Αθηνά Βογιατζόγλου

Πορτρέτα – Αθηνά Βογιατζόγλου

Helene Schjerfbeck
Έπεσε στα πέντε από τη σκάλα
κι έμεινε κουτσή. Μεγάλωσε
με πινέλα και χρώματα.
Ζωγράφιζε τον άντρα που ανέλπιδα πόθησε,
κυρίως όμως τη μορφή της.
Έδειξε πώς σπάνε μες στα χρόνια
του προσώπου οι γραμμές,
πώς τα μαλλιά ηττημένα υποχωρούν,
πώς γίνεται το στόμα τρύπα δέους
μπρος στου θανάτου το μυστήριο
και βάραθρα ανοίγονται στις κόγχες
των ματιών.
Σπουδή στο άφθαρτο οι αυτο-
προσωπογραφίες της·
από τη ροδαλή απορία της νιότης
στης γνώσης το σκοτάδι.

Ποίηση, Κέδρος, 2021, 72 σελ.

Μαρία Κυρτζάκη – Αθηνά Βογιατζόγλου

Για την ποίηση της Κυρτζάκη έχουν διατυπωθεί ουσιαστικές παρατηρήσεις από τους κατεξοχήν γραμματολόγους της λεγόμενης “Γενιάς του ’70″, τον Αλέξη Ζήρα και τον Κώστα Παπαγεωργίου, αλλά και από αρκετούς άλλους κριτικούς και λογοτέχνες, όπως τη Νόρα Αναγνωστάκη, τον Γιώργο Μαρκόπουλο, τον Γιώργο Βέη, τον Κώστα Βούλγαρη κ. ά. Έχει επισημανθεί, μεταξύ άλλων, ότι στο έργο της συνδυάζει «δυο πολύ γονιμοποιά στοιχεία, το κλασικό και το ρομαντικό. Το κλασικό, ως προς την αδρότητα του τελετουργικού ρυθμού της και ως προς τη δωρικότητα της περιγραφής της· το ρομαντικό, ως προς το μόνιμο πάθος της να βρει το σημείο ενότητας των αντιθέτων, αλλά και ως προς την υπέρβασή τους” (Ζήρας)· ακόμη, ότι η ποίησή της χαρακτηρίζεται από “έναν λόγο εναργή, παρά την κρυπτικότητά του, ίσως εξαιτίας της σωματικής-σαρκικής ιδιοσυστασίας του … και της ιθαγένειας που στοιχειοθετείται από τον πολύριζο οργανισμό της γλώσσας” (Παπαγεωργίου) ή ακόμη ότι σε αντίθεση με τους περισσότερους ποιητές του ’70, που επιχειρώντας “να παρακάμψουν τη σεφερική ποιητική … καταφεύγουν στο αποσπασματικό, απογυμνωμένο, σχεδόν αφυδατωμένο στιγμιότυπο”, η Κυρτζάκη “ακολουθώντας τη φορά της κίνησης από τις μεγάλες, εθνικές και ιστορικές αφηγήσεις, στα μικρά και καθημερινά, που προσδιορίζουν τον άνθρωπο της ώριμης αστικής εποχής, συμπυκνώνει, μέσα σε αφηγηματικώς ολοκληρωμένα ποιήματα, το άνυσμα ανάμεσα στην ιστορικότητα του προσώπου και την υπαρξιακή του αγωνία” (Βούλγαρης).

Ανθολόγος: Αθηνά Βογιατζόγλου
Ευθύνη Σειράς: Κώστας Γ. Παπαγεωργίου
Έλληνες Ποιητές: Γενιά του ’70

Ποίηση, Ερμηνεία και κριτική, Εκδόσεις Γκοβόστη, 2020, 162 σελ.

Ερωτοπαίγνια – Αθηνά Βογιατζόγλου

ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ
Θα μπορούσαν να είναι το κράνος μου
για τις πτώσεις, τα ατυχήματα.
Δίχτυ ασφαλείας για τις συμφορές.
Θα μπορούσαν να είναι το μαγικό μου
φίλτρο για όσους πόθησα.
Αλλά δεν πόθησα.
Έτσι όπως με τυλίγουν, μου προξενούν
απέχθεια· αδύνατον να ποθήσω οτιδήποτε.
Ποτέ δεν τα τιθάσευσα.
Μ’ έκαναν πάντα να ντρέπομαι για το
θράσος τους. Αγριεύουν στον άνεμο,
μα πιο πολύ στο μαξιλάρι.
Σκέπασαν με μαύρο πέπλο την εφηβεία μου.
Σκέπασαν τη νιότη μου, έτσι όπως γίνονταν
βελόνες μπροστά στον καθρέφτη.
Σιδερένια βέλη, έτοιμα να τον σπάσουν.
Τώρα είναι κλωστές υφάσματος που ξέφτισε.
Κρέμονται δήθεν ηττημένες.
Χαιρέκακη αυλαία που ποτέ δεν τόλμησα ν’ ανοίξω.

Ποίηση, Κέδρος, 2019, 64 σελ.

Συνομιλίες ποιητών – Αθηνά Βογιατζόγλου

Μεταπλάσεις, παρωδίες και αντίλογοι στην νεοελληνική ποίηση του 20ού αιώνα


Στα μελετήματα που συγκεντρώνονται εδώ, η ποίηση αντιμετωπίζεται πρωτίστως ως πεδίο συνάντησης του λόγου των δημιουργών της. Κι ακόμη ως τεχνική και τέχνασμα· ως ματιά πάνω στην κοινωνία και τον κόσμο- ως τρόπος αυτοσύστασης και αυτοβιογράφησης των ποιητών αλλά και ως ένα είδος λανθάνουσας λογοτεχνικής κριτικής. Πλάι στις φιγούρες του Καβάφη, του Σικελιανού και του Καρυωτάκη, με το έργο των οποίων αναμετρώνται πολλοί από τους ομοτέχνους τους, εμφανίζονται ο Λαπαθιώτης, ο Ουράνης, ο Σκαρίμπας, ο Κοτζιούλας, ο Εγγονόπουλος, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Λάσκαρης, ο Βαγενάς, η Φραντζή, η Κυρτζάκη. Πολλά από τα ποιήματα που εξετάζονται γράφτηκαν σε εποχές κατά τις οποίες οι δημιουργοί τους ήρθαν αντιμέτωποι με την ασθένεια, το γήρας και το φάσμα του θανάτου- άλλα, εξ αντιστρόφου, διακρίνονται για τον παιγνιώδη, σατιρικό, παρωδιακό ή και αυτοπαρωδιακό χαρακτήρα τους. Πένθιμη ή ευφρόσυνη, υψηλότονη ή ψιθυριστή, υμνητική ή επιθετική, πρωταγωνίστρια του βιβλίου είναι εντέλει η ίδια η ποίηση.

Ιστορία και κριτική, Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2019, 359 σελ.

Ποίηση και πολεμική – Αθηνά Βογιατζόγλου

Μία βιογραφία του Γιώργου Κοτζιούλα


Σημαντικός ποιητής και νευρώδης πεζογράφος, ευαίσθητος κριτικός και χαλκέντερος μεταφραστής, ο Γιώργος Κοτζιούλας υπήρξε ένας ασυμβίβαστος ιδεολόγος της ζωής και της τέχνης. Η έντονη δραστηριοποίησή του, ως ποιητή και θεατράνθρωπου, στα βουνά της Αντίστασης μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ο επιθετικά εκφρασμένος αντιμοντερνισμός του, η ένθερμη υπεράσπιση των έμμετρων μορφών και της ηθογραφίας συντέλεσαν ώστε να μην τύχει ευρύτερης αναγνώρισης.

Ο Κοτζιούλας αποδεικνύεται ωστόσο ιδιαίτερα επίκαιρος στις μέρες μας. Η κριτική που άσκησε στην επικράτηση μιας ισοπεδωμένης “δημοσιογραφικής” γλώσσας στη λογοτεχνία και η γόνιμη αξιοποίηση στο έργο του ιδιωματικών στοιχείων, αλλά και στοιχείων του λαϊκού λόγου τον διασταυρώνουν με τις αναζητήσεις νεότερων πεζογράφων μας. Η προσήλωσή του στην τεχνική αρτιότητα του ποιητικού λόγου μπορεί να εκτιμηθεί πλέον στον βαθμό που της αξίζει, καθώς οι έμμετρες μορφές έχουν επιστρέψει δυναμικά στην ποίησή μας. Η τοποθέτησή του εναντίον του μοντερνισμού δεν ήταν συντονισμένη με την επίσημη γραμμή του ΚΚΕ, απέναντι στο οποίο διατήρησε πάντα την πνευματική ανεξαρτησία του. Επίσης, στην περίπτωσή του, η υποστήριξη του κλασικού δεν είναι προϊόν προγονοπληξίας· το αίτημά του για έναν ποιητικό λόγο διαυγή και κατανοητό απορρέει πρωτίστως από την κλασική παιδεία του -υπήρξε δεινός φιλόλογος και μεταφραστής αρχαίων ελλήνων και λατίνων συγγραφέων- και σήμερα αναδεικνύεται δραστικό, καθώς η ποίηση, παρά την εκδοτική άνθησή της, δεν έχει κατορθώσει να κατακτήσει ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Οι ηθογραφικές αναζητήσεις του, τέλος, δεν ευαγγελίζονται την επιστροφή στο παρελθόν· χάρη στη ρεαλιστική αποτύπωση της πραγματικότητας και το σατιρικό στοιχείο αποκτούν βάθος.
Στο πολύπτυχο έργο του ιχνηλατεί τις επίπονες διαδικασίες εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας και αναδεικνύεται, έτσι, σε σεισμογράφο μιας πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά μεταιχμιακής εποχής και σε εκφραστή μιας υβριδικής μοντερνικότητας.

Βραβείο Δοκιμίου – Περιοδικό “www.oanagnostis.gr” 2016

Ιστορία και κριτική, Κίχλη, 2015, 496 σελ.

Η γένεση των πατέρων – Αθηνά Βογιατζόγλου

Ο Σικελιανός ως διάδοχος των εθνικών ποιητών


Περισσότερο απ’ ό,τι οποιοσδήποτε άλλος νεοέλληνας ποιητής, ο Άγγελος Σικελιανός φιλοδόξησε να ενσωματωθεί στη γενεαλογία των εθνικών ποιητών μέσω της διεκδίκησης ενός κατά καιρούς διαφορετικού ποιητικού πατέρα: του Σολωμού στην αρχή της καριέρας του, του Bαλαωρίτη στη συνέχεια, του Kάλβου την περίοδο της Kατοχής και, πάνω απ’ όλα, του Παλαμά κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Tο βιβλίο αυτό εξετάζει τη στρατηγική με την οποία ο δημιουργός του Aλαφροΐσκιωτου διαχειρίστηκε την ποιητική παράδοση, οικειοποιούμενος τη λογοτεχνική ιστορία προς όφελος του δικού του έργου και κατοχυρώνοντας τον θεσμικό ρόλο του ως διαδόχου των εθνικών βάρδων. Mε σημείο εκκίνησης τον εφηβικό “[Ύμνον εις τον Διονύσιον Σολωμόν]” (1902) και τελευταίο σταθμό το περίφημο επικήδειο ποίημα “Kωστής Παλαμάς” (1943), διερευνάται η ιδεολογική και αισθητική διαδρομή ενός από τους ισχυρότερους ποιητές του 20ού αιώνα και αναδεικνύεται η ιδιαιτερότητα της ποιητικής προσφοράς του στο εξαιρετικά ενδιαφέρον και ελάχιστα διερευνημένο πεδίο των ποιημάτων για ποιητές. Mέσα από τις αναγνώσεις των έμμετρων εγκωμίων του για τους ποιητικούς προγόνους του προκύπτει ότι, άμεσα ή έμμεσα, ο Σικελιανός υμνεί πλάι σ’ αυτούς και τον εαυτό του ως άξιο συνεχιστή του έργου και της αποστολής τους, διεκδικώντας μια εκλεκτή (στην ουσία την εκλεκτή) θέση στο νεοελληνικό ποιητικό πάνθεον.

Ερμηνεία και κριτική, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2005, 196 σελ.

Η μεγάλη ιδέα του λυρισμού – Αθηνά Βογιατζόγλου

Μελέτη του “Προλόγου στη ζωή” του Σικελιανού


Η περιπετειώδης συγγραφή του “Προλόγου στη Ζωή”, η οποία ξεκινά το 1914 και περατώνεται το 1947, καθιστά το φιλόδοξο αυτό λυρικό εγχείρημα ένα αποκαλυπτικό χρονικό των ποιητικών και ιδεολογικών αναζητήσεων του Σικελιανού σε μια ιδιαίτερα ταραχώδη για την Ελλάδα εποχή. Έχοντας εσφαλμένα θεωρηθεί ως ένα ανεξέλεγκτο ξέσπασμα της πληθωρικής ιδιοσυγκρασίας του δημιουργού του, το έργο έχει, παρά τις έξοχες λυρικές στιγμές του, ελάχιστα απασχολήσει την κριτική. Η μελέτη του, εντούτοις, μπορεί να αποβεί διαφωτιστική όχι μόνο για την ιδεολογική συγκρότηση του Σικελιανού όσο, κυρίως, για τους τρόπους λειτουργίας τής σε μεγάλο βαθμό αδιερεύνητης σικελιανικής ποίησης. Η λαβυρινθώδης σύνταξη, η περίπλοκα αναπτυγμένη παρομοίωση, η δεξιοτεχνική αφηγηματική οργάνωση και η ακαταπόνητη διάθεση για προσωδιακούς πειραματισμούς είναι ορισμένα από τα κύρια γνωρίσματα της ποίησης του Σικελιανού, τα οποία εξετάζει το βιβλίο αυτό, προτείνοντας παράλληλα μια νέα ανάγνωση του “Προλόγου στη Ζωή”.

Ερμηνεία και κριτική, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1999, 222 σελ.