμός… “Ώστε έτσι ε, το απόγεμα έχουμε τριάρι. Δε μας ρωτάνε, βλέπεις, δε μας ρωτάνε…” Ίσως να μην ξανασυναντήσουμε το μακαρίτη Καμινάρη, φιλόλογο διακεκριμένο, πού για να κάμει ένα κοστούμι μου είχε ζητήσει δανεικές δυόμιση χιλιάδες δραχμές… πού θα μου τίς ξεπλήρωνε σε δόσεις… τον χάσαμε σε αυτοκινητιστικό καί αμέσως ό αδερφός του ήρθε στο σπίτι μου στην Καλλιθέα καί μου έδωσε τα χρήματα για το κοστούμι, ενώ δεν είχαμε κάνει κανενός είδους χαρτί… καί κανείς δεν το ήξερε, μόνο ό ίδιος, πού το είχε πει στο σπίτι του…
272 σελ.
Ο Χοντρούλης και η Πηδηχτή – Ελλη Αλεξίου
Ο Χοντρούλης και η Πηδηχτή, δυο μικρά και έξυπνα ποντικάκια, δεν ακούνε τη μαμά τους, την κυρα-ποντικίνα, και αποφασίζουν να παρακολουθήσουν κρυφά τη συνεδρίαση των ζώων κάτω από τη Μεγάλη Βαλανιδιά, όπου η χελιδόνα έχει να τους ανακοινώσει κάτι σημαντικό για τη ζωή τους… Η πρώτη Κυρία των Ελληνικών Γραμμάτων δεν έχει ξεχάσει το επάγγελμα της δασκάλας. Έτσι η ιστοριούλα που απευθύνει στους μικρούς φίλους της διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν το ολοκληρωμένο, δηλαδή το παιδαγωγικό, παραμύθι: πρωτοτυπία, διασκέδαση, γνώση, μήνυμα. Η εικονογράφηση του Αντώνη Καλαμάρα, δεμένη με το κείμενο, αναδύεται φυσιολογικά μεσ’ απ’ αυτό σαν αναπόσπαστο μέρος του, πλουτίζοντας γιορταστικά την έκδοση.
141 σελ.
Ρωτώ και μαθαίνω – Ελλη Αλεξίου
Μετά τα δώδεκα χρόνια τα παιδιά ατενίζουν το σύμπαν με εντελώς διαφορετικό μάτι. Μπαίνει τέρμα στις εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων με τα παραμύθια και τις μάγισσες που κάποτε εντυπωσίαζαν μα τώρα προξενούν ανία στην αυξανόμενη περιέργεια. Αυτό το βιβλίο είναι στην πραγματικότητα μια μικρή εγκυκλοπαίδεια. Φροντίδα του να περάσει τις γνώσεις στη συνείδηση του παιδιού σαν χαρούμενο ήχο, διανθίζοντας το βαρύ κείμενο με την ειρωνεία και το αστείο, τη λογοτεχνική διαλογική μορφή. Πολύτιμο βοήθημα για γονείς και δασκάλους.
320 σελ.
Και ούτω καθ’εξής – Ελλη Αλεξίου
Καναρίνια τα βάφτισε η σπιτονοικοκυρά. Κ’ ήσαν ένα πολύ στενό σόι καναρίνια. Ξεχαρβαλωμένο το κλουβί τους και στενό. Σπάνιο το μαρουλάκι. Το καναβούρι τέλειωσε συχνά, χωρίς να ‘ρχεται στην ώρα του ένα χέρι να ξαναγεμίζει το συρτάρι. Και με το νερό τα ίδια. Στέγνωνε το φλυτζάνι, μαρτυρούσαν το κατακαλόκαιρο. Δεν είχαν τι να πιουν και πώς να δροσιστούν…
287 σελ.
Κατερειπωμένα αρχοντικά – Ελλη Αλεξίου
Ψυχικά θησαυροφυλάκια. Στέγασαν πολλούς. Γέμισαν και γεμίζουν ευφροσύνη και ψυχική ευδία πολλούς. Τώρα γκρεμισμένα, λεηλατημένα, ανύπαρκτα, παραμένουν και επιζούν μόνο στις σελίδες των βιβλίων. Εκεί πια οι αναγνώστες καταφεύγουν για να επικοινωνήσουν με τα σβησμένα αρχοντικά. Κι όμως είχαν κι άλλες όψεις, μα αυτές τις χάρηκαν μόνον όσοι τα πρόλαβαν “εν τη ζωή”. Λιγοστοί είναι, μα υπάρχουν. Οι πολλοί τα κουβεντιάζουν τώρα διαβάζοντας τα έργα τους. Μια ηλικιωμένη όμως τα κουβεντιάζει από τις συσσωρευμένες ζωντανές αναπολήσεις της. Όλοι ψυχαγωγούνται και οι αναγνώστες και εκείνη. Όμως υπάρχει διαφορά. Κάποτε μάλιστα η διαφορά δεν είναι μόνο στην ένταση ή την ποιότητα… μα τραβάει προς τούς κόσμους των εγκάτων… σε ολότελα άλλους κόσμους.
Έχω την αίσθηση πώς είμαι ένας προνομιούχος, γιατί πρόλαβα να μπω και να συγκατοικήσω, λέει η ηλικιωμένη γυναίκα, σ’ αυτά τα ανύπαρκτα τώρα αρχοντικά. Είμαι αυτόπτης και αυτήκοος. Τρία χρόνια περιδιάβαζα, σ’ όλους τούς χώρους πού απλωνόταν η ψυχή του Ντίνου Θεοτόκη. Ήταν βέβαια ένα αρχοντικό πολύ ταλαιπωρημένο. Και όχι από το χρόνο. Γι αυτό ίσως πιο δραματικό. Φοβόσουν πώς περνούσε τα τελευταία σύνορα της ζωής του, και έτσι ήταν. Οι αναγνώστες του σήμερα συζητούν και σχολιάζουν για “Κατάδικο” και για “Καραβέλα” και για ένα μικρό διηγηματάκι, “Πίστομα” νομίζω το λένε. Η ηλικιωμένη ακούει· συχνά προσθέτει κανένα εγκώμιο. Πάντα με βουρκωμένα μάτια. Είναι πάντα περισσότερο δοσμένη στο ίδιο το αρχοντικό με τις μοναδικές ευαισθησίες. Βλέπει τα ωραία συλλογισμένα μάτια, τα πυκνά ορθωμένα γκρίζα μαλλιά, το κατάχλωμο πρόσωπο, το σαρκαστικό ύφος, σαρκάζει για το μάταιο και περιττό κάθε υψηλής προσπάθειας… “Είναι γλώσσα”, της λέει, “πού ελάχιστοι ή καθόλου την ομιλούν …”.
Η γυναίκα αυτή πού βλέπει το βάθος και το πλάτος του χαμένου αρχοντικού, αντικρίζει με συγκατάβαση και τα τελειωμένα έργα του. Είναι, λέει, μόνο εργόχειρα μιας έμφυτης δεξιοτεχνίας. Γιατί αυτή βλέπει ως τις ρίζες…
105 σελ.
Έλληνες λογοτέχνες – Ελλη Αλεξίου
Στη λογοτεχνία, η δραστηριότητα της Έλλης Αλεξίου είναι γνωστή από τις αλλεπάλληλες επιδόσεις της στην πεζογραφία. Στο σύνολο των πενήντα χρόνων της λογοτεχνικής της προσφοράς, τις εκδόσεις έξι μυθιστορημάτων και 122 διηγημάτων είναι, νομίζω, αδύνατον να τις εκλάβει κανείς μόνο σαν μια σημαντική και συνεπή συγγραφική παραγωγή. Ιδίως όταν αυτό το γεγονός τυχαίνει να επιτελείται στη νεοελληνική μας λογοτεχνία από ένα μέλος της που ανήκει στο γυναικείο φύλο, το οποίο ελάχιστες ως τότε επιτεύξεις είχε να επιδείξει και σ’ αυτό τον τομέα.
Ας μην ξεχάσει να προσθέσει κανείς σ’ αυτούς τους πρόχειρους υπολογισμούς αμυδρά, μια ιδέα, τα παιδικά και παιδαγωγικά βιβλία, δυο ανθολογίες, μια εκτενή βιογραφία, τις κριτικές μελέτες και τις διαλέξεις, στα οποία ως τώρα επιδίδεται η συγγραφέας στην ανάπαυλα της πρωτότυπης δημιουργίας με όλο το νεανικό της σφρίγος αδιάπτωτο.
Γι’ αυτόν το λόγο, σήμερα αισθάνομαι ιδιαίτερα χαρούμενος που, έχοντας επιμεληθεί ένα υλικό καιρό πριν ξεχασμένο από την ίδια σε λογής χειρόγραφες ή τοπογραφημένες σελίδες και υπαρκτό μόνο για πολύ λίγους, μου δίνεται η ευκαιρία να προσφέρω στον αναγνώστη και μιαν άλλη φωτεινή πτυχή των πνευματικών αναζητήσεων της Έλλης Αλεξίου.
Βέβαια, υπεύθυνη του ότι αυτά τα κείμενα δε συγκεντρώθηκαν ποτέ πριν ν’ αποτελέσουν ένα corpus είναι η συγγραφέας. Όπως και στην πεζογραφία, έτσι κι εδώ δε θ’ αποτολμούσε ποτέ να τα γράψει, αν δεν έπρεπε μ’ αυτά να εκπληρώσει κάποιες πιέσεις από προσκλήσεις του τύπου ή, άλλοτε, υποχρεώσεις εκδοτικές, που αποδείχτηκαν και τόσο πρόσφορες.
Έτσι, πολλές απ’ αυτές τις εργασίες πρωτόδαν το φως σ’ επικαιρικές επετείους εφημερίδων ή σαν πρόλογοι και εισαγωγές σε άπαντα συγγραφέων από διάφορους εκδοτικούς οργανισμούς…
231 σελ.
Πηγές: EKEBI, Biblionet, Εκδόσεις Καστανιώτη