Η παιδεία της ήταν αγγλόφωνη. Κάτι που στάθηκε αφορμή να γνωρίσει στο αγγλόφωνο κοινό τους Ελληνες συγγραφείς: τον Στρατή Τσίρκα (τις «Ακυβέρνητες πολιτείες»), τον Αγγελο Βλάχο, τον Ζήσιμο Λορεντζάτο, τον Μένη Κουμανταρέα (την «Κυρία Κούλα»), τον Πέτρο Αμπατζόγλου (το «Τι θέλει η κυρία Φρήμαν»), τη Ρέα Γαλανάκη (τον «Βίο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά»), κ.ά. «Μετέφραζα τα πάντα για βιοποριστικούς λόγους. Δεν θα έλεγα ότι αγαπώ τη μετάφραση. Είναι χαμένη υπόθεση, ποτέ δεν μπορείς ν’ αποδώσεις το πρωτότυπο. Θυμάμαι ότι αυτό που με τρέλαινε στη μετάφραση -τώρα δεν μεταφράζω πια- είναι ότι βιάζεις τη γλώσσα στην οποία μεταφράζεις, για να μπορέσεις ν’ αποδώσεις το πρωτότυπο». Και λίγο αργότερα, στην ίδια κουβέντα, ομολογούσε ότι δεν αισθανόταν καθόλου τυχερή που ήταν δίγλωσση, αφού ένιωθε αβεβαιότητα και στις δύο γλώσσες.
Αλλωστε, «Ο χορός των ωρών» ήταν το πρώτο βιβλίο που έγραψε απ’ ευθείας στα ελληνικά. «… γράφοντας με αμφιβολίες, με φόβους, επιτέλους, στο τέλος της ζωής μου, ελληνικά, ανακαλύπτω ότι γράφω πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι έγραφα στην άλλη γλώσσα. Αλλες παγίδες τώρα, άλλες αντιστάσεις, άλλες επιταγές, αλλά και άλλες γοητείες».
Στην Ελλάδα πρωτοήρθε το 1936, οπότε και έμαθε ελληνικά στο Αμερικανικό Κολλέγιο. Από το 1964 ζει μόνιμα στην Ελλάδα, όπου εκτός από το γράψιμο εργάστηκε και στη Ραδιοφωνία. Πέντε βιβλία της με μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα έχουν εκδοθεί σε Αμερική, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιαπωνία και Βραζιλία. Αλλα έργα της είναι: «Ο δρόμος προς τον Κολωνό» (Ερμής, 1979), «Το χαμένο πάτωμα» (Κέδρος, 1984), «Ο θάνατος μιας πόλης» (Αγρα, 2000). Αθόρυβη παρουσία, μακριά από τα λογοτεχνικά κυκλώματα, η Καίη Τσιτσέλη είχε κερδίσει την εκτίμηση των ομότεχνών της, νεότερων και παλαιότερων. (Πηγή: kathimerini.gr)
Ιδιαίτερη μνεία στη Καίη Τσιτσέλη κάνει η Λυδία Βασιλειάδη στο βιβλίο της «Αθήνα-Σικάγο, Σικάγο-Αθήνα», εκδόσεις Γαβριηλίδη (2018).
Η Καίη Τσιτσέλη πέθανε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 2001, ύστερα από βαριά αναπνευστικά προβλήματα, ασθένεια που αντιμετώπιζε τα τελευταία χρόνια.
Ο δρόμος προς τον Κολωνό – Καίη Τσιτσέλη
Σ’ ένα από τα πρώτα βιβλία της, που έχει τον τίτλο “Feux”, ή Marguerite Yourcenar λέει: “Αυτό που έχει σημασία στο θρύλο και στο μύθο είναι η δυνατότητά τους να μας χρησιμέψουν για λυδία λίθος, για άλλοθι…”.
Ίσως αυτή είναι η μόνη δικαίωση που αξίζει για ένα σημερινό συγγραφέα, που δοκιμάζει να χειριστεί ξανά αρχαίους μύθους.
Χρειάζεται οπωσδήποτε κάποια δικαίωση γι’ αυτή τη διαδικασία. Υπάρχει πάντα μια αόριστη αίσθηση λογοκλοπής, ακόμα και ιεροσυλίας, ιδίως αν -όπως στη δική μου περίπτωση- τους μύθους τους έχει ήδη χρησιμοποιήσει κάποιος από τους μεγάλους αρχαίους τραγικούς. Αλλά χειρότερο απ’ όλα αυτά είναι το αίσθημα της ματαιότητας. Είναι τόσο εύκολο να πέσεις στη ματαιότητα, όταν χρησιμοποιείς τέτοιου είδους υλικό είτε επειδή μένεις πολύ προσκολλημένος στο μύθο και απλώς τον διατυπώνεις με διαφορετικά λόγια – και τότε γιατί να το κάνεις, αφού είχε ξαναγίνει και μάλιστα πιο καλά είτε τον αναπλάθεις εντελώς, ώσπου ο μύθος σχεδόν δεν αναγνωρίζεται – και τότε πάλι γιατί να το κάνεις, αφού είναι φανερό πως η πλοκή μπορεί να σταθεί μόνη της και δε χρειάζεται τα δεκανίκια του μύθου…
Νουβέλες, Ερμής, 1979, 190 σελ.
Το χαμένο πάτωμα – Καίη Τσιτσέλη
Τα δώδεκα κείμενα σε αυτό το βιβλίο γράφτηκαν πρόσφατα, έπειτα από μια μακριά περίοδο σιωπής, που οδήγησε σε μια ριζική αλλάγή κατεύθυνσης. Δεν μπορούν να ονομαστούν ακριβώς διηγήματα, γιατί δεν είναι έργα φαντασίας ή μυθοπλασίας. Είναι μάλλον απόπειρες να μετρηθεί η απόσταση ανάμεσα στις λέξεις και στα πράγματα, ανάμεσα στο λόγο και στον κόσμο. Απεικονόζουν διάφορες φάσεις της περιπέτειας του γραψίματος, της πάλης με τις παγίδες του λόγου και τις σκοτεινές πιέσεις του. Περιπλάνηση μέσα στο λαβύρινθο – ή καλύτερα στον φαύλο κύκλο – της αφήγησης που δίνοντας μορφή στα πράγματα, την ίδια στιγμή τα προδίδει. Το κάθε κείμενο στο βιβλίο αυτό ξεκινάει από ένα πραγματικό γεγονός, το οποίο όμως στη διαδρομή της καταγραφής του αλλοιώνεται, διασπάται και τελικά ανασυγκροτείται σε κάποια άλλη, αυθαίρετη κατασκευή: σε ένα κείμενο, ένα αντικείμενο αντι του αντικειμένου που ήταν ο αρχικός στόχος της καταγραφής.
Mετάφραση: Νίκος Φωκάς
Πεζογραφία, Κέδρος, 1984, 172 σελ.
Ο χορός των ωρών – Καίη Τσιτσέλη
Η ΝΥΧΤΑ ΧΑΙΝΕΙ
Η γηραιά κυρία κάθεται σε μια μάλλον άβολη καρέκλα με ίσια πλάτη, και ρίχνει πασιέντζες. Προτιμάει τη νύχτα γι’ αυτή την ασχολία. Πρώτα συγυρίζει το δωμάτιο· δεν πρέπει καμιά δυσάρεστη λεπτομέρεια ν’ αποσπάσει την προσοχή της. Αδειάζει το τραπέζι (το μικρό στρογγυλό τραπέζι όπου τρώει τα λιτά της γεύματα) για να απομείνει μια γυμνή επιφάνεια. Tabula rasa. Σβήνει το ραδιόφωνο.
Η τηλεόραση έχει σβήσει προ πολλού, είναι περασμένα μεσάνυχτα…
Διηγήματα, Άγρα, 1998, 153 σελ.
Ο θάνατος μιας πόλης – Καίη Τσιτσέλη
«Στις 5:30 το πρωί κανένας Ληξουριώτης δεν είχε ακόμη ξυπνήσει, ούτε καν ο Ναπολέων Βουρδουβάνος, που συνήθως ήταν στο πόδι από τους πρώτους. Για το λόγο αυτό, ο σεισμός της ενδεκάτης Αυγούστου ήταν απ’ όλους ο πιο εξωπραγματικός. Ανακατεύτηκε με τα όνειρα κι όπως ξεφύτρωσε μέσα απ’ την ψευδαίσθηση του ύπνου, ταλαιπώρησε τον Ναπολέοντα με τις παράξενες, άπιαστες κινήσεις του ονείρου… Ο χρόνος έχει σταματήσει. Δεν είναι πλέον σήμερα το πρωί, είναι οποιοδήποτε πρωί. Η εικόνα είναι ακίνητη, όπως προηγουμένως. Σταθερή και καθαρή. Στο πρώτο πλάνο, η θάλασσα. Στη μέση, σωροί από σκουριασμένα ερείπια. Δεξιά και αριστερά, οι καταυλισμοί. Και στο βάθος της φωτογραφίας, το τοπίο που αποκαλύφθηκε (…)». Στο πεζογράφημά της η Καίη Τσιτσέλη αφηγείται το σεισμό της Κεφαλονιάς τον Αύγουστο του 1953 – στον οποίο ήταν παρούσα – και την επίδρασή του στη ζωή και τη συμπεριφορά των ηρώων της, μ’ ένα νηφάλιο τόνο και μια συγκρατημένη, αποστασιοποιημένη συγκίνηση. Είναι το δεύτερο βιβλίο της που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα μετά το, Ο Χορός των Ωρών, που της χάρισε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 1999. Έχει πρωτοεκδοθεί στα αγγλικά το 1954.
Mετάφραση: Παλμύρα Ισμυρίδου
Αφηγήσεις, Άγρα, 2000, 114 σελ.
Το Α και το Ω – Καίη Τσιτσέλη
Το Ω… ένα κείμενο που γράφτηκε στα αγγλικά στο τέλος της λογοτεχνικής πορείας της Καίης Τσιτσέλη. Ζώντας το αμετάκλητο γεγονός του επερχόμενου θανάτου της, προσπαθεί να παλέψει με την επανάληψη, με τον χρόνο, “με εκείνα τα παράξενα μεγάλα κενά, όταν είμαι εντελώς απούσα (πού;) και τα πάντα μπορούν να επιδιορθωθούν, να επανατοποθετηθούν, να αποκατασταθούν, να επανεπιβληθούν, χωρίς να το ξέρω”.
Ένα σπαρακτικό και σκληρό κείμενο, γραμμένο με σπασμωδικές ανάσες, σε μετάφραση από τ’ αγγλικά του Άρη Μπερλή (δίγλωσση έκδοση).
Το Α… ένα μικρό βιβλίο με εικόνες και ένα ποιηματάκι, γραμμένο και δεμένο από την ίδια τη συγγραφέα σε παιδική ηλικία, αφιερωμένο στον πατέρα της, τον μέντορά της.
Mετάφραση: Άρης Μπερλής
Ποίηση, Άγρα, 2006, 88 σελ.
Η κουζίνα του Balthazar (1973-1983) – Καίη Τσιτσέλη, Νίκος Παλαιολόγος
Συνταγές και ιστορίες από ένα εστιατόριο της Αθήνας
Το βιβλίο μαγειρικής του Βalthazar είναι κάπως ιδιόμορφο από άποψη περιεχομένου. Οι συνταγές που περιλαμβάνει είναι πολλών ειδών και διαφορετικής προέλευσης: συνταγές οικογενειακές ή από φίλους, συνταγές από βιβλία και περιοδικά που παραλλάχτηκαν και πολλές άλλες εντελώς πρωτότυπες. Αντιπροσωπεύουν τη γνώση και τη γαστρονομική κουλτούρα δύο ανθρώπων “του κόσμου”, της Καίη Τσιτσέλη και του Νίκου Παλαιολόγου, που δούλεψαν για χρόνια και καταστάλαξαν την εμπειρία τους στην κουζίνα του εστιατορίου που δημιούργησαν το 1973, το Βalthazar. Αυτές λοιπόν οι συνταγές, όσο κι αν θεωρήθηκαν ολοκληρωμένες ώστε να παρουσιαστούν στον κατάλογο του εστιατορίου, συνέχισαν να αλλάζουν και να Βελτιώνονται κατά την πορεία της καθημερινής του λειτουργίας. Για να είναι εφαρμόσιμες σε επαγγελματικό επίπεδο, μερικές φορές υπήρχαν συμβιβασμοί στον τρόπο εκτέλεσης ή και στα υλικά. Άλλες φορές πάλι, μια συνταγή άλλαζε για να έρθει πιο κοντά στα γούστα των υποψηφίων πελατών της εποχής, δηλαδή τους Αθηναίους της δεκαετίας του 1970, που δεν ήταν εξοικειωμένοι με αυτές τις πρωτοεμφανιζόμενες γεύσεις που τότε φάνταζαν εξωτικές. Επίσης απαραίτητα υλικά που δεν ήταν τότε διαθέσιμα στην ελληνική αγορά, αντικαταστάθηκαν από άλλα, όπως για παράδειγμα αντί για ιταλική ρικότα χρησιμοποιήθηκε ένα μείγμα τυροβολιάς και ανθότυρου. Πολλές φορές εξάλλου η έλλειψη υλικών στο εμπόριο, οδηγούσε υποχρεωτικά στην εξεύρεση πρωτότυπων λύσεων όπως η επί τόπου παρασκευή της ξινής κρέμας (smetana)…
Eπιμέλεια: Λίλα Παλαιολόγου, Βαγγέλης Πελέκης
Μαγειρική, Ιστός, 2011, 326 σελ.
Ο δρόμος προς τον Κολωνό (1979), Ερμής
Διηγήματα
Ο χορός των ωρών (1998), Άγρα
Πεζογραφία-Αφηγήσεις
Το χαμένο πάτωμα (1984), Κέδρος
Ο θάνατος μιας πόλης (2000), Άγρα
Ποίηση
Το Α και το Ω (2006), Άγρα
Συλλογικά έργα
Παύλος Ζάννας (1993), Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Δεκαοχτώ κείμενα (1994), Κέδρος
Άσεμνες ιστορίες (1997), Εκδόσεις Πατάκη
Η κουζίνα του Balthazar (1973-1983) (2011), Ιστός
Μεταφράσεις
Βρεττάκος, Κώστας, Άθως (1989), Τρία Φύλλα
Αμπατζόγλου, Πέτρος, What Does Mrs. Freeman Want (1991), Κέδρος
Κουμανταρέας, Μένης, Koula (1991), Κέδρος
Πετρόπουλος, Ηλίας, Tsoclis (1992), Αδάμ-Πέργαμος
Ιακωβίδης, Σπύρος Ε., Mycenae-Epidaurus (2001), Εκδοτική Αθηνών
Παπαχατζής, Νικόλαος, Ancient Corinth (2001), Εκδοτική Αθηνών
Συλλογικό έργο, Νίκη Καναγκίνη (2005), Futura
Τσίρκας, Στρατής, Drifting Cities (2016), Κέδρος
Βραβεία-Διακρίσεις
«Ο χορός των ωρών» – Κρατικό βραβείο διηγήματος (1999)
Πηγές: EKEBI, Biblionet, Άγρα, Κέδρος, Ερμής
