Ζωή Καρέλλη

Φιλοθέη: ένας κήπος δίπλα στην Αθήνα – Ζωή Καρέλλη

Φωτογραφίες και ζωγραφικά έργα της Κλειώς Μπάκλη πλαισιωμένα από ποιήματα της Ζωής Καρέλλη στεγάζει το λεύκωμα των εκδόσεων “Τοπίο” “Φιλοθέη: ένας κήπος δίπλα στην Αθήνα”. Στην εισαγωγή της έκδοσης επισημαίνεται: “Το λεύκωμα αυτό σίγουρα αποσκοπεί σε μια αισθητική απόλαυση, αλλά η φιλοδοξία του επεκτείνεται πολύ πιο πέρα: στοχεύει στην ευαισθητοποίηση του αναγνώστη και στην ενίσχυση της προσπάθειας διάσωσης του θησαυρού που έχουμε ακόμη στα χέρια μας”, εννοώντας το ανεκτίμητο, φυσικό κυρίως, περιβάλλον της Φιλοθέης, αλλά και την ξεχωριστή φυσιογνωμία της ως τόπου κατοικιών και όχι εμπορικής εκμετάλλευσης.
Φωτογράφιση: Κλειώ Μπάκλη
Ζωγραφική: Κλειώ Μπάκλη
Κείμενα: Ζωή Καρέλλη

Φωτογραφικά λευκώματα, Τοπίο, 2007, 57 σελ.

Τα ποιήματα 1940-1955 – Ζωής Καρέλλη

Τι μπορεί να εκφράσει, να πει ο ποιητής προσπαθώντας να γράψει μια εισαγωγή στο έργο του;
Εξηγήσεις, όταν τόσα εξηγούνται ή γίνεται προσπάθεια να εξηγηθούν, να σχολιαστούν και το μυστήριο της ύπαρξης απομένει. Και η ποίηση, πιστεύω πως είναι, τελικά, ένα μυστήριο, όχι μόνο αισθητικό γεγονός αλλά και υπαρκτική κίνηση. Φαινόμενο της ανθρώπινης έκφρασης.
Τι έκανε, τι οδήγησε τον άνθρωπο να δημιουργήσει τον ποιητικό λόγο; Αφού υπάρχει ο πεζός, ο πλούσιος, σαφής, άνετος, γιατί αυτό το είδος της ομιλίας, με ιδιαίτερους νόμους και κανόνες; Σε όποιαν άλλη καλλιτεχνική εκδήλωση δεν παρατηρείται τούτο το διφυές, δεν υπάρχει μια τέτοια διαφορά.
Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1974

Ποίηση, Εκδόσεις των Φίλων, 2000, 375 σελ.

Ποιήματα – Ζωή Καρέλλη

«Tο Δέντρο»
Aπλώνω σαν κλαδιά, σα φύλλα,
εντυπώσεις γύρω στο κορμί μου, αναμνήσεις
θρουν, κρούονται, κινούνται
ήσυχα ή σφοδρά.

Mοιάζουν ίδια τα κλαδιά,
όμως ο άνεμος της ζωής
με παιχνίδια και με φώτα,
δείχνει τη διαφορά τους.

Mοιάζουν κι όλες οι μέρες
που περνούν απάνω μου.
Mε τριγυρίζ’ η μέρα,
η νύχτα μ’ αγκαλιάζει.

Λυγούνε τα κλαδιά, τα φύλλα,
οι αναμνήσεις, οι εντυπώσεις μου συγκρούονται
φωλιάζουν μυστικά πουλιά,
φωνές κρυφές, στα πιο πυκνά,
πυκνόφυλλα κλαδιά της φαντασίας.

Σα φτάσει η καταιγίδα
ο στολισμός μου δέρνεται.
Όρθιο το κορμί στυλώνεται,
μένει ακίνητη ψυχή κι αυξαίνει,
σα ν’ αδιαφορεί για την περιβολή μου…

που παρέρχεται και θα ξανάρθει,
μαραίνεται και πέφτει,
για να φουντώσει πάλι η ζωή μου.

«Στοργή»
Είναι λυπητερό πράγμα ένας άρρωστος άντρας.
Άρρωστος στην πλήρη ακμή του.
Οι άντρες είναι καμωμένοι να μένουν δυνατοί.
Το αισθάνονται αυτό
κι όταν πέσουν στο στρώμα
έχουν την έκφραση του προσώπου περίλυπη.
Κάποτε το βλέμμα τους χάνεται.
Σα ν’ απορούν γι’ αυτό που τους συμβαίνει.
Σα να μη μπορούν να καταλάβουν την αδυναμία τους,
θυμώνουν κι αγαναχτούν,
ύστερα όμως είναι πιο λυπημένοι.
Έχουν μιαν άλλη μελαγχολία στην αρρώστια τους.
Παραδίνονται σαν παιδιά.
Σαν εκείνα τα παιδιά που έχουν πρόωρη γνώση.
Σε κοιτάζουν στα μάτια,
περιμένουν να τους βεβαιώσεις…
Όχι μόνο πως θα γίνουν καλά,
όχι πως δεν έχουν τίποτα,
μα πως η δύναμή τους είναι ακέρια.
Πως εσύ το θέλεις και τους περιποιείσαι
κι αυτοί το δέχονται.
Δέχονται την περιποίηση για το χατίρι σου.
Είναι λυπητερό να βλέπεις έναν άντρα άρρωστο,
να βλέπεις να κείτεται ένας λεβέντης.
Σε σφάζει το βλέμμα του.
Σε παρακαλεί μ’ έναν τρόπο που σου πονεί.
Σε πειράζει που δέχεται τη βοήθειά σου.
Σε πειράζει να αισθάνεσαι χτυπημένη την περηφάνεια του,
την υπομονή του.
Γι’ αυτό δε θα πιστέψεις
πως εκείνος δεν είναι ο πιο δυνατός κοντά σου.
Τούτο περιμένει να δει στο βλέμμα σου,
για να γιάνει.
Αυτό πρέπει να σου μαθαίνει η αγάπη σου.
Πως δεν του φτάνει μονάχα να τον αγαπάς.
Θέλει ακόμα πιο πολύ,
να πιστεύεις πάντα σ’ αυτόν.

Ποίηση, Ερμής, 1996, 93 σελ.

Παρατηρήσεις, Β΄ – Ζωή Καρέλλη

Στο λογοτεχνικό μας χώρο ο Παπαδιαμάντης είναι από τους δημιουργούς που το έργο τους δεν παύει, παρ’ όλες τις αλλαγές, να επισύρει εκείνη την προσοχή που είναι πράγματι γόνιμη και δεν εξαντλεί το αντικείμενό της.
Περνούν τα χρόνια, αλλάζουν οι αντιλήψεις, ποιος δεν το βλέπει… από τότε που ο Παπαδιαμάντης έγραφε τα αυθόρμητα λεγόμενα διηγήματά του. Γινήκαμε περίτεχνοι σε όλα μας, σ’ όλες τις εκφράσεις και τις εκδηλώσεις και που είναι ο λιγομίλητος Σκιαθίτης να διαμαρτυρηθεί για το ξένο πνεύμα που τόσο κυριαρχεί στη ζωή μας. Πού είναι ο κυρ Αλέξαντρος να θυμώσει άδικα γι’ αυτό και άσκοπα. Κι’ εμείς θα τον ακούσομε, άλλοι με τον πρέποντα σεβασμό και την κατανόηση εκείνη που δείχνει όχι μόνο ευρύτητα πνεύματος, μα και μιαν οξύτητα της ευαισθησίας μας. Κι’ άλλοι από μας, υψηλοφρονούντες για όλες τις επιτεύξεις του κόσμου μας, θα χαμογελάσουν σχεδόν ειρωνικά, βέβαιοι στην άρνησή τους για τ’ αταίριαστα, κρίνοντάς τα επιφανειακά και μην καταλαβαίνοντας πως υπάρχουν κρυμένα νοήματα σε λόγια φαινομενικά, ορισμένα κι’ αδιάφθορα αιτήματα κάτω από λόγια διαφορετικά.

Δοκίμια, Ευθύνη, 1994, 249 σελ.

Τα ποιήματα 1955-1973 – Zωής Καρέλλη

Τ΄είν’ αυτά, τα μαύρα περιστέρια
που στα χέρια κρατάς, Κασσάνδρα;
Ποια θυσία τοιμάζεις περίεργη, ανήκουστη;
Θα γίνουν κοράκια τα πένθιμα τούτα πουλιά
και θα σου ξεσχίσουν σε λίγο
τα σωθικά σου, τα βλέμματα.
Διώξ’ τα να φύγουν απ’ την αγκαλιά σου,
διώξ’ τα να φύγουν μακρυά.
Τίποτα καλό, χαρούμενο δεν προμηνούν
στην ανήσυχη τόσο ψυχή μας.
Σπρώξ’ τα από πάνω σου, κόρη του βασιληά,
να μη σκαλώνουν απάνω σου,
τ΄άγρια μαύρα πουλιά.
Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης 1974

Ποίηση, Εκδόσεις των Φίλων, 1994, 271 σελ.

Η εποχή του θανάτου – Ζωή Καρέλλη

ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ
Όταν ξυπνούνε μέσα μας οι πεθαμένοι,
δεν θα κοιμηθούμε τον γλυκόν ύπνο
της ζωής, δώρο της καλής κούρασης.
Όταν τα σφαλιχτά τους μάτια
ανοίξουν μέσα μας το φοβερό τους βλέμμα,
αλίμονο, μας παρακολουθεί
και δεν μπορούμε να ησυχάσουμε
το σώα της ζωής μας.
Γνώση των περασμένων πικρία,
χάλασμα του ολόκληρου κόσμου
πάλη εντός μας απ’ ό,τι ήταν πριν
και τώρα γίνεται απ’ ό,τι είμαστε.
Μάθημα η κενότητα του βλέμματος,
βάθος εντός μας των προγόνων,
που έπαψαν για τον εαυτό τους.

Ποίηση, Κοχλίας, 1948

Χαλκογραφίες και Εικονίσματα – Ζωή Καρέλλη

ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ
Δεν είμαστε πλασμένοι
για να βλέπουμε τα θαύματα,
να τα γνωρίσουμε δεν ημπορούμε.
Τόσο μικροί κι ασήμαντοι
για το ανέλπιστα μεγάλο,
δεν καταλαβαίνουμε το θαύμα
που εκτελείται με το φτωχό μας
σώμα βοηθό.
Ύστερα το μαθαίνουμε.
Γι’ αυτό μας βοηθούν τα οράματα.

Ποίηση, Θεσσαλονίκη, 1952

Παραμύθια του Κήπου – Ζωή Καρέλλη

ΗΔΥΠΑΘΕΙΑ
Στο χέρι κρατούσε ένα ρόδι ανοιγμένο,
ένα ρόδο πολύ ανοιχτό.
Στο πρόσωπό της είχε το στόμα
μισοανοιχτό και τα χείλη ανοίγαν
στη θήκη γεμάτη χυμό
των δοντιών, τα ρόδινα ούλα
έφεγγαν, κοκκίνιζαν δίχως ντροπή,
όπως το σπασμένο ρόδι, τα’ ανοιχτό ρόδο.
*
Οι ωραίες γυναίκες είναι
λουλούδια και καρποί μαζί.
Μη ζητάς πιο πολύ,
όταν η ζωή σου χαρίσει
το ένα και τ’ άλλο.
Η ανάμνησή τους είναι
που ξυπνάει την αγιάτρευτη στέρηση.
Απ’ αυτήν θρέψε την ακούραστη
ψυχή, ανθρώπινη,
της φαντασίας.

Ποίηση, Αθήνα, 1955

Το πλοίο – Ζωή Καρέλλη

ΑΓΑΠΗ
Ποιος ημπορεί ν’ απλώσει
τη γλυκιά την ώρα,
να τυλιχτεί σ’ αυτήν και ν’ αποκοιμηθεί;

Σε όνειρο να θυμηθεί
της μάνας του τα σπλάχνα,
για να μη φοβηθεί
που στην πυκνή τη γη θα ξαπλωθεί.

Ποίηση, Αθήνα, 1955

Αντιθέσεις – Ζωή Καρέλλη

ΕΙΚΟΝΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΝΑΟ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ
Ήταν τόσο γυμνή
που η γυμνότητα φαινόταν ένδυμά της
κι η τελειότητα του σχήματός της
ήταν μια λύση.

Ίσως ελευθερία μιας στιγμής στο χρόνο,
τόσο πυκνής, που ήταν της ψυχής
παραδοχή.
Δεν μπορεί νάταν άψυχο
το τέλειο σώμα. Η συμμετρία
είναι το πνεύμα της ζωής.

Ποιος σου την έμαθε;
Τι σου την αποκάλυψε;
Πώς το γνωρίζεις κι ομολογείς;

Όχι, δεν ήταν πια ο έρωτας.
Η επιθυμία είχε ξεπεραστεί.
Ούτε η γαλήνη εσήμαινε τη νίκη.

Ήσυχη η γυναίκα στον εαυτό της
περιείχε την γέννηση.

Ποίηση, Δίφρος, 1957

Παρατηρήσεις, Α΄ – Ζωή Καρέλλη

«Το αδιέξοδο»
Υπάρχουν λέξεις συμβολικές, υποβλητικές, δηλωτικές καταστάσεων που κυριαρχούν εκάστοτε, σ’ εποχές μεταιχμιακές κυρίως, εποχές δημιουργικές ή και παρακμής.
Αν προσέξουμε, θα ξεχωρίσουμε αμέσως και στη δική μας εποχή, ορισμένες τέτοιες λέξεις, που, όταν στην αρχή ακούστηκαν, ξάφνιασαν και προκάλεσαν ένα είδος δυσπιστίας, αποδείχτηκαν όμως πολύ αντιπροσωπευτικές και τελικά τυποποιήθηκαν σε τούτους τους χρόνους της πολύμορφης πάλης.
Μια από τις πιο σημαντικές, όσον αφορά το στοχασμό, είναι και η συχνά επαναλαμβανόμενη λέξη: το αδιέξοδο. Μ’ αυτή θ’ ασχοληθώ, γιατί είναι χαρακτηριστική της αγωνίας και του άγχους που κυριαρχούν στην εποχή μας και αποκαλύπτουν την ευπαθή πλευρά της.
Ο γνωστότατος, σύγχρονος συγγραφέας, που ομολογουμένως, μ’ εξαιρετικήν ευφυΐα και ικανότητα, κοινοποίησε, εκλαΐκευσε (ακόμα και με το νόημα που μπορεί να έχει η λέξη vulgariser στη μειωτική σημασία της) τον τύπο του απροσάρμοστου, τη θέση της inadequation, που έθεσε το πρόβλημα του αδιεξόδου, είναι ο J. P. Sartre. Η “Ναυτία” του, πράγματι, περιέχει σελίδες όχι μόνο εντυπωσιακές, αλλά κι εξαιρετικά σημαντικές, καθώς περιγράφεται σ’ αυτές η κατάσταση του ατόμου, που από ιδιοσυγκρασία και λόγω των πνευματικών συνθηκών του καιρού μας, κλείνεται -και μένει αποκλεισμένο- στον εαυτό του.

Δοκίμια, Ευθύνη, 1982, 160 σελ.

Για τον άνεμο – Ζωή Καρέλλη

ης αύρας δροσερή πνοή
περνά όπως η ευτυχία
μέσ’ στα λιγνά κλαδιά.
Πάει να ξυπνήσεις τα πουλιά
που στάθηκαν μαρμαρωμένα.

Γιατ’ είδαν την αυγή τόσο περίκαλλη,
ροδόχρυση και μαργαριταρένια,
χάσανε το τραγούδι τους.

Η αύρα ψιθυρίζει σιγαλά
τα μαγεμένα λόγια μέσ’ τα φύλλα,
τόσο γλυκομιλά·
που τα πουλιά συνέρχονται,
τη δρόσο γεύονται
και κελαϊδούνε μεθυσμένα.

Ποίηση, Ροές, 1988, 27 σελ.

Για τη Σελήνη – Ζωή Καρέλλη

ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ
Ρόδινη,
στη ρόδινη εσπέρα, γκρίζα
κι’ ανεπαίσθητα κυανή,
πρόβαλ’ η Σελήνη στρογγυλή,
γλιστράει ατό βουνό, στρογγυλεμένη.
Διάφανη σχεδόν
(στην αρχή, κάποτε) φαίνεται
ν’ ανεβαίνει, πυκνή σα φανεί
υστέρα, πυκνωμένη, χρυσή,
καθώς το σκοτάδι προβαίνει…

Ποίηση, Ροές, 1988, 36 σελ.

Για τη θάλασσα – Ζωή Καρέλλη

… ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΓΟΗΤΕΙΑ ΣΟΥ
Ωραιότατη με την πλήρη εμορφιά! Πολύμορφη, στιλπνή και τόσο βαθειά. Θάλασσα πλατειά,
χρυσοπάρυφη, ρόδινη και μαβιά,
ιώδης και χρυσοπόρφυρη.

Τα νερά σου διάφανα και πυκνά,
φαιά ή διαυγή λάμπουν
κι’ άλλοτε πηχτά φαίνονται και πότε
διαφορετικά, μένοντας ίδια,
Κι’ είσαι συ απειράριθμη κυμαινόμενη,
είσαι συ γοητεύουσα, μαγική,
ψιθυρίζουσα μυστικά κινουμένη,
απατηλή επιφάνεια ησυχάζουσα
και η μαινομένη, εσύ, έξαφνα,
πρασινωπή, αφρίζουσα εξεγειρομένη
συσπάσαι οργισμένη, τινάζεσαι,
η ορμή σου ηχηρή ηχηρότατη,
συστρεφομένη αναδίνεις τ’ αμέτρητα κύματα
και πότε
ήμερη εσύ λαμπρότατη,
γαληνεμένη, φωτεινή κοιμωμένη,
της γης αγκάλη ερωτική,
τ’ ουρανού γαλανή ερωμένη.

Ποίηση, Ροές, 1988, 31 σελ.

Για τα λουλούδια – Ζωή Καρέλλη

Άνθη,
ωραία, σε πληρότητα
όπου η αιθέρια ομορφιά μετριάζει
την ορμή της περηφάνειας.

Είναι περηφάνα στην ύπαρξή τους
τα φυτά, υψώνονται ακέρια και ορθά,
καθάρια και πυκνά.

Γι’ αυτό, όταν σε τυραννεί
η βιαιότητα του πάθους σου,
όταν αισθάνεσαι τις αμαρτίες
απάνω σου θολές,
κοίταξε πώς ανθίζουν τα λουλούδια

Ποίηση, Ροές, 1988, 31 σελ.