Γιάννης Ξούριας

Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων – Γιάννης Ξούριας

Το φιλολογικό έργο (Η θεωρία των “Γραμματικών Τεχνών”)


Το αντικείμενο της μελέτης είναι το θεωρητικό φιλολογικό έργο που εκπόνησε ο Κωνσταντίνος Οικονόμος (1780-1857) ως διδάσκαλος του “Φιλολογικού Γυμνασίου” Σμύρνης κατά την περίοδο 1810-1819. Τα κύρια φιλολογικά έργα του Οικονόμου που δημοσιεύονται την περίοδο αυτή είναι: Ρητορική (Βιέννη 1813) και Γραμματικά (Βιέννη 1817). Από τα προλεγόμενα των Γραμματικών διαφαίνεται ότι ο Οικονόμος φιλοδοξούσε να συνθέσει μια συνολική φιλολογική θεωρία (Αισθητική, Ποιητική, Ρητορική, λοιπά γραμματειακά είδη), η οποία θα ολοκληρωνόταν με την έκδοση ενός τρίτου βιβλίου, στο οποίο θα εξετάζονταν γραμματειακά είδη, όπως η Ιστορία κλπ. Το τρίτο αυτό βιβλίο δεν είχε ποτέ έντυπη μορφή και δεν είμαστε σίγουροι αν ποτέ συντάχθηκε, παρόλο που υπάρχει η πληροφορία για ένα χαμένο χειρόγραφο. Η φιλολογική θεωρία συμπληρώνεται με ανέκδοτα κείμενα του Οικονόμου (την ομιλητική “Περί της των Ιεροκηρύκων Ρητορικής”) και διάσπαρτες νύξεις στο υπόλοιπο φιλολογικό του έργο.
Η ερευνητική προσπάθεια οδήγησε στη συστηματική παρουσίαση (ή και ανασύσταση, όπου αυτό ήταν δυνατόν) της φιλολογικής θεωρίας του Οικονόμου και στην ταύτιση των πηγών του, καθώς και την ένταξη του έργου στα ποικίλα συμφραζόμενα του ώριμου Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Το συγγραφικό έργο που έδωσε ο Οικονόμος την περίοδο της παραμονής του στη Σμύρνη είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Ο όγκος, η θεματολογία και η προσέγγιση των ζητημάτων φανερώνουν το μέτρο των δυνατοτήτων του συντάκτη. Διακρίνεται από μια εξαιρετική ικανότητα προσαρμογής και συνδυάζει ευαισθησία, που του επιτρέπει να συλλαμβάνει έγκαιρα τα μηνύματα των καιρών, και τόλμη, που τον φέρνει ―αυτόν, έναν ιερέα χωρίς ευρωπαϊκές σπουδές στην πρωτοπορία των αλλαγών.
Αυτό ισχύει και για τα έργα με φιλολογικό περιεχόμενο.
Στην εργασία γίνεται προσπάθεια να διευκρινιστούν τόσο το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο όσο και οι συγκεκριμένες συνθήκες μέσα στις οποίες γράφηκαν τα έργα αυτά, καθώς και οι ανάγκες τις οποίες καλούνταν να ικανοποιήσουν. Επιπλέον, διερευνάται ενδελεχώς το περιεχόμενό τους, ιδιαίτερα το θεωρητικό σκέλος και παράλληλα παραβάλλονται με τις πηγές τους, ώστε να προσδιορισθεί με ακρίβεια τόσο η έκταση όσο και η ποιότητα των δανείων, ο βαθμός πρωτοτυπίας και οι τυχόν διαφοροποιήσεις. Τα πορίσματα μιας τέτοιας έρευνας μας επιτρέπουν να διαγνώσουμε τον χαρακτήρα των κειμένων αυτών, σε ποιο κλίμα κινούνται, ποιες ήταν οι προθέσεις του συντάκτη τους, γιατί έλαβαν τη μορφή την οποία τελικώς έλαβαν. Στο ίδιο πλαίσιο επίσης κινούνται και οι συσχετίσεις τους με άλλα παρεμφερή κείμενα που εμφανίζονται την περίοδο αυτή στον ελληνικό χώρο και καθορίζεται κατά πόσο τα έργα αυτά του Οικονόμου ανταποκρίνονταν σε αιτήματα που παρουσιάζονταν επιτακτικά στην ελληνική λογιοσύνη της εποχής.

Μελέτη, Ριζάρειο Ίδρυμα, 2007, 504 σελ.

Ασπράδια – Γιάννης Ξούριας

Η πρόθεση γι’ αυτό το βιβλίο υπήρξε στοιχειώδης: τα τέσσερα στοιχεία που το έπλασαν ήταν “παιδικότητα”, “έρωτας”, “τυχαιότητα” και “απενοχοποίηση” (ΠΕΤΑ). Η αρχή που επέβλεψε το σμίξιμό τους απαιτούσε η ποίηση να είναι υπόθεση “Ζωντανών” και όχι “γραμματολογικές φιλοδοξίες τεθνεώτων”. Από πίσω έφεγγε μόνιμα ένα παράθυρο που ονομαζόταν “Γέλιο” κι έφερνε μέσα φρέσκο αέρα και ήλιο. Η διαδικασία σύμπηξης κράτησε μερικά χρόνια. Το αποτέλεσμα ήταν πάντα διαφορετικό από το προσδοκώμενο. Και πάντα καλύτερο. Οπότε κάποια στιγμή τα δοχεία, οι σωλήνες, οι άμβικες, οι φωτιές και τα άλλα όργανα του σώματος αφέθηκαν να δουλεύουν μόνα τους και να φτιάχνουν εικόνες όπου η επιφάνεια δεν είχε κανένα βάθος κι όμως ήταν αβυσσαλέα.
Το βιβλίο αυτό δεν έπαψε ποτέ να κοιτά προς τον υπερρεαλισμό και τους κατά καιρούς, συνειδητούς ή όχι, συνοδοιπόρους του, αλλά και δεν έπαψε ποτέ να πιστεύει ότι η θεωρία δεν δικαιούται να εμποδίζει την πράξη. Ιδιαίτερα την πράξη που βγαίνει ενστικτωδώς, χωρίς ενδοιασμούς.
Ίσως το βιβλίο αυτό δεν θα γινόταν ποτέ βιβλίο, αν δεν έβρισκε δύναμη από άλλους ανθρώπους που μοιράζονται ανυστερόβουλα τα ίδια οράματα, σε πλήρη προσφορά και διαθεσιμότητα. Επικαλείται συνεχώς τους φίλους και τις φίλες της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Αθηνών.

ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ
Αμμόλοφοι με αθάνατους άγνοιες σαν από βόμβα
έντομα ελενίτ πεταμένοι σωλήνες

Εκείνες σφαιρικές ικανές φανερωμένες αλκαλικές
αλλειμμένες με καροτίνες

Το μεγάλο εγκεφαλικό του τόπου συρίζει Θα σε
Φάω σε Φάω σε Φάω.

Ποίηση, Φαρφουλάς, 2009, 80 σελ.

Ανεβαίνοντας τον Ελικώνα – Γιάννης Ξούριας

Για την ποίηση του γένους την εποχή του νεοελληνικού διαφωτισμού


Πώς θα πρέπει να ηχεί η ποίηση του γένους; Ποια θα πρέπει να είναι η γλωσσική, θεματική και ειδολογική φυσιογνωμία της; Ποιος θα πρέπει να είναι ο κοινωνικός και εθνικός της ρόλος; Αυτά είναι ερωτήματα που αναφύονται επιτακτικά κατά την τριακονταετία πριν από την Επανάσταση στην προοπτική της πολιτισμικής αναγέννησης. Οι διαφορετικές απαντήσεις εκφράζονται με αντιπαραθέσεις, διαμάχες, ανταγωνισμούς, ποιητικά μανιφέστα και άλλες ποικίλες γραμματολογικές πυκνώσεις. Οι ζυμώσεις αυτές, στις οποίες ενίοτε υποκρύπτονται και πολιτικές σκοπιμότητες, οδηγούν στην ανάδυση ενός δημόσιου χώρου περί τη λογοτεχνία του γένους με αισθητικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά που θα επιβιώσουν και αργότερα. Το ανά χείρας βιβλίο επιδιώκει να εντοπίσει και να περιγράψει ίχνη αυτών των εξελίξεων, με πρόθεση να δείξει τη γραμματολογική τους ενότητα και τη σημασία τους για τη διαμόρφωση της νέας ποίησης του έθνους.

Ιστορία και κριτική, Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2018, 431 σελ.