Νικόλας Σεβαστάκης

Κοινότοπη χώρα – Νικόλας Σεβαστάκης

Όψεις του δημοσίου χώρου και αντινομίες αξιών στη σημερινή Ελλάδα
Στο πέρασμα από τον εικοστό πρώτο αιώνα η ελληνική κοινωνία γίνεται, άραγε, “όπως οι άλλες”; Ποια ρεύματα ιδεών και μορφώματα αξιών και ποια κοινωνικά υποκείμενα στηρίζουν τις μυθολογίες του εκσυγχρονισμού και της αντίστασης σ’ αυτόν, τις εκκλήσεις για πλήρη ενσωμάτωση και αυτές για αντίσταση στην απότομη “εθνική προσγείωση”;
Η “Κοινότοπη χώρα” επιχειρεί να φωτίσει πλευρές της ύστερης ελληνικής νεωτερικότητας ανιχνεύοντας σημαντικές αντινομίες στον πολιτισμό και στην κοινωνικοπολιτική φυσιογνωμία της χώρας. Παρά την πληθωρική φιλολογία περί του αντιθέτου, το βιβλίο υποστηρίζει ότι ένας εκτεταμένος κοινωνικός και πολιτικός εκσυγχρονισμός έχει σε μεγάλο βαθμό επιτευχθεί. Τα αποθέματα των εθνικών εξαιρέσεων λιγοστεύουν καθώς ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 εγκαθιδρύεται μια φιλελεύθερη δημοκρατία του Κέντρου που διαχειρίζεται την πολιτικο-ιδεολογική εξημέρωση των ηθών και την πολιτική αποδιοργάνωση των λαϊκών υποκειμένων. Ωστόσο, τα χαρακτηριστικά αυτής της δημοκρατίας έχουν ήδη προαναγγελθεί στο πεδίο της κουλτούρας και της εμπορικής δημοσιότητας όπου εδώ και χρόνια εικονογραφείται το πρόσωπο ενός “σύγχρονου έθνους”. Από το ψευδοηδονικό ατομικισμό του life-style μέχρι την αναθεώρηση της Ιστορίας με την “αποστείρωσή” της από τις αγωνιστικές της αντιθέσεις, από τη στροφή προς τον ιδιωτικό χώρο και το οικογενειακό κέλυφος μέχρι την αναβάπτιση του εθνικού φαντασιακού στις φωταγωγίες μιας ναρκισσευόμενης “ισχυρής Ελλάδας”, η πρόσφατη περίοδος προσφέρει σημαντικές αφορμές για τον κριτικό κοινωνικό στοχασμό. Βιβλίο για να στοχαστούμε συλλογικά τα δήθεν αυτονόητα καθεστώτα της συντήρησης και της προόδου καθώς και τα πρότυπα ενσωμάτωσης και πολιτισμικής ιδιαιτερότητας που διασταυρώνονται στον εγχώριο δημόσιο χώρο.
Στη μεθόριο νεωτεριστικών παραδοχών και νεορομαντικών αρνήσεων, η “Κοινότοπη Χώρα” μάς καλεί σε ανανέωση των εργαλείων της κριτικής θεωρίας και της ριζοσπαστικής πολιτικής πράξης.

Φιλόξενος μηδενισμός – Νικόλας Σεβαστάκης

Μια σπουδή στον homo democraticus
Πώς μπορεί κάτι κατά κανόνα ζοφερό όπως ο μηδενισμός να είναι συγχρόνως φιλόξενο και ευπροσήγορο; Υπάρχει άραγε μια εμπειρία του μηδενισμού που αναπτύσσεται από κοινού με αυτή τη μορφή κοινωνίας και πολιτισμού την οποία γνωρίζουμε υπό το εύηχο όνομα της φιλελεύθερης δημοκρατίας; Ποια είναι η ιδιαίτερη ταυτότητα του νεωτερικού μηδενισμού; Αποτελεί τελικά ο μηδενισμός πρόκληση για τη δημοκρατία;
Σε συνεχή διάλογο με τη σκέψη του Τοκβίλ και του Νίτσε, ο συγγραφέας εντοπίζει τη μηδενιστική πρόκληση στο γεγονός ότι η καθολική ορμή για μεγέθυνση της ευζωίας αποδομεί τη μέριμνα για την αξιοβίωτη πολιτεία και την ηθικοπολιτική αυτονομία των υποκειμένων. Αναγνωρίζει έτσι πως ένας ήπιος και εύθυμος μηδενισμός εμφανίζεται συχνά στην κλήση για μια ζωή δίχως τη θλίψη και τον πόνο των πολιτικών διαιρέσεων, για μια ζωή απαλλαγμένη από το «τυραννικό πέπλο» των αξιών και των μεταφυσικών σχεδίων. Αυτή η κλίση υπήρξε το τέχνασμα με το οποίο ο καπιταλιστικός φιλελευθερισμός κατάφερε να αλλοιώσει την πολιτική ψυχή της δημοκρατίας, μετατρέποντάς την σε ζώνη ελευθέρων ανταλλαγών ανάμεσα σε εγωιστικές μονάδες και μερικά συμφέροντα.
Αυτό που μπορεί να βάλει όρια σε τούτο το παιχνίδι είναι η πραγματική δύναμη των υποκειμένων: η πολιτική εμπειρία της ελευθερίας τους. Αν ο μηδενισμός κολακεύει τα άτομα με το να υπόσχεται αφειδώλευτα την ικανοποίηση όλων τους των ορέξεων, η πολιτική εμπειρία μετέχει στην αληθινή διαλεκτική επιθυμία, στην επιθυμία δηλαδή που διαμορφώνεται μέσα από μια σοβαρή σύγκρουση με την «κοινωνία των εγωιστών» και τους κηδεμόνες της.

Αυτό το πνεύμα που παραδίδει το πνεύμα – Νικόλας Σεβαστάκης

Από τι απειλείται η ζωή του πνεύματος στους καιρούς ενός σφαιρικού καπιταλισμού, σε μια εποχή όπου η οικονομία, η τεχνική και το άγχος της απόλαυσης γίνονται κέντρο της ύπαρξης; Και με ποιο τρόπο αναγγέλλονται σε εμάς οι απειλές; Mε αυτό το δίπτυχο ερώτημα ξεκινούν και ξετυλίγονται σκέψεις, σχόλια και κρίσεις που μετέχουν με τη σειρά τους σε μια διπλή αγωνία, ηθική και πολιτική. Αν η πνευματικότητα αποκαλύπτει εκείνη την ανθρώπινη διάσταση που αντιστέκεται στο τυφλό γίγνεσθαι των πραγμάτων και στην αδιακρισία των παιχνιδιών της ισχύος, είναι προφανές πως η όποια απάντηση στο ερώτημα αφορά πρωτίστως την πρακτική μας ελευθερία. Η κρίση του πνεύματος δεν περιορίζεται έτσι στις διανοητικές και αισθητικές παραχαράξεις, στις ανησυχητικές παλινδρομήσεις αυτού που λέγονταν κάποτε πνευματική ζωή, αλλά περιλαμβάνει όλες τις κακές χρήσεις της δύναμης. Από τον Νίτσε, τον Βαλερύ και τον Πεγκύ μέχρι τον Πάτοτσκα και τον Xάιντεγγερ αυτές οι κακές χρήσεις της δύναμης συνδέθηκαν με την μετάβαση της Δύσης σε έναν πλανητικό πολιτισμό που συνενώνει την καθημερινότητα και το όργιο, την μετριοπάθεια και την ακρότητα, την κόπωση και την “άγρια ελευθερία”. Η πνευματικότητα μετατρέπεται εδώ σε αφηρημένη ενέργεια που ξοδεύεται αφειδώς καταναλώνοντας τα έργα των ανθρώπων, τις κριτικές τους ικανότητες, τις δημόσιες και ιστορικές τους εμπειρίες. Γι’ αυτό το λόγο και η διάσωση ενός ορίζοντα πνευματικότητας ξεπερνά τις δυνατότητες και τις διαθέσεις των “ανθρώπων της κουλτούρας”. Προβάλλει πλέον ως υπόθεση μιας συνολικής οικολογικής αναμόρφωσης που μπορεί να αποκαταστήσει μια σχέση με τη διάρκεια. Είναι μάλιστα αυτή η σχέση με τη διάρκεια που απαιτεί σήμερα τολμηρές ερμηνείες των φαινομένων της κρίσης του πνεύματος. Γίνεται πάλι επείγουσα μια ριζική δημόσια κριτική χωρίς την οποία η διάγνωση των παθολογιών στην κουλτούρα εξυπηρετεί απλώς την λατρεία των εικόνων μιας χαμένης πνευματικότητας. Σε καμιά περίπτωση ωστόσο η μέριμνα για την πνευματικότητα δεν μπορεί να γίνει άλλοθι για την απαξίωση των άλλων διαστάσεων της ύπαρξης στον κόσμο. Σε καμιά περίπτωση η αυστηρή κριτική στο “κακό καινούργιο” δεν πρέπει να σημάνει παραίτηση από το νεωτερικό αίνιγμα της ελευθερίας χάριν της βεβαιότητας που προσφέρουν οι ιεραρχίες. Υπό τον όρο, βεβαίως, η ελευθερία να προσεγγίζεται πάντοτε ως αίνιγμα, ως μυστήριο ικανό να εμπνέει διαφορετικές ερμηνείες και όχι ως κιβωτός της ασημαντότητας και της ευκολίας.

Δοκιμές και αναγνώσεις – Νικόλας Σεβαστάκης

Πολιτική, λογοτεχνία, φιλοσοφία
Το τρίπτυχο λογοτεχνία, φιλοσοφία, πολιτική ορίζει τα ενδιαφέροντα της συγκεκριμένης συλλογής δοκιμίων. Πρόκειται για ασκήσεις ανάγνωσης στο ευρύ πεδίο της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας. Για συναρτήσεις με στιγμές της ιδεολογίας και το βλέμμα του νεωτερικού συγγραφέα. Για ανταποκρίσεις στην εμπειρία της ποίησης και στα πάθη της κριτικής. Στο επίκεντρο του βιβλίου βρίσκεται η δύσκολη και συχνά εχθρική επαφή της πολιτισμικής και της κοινωνικής κριτικής. Σε τι από τα δυο πρέπει να δοθεί προτεραιότητα; Στο ότι ο κόσμος μας είναι, ενδεχομένως, περισσότερο ρηχός ή στο ότι αποδεικνύεται καθημερινά βαθύτατα άδικος και σκληρός; Οι αποκρίσεις στο παραπάνω ερώτημα είναι διαφορετικές και πολύ συχνά αλληλοσυγκρουόμενες.
Το γεγονός είναι ότι από τις απαρχές του δέκατου ένατου αιώνα το αισθητικό πνεύμα του μοντέρνου αμύνεται στις προκλήσεις της απομάγευσης του κόσμου καταφεύγοντας στην περιφρόνηση για τη δημοκρατία και την αξία της ισότητας. Και ο κόσμος της λογοτεχνίας θα προσεταιριστεί την ολιγαρχική ιδέα ακόμα και αν αντιστέκεται στις ολοκληρωτικές τάσεις της ιδεολογίας.

Η τυραννία του αυτονόητου – Νικόλας Σεβαστάκης

Σχόλια για τον ψυχισμό της εποχής
Η πρωτοφανής πυκνότητα των πολιτικών γεγονότων και η δραματοποίηση της ελληνικής δημόσιας σκηνής δεν μπορούν να κρύψουν τα δυο κεντρικά αποτελέσματα που είχε η υπάρχουσα διακυβέρνηση της κρίσης: υπονόμευση ακόμα και των τυπικών λειτουργιών μιας συνταγματικής δημοκρατίας και εκτόξευση της κοινωνικής οδύνης πολύ πέρα από τις λεγόμενες “ευπαθείς κατηγορίες” του πληθυσμού.
Τα κείμενα που παρουσιάζονται εδώ συναντούν πλευρές αυτής της συνθήκης και των τραυματικών της επεισοδίων. Δεν έχουν φυσικά την αξίωση μιας περιεκτικής εξήγησης της κρίσης, αφού επικεντρώνονται στο παιχνίδι των ιδεών και στις μεταμορφώσεις του κυρίαρχου λόγου. Ελέγχουν τις απόπειρες να μετατραπεί η κρίση σε ευκαιρία για λιγότερη δημοκρατία και μεγαλύτερη ένταση της οικονομικής βίας που καθιστά περισσότερο ευάλωτες τις ζωές των πολλών. Συγχρόνως, είναι κείμενα που αναζητούν περάσματα για μια ριζοσπαστική πολιτική του πνεύματος, για την παρέμβαση στο πεδίο των αξιών και των σχεδίων ζωής για το αύριο.

Γυναίκα με ποδήλατο – Νικόλας Σεβαστάκης

Ένας παλιός συνωμότης που εμφανίζεται σαν φάντασμα έξω από ένα αρωματοπωλείο. Μια όμορφη γυναίκα που την απειλεί η φαντασία των ανθρώπων της επαρχιακής πόλης. Ο κόσμος των παιδιών που ασφυκτιούν ανάμεσα στους μεγάλους. Ένας σύντομος έρωτας στη Γαλλία και ο αποχαιρετισμός ενός φίλου μέσα από τη μουσική.
Ο Νικόλας Σεβαστάκης προσεγγίζει με διεισδυτική ματιά και αποδραματοποιημένη αφήγηση τις λεπτές αποχρώσεις που περιπλέκουν έναν έρωτα, έναν θαμμένο φόβο, μια τυχαία συνάντηση. Στις ιστορίες του, μια συνηθισμένη μέρα παίρνει παράξενη κλίση και οι μνήμες εισβάλλουν απρόσκλητες στο παρόν. Οι άνθρωποι μοιάζουν φτιαγμένοι από το υλικό της αμφιβολίας, αλλά επιμένουν να διεκδικούν πίστη στα λόγια και στο βλέμμα του άλλου.
Στα διηγήματα αυτά οι τελευταίες δεκαετίες περνούν αποσπασματικά, ωστόσο μας τοποθετούν στον καιρό και τον τόπο, με εικόνες και χειρονομίες που μαρτυρούν τη συνύπαρξη της ομορφιάς και της απώλειας. Και τα πρόσωπα, τα οποία συναντούμε εδώ, άλλοτε λοξοδρομούν προς την ονειροπόληση κι άλλοτε υποφέρουν από τους ρόλους που έτυχε να παίζουν στη ζωή τους….

Άντρας που πέφτει – Νικόλας Σεβαστάκης

Σπίτια, βιβλιοπωλεία και γραφεία, μικρά λιμάνια και καφενεία. Στον πνιγηρό μικρόκοσμο των επαρχιακών πόλεων αλλά και στο χάος της μεγαλούπολης, άνθρωποι άπιστοι ή αφοσιωμένοι, πρόσωπα φαιδρά ή σοβαρά, άντρες εγκαταλειμμένοι και γυναίκες μοναχικές αντιμετωπίζουν στωικά τα αναπάντεχα ή τα αναμενόμενα του βίου, εξομολογούνται, αμφιβάλλουν, οργίζονται σπανίως.
Ο Νικόλας Σεβαστάκης τους παρατηρεί όταν αμφισβητούνται οι βεβαιότητές τους και όταν υπερασπίζονται τις επιλογές τους, εκθέτει τις ανεπάρκειές τους και την ίδια στιγμή τις βλέπει με κατανόηση, ίσως και με οίκτο.
Δέκα διηγήματα σε χαμηλούς τόνους, που αιχμαλωτίζουν αναμνήσεις και επεισόδια, επιμένουν στις σημαίνουσες λεπτομέρειες και σχεδιάζουν με εικόνες και φωτοσκιάσεις ένα σύμπαν όπου, παρά τις μικρότητες, θάλλει η ευαισθησία.

Φαντάσματα του καιρού μας – Νικόλας Σεβαστάκης

Αριστερά, κριτική, φιλελεύθερη δημοκρατία


Τα “Φαντάσματα του καιρού μας” φιλοξενούν κείμενα για τη δημοκρατία και τη διαμάχη των ιδεών στα χρόνια της ελληνικής κρίσης και της ευρωπαϊκής μελαγχολίας. Στο βιβλίο γίνεται λόγος για την Αριστερά, τα αδιέξοδα του αντιμνημονιακού ριζοσπαστισμού και τις παθογένειες της πολιτικής στη σημερινή Ελλάδα. Συνδυάζοντας την πολιτική ανάλυση και την πολιτισμική κριτική, ο συγγραφέας επαναφέρει ένα αίτημα κριτικής αυτογνωσίας για το παρόν, χωρίς να αποσιωπά το γεγονός ότι ζούμε μια μετάβαση στο άγνωστο.
Από τις εύκολες ερμηνείες της κρίσης, στην ανάγκη για σύνθετες απαντήσεις στα προβλήματα. Η ελληνική περιπέτεια και οι διχασμοί σε ιδέες, συλλογικούς προσανατολισμούς και αποφάσεις των τελευταίων χρόνων. Τα κείμενα του βιβλίου έχουν ως θέμα τους την Αριστερά, τα αδιέξοδα του ριζοσπαστισμού και τον ρηχό ρεαλισμό. Αναλύονται οι παγίδες που στήνουν οι ηθικολογικοί αφορισμοί στην πολιτική ζωή και στα δημόσια ήθη. Διατυπώνεται ένα αίτημα κατανόησης μαζί με την κριτική της πολιτικής.
Πρέπει άραγε να μας απασχολεί και σήμερα η θεωρητική και πολιτική αναμέτρηση με τον ολοκληρωτισμό και τις επιβιώσεις του μέσα σε λόγους χειραφέτησης και ριζοσπαστικής αφύπνισης; Τα Φαντάσματα του καιρού μας φιλοξενούν και αυτά τα δύσκολα ζητήματα από το ευρωπαϊκό παρελθόν, μέχρι και την πρόκληση την οποία απευθύνει τώρα το ριζοσπαστικό Ισλάμ σε όλες τις κοινωνίες.
Τέλος, το βιβλίο προσεγγίζει θέματα του πολιτισμού της κρίσης συνηγορώντας υπέρ μιας πορείας αυτογνωσίας. Μακριά από την ανακύκλωση του εθνικού ιδεαλισμού απέναντι στην ευρωπαϊκή μελαγχολία και στις δυσκολίες της παγκοσμιοποίησης.

Δοκίμια, Πόλις, 2017, 136 σελ.

Άνθρωπος στη σκιά – Νικόλας Σεβαστάκης

Μια ελληνική ιστορία


Όταν μια πεζοπόρος ανακαλύπτει τυχαία το πτώμα του Φάνη Αυγερινού σε μια πλαγιά του Υμηττού, κανείς δεν φαντάζεται το παρελθόν του αυτόχειρα. Η ολιγόχρονη νεανική συμμετοχή του στην ελληνική τρομοκρατία, που σημαδεύτηκε από μια “λάθος κίνηση”, τη δολοφονία ενός δικηγόρου, γίνεται το κέντρο γύρω από το οποίο ξεδιπλώνονται οι φωνές των παλιών φίλων του, του πρώτου του έρωτα, μορφές της παράνομης δράσης και συνηθισμένοι άνθρωποι που ψάχνουν να δώσουν νόημα στην καθημερινότητα και στις απώλειές της.
Ο Νικόλας Σεβαστάκης γράφει ένα μυθιστόρημα για τη μαθητεία στο πολιτικό κακό, για την αδυναμία της αγάπης, για τις ανεξιχνίαστες προθέσεις και την προσωπική ευθύνη. Ένα πολιτικό μυθιστόρημα για την Ελλάδα των τελευταίων σαράντα χρόνων.

Μυθιστόρημα, Πόλις, 2019, 280 σελ.