Ήταν το μικρότερο από τα τέσσερα παιδιά του μεγαλοκτηματία Ελευθέριου Ρίτσου και της Ελευθερίας Βουζουναρά. Τα τρία μεγαλύτερα αδέλφια του ήταν η Νίνα (1898-1970), ο Μίμης (1899-1921) και η Λούλα (1908-1995).
Το 1919 αποφοίτησε από το Σχολαρχείο της Μονεμβασιάς και το 1921 γράφτηκε στο Γυμνάσιο του Γυθείου. Την ίδια χρονιά πέθαναν ο αδερφός του Μίμης και η μητέρα του Ελευθερία, και οι δύο από φυματίωση. Το 1924 δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων» με το ψευδώνυμο «Ιδανικόν Όραμα».
Το 1925 ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Γύθειο και έφυγε με την αδερφή του Λούλα για την Αθήνα. Είχε προηγηθεί η οικονομική καταστροφή του πατέρα του κι έτσι ο ποιητής αναγκάστηκε να εργαστεί για τα προς το ζην, αρχικά ως δακτυλογράφος και στη συνέχεια ως αντιγραφέας στην Εθνική Τράπεζα. Το 1926 προσβλήθηκε και ο ίδιος από φυματίωση και επέστρεψε στη Μονεμβασιά ως το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, οπότε γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας, χωρίς να μπορέσει ποτέ να φοιτήσει. Συνέχισε να εργάζεται ως βοηθός βιβλιοθηκαρίου και γραφέας στο Δικηγορικό Σύλλογο της Αθήνας.
Τον Ιανουάριο του 1927 νοσηλεύτηκε στην κλινική Παπαδημητρίου και τον επόμενο μήνα στο σανατόριο «Σωτηρία», όπου έμεινε τελικά για τρία χρόνια. Στη «Σωτηρία» ο Ρίτσος γνωρίστηκε με τη Μαρία Πολυδούρη και με μαρξιστές και διανοούμενους της εποχής του, ενώ παράλληλα έγραψε κάποια ποιήματά του που δημοσιεύτηκαν στο φιλολογικό παράρτημα της Εγκυκλοπαίδειας «Πυρσός». Από το φθινόπωρο του 1930 και για ένα χρόνο έζησε στα Χανιά, αρχικά στο φθισιατρείο της Καψαλώνας και μετά από προσωπική του καταγγελία των άθλιων συνθηκών ζωής που επικρατούσαν εκεί σε τοπική εφημερίδα, μεταφέρθηκε μαζί με όλους τους τρόφιμους στο σανατόριο Άγιος Ιωάννης.
Τον Οκτώβριο του 1931 επέστρεψε στην Αθήνα κι ανέλαβε τη διεύθυνση του καλλιτεχνικού τμήματος της Εργατικής Λέσχης. Εκεί σκηνοθέτησε και συμμετείχε σε παραστάσεις. Η υγεία του βελτιώθηκε σταδιακά, το ίδιο και τα οικονομικά του με τη βοήθεια της αδερφής του Λούλας, που είχε στο μεταξύ παντρευτεί και φύγει για την Αμερική. Τον επόμενο χρόνο, ο πατέρας του μπήκε στο Ψυχιατρείο στο Δαφνί (όπου πέθανε το 1938) και πέντε χρόνια αργότερα τον ακολούθησε η Λούλα, η οποία πήρε εξιτήριο το 1939.
Το 1933 συνεργάστηκε με το αριστερό περιοδικό «Πρωτοπόροι» και για τέσσερα χρόνια ως ηθοποιός με τους θιάσους Ζωζώς Νταλμάς, Ριτσιάρδη, Παπαϊωάννου και Μακέδου. Το 1934 άρχισε να αρθρογραφεί από τις στήλες του Ριζοσπάστη κι εξέδωσε την πρώτη του συλλογή με τίτλο «Τρακτέρ» με το ψευδώνυμο Σοστίρ (αναγραμματισμό του επιθέτου του). Τον ίδιο χρόνο έγινε μέλος του ΚΚΕ, στο οποίο παρέμεινε πιστός μέχρι το θάνατό του. Το 1935 κυκλοφορεί τη δεύτερη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Πυραμίδες» και προσλαμβάνεται ως επιμελητής κειμένων στις εκδόσεις «Γκοβόστη».
Στις 9 Μαΐου 1936 γίνονται στη Θεσσαλονίκη αιματηρές ταραχές, κατά τη διάρκεια της μεγάλης καπνεργατικής απεργίας. Την επομένη, ο Ρίτσος βλέπει στο «Ριζοσπάστη» τη φωτογραφία μιας μάνας να θρηνεί το νεκρό παιδί της και παίρνει αφορμή για να γράψει ένα από πιο δημοφιλή ποίηματά του, τον «Επιτάφιο», που εκδίδεται σε 10.000 αντίτυπα. Με τη δικτατορία Μεταξά (1936-1940) τα τελευταία 250 καίγονται στους στύλους του Ολυμπίου Διός.
Το 1937 νοσηλεύτηκε στο σανατόριο της Πάρνηθας και τον ίδιο χρόνο, συγκλονισμένος από την αρρώστια της πολυαγαπημένης του αδελφής Λούλας, γράφει την ποιητική σύνθεση «Το τραγούδι της αδελφής μου», ένα από τα ωραιότερα λυρικά της νεοελληνικής ποίησης. Ο Κωστής Παλαμάς, εντυπωσιασμένος από το ποίημα, έγραψε τους στίχους – εγκώμιο για τον Ρίτσο:
Γρήγορο αργοφλοίβισμα της γαλάζιας πλάσης
Να παραμερίσουμε για να περάσης.
Το 1938 κυκλοφορεί η «Εαρινή Συμφωνία» και προσλαμβάνεται στο Εθνικό Θέατρο. Δύο χρόνια αργότερα, εκδίδει την «Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής» και προσλαμβάνεται ως χορευτής στη Λυρική Σκηνή.
Στη διάρκεια της Κατοχής, ο Ρίτσος έζησε κατάκοιτος, παρόλα αυτά συμμετείχε στη δραστηριότητα του μορφωτικού τμήματος του ΕΑΜ και αρνήθηκε να δεχτεί χρήματα από έρανο όταν κινδύνεψε η ζωή του από τις κακουχίες το 1942. Μετά την ήττα του ΕΛΑΣ στα «Δεκεμβριανά» ακολούθησε τις δυνάμεις του στη σύμπτυξη. Περνά από τη Λαμία, όπου συναντά τον Άρη Βελουχιώτη και φθάνει μέχρι την Κοζάνη, όπου ανεβάστηκε το θεατρικό του «Η Αθήνα στ’ άρματα». Το 1945 γράφει τη «Ρωμιοσύνη», ένα ακόμη δημοφιλές ποίημά του, που το μελοποίησε το 1966 ο Μίκης Θεοδωράκης.
Στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου εξορίστηκε λόγω της αριστερής δράσης του στο Κοντοπούλι της Λήμνου (1948), στη Μακρόνησο (1949) και στον Άγιο Ευστράτιο (1950-1951). Το 1952 επέστρεψε στην Αθήνα και πολιτεύτηκε στην ΕΔΑ. Το 1954 παντρεύτηκε την παιδίατρο Φηλίτσα Γεωργιάδου από τη Σάμο, με την οποία απέκτησε μία κόρη, την Έρη (1955). Το 1956 ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση ως μέλος αντιπροσωπείας διανοουμένων και δημοσιογράφων και την ίδια χρονιά τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο ποίησης για τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος». Όταν το διάβασε ο σπουδαίος γάλλος ποιητής και συγγραφέας Λουί Αραγκόν (1897-1982) αισθάνθηκε «το βίαιο τράνταγμα μιας μεγαλοφυΐας» και αποφάνθηκε πως ο δημιουργός του είναι «ο μεγαλύτερος από τους ποιητές του καιρού μας που βρίσκονται στη ζωή».
Το 1960 ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε τον «Επιτάφιο» και σηματοδότησε την περίοδο της διάδοσης της μεγάλης ποίησης στο πλατύ κοινό. Το 1962 ο Ρίτσος επισκέφθηκε τη Ρουμανία και συναντήθηκε με το Ναζίμ Χικμέτ, του οποίου μετέφρασε ποίηματα στα ελληνικά. Κατόπιν πήγε στην Τσεχία και τη Σλοβακία, όπου ολοκλήρωσε την Ανθολογία Τσέχων και Σλοβάκων ποιητών, την Ουγγαρία και τη Λ. Δ. της Γερμανίας. Το 1964 συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές με την ΕΔΑ.
Όταν ξέσπασε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, οι φίλοι του τον ειδοποίησαν να κρυφτεί, εκείνος όμως δεν έφυγε από το σπίτι του. Τον συνέλαβαν και τον έκλεισαν στον Ιππόδρομο του Φαλήρου. Στα τέλη Απριλίου μεταφέρθηκε στη Γυάρο και αργότερα στο Παρθένι της Λέρου. Το 1968 νοσηλεύθηκε στον «Άγιο Σάββα» και στη συνέχεια τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό στο σπίτι της γυναίκας του στο Καρλόβασι της Σάμου. Το 1970 επέστρεψε στην Αθήνα, μετά όμως από άρνησή του να συμβιβαστεί με το καθεστώς του Παπαδόπουλου εξορίστηκε εκ νέου στη Σάμο ως το τέλος του χρόνου που μπήκε για εγχείρηση στη Γενική Κλινική Αθηνών. Το 1973 συμμετείχε στα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Μετά την πτώση της δικτατορίας και τη μεταπολίτευση έζησε κυρίως στην Αθήνα, όπου συνέχισε να γράφει με πυρετώδεις ρυθμούς. Το 1975 αναγορεύτηκε σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και τιμήθηκε με το μεγάλο γαλλικό βραβείο ποίησης «Αλφρέ ντε Βινί». Τον επόμενο χρόνο τιμήθηκε με το βραβείο «Λένιν» στη Μόσχα. Ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια αναγορεύσεις του σε διάφορα ξένα πανεπιστήμια: Μπίρμιγχαμ (1978), Καρλ Μαρξ της Λειψίας (1984) και Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1987). Το 1986 του απονεμήθηκε το βραβείο «Ποιητής διεθνούς ειρήνης» του ΟΗΕ.
Έφυγε από τη ζωή στις 11 Νοεμβρίου του 1990 στην Αθήνα, αφήνοντας πίσω του 50 ανέκδοτες ποιητικές συλλογές. Ενταφιάστηκε τρεις μέρες αργότερα στη γενέτειρά του Μονεμβασιά.
Πηγή: sansimera.gr
Ποιήματα (1997), Κέδρος
Ποιήματα Α (1997), Κέδρος
Ποιήματα Β (1996), Κέδρος
Ποιήματα Γ (1996), Κέδρος
Ποιήματα Δ (1992), Κέδρος
Ποιήματα Ε (1987), Κέδρος
Ποιήματα ΣΤ (1998), Κέδρος
Ποιήματα Η (1999), Κέδρος
Ποιήματα Θ (1989), Κέδρος
Ποιήματα ΙΒ (1997), Κέδρος
Ποιήματα ΙΓ (1999), Κέδρος
Ποιήματα 1963-1972 (1989), Κέδρος
Ποιήματα 1972-1974 (1993), Κέδρος
Ποιήματα (2007), Κέδρος
Αργά, πολύ αργά, μέσα στη νύχτα (1992), Κέδρος
Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα (1993), Κέδρος
Η κυρά των αμπελιών (1996), Κέδρος
Πρωινό άστρο (1997), Κέδρος
Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού (1997), Κέδρος
Η σονάτα του σεληνόφωτος (1997), Κέδρος
Γλυκειά μου Λούλα (1997), Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη
Τα ερωτικά (1999), Κέδρος
Οι γειτονιές του κόσμου (2000), Κέδρος
Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου (2000), Κέδρος
Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας (2001), Κέδρος
Επιτάφιος (2003), Κέδρος
Εαρινή συμφωνία (2005), Κέδρος
Τροχιές σε διασταύρωση (2008), Άγρα
Συντροφικά τραγούδια (2009), Σύγχρονη Εποχή
Διάδρομος και σκάλα (2009), Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Γιάννης Ρίτσος: Λόγος και μουσική (2009), Μουσείο Μπενάκη
Ανθολόγιο μικρών… θαυμάτων (2010), Όμιλος Σκραμπλ Αθηνών – Πειραιώς (Ο.Σ.Α.Π.)
Πέρα απ’ τον ίσκιο των κυπαρισσιών (2010), Σύγχρονη Εποχή
Πρωινό άστρο (2010), Κέδρος
Υπερώον (2013), Κέδρος
Μαρτυρίες (2014), Κέδρος
Γιάννης Ρίτσος: Σβήνω τον ίσκιο ολόκληρο με τούτο το χρυσό μολύβι (2014), Η Καθημερινή
Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου (2015), Κέδρος
Πρώιμα ποιήματα και πεζά (2018), Κέδρος
Γιάννης Ρίτσος, Μίκης Θεοδωράκης: Επιτάφιος (2018), Ιανός
Ποίηση
Τρακτέρ (1934)
Πυραμίδες (1935)
Επιτάφιος (1936)
Το τραγούδι της αδελφής μου (1937)
Εαρινή συμφωνία (1938)
Το εμβατήριο του ωκεανού (1940)
Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής (1943)
Δοκιμασία (1943)
Ο σύντροφός μας (1945)
Γειτονιές του κόσμου (1949)
Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο (1952)
Αγρύπνια (1954)
Πρωινό άστρο (1955)
Η σονάτα του σεληνόφωτος (1956)
Χρονικό (1957)
Πέτρινος χρόνος (1957)
Αποχαιρετισμός (1957)
Υδρία (1957)
Χειμερινή διαύγεια (1957)
Οι γειτονιές του κόσμου (1957)
Η αρχιτεκτονική των δέντρων (1958)
Οταν έρχεται ο ξένος (1958)
Ανυπόταχτη πολιτεία (1958)
Οι γερόντισσες κ’ η θάλασσα (1959)
Το παράθυρο (1960)
Η γέφυρα (1960)
Ο Μαύρος Αγιος (1961)
Το νεκρό σπίτι (1962)
Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού (1962)
Το δέντρο της φυλακής και οι γυναίκες (1963)
12 ποιήματα για τον Καβάφη (1963)
Μαρτυρίες Α (1963)
Παιχνίδια τ’ουρανού και του νερού (1964)
Φιλοκτήτης (1965)
Ρωμιοσύνη (1966)
Ορέστης (1966)
Μαρτυρίες Β (1966)
Όστραβα (1967)
Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα (1972)
Η Ελένη (1972)
Χειρονομίες (1972)
Τέταρτη διάσταση (1972)
Η επιστροφή της Ιφιγένειας (1972)
Ισμήνη (1972)
Χρυσόθεμις (1972)
Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας (1973)
Γκραγκάντα (1973)
Διάδρομος και σκάλα (1973)
Σεπτήρια και Δαφνηφόρια (1973)
Καπνισμένο τσουκάλι (1974)
Ο αφανισμός της Μήλος (1974)
Υμνος και θρήνος για την Κύπρο (1974)
Κωδωνοστάσιο (1974)
Χάρτινα (1974)
Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη (1974)
Η Κυρά των Αμπελιών (1975)
Η τελευταία προ Ανθρώπου Εκατονταετία (1975)
Τα επικαιρικά (1975)
Ημερολόγιο εξορίας (1975)
Μαντατοφόρες (1975)
Θυρωρείο (1976)
Το μακρινό (1977)
Φαίδρα, (1978)
Λοιπόν; (1978)
Το ρόπτρο (1978)
Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα (1978)
Γραφή Τυφλού (1979)
Ονειρο καλοκαιρινού μεσημεριού (1980)
Διαφάνεια (1980)
Πάροδος (1980)
Μονόχορδα (1980)
Τα ερωτικά (1981)
Συντροφικά τραγούδια (1981)
Υπόκωφα (1982)
Μονοβασιά (1982)
Το χορικό των σφουγγαράδων (1983)
Τειρεσίας (1983)
Με το σκούντημα του αγκώνα (1984)
Ταναγραίες (1984)
Ανταποκρίσεις (1987)
3Χ111 Τρίστιχα (1987)
Αργά πολύ αργά μέσα στη νύχτα (1991)
Μυθιστορήματα
Αρίοστος ο Προσεχτικός (1982)
Τι παράξενα πράματα (1983)
Με το σκούντημα του αγκώνα (1984)
Ισως να’ναι κι ετσι (1985)
Ο γέροντας με τους χαρταιτούς (1985)
Οχι μονάχα για σένα (1985)
Σφραγισμένα μ’ενα χαμόγελο (1986)
Λιγοστεύουν οι ερωτήσεις (1986)
Ο Αρίοστος αρνείται να γίνει Αγιος (1986)
Θεατρικά
Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα (1942)
Πέρα απ’τον ίσκιο των κυπαρισσιών (1947)
Τα ραβδιά των τυφλών (1959)
Ο λόφος με το συντριβάνι
Συλλογές
Ποιήματα – Α τόμος (1961)
Ποιήματα – Β τόμος (1961)
12 ποιήματα για τον Καβάφη (1963)
Μαρτυρίες – Σειρά 1η (1963)
Ποιήματα – Γ τόμος (1964)
Μαρτυρίες – Σειρά 2η (1966)
Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας (1973)
Ποιήματα – Δ τόμος (1975)
Ταξιδιωτικά
Εντυπώσεις απο τη Σοβιετική Ενωση (1956)
Ιταλικό τρίπτυχο (1982)
Μεταφράσεις
Α.Μπλόκ: Οι δώδεκα (1957)
Ανθολογία Ρουμανικής ποίησης (1961)
Αττίλα Γιόζεφ: Ποιήματα (1963)
Μαγιακόφσκι: Ποιήματα (1964)
Ντόρας Γκαμπέ: Εγώ, η μητέρα μου και ο κόσμος (1965)
Ιλία ‘Ερεμπουργκ: Το δέντρο (1966)
Ναζίμ Χικμέτ: Ποιήματα (1966)
Ανθολογία Τσέχων και Σλοβάκων ποιητών (1966)
Νικόλας Γκιλλιέν: Ο μεγάλος ζωολογικός κήπος (1966)
Ανθολογία Τσέχων και Σλοβάκων ποιητών (1966)
Α.Τολστόη : Η γκρινιάρα κατσίκα (1976)
Φ.Φαριάντ: Ονειρα με χαρταετούς και περιστέρια (1988)
Χο τσι Μινχ: Ημερολόγιο της φυλακής
Βραβεία
Πρώτο Κρατικό Βραβείο ποίησης “Η Σονάτα του σεληνόφωτος” (1956)
Μέγα διεθνές βραβείο ποίησης (Βέλγιο, 1972)
Διεθνές βραβείο “Γκεόργκι Δημητρώφ” (Βουλγαρία, 1975)
Mέγα βραβείο ποίησης “Αλφρέ ντε Βινύ” (Γαλλία, 1975)
Διεθνές βραβείο “Αίτνα-Ταορμίνα” (Ιταλία, 1976)
Bραβείο “Λένιν” (ΕΣΣΔ, 1977)
Διεθνές βραβείο “Μποντέλο” (1978)
Τροχιές σε διασταύρωση
Επιστολικά δελτάρια της εξορίας και γράμματα στην Καίτη Δρόσου και τον Άρη Αλεξάνδρου
Tα δελτάρια εξορίας και τα γράμματα του Γιάννη Ρίτσου προς την Καίτη Δρόσου και τον Άρη Αλεξάνδρου είναι τεκμήρια μιας ακρωτηριασμένης αλληλογραφίας ανάμεσα σε τρεις επιστήθιους φίλους και ομότεχνους σε καιρούς χαλεπούς: επάλληλες εξορίες και δοκιμασίες στα χρόνια του μετεμφυλιακου ζόφου, νέες εκτοπίσεις αργότερα και σκληρές συνθήκες αυτοεξορίας στη διάρκεια της απριλιανής δικτατορίας εμποδίζουν την προσωπική και άμεση επικοινωνία τους. Δεν είναι, βέβαια, οι μόνοι. Έτσι, εντασσόμενο σε ιστορική προοπτική, τούτο το επιστολικό μνημόνιο φιλίας προσεπικυρώνει και εμπλουτίζει τις γνώσεις μας για το ήθος της εξορίας, την εμπειρία των εκτοπισμένων και το καθεστώς ανελευθερίας που τους επιβάλλεται. Ωστόσο, σε επίπεδο λογοτεχνικής κριτικής, αντιλαμβάνεται κανείς ότι το ύφος του συγγραφέα, αθροίζοντας εμμονές, αγωνίες και αυτοδεσμεύσεις σχετικά με την πορεία της γραφής του, είναι αυστηρά προσωπικό και ενιαίο. Τόσο ο Ρίτσος όσο και ο Αλεξάνδρου (στα ελάχιστα δείγματα του επιστολικού του λόγου που σώζονται) είναι απολύτως αναγνωρίσιμοι, διατηρώντας έκτυπα τα στοιχεία που συνέχουν την ποιητική τους.
Από την άποψη αυτή, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει εκ του σύνεγγυς τη γενετική διαδικασία ποιημάτων, τη συνεχή επεξεργασία του ρυθμού και του στίχου από έναν εργάτη ασκητικά αφοσιωμένο στην τέχνη του (Ρίτσος), καθώς και τις ωδίνες τοκετού ενός κορυφαίου κειμένου της σύγχρονης πεζογραφίας, του “Κιβωτίου” (Αλεξάνδρου).
Τα δελτάρια εξορίας και πολλές επιστολές αναπαράγονται έγχρωμα στις σελίδες του βιβλίου, αναδεικνύοντας έτσι όλη τη γοητεία των χειρογράφων.
412 σελ.
Υπερώον
Η ποιητική συλλογή “Υπερώον” γράφτηκε στην Αθήνα, απ’ την 1 του Μάρτη ως τις 21 του ίδιου μήνα. Η Β’ γραφή των ποιημάτων έγινε πάλι στην Αθήνα, απ’ τις 6-29 του Απρίλη και στον Κάλαμο απ’ τις 30 του Απρίλη ως την 1 του Μάη 1985.
ΣΗΜΕΙΩΜΑ
“Υπερώον”. Μια ανέκδοτη συλλογή του Γιάννη Ρίτσου. Μία απ’ τις πολλές, σχεδόν πενήντα, που άφησε πίσω, μετά το θάνατό του, ολοκληρωμένες, έτοιμες για έκδοση. Ορισμένες από αυτές εκδόθηκαν αμέσως μετά στον τόμο Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα και κάποιες άλλες συμπεριλήφθηκαν αργότερα στους τόμους Ποιήματα που ακολούθησαν, με καθαρά χρονολογικά κριτήρια.
Στο διάστημα που προηγήθηκε, μετά την ανακοίνωση αυτής της έκδοσης, δέχτηκα διάφορα ερωτήματα σχετικά. Δύο είναι τα κυρίαρχα: Γιατί αυτή η συλλογή -ή και πολλές άλλες- δεν είχε εκδοθεί στη διάρκεια της ζωής του Ρίτσου; Γιατί η αυτόνομη έκδοση αυτής της συγκεκριμένης συλλογής τώρα;
Είναι γνωστό -ή τουλάχιστον εγώ το έχω ξαναπεί- πως ο Γιάννης Ρίτσος θεωρούσε την ποίηση τόσο απαραίτητη για την ύπαρξή του, όσο και την αναπνοή του. Έγραφε λοιπόν καθημερινά, ώρες πολλές, κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μια τεράστια ποιητική παραγωγή. Τρεις και τέσσερις και πέντε ή και περισσότερες ποιητικές συλλογές μέσα σ’ ένα χρόνο είναι λογικό πως για λόγους πρακτικούς δεν θα μπορούσαν να εκδοθούν στη διάρκεια του έτους γραφής τους. Ούτε οι εκδότες του μα ούτε και το αναγνωστικό κοινό θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν μια τέτοια παραγωγή. Αναγκαστικά λοιπόν έπρεπε να επιλέξει τι θα εκδοθεί και τι όχι.
Οι επιλογές του δεν είχαν χαρακτήρα “αυτολογοκρισίας”, όπως έχω ακούσει να λέγεται, αλλά εξαρτιόνταν από τη διάθεσή του την εκάστοτε περίοδο και από τη συγκυρία.
Η συλλογή “Υπερώον”, γραμμένη στα μέσα της δεκαετίας του 1980, αποτελείται από ποιήματα αυτοβιογραφικά, που ταυτόχρονα αντανακλούν το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Εποχή κρίσης ηθικής τα χρόνια εκείνα, δεν μπορεί παρά να έχει συνάφεια με την κρίση την οικονομική που βιώνουμε ως συνέπεια και του ηθικού εκείνου ελλείμματος που, ανάμεσα σε άλλα, προετοίμασε το έδαφος για το σήμερα. Τα ποιήματα αυτά είναι, νομίζω, με τον τρόπο τους επίκαιρα, και για τούτο θεώρησα πως θα άξιζε να αποδοθούν στο κοινό σε μια αυτόνομη έκδοση.
Έρη Ρίτσου
88 σελ.
Ανθολόγιο μικρών… θαυμάτων
… Δεν χωράει επομένως αμφιβολία, πως το πιο σημαντικό στοιχείο σε αυτή την εργασία, είναι η ίδια η ποίηση. Η ποίηση του μεγάλου μας ποιητή Γιάννη Ρίτσου, σε μερικές από τις κορυφαίες στιγμές του.
Ας απολαύσουμε λοιπόν, πριν ή μετά από ένα παιχνίδι σκραμπλ, το υπέροχο “παιχνίδι” του ποιητή, με την αιωνιότητα!
Χαρά και ποιητική ενατένιση, λοιπόν, της ζωής και του χρόνου που χάνεται, για να ξανακερδηθεί με τις λέξεις (… αυτές ερευνούμε, τις προεκτείνουμε, μας προεκτείνουν… Έχοντας πάντοτε απέναντί μας, συμπαίκτη (και όχι αντίπαλο), τον ίδιο τον εαυτό μας! Την φωτεινή μοναξιά του!
Χρήστος Τουμανίδης
71 σελ.
Πέρα απ’ τον ίσκιο των κυπαρισσιών
Επικό δράμα σε τρεις πράξεις
Οι εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή θέλοντας να τιμήσουν τα 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή της “Ρωμιοσύνης” Γιάννη Ρίτσου επανεκδίδουν το επικό δράμα “Πέρα από τον ίσκιο των κυπαρισσιών”.
Το έργο εκδόθηκε για πρώτη φορά στο εξωτερικό από το εκδοτικό “Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις” το 1958.
Στην Ελλάδα εκδόθηκε από τη Σύγχρονη Εποχή το 1982 και αφιερώθηκε στα 70χρονα του ποιητή.
Την έκδοση αυτή προλόγισε ο Νίκος Παπανδρέου, συγγραφέας, μεταφραστής και επιμελητής στις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
Η τωρινή τέταρτη έκδοση θα δώσει τη δυνατότητα στους νέους ανθρώπους να έλθουν σε επαφή με αυτό το θεατρικό έργο του ποιητή.
Όπως τονίζεται στον πρόλογο του Νίκου Παπανδρέου:
“Στο “Πέρα απ’ τον ίσκιο των κυπαρισσιών” ο Ρίτσος σμιλεύει με την τέχνη του τη μορφή του κομμουνιστή – λαϊκού αγωνιστή, που στάθηκε πρότυπο παλικαριάς και αυτοθυσίας, αλλά και πρότυπο ανθρωπιάς. Στο ηθικό ανάστημα αυτού του λαϊκού αγωνιστή θα βρει ο αναγνώστης κι ο θεατής τα αληθινά μέτρα του ανθρώπου.”
Τέλος ευχαριστούμε την Έρη Ρίτσου κόρη του ποιητή για τη συγκατάθεσή της για την έκδοση αυτή.
123 σελ.
Γιάννης Ρίτσος: Λόγος και μουσική
“Να με θυμόσαστε – είπε. Χιλιάδες χιλιόμετρα περπάτησα χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, πάνω σε πέτρες κι αγκάθια, για να σας φέρω ψωμί και νερό και τριαντάφυλλα. Την ομορφιά ποτές μου δεν την πρόδωσα. Όλο το βίος μου το μοίρασα δίκαια. Μερτικό εγώ δεν κράτησα. Πάμπτωχος. Μ’ ένα κρινάκι τον αγρού τις πιο άγριες νύχτες μας φώτισα. Να με θυμάστε.”
Μα πώς; Ένας ποιητής μπορεί να μας φέρει ψωμί και νερό και τριαντάφυλλα; Μα πώς; Ένας ποιητής δεν φέρνει λέξεις και ρυθμούς και μουσικές; Κι έπειτα: πάνω σε πέτρες κι αγκάθια; Μα πώς; Τι γυρεύει ένας ποιητής μέσα στις άγριες νύχτες του κόσμου των ανθρώπων; Κι έπειτα: ποια είναι η ομορφιά που δεν πρόδωσε; Από τι υλικά είναι φτιαγμένη; Μήπως από χιλιόμετρα, περπάτησα, -ψωμί, νερό, τριαντάφυλλα, μοίρασα, μερτικό, άγριες νύχτες, φώτισα;…
Μια δοκιμή είναι η ποίηση· μια δοκιμή και γι’ αυτόν που χαράζει τις λέξεις και για κείνον που στέκεται απέναντι τους, προφυλαγμένος μέσα στο μαγικό κύκλο της ασφάλειας του αυτονόητου· μια δοκιμή υπονόμευσης, μια δοκιμή γέννησης ενός άλλου κόσμου. Μερικές λέξεις από το καταστατικό λεξικό αυτού του άλλου κόσμου, αυτής της άλλης γλώσσας, αυτής της άλλης Ομορφιάς, ο Ρίτσος τις ορθογράφησε: χιλιόμετρα, περπάτησα, ψωμί, νερό, τριαντάφυλλα, μοίρασα, μερτικό, άγριες νύχτες, φώτισα…
Μια ευκαιρία είναι οι εκδηλώσεις που οργανώνει το Φεστιβάλ Αθηνών μια ευκαιρία να ξαναμιλήσουμε με ορισμένες από τις κορυφαίες στιγμές του Γιάννη Ρίτσου: είτε μέσα από το γεωμετρημένο φως του γυμνού λόγου είτε μέσα από τη συμπλοκή του λόγου με τις γονιμοποιητικές μουσικές του Μίκη Θεοδωράκη. Το Μουσείο Μπενάκη θέλησε να συμμετάσχει στην πραγματοποίηση αυτών των εκδηλώσεων, με την παρούσα έκδοση, συμμετέχοντας, και με αυτό τον τρόπο, στους φετινούς εορτασμούς για το “Έτος Ρίτσου”…
(Δημήτρης Αρβανιτάκης – Λιάνα Τσομπάνογλου, Μουσείο Μπενάκη)
103 σελ.
Διάδρομος και σκάλα
Ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, διαβάζει ο ίδιος: 31 ποιήματα από τη συλλογή
Τιμώντας την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του ποιητή Γιάννη Ρίτσου (1909-2009), το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), στο οποίο το υπουργείο Πολιτισμού έχει αναθέσει την υλοποίηση του έργου, κυκλοφορεί τις μέχρι σήμερα άγνωστες στο κοινό απαγγελίες του ποιητή από τη συλλογή “Διάδρομος και σκάλα”.
Πρόκειται για ένα σπάνιο ηχητικό ντοκουμέντο, στο οποίο ο εξόριστος στη Σάμο ποιητής διαβάζει, με την πάντα υποβλητική αλλά εδώ καταβεβλημένη φωνή του, 31 από τα ποιήματα της συλλογής, που μεταφέρουν την απογοήτευσή του από τις περιπέτειες του τόπου και της υγείας του. Η απαγγελία του αποτυπώνει καθαρά το φορτισμένο συναισθηματικά κλίμα της εποχής και συγχρόνως προσφέρει ένα ερμηνευτικό κλειδί για την καλύτερη κατανόηση της ποίησής του.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Χρύσα Προκοπάκη για την ευγενή παραχώρηση αυτού του πολύτιμου αρχείου και για την εισαγωγή που έγραψε ειδικά γι’ αυτήν εδώ την έκδοση, όπως επίσης και την κόρη του ποιητή κυρία Έρη Ρίτσου και τις εκδόσεις “Κέδρος” που πρόθυμα έδωσαν την άδεια να συνοδεύεται το cd με τα ποιήματα της απαγγελίας.
Κατρίν Βελισσάρη
Διευθύντρια Εθνικού Κέντρου Βιβλίου
Συντροφικά τραγούδια
Οι εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή θέλοντας να τιμήσουν τα 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσου επανεκδίδουν τη συλλογή ποιημάτων του με το γενικό τίτλο “Συντροφικά Τραγούδια”.
Τα “Συντροφικά Τραγούδια” πρωτοεκδόθηκαν τον Ιούλη του 1981.
Όπως τονίζεται στο προλογικό σημείωμα της πρώτης έκδοσης το υλικό της συλλογής αποτέλεσαν σκόρπια ποιήματα σε εφημερίδες και περιοδικά που καλύπτουν την περίοδο από το 1933 ως το 1981.
Το υλικό αυτό συγκεντρώθηκε και καταγράφηκε από την Αικατερίνη Μακρυνικόλα στα πλαίσια της εργασίας της Εργογραφία του Γιάννη Ρίτσου.
Η έκδοση αυτή αφιερώθηκε στα 40χρονα του ΕΑΜ.
Την έκδοση προλόγισε ο Νίκος Παπανδρέου, συγγραφέας, μεταφραστής και επιμελητής στις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
Το βιβλίο πραγματοποίησε τρεις εκδόσεις με τελευταία αυτή του Σεπτέμβρη 1988.
Εκτιμάμε ότι η τέταρτη αυτή έκδοση θα δώσει τη δυνατότητα στους νέους ανθρώπους να έλθουν σε επαφή με το κομμάτι αυτό της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου που δεν περιλαμβάνεται σε κανένα τόμο από τις πολυάριθμες εκδόσεις των έργων του ποιητή.
204 σελ.
Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας
ΚΟΥΒΕΝΤΑ Μ’ ΕΝΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙ
– Κυκλάμινο, κυκλάμινο, στου βράχου τη σκισμάδα,
πού βρήκες χρώματα κι ανθείς, πού μίσχο και σαλεύεις;
– Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα-στάλα,
μαντίλι ρόδινο έπλεξα κ’ ήλιο μαζεύω τώρα.
ΤΟ ΚΥΚΛΑΜΙΝΟ
Μικρό πουλί τριανταφυλλί, δεμένο με κλωστίτσα,
με τα σγουρά φτεράκια του στον ήλιο πεταρίζει,
Κι αν το τηράξεις μια φορά θα σου χαμογελάσει
κι αν το τηράξεις δυο και τρεις θ’ αρχίσεις το τραγούδι
Τα 16 απ’ τα “Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας” γράφτηκαν μέσα σε μια μέρα -στις 16 του Σεπτέμβρη του 1968- στο Παρθένι της Λέρου, ύστερα από κρυφό μήνυμα του Μίκη Θεοδωράκη με την παράκληση να μελοποιήσει κάτι δικό μου ανέκδοτο. Τα λιανοτράγουδα αυτά τα ξαναδούλεψα στο Καρλόβασι της Σάμου τον Νοέμβρη του 1969. Το 16 και το 17 γράφτηκαν την Πρωτομαγιά του 1970. Το 7 αλλάχτηκε ριζικά τον Γενάρη του 1973 στην Αθήνα. Δε σκόπευα να εκδώσω τα “Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα” κι είχα ζητήσει να μη δημοσιευτούν και να μη μεταφραστούν, παρά μόνο να τραγουδηθούν. Αλλά, να που τα περισσότερα δημοσιεύτηκαν κιόλας σε πολλά ντόπια και ξένα περιοδικά και μεταφράστηκαν σε αρκετές ξένες γλώσσες. Έτσι, δεν υπάρχει πια λόγος να επιμείνω στην αρχική μου απόφαση. Τα “Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας” είναι αφιερωμένα στον Μίκη Θεοδωράκη.
Γιάννης Ρίτσος
48 σελ.
Πρωινό άστρο
Όταν ένας μεγάλος και τιμημένος ποιητής αποφασίζει να γράψει ένα ποίημα για παιδιά, είναι γεγονός. Σημαίνει πως ήρθε η ώρα και τα παιδιά να διαβάσουν Γιάννη Ρίτσο.
Κοριτσάκι μου, θέλω να σου φέρω
τα φαναράκια των κρίνων
να σου φέγγουν τον ύπνο σου.
Θέλω να σου φέρω
ένα περιβολάκι
ζωγραφισμένο με λουλουδόσκονη
πάνω στο φτερό μιας πεταλούδας
για να σεργιανάει το γαλανό όνειρό σου.
Θέλω να σου φέρω
ένα σταυρουλάκι αυγινό φως
δυο αχτίνες σταυρωτές απ’ τους στίχους μου
να σου ξορκίζουν το κακό
να σου φωτάνε
μη μου σκοντάψεις, κοριτσάκι,
έτσι γυμνόποδο και τρυφερό
στ’ αγκάθι κ’ ενός ίσκιου.
Κοιμήσου.
Να μεγαλώσεις γρήγορα.
Έχεις να κάνεις πολύ δρόμο, κοριτσάκι,
κ’ έχεις δυο πεδιλάκια μόνο από ουρανό.
Κοιμήσου.
Το πρόσωπο της μητερούλας φέγγει
πάνω απ’ τους ρόδινους λοφίσκους του ύπνου σου
εαρινό φεγγάρι
ανάμεσα απ’ τα στάχυα της έγνοιας της
και τα τριαντάφυλλα των τραγουδιών μου.
Κοιμήσου, κοριτσάκι.
Είναι μακρύς ο δρόμος.
Πρέπει να μεγαλώσεις.
Είναι μακρύς
μακρύς
μακρύς ο δρόμος…
71 σελ.
Η σονάτα του σεληνόφωτος
“(Ανοιξιάτικο βράδι. Μεγάλο δωμάτιο παλιού σπιτιού. Μία ηλικιωμένη γυναίκα ντυμένη στα μαύρα μιλάει σ’ έναν νέο. Δεν έχουν ανάψει φως. Απ’ τα δυο παράθυρα μπαίνει ένα αμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα να πω ότι η γυναίκα με τα μαύρα έχει εκδώσει δυο-τρεις ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές θρησκευτικής πνοής. Λοιπόν, η Γυναίκα με τα μαύρα μιλάει στον νέο.)
Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε! Είναι καλό το φεγγάρι, – δε θα φαίνεται που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις. Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου.
Όταν έχει φεγγάρι, μεγαλώνουν οι σκιές μες στο σπίτι, αόρατα χέρια τραβούν τις κουρτίνες, ένα δάχτυλο αχνό γράφει στη σκόνη του πιάνου λησμονημένα λόγια – δε θέλω να τ’ ακούσω. Σώπα.
Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου λίγο πιο κάτου, ως τη μάντρα του τουβλάδικου, ως εκεί που στρίβει ο δρόμος και φαίνεται η πολιτεία τσιμεντένια κι αέρινη, ασβεστωμένη με φεγγαρόφωτο, τόσο αδιάφορη κι άυλη, τόσο θετική σαν μεταφυσική που μπορείς επιτέλους να πιστέψεις πως υπάρχεις και δεν υπάρχεις πως ποτέ δεν υπήρξες, δεν υπήρξε ο χρόνος κ’ η φθορά του. Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου”…
17 σελ.
Το παράθυρο
«Κάθομαι εδώ στο παράθυρο· κοιτάω τους διαβάτες
και κοιτάζομαι μέσα στα μάτια τους. Θαρρώ πως είμαι
μια σιωπηλή φωτογραφία, μες στην παλιά κορνίζα της,
κρεμασμένη έξω από το σπίτι, στο δυτικό τοίχο,
εγώ και το παράθυρό μου.
Κοιτάζω κάποτε ο ίδιος
ετούτη τη φωτογραφία με τα ερωτικά, κουρασμένα της μάτια –
ένας ίσκιος αποκρύβει το στόμα· η επίπεδη λάμψη από το τζάμι της κορνίζας,
στιγμές-στιγμές, αντίκρυ στο λιόγερμα ή στο φεγγαρόφωτο,
σκεπάζει ολόκληρο το πρόσωπο, κ’ είμαι κρυμμένος
πίσω απόνα τετράγωνο φως, χλωμό ή ασημένιο ή ρόδινο,
και μπορώ ελεύθερα να κοιτάζω τον κόσμο
χωρίς κανένας να με βλέπει. Ελεύθερα – και τι να πούμε;
Δεν μπορώ να σαλέψω· στην πλάτη μου
ο νοτισμένος ή πυρωμένος τοίχος· στο στήθος μου
το ψυχρό τζάμι· οι μικρές φλέβες των ματιών μου
διακλαδωμένες μέσα στο γυαλί…»
18 σελ.
Ρωμιοσύνη
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ Ι
Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό,
αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ’ τα ξένα βήματα,
αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο,
αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.
Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,
σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,
σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του,
σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φως.
O δρόμος χάνεται στο φως κι o ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο.
Μαρμάρωσαν τα δέντρα, τα ποτάμια κ’ οι φωνές
μες στον άσβεστη του ήλιου.
Η ρίζα σκοντάφτει στο μάρμαρο. Τα σκονισμένα
σκοίνα.
Το μουλάρι κι o βράχος. Λαχανιάζουν. Δεν υπάρχει
νερό.
Όλοι διψάνε. Χρόνια τώρα. Όλοι μασάνε μια μπουκιά ουρανό πάνου απ’ την πίκρα τους.
Τα μάτια τους είναι κόκκινα απ’ την αγρύπνια,
μια βαθειά χαρακιά σφηνωμένη ανάμεσα στα φρύδια τους
σαν ένα κυπαρίσσι ανάμεσα σε δυο βουνά το λιόγερμα…
28 σελ.
Επιτάφιος
“Γιε μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου
καρδούλα της καρδιάς μου
πουλάκι της φτωχιάς αυλής
ανθέ της ερημιάς μου.
Πού πέταξε τ’ αγόρι μου
πού πήγε, πού μ’ αφήνει.
Χωρίς πουλάκι το κλουβί
χωρίς νερό η κρήνη.
Πώς κλείσαν τα ματάκια σου
και δεν θωρείς που κλαίω
και δεν σαλεύεις δεν γρικάς
τα που πικρά σου λέω”.
87 σελ.
Η κυρά των αμπελιών
Κυρά των Αμπελιών, που σ’ είδαμε πίσω απ’ το δίχτυ του πευκόδασου να συγυρίζεις με το χάραμα τα σπίτια των αητών και των τσοπάνων, πάνου στη φούστα σου ο αυγερινός διάνευε τους πλατιούς ίσκιους των κληματόφυλλων δυο αγουροξυπνημένες μέλισσες κρεμόντανε στ’ αυτιά σου σκουλαρίκια και τα πορτοκαλάνθιασου έφεγγαν τη μαύρη, την καμένη στράτα…
41 σελ.
Πηγές: ΕΚΕΒΙ, Biblionet, Θ.Ροδάνθης, Κέδρος, Σύγχρονη Εποχή
