Παναγιώτης Κουσαθανάς

Παραμιλητά Γ΄ – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου


Τα «μυκονιάτικα» πονήματα στο έργο του Παναγιώτη Κουσαθανά δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να ρίξει ματιές στην αθέατη πλευρά της Μυκόνου, την παλιά η τη νεότερη, την άγνωστη, που την ύπαρξή της ούτε καν υποπτεύεται. Πίσω από την εκτυφλωτική βιτρίνα των τελευταίων πενήντα χρόνων στην ιστορία του νησιού, βιτρίνα στην οποία σωρηδόν και αδιακρίτως εκτίθενται τιμαλφή και ψευδόχρυσα, υπάρχει μια σπηλιά σ’ έναν βράχο, όπου έχει «τρυπώσει» κάτι ανεκτίμητο: η εξόριστη ψυχή του τόπου, ξέπνοη μεν, ζωντανή εντούτοις ακόμη.
Έτσι, στη μόνη γνωστή ιστορία του νησιού για τον περισσότερο κόσμο, εκείνην του μαζικού τουριστικού πανηγυριού, που το διακρίνει το αλισιβερίσι, ο συβαριτισμός, η υπερβολή, ο θόρυβος και η συνακόλουθη κακογουστιά και λεηλασία, ο Π.Κ. προσπαθεί να «ξετρυπώσει» και να αντιπαραθέσει την κρυμμένη στη σπηλιά αδικημένη «ψυχή του τόπου» για την οποία μίλησε προφητικά η σπουδαία μυκονιάτισσα συγγραφέας Μέλπω Αξιώτη μισόν αιώνα πριν.
Ο ανά χείρας τρίτος εκ μιάς σειράς οκτώ τόμων από τα Παραμιλητά – Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου, περιλαμβάνει λαογραφικά-γλωσσολογικά της Μυκόνου, ένα κείμενο για έναν άδικα λησμονημένο μυκονιάτη ποιητή, σχόλια και στοχασμούς σε εκατό πολύτιμες φωτογραφίες της Μυκόνου του 1955 και 1957, καθώς κι έναν επίλογο για την θρυλούμενη «πώληση» του δημοτικού μεγάρου του νησιού σ’ έναν σκωτσέζο έμπορο το 1810. Και σ’ αυτόν τον τόμο, τα κείμενα ακροβατούν με παιγνιώδη τρόπο πάνω στα σχοινιά της επιστημοσύνης, της λογοτεχνίας, ακόμα και του θυμόσοφου χωρατού, που είναι το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό του Κυκλαδίτη, και ξετυλίγουν μπροστά μας την αληθινή ταυτότητα του πασίγνωστου νησιού, το παρελ­θον και το παρόν του, ίσως και το μέλλον του.
Όλβιος είναι όποιος μαθαίνει Ιστορία, έστω την ιστορία ενός μικρού­­­­­­­
νη­σιού, όποιος βλέπει με καθαρό μάτι τους συσχετισμούς και παρα­δειγματίζεται συνετιζόμενος.

Περιέχει Βιβλιογραφία

Πολιτισμός, Λαογραφία, Ίνδικτος, 2020, 688 σελ.

Παραμιλητά ΣΤ΄ – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου


Τα “μυκονιάτικα” πονήματα στο έργο του Παναγιώτη Κουσαθανά δίνουν τη δυνατότητα στον καλοπροαίρετο αναγνώστη να ρίξει ματιές στην αθέατη πλευρά της Μυκόνου, την παλιά και τη νεότερη, την άγνωστη, που την ύπαρξή της ούτε καν υποπτεύεται. Πίσω από την εκτυφλωτική βιτρίνα των τελευταίων πενήντα χρόνων στην ιστορία του νησιού, βιτρίνα στην οποία σωρηδόν και αδιακρίτως εκτίθενται τιμαλφή και ψευδόχρυσα, υπάρχει μια σπηλιά σ’ έναν βράχο, όπου έχει “τρυπώσει” κάτι ανεκτίμητο: η εξόριστη ψυχή του τόπου, ξέπνοη μεν, εντούτοις ζωντανή ακόμη.

Έτσι, στη μόνη γνωστή ιστορία του νησιού για τον περισσότερο κόσμο, εκείνην του Μαζικού τουριστικού πανηγυριού, που το διακρίνει το αλισιβερίσι, ο συβαριτισμός, η υπερβολή, ο θόρυβος και η συνακόλουθη κακογουστιά και λεηλασία, ο Π. Κ. προσπαθεί να “ξετρυπώσει” και να αντιπαραθέσει την κρυμμένη στη σπηλιά αδικημένη “ψυχή του τόπου” για την οποία μίλησε προφητικά η σπουδαία μυκονιάτισσα συγγραφέας Μέλπω Αξιώτη μισόν αιώνα πριν.

Ο ανά χείρας έκτος εκ μιας σειράς οκτώ τόμων από τα “Παραμιλητά – Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου”, περιλαμβάνει κείμενα για τις πνευματικές και τις άλλες σημαντικές μορφές της Μυκόνου, για βιβλία, βραβεία, επετείους κι επιστολές που σχετίζονται με το νησί. Και σ’ αυτόν τον τόμο, όπως και στους υπόλοιπους εκδοθέντες ή υπό έκδοση, τα κείμενα ακροβατούν με παιγνιώδη τρόπο πάνω στα σχοινιά της επιστημοσύνης, της λογοτεχνίας, ακόμα και του θυμόσοφου χωρατού, που είναι το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό του Κυκλαδίτη, και ξετυλίγουν μπροστά μας την αληθινή ταυτότητα του πασίγνωστου νησιού, το παρελθόν και το παρόν του, ίσως και το μέλλον του.
Όλβιος είναι όποιος μαθαίνει Ιστορία, έστω την ιστορία ενός μικρού νησιού, όποιος βλέπει με καθαρό μάτι τους συσχετισμούς και παραδειγματίζεται συνετιζόμενος.

Πολιτισμός, Λαογραφία, Ίνδικτος, 2020, 544 σελ.

Το σεντούκι που γύρευε το κλειδί του – Παναγιώτης Κουσαθανάς

«…Ήταν πολύ αργότερα, που μια παράδοξη αράδα σ’ ένα βιβλίο μ’ έβαλε σε σκέψεις λύνοντάς μου την απορία για εκείνη τη βουβή μου συμπαράσταση. “Η θλίψη”, έλεγε το βιβλίο, “δεν ζητά παρά τη θλίψη για να στηριχτεί”. Αθέλητά μου θυμήθηκα, πώς τότες, στα χρόνια του κυρ’-Αντρέα, αν και αλόλωτο παιδάκι, ήμουν κι εγώ εξ ίσου θλιμμένος μ’ αυτόν και συνεχώς γεμάτος μ’ ένα βουβό παράπονο -παράπονο, όχι παιδική γκρίνια- για σοβαρούς μάλιστα λόγους, θολούς ωστόσο ακόμη και ακαθόριστους μες στο μυαλουδάκι μου. Η άβυσσο του τίποτε, που γεφυρώνεται μόνο με τη συμπόνια και την τρυφερότη, όπως δείχνει η ζωή, έχασκε κάτω απ’ τα πόδια μου περιπαίζοντάς με χωρίς να τη βλέπω ακόμη… Συλλογίζομαι τώρα, ότι αν εζούσε σήμερα, στον αιώνα της κατάθλιψης ο κυρ’-Αντρέας, μπορεί και να ‘ταν διαφορετική η μοίρα της απελπισμένης απελπισίας του. Ευτυχώς, φαίνεται πως την κουβαλούσε μόνο το απομεσήμερο της Κυριακής, αλλά με πάθος. Τις άλλες μέρες της εβδομάδας με το ‘να και με τ’ άλλο στον αγώνα για τον επιούσιο, πού καιρός για τέτοια; Σήμερα, παρόμοιες απογνώσεις και διαψεύσεις αποξενώνουν τον καταθλιμμένο άνθρωπο από τους χυμούς της ζωής και τον κάνουν να παίρνει απονενοημένες αποφάσεις τη δύσκολη ώρα. Τότες, ήταν αλλιώς τα πράγματα. Εκείνο που έσωζε, θαρρώ, τον κυρ’-Αντρέα ήταν η χωμάτινη φύση του, η αγάπη κι η αφοσίωσή του στο χώμα της γης και στα ζωντανά του…»

Πεζογραφία, Ίνδικτος, 2020, 160 σελ.

Παραμιλητά Ζ΄ – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου


Τα “μυκονιάτικα” πονήματα στο έργο του Παναγιώτη Κουσαθανά δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να ρίξει ματιές στην αθέατη πλευρά της Μυκόνου, την παλιά και τη νεότερη, την άγνωστη, που την ύπαρξή της ούτε καν υποπτεύεται. Πίσω από την εκτυφλωτική βιτρίνα των τελευταίων πενήντα χρόνων στην ιστορία του νησιού, βιτρίνα στην οποία σωρηδόν και αδιακρίτως εκτίθενται τιμαλφή και ψευδόχρυσα, υπάρχει μια σπηλιά σ’ έναν βράχο, όπου έχει “τρυπώσει” κάτι ανεκτίμητο: η εξόριστη ψυχή του τόπου, ξέπνοη μεν, ζωντανή εντούτοις ακόμη.

Έτσι, στη μόνη γνωστή ιστορία του νησιού για τον περισσότερο κόσμο, εκείνην του μαζικού τουριστικού πανηγυριού, που το διακρίνει το αλισιβερίσι, ο συβαριτισμός, η υπερβολή, ο θόρυβος και η συνακόλουθη κακογουστιά και λεηλασία, ο Π.Κ. προσπαθεί να “ξετρυπώσει” και να αντιπαραθέσει την κρυμμένη στη σπηλιά αδικημένη “ψυχή του τόπου” για την οποία μίλησε προφητικά η σπουδαία Μυκονιάτισσα συγγραφέας Μέλπω Αξιώτη μισόν αιώνα πριν.

Ο ανά χείρας έβδομος εκ μιας σειράς οκτώ τόμων από τα Παραμιλητά, Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου, περιλαμβάνει ιστορίες για δύο γνωστές πολυφαμελιές και κάποιες ακόμη φυσιογνωμίες του τόπου, περιγραφή της χλωρίδας του, και τέλος κάποιες βιβλιοκρισίες που σχετίζονται με πονήματα για τη Μύκονο. Και σ’ αυτόν τον τόμο, τα κείμενα ακροβατούν με παιγνιώδη τρόπο πάνω στα σχοινιά της επιστημοσύνης, της λογοτεχνίας, ακόμα και του θυμόσοφου χωρατού, που είναι το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό του Κυκλαδίτη, και ξετυλίγουν μπροστά μας την αληθινή ταυτότητα του πασίγνωστου νησιού, το παρελθόν και το παρόν του, ίσως και το μέλλον του.

Πολιτισμός, Λαογραφία, Ίνδικτος, 2019, 480 σελ.

Παραμιλητά Δ’ – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου


Τα “μυκονιάτικα” πονήματα στο έργο του Παναγιώτη Κουσαθανά δίνουν τη δυνατότητα στον καλοπροαίρετο αναγνώστη να ρίξει ματιές στην αθέατη πλευρά της Μυκόνου, την παλιά και τη νεότερη, την άγνωστη, που την ύπαρξή της ούτε καν υποπτευεται. Πίσω από την εκτυφλωτική βιτρίνα των τελευταίων πενήντα χρόνων στην ιστορία του νησιού, βιτρίνα στην οποία σωρηδόν και αδιακρίτως εκτίθενται τιμαλφή και ψευδόχρυσα, υπάρχει μια σπηλιά σ’ έναν βράχο, όπου έχει “τρυπώσει” κάτι ανεκτίμητο: η εξόριστη ψυχή του τόπου, ξέπνοη μεν, ζωντανή εντούτοις ακόμη.

Έτσι, στη μόνη γνωστή ιστορία του νησιού για τον περισσότερο κόσμο, εκείνην του τουριστικού πανηγυριού, που το διακρίνει το αλισιβερίσι, ο συβαριτισμός, η υπερβολή, ο θόρυβος και η συνακόλουθη κακογουστιά και λεηλασία, ο Π.Κ. προσπαθεί να “ξετρυπώσει” και να αντιπαραθέσει την κρυμμένη στη σπηλιά αδικημένη “ψυχή του τόπου” για την οποία μίλησε προφητικά η σπουδαία Μυκονιάτισσα συγγραφέας Μέλπω Αξιώτη μισόν αιώνα πριν.

Πολιτισμός, Λαογραφία, Ίνδικτος, 2018

Ο αντιχνούμενος – Παναγιώτης Κουσαθανάς

1.
Μα από τη ζεστασιά μου
τα μέταλλα της ψυχής σου
θα βγάλουν χρυσές ανταύγειες
Ο μαγνήτης μου θα σαρώσει
τα ρινίσματα των δισταγμών σου
Τι κι αν η αράχνη υφαίνει
στους πόρους των αυτιών
Το πηγάδι το ακούς ριγεί
Ραγίζει ο θάνατος
όταν οι άνθρωποι αγκαλιαστούν
Μα τους φευγάτους πως ν’ αγκαλιάσεις
μόνο να ψιθυρίζεις μπορείς
Γι’ αυτό παραμιλώ
Ή γράφω ποιήματα όπως αλλιώς λένε

Χρηστικό λεξικό του ιδιώματος της Μυκόνου – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Παράρτημα με ονόματα, παρωνύμια, τοπωνύμια και χάρτες
Καρπός εικοσιπενταετούς προσπάθειας, το παρόν “Λεξικό” επιχειρεί μια καταγραφή λέξεων από τον αρίφνητο γλωσσικό πλούτο του νησιού της Μυκόνου. Λέξεις ιδιωματικές, λέξεις ταξιδεμένες και λέξεις που παλιννόστησαν, λέξεις που με τα χρόνια παραμορφώθηκαν και λέξεις που αφομοιώθηκαν μέσα στο προαιώνιο χωνευτήρι του Αιγαίου. Η ποιότητα της άχρονης πλέον γλώσσας της Μυκόνου αναπτύχθηκε παράλληλα με τις ανάγκες του Μυκονιάτη, με την οικονομία που κυβερνούσε τον τρόπο της ζωής του, τα σπίτια του, τα όμορφα “χωριά” του. Πηγαία και ενστικτωδώς, δημιουργήθηκε μια γλώσσα όμορφη, που εξυπηρετούσε όλες τις καθημερινές ανάγκες έκφρασης με μια σχεδόν αρχαϊκά λυρική λιτότητα. Στο “Λεξικό” περιλαμβάνεται ένας μακρύς κατάλογος με δισχίλια και πλέον παρωνύμια, δοσμένα με καταπληκτική ευστοχία, πνευματώδη διάθεση και αριστοφάνεια αθυροστομία. Πρόκειται για ένα υποδειγματικό έργο καταγραφής της γλωσσικής μας παράδοσης, το οποίο μπορεί να προσφέρει μεταξύ άλλων, άφθονο υλικό μελέτης στις επιστήμες της Ιστορίας, της Κοινωνιολογίας και της Λαογραφίας του τόπου μας. Η έκδοση συνοδεύεται από δύο έγχρωμους χάρτες της Μυκόνου.

Ενθύμιον Μυκόνου – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Σχόλια σε φωτογραφίες: 1885-1950
Μια φωτογραφική αναπαράσταση, από το 1885 μέχρι το 1985, της ιστορίας, του πολιτισμού και της αρχιτεκτονικής του αιγαιοπελαγίτικου νησιού που υμνήθηκε όσο λίγα. Σπάνιες φωτογραφίες ενός πλουσιότατου αρχείου, με σχόλια και επεξηγήσεις από έναν γνώστη του γενέθλιου τόπου του, τον συγγραφέα Παναγιώτη Κουσαθανά. Πέραν της αισθητικής απόλαυσης, το λεύκωμα αποτελεί καταγραφή της πορείας της Μυκόνου και μαρτυρία των ριζικών αλλαγών της τα τελευταία χρόνια. Τί προσέλκυσε άραγε τόσους πνευματικούς ανθρώπους σε αυτό το άνυδρο νησί των ανέμων; Τι απομένει σήμερα από την αληθινή Μύκονο; Τι πρέπει να γίνει για τη διάσωση του υπολοίπου της ομορφιάς και του χαρακτήρα του τόπου και των ανθρώπων του; Νοσταλγικό (και οδυνηρό) ταξίδι στην κρυμμένη, κάτω από την εκτυφλωτική επιφάνεια, ουσία ενός ελληνικού νησιού.

Παραμιλητά A΄: Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Στους δύο πρώτους τόμους από μια σειρά τεσσάρων, τα Παραμιλητά, “Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου”, τα περισσότερα στοργικά φιλοξενημένα στην πρώτη τους μορφή στην εφημερίδα Η Μυκονιάτικη, ακροβατούν με παιγνιώδη τρόπο πάνω στα σχοινιά της επιστημοσύνης, της λογοτεχνίας, ακόμα και του χωρατού, και ξετυλίγουν μπροστά μας την ταυτότητα του πασίγνωστου νησιού. Διαβάζοντάς τα βυθιζόμαστε στην ουσία του, εκπλησσόμαστε με τις αντοχές και την επιμονή του και παραμιλούμε κι εμείς: Πρέπει, λοιπόν, να είχε πολλά αποθέματα αυτός ο τόπος, ώστε να μην έχει ακόμη φτάσει στο τελικό και πανθομολογούμενο ψυχορράγημα…
Σήμερα που και πάλι ζητείαι ο Άνθρωπος, αυτό το χαρίεν, αλλά και θηριώδες ον, που ξέρει να γκρεμίζει τις σφίγγες και τα αινίγματά τους, αλλά και να αυτοτυφλώνεται, σήμερα που ζητείται το φυσικό επακόλουθο ή μάλλον η προϋπόθεση του Ανθρώπου, δηλαδή ο Τόπος, κείμενα σαν κι αυτά των Παραμιλητών του Π.Κ. ίσως φανούν χρήσιμα σ’ αυτήν την επίπονη αναζήτηση του Ανθρώπου και του Τόπου.

Η Ξυλόκατα και άλλες παγίδες – Παναγιώτης Κουσαθανάς

“…Πέρασα μια δύσκολη νύχτα. Σχεδόν δεν έκλεισα μάτι. Όσες φορές, άθελά μου, με πήρε για λίγο ο ύπνος -μαύρος ύπνος δηλαδή-, έβλεπα το σπίτι μου να κλυδωνίζεται σαν καρυδότσουφλο σε μια τρικυμισμένη θάλασσα κι εμένα μετά βίας να κρατιέμαι πότε από την κουπαστή της σκάλας και πότε από το άλμπουρο, που δεν ήταν άλλο από την καμινάδα του τζακιού μου. Ύστερα πάλι στριφογυρνούσα, λέει, σαν τρελός, πέρα-δώθε, στο αμπάρι μιας πελώριας Ξυλόκατας, εξελιγμένης μάλιστα κατά τούτο: τώρα ήταν γεμάτη με μιαν ημίρρευστη, αχνιστή κόλλα, σαν κι εκείνη στα καζάνια της κόλασης, που την αναδεύουν με τις δεκριάνες τους οι Ζορζοβίλοι· λες και θα μπορούσα ποτέ να γλυτώσω, αν δεν την είχαν βάλει εκεί! Ποιος ποτέ γλύτωσε από τα νύχια της Ξυλόκατας, για να γλυτώσω κι εγώ;”…

Το κουρτινάκι της καρδιάς – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Παραμύθι για όλες τις εποχές, όλους τους τόπους κι όλες (σχεδόν) τις ηλικίες
Κανείς δεν περιμένει ότι τα δυο ευτραφή πειραχτήρια, ο Αλεκάρας και ο Γερασιμάρας, θα αλλάξουν τον ανάποδο χαρακτήρα τους που βασανίζει τον κόσμο του νησιού. Όμως επειδή στα παραμύθια και στη ζωή συμβαίνουν κάποτε αναπάντεχα, αλλά όχι ανεξήγητα, θαύματα, μετά από έναν αποκριάτικο μπαλαριστό χορό που σέρνει ο “Αμίλητος” προκαλείται μέγας σεισμός, τραβιέται το κουρτινάκι της καρδιάς του Αλεκάρα και του Γερασιμάρα κι επιτέλους ο βοριάς και το φως βρίσκουν την ευκαιρία να τρυπώσουν μέσα. Αποτέλεσμα; Παρά το υπερβολικό πάχος τους οι δυο αχώριστοι φίλοι μετεωρίζονται τώρα ανάλαφροι σαν μπαλόνια ή χαρταετοί στον καταγάλανο ουρανό κι έκθαμβοι όλοι τους καμαρώνουν.

Μικρό τρίπτυχο του νόστου – Παναγιώτης Κουσαθανάς

“Νόστος” είναι ο γυρισμός στην πατρίδα, αλλά Πατρίδα δεν είναι μόνο ο τόπος όπου γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε. Είναι προπαντός η κρυφή θάλασσα της Μνήμης, ατομικής και συλλογικής, όπου άλλοτε παίζουμε με τα πρόσχαρα νερά της κι άλλοτε μας κατακλύζει και βουλιάζουμε. Στο “Μικρό τρίπτυχο του νόστου” του Παναγιώτη Κουσαθανά τα φαντάσματα του παρελθόντος παλιννοστούν “ευγενικά, καλοσυνάτα κι ελεήμονα”. Απαντώντας, παρακάμπτοντας ή καταργώντας τις ενοχλητικές ερωτήσεις, εξηγούν τα επιχώρια και τα ετερόχθονα για να ξορκίσουν τον εφιάλτη του σιωπηλού αεροδρομίου των ταξιδευτών απανταχού της γης. Σαν τα μακριά μαλλιά της “‘Λαφίνας” στην τελευταία διήγηση ευωδιάζουν φρεσκοκομμένο καρπούζι και σαν το καρβέλι της δεύτερης μοσκοβολούν σε μιαν “αστρική ενατένιση” όπου “τ’ άστρα κι η ψυχή συστοιχούνται σε φιλικό γειτόνεμα”, βάζουν σε κίνηση τον κοντυλοφόρο του συγγραφέα και σε τάξη το χάος, το κοσμικό και το άλλο, κάνοντας “την κάθε μέρα πρώτη της ζωής μας μέρα”.
Με το καινούργιο του βιβλίο ο Π.Κ. επιχειρεί την επάνοδο στην “απλότητα” την οποία αποστρέφεται η περίπλοκη εποχή μας. Ο ελάσσων τρόπος της γλώσσας του συγγραφέα ίσως μπορέσει έστω για λίγο να αναμετρηθεί με τη σκόνη και να κάνει την καρδιά του αναγνώστη να επανοδεύσει στην Πατρίδα, να επαναπατριστεί στο γελαστό ακρογιάλι, εκεί όπου “τα μάτια θυμούνται, η μύτη μυρίζει, το δέρμα ριγεί και υπάρχουν απαντήσεις για όλες τις απορίες”.

Λοξές ιστορίες που τελειώνουν με ερωτηματικό – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Μυθ-ιστορίες για τα ολέθρια επακόλουθα του χρόνου
Συμπυκνωμένη εντός είκοσι ενός σύντομων ιστοριών, η διεισδυτική και συγχρόνως ελαφρώς ειρωνική ματιά του Παναγιώτη Κουσαθανά ακουμπάει επάνω σε θέματα ανοιχτά, τόσο για την τοπική κοινωνία της πατρίδας του της Μυκόνου όσο και για την ευρύτερη ελλαδική πραγματικότητα. Η διεισδυτικότητα του Κουσαθανά διαπερνά τα εξωτερικά συμβάντα και συμπεριφορές και εστιάζει στον “μέσα άνθρωπο”, τον οποίο προσεγγίζει με αγάπη και διάθεση ανατρεπτική, εκεί που τα ανθρώπινα “ατοπήματα” το επιβάλλουν. Αφήγηση λιτή και προσεγμένη στη λεπτομέρεια, από έναν γνήσια κοσμοπολίτη συγγραφέα.

Μυζήθρα, ζυμήθρα – Παναγιώτης Κουσαθανάς

(Ένα αληθινό παραμύθι)
Τέσσερεις μοναδικές γυναίκες, αν κι έχουν αποχωριστεί τη ζωή εδώ και πολλά χρόνια, συνεχίζουν να ζυμώνουν και να πλάθουν τα κρυφά μυστικά της. Αρμοσμένες, συγχωνευμένες όλες σε μία, τη λαλά Ανεζώ, που έφτειαχνε την πιο νόστιμη μυζήθρα-ζυμήθρα στο νησί, ήταν μετρημένες, χαριτωμένες, καλοσυνάτες, χρήσιμες, γνωστικιές, γενναιόδωρες, δίκαιες, φιλ-άνθρωπες κι εν-άρετες. Έχοντας αυτά τα σπάνια στην εποχή μας χαρίσματα ήταν αναπόφευκτο να σημαδέψουν τα παιδικά χρόνια, αλλά κι ολόκληρη τη ζωή ενός ανθρώπου που είχε την τύχη να μεγαλώσει στα χέρια τους μεσούντος του περασμένου αιώνα. Τώρα, με τη σειρά του κι αυτός, αφού η λαϊκή σοφία θέλει “όλα να ’ναι δανεικά σ’ αυτή τη ζωή”, σμιλεύει ως ελάχιστο φόρο τιμής μια μια τις λέξεις στην επιγραφή της επιτύμβιας στήλης τους. Ακόμη για μια φορά το “Ewig-Weibliche” (το “αιώνια θήλυ”, Goethe, Faust II, τελική σκηνή) αίρει το βάρος και ανυψώνει, αλλά είναι η πρώτη φορά που ο σπάνιος συνδυασμός του υπό τη μορφή δυο λαλάδων, μιας μάννας και μιας θειας σ’ ένα και το αυτό πρόσωπο προσπαθεί να συμπληρώσει το ατελές και να περιγράψει το απερίγραπτο μέσα στην “παραβολή” του διαβατάρικου κόσμου μας: “… Ξέροντας, όχι από τις διδαχές, αλλά από το αυτοφυές κι αυτόφωτο ριζοβόλημα της ψυχής ότι μίσος και φθόνος πάνε πάντα με τη μεριά της αδικίας, δεν άντεχαν να βλέπουν το άδικο να πνίγει το δίκιο. Έτσι, όποτε συντύχαιναν αυτές τις… αρετές, που μόνο στους ανθρώπους απ’ όλα τα ζώα φτάνουν έως θανάτου -κάποτε και πέραν αυτού-, δεν έμεναν παγερά αδιάφορες, όπως συμβαίνει στους περισσότερους, αλλά επαναστατούσαν, γίνονταν αγνώριστες αντάρτισσες και λύκαινες για να διαφεντέψουν την τρωμένη Δικαιοσύνη. Σαν τα δέντρα, χωρίς να το ξέρουν, έπαιρναν το ελάχιστο, έδιναν το μέγιστο, κι ήταν, αν και ριζωμένες βαθιά στη γη, πουλιά έτοιμα κάθε στιγμή να πετάξουν…”

Τα ποιήματα και τέσσερις αναπλάσεις (1966-1994) – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Για την ποίηση του Παναγιώτη Κουσαθανά έγραψαν:
Ο Αντρέας Καραντώνης για την ποιητική συλλογή “Συρραφή ονείρων” (περιοδ. Νέα Εστία, τχ. 1277/1980):
“…Λόγος που πηγάζει από φλέβα και από καλλιέργεια… Ικανότητα της επιγραμματικής συντομίας, που αφήνει κυρίαρχη την εικόνα να εκτινάξει ακαριαία την ποιητική ενέργει… Η συλλογή έχει πλούσιο και γόνιμο ποιητικό υλικό, έχει γλωσσική πληρότητα… Μας εμπνέει εμπιστοσύνη αυτός ο νέος Μυκονιάτης…”

Η Ζωή Καρέλλη για τη συλλογή “Συρραφή ονείρων” (περιοδ. Ευθύνη, τχ. 112/1981):
“Έντονη αίσθηση και αγάπη του φυσικού κόσμου και της εμορφιάς των μύθων δίνει στον Παναγιώτη Κουσαθανά την ικανότητα να δημιουργήσει ωραίες συνδέσεις και ανταποκρίσεις. Τα ποιήματά του δεν αφήνουν γωνιά που να μην υμνήσουν το καθετί ερωτικά και πρόσχαρα, ακόμα κι όταν μιλεί λυπημένα. Γοητευτική και πλούσια η ποίησή του, πραγματικά -θα μπορούσε να μεταχειριστεί κανείς αυτή τη λέξη- μας οδηγεί σ’ έναν κόσμο ονείρου.”

Ο Σωτήρης Σαράκης για τις συλλογές “Ακαριαία” και “Ο Άρχοντας του Μεγάλου Δόκανου” (περιοδ. Δώμα, τχ. 10/1987):
“…Το “απόσταγμα”, αυτό που δεν μπορεί να γίνει ούτε λιγότερο ούτε καλύτερο… Μια ποίηση που ενώ δείχνει πως ξεκινάει από ερεθίσματα εξωτερικά, φανερά στον καθένα, καταλήγει να είναι ποίηση βαθιά εσωτερική… Υπάρχει σ’ αυτήν την ποίηση μια μόνιμη επίφαση καθολικότητας, δύσκολα ο ποιητής μάς επιτρέπει ν’ αντιληφθούμε ότι καταπιάνεται με κάτι εντελώς δικό του. Το προσωπικό καταφέρνει να δείχνει γενικό, ενώ παραμένει προσωπικό…”

Ο Αντώνης Τζιώτης για τη συλλογή “Το μενεξεδί της Ποιήσεως” (περιοδ. Αιγαιοπελαγίτικα Θέματα, τχ. 26/1992):
“…Επιγραμματική μορφική λιτότητα…”

Ο Ντίνος Σιώτης για τη συλλογή “Ο Αντιχνούμενος” (εφημ. Το Βήμα, 6-10-1996):
“…Γεμάτη χαμηλών τόνων εκπλήξεις… Κάνει επίκαιρες μερικές παλαιές και άτρωτες αξίες, δοκιμάζοντας πάνω τους, ως γυμνός οδοιπόρος, τον έρωτα, τον χωρισμό, τη μοίρα, τον χρόνο και τη λεηλασία του σύγχρονου ανθρώπου από τεχνητούς μύθους… Με ποιήματα-σπαράγματα ανθρώπινης τρυφερότητας μάς ψιθυρίζει αρχέγονες κραυγές της ποίησης, μιας ποίησης που ανθοβολεί στα νησιά του Αιγαίου από τη Σαπφώ ώς τις μέρες μας.”

Αξιοσημείωτες συναντήσεις – Παναγιώτης Κουσαθανάς

Μυθ-ιστορίες για σημαδιακά συναπαντήματα
Τα σημαδιακά συναπαντήματα της ζωής και οι πανταχού παρούσες σκιές του θανάτου, ο Έρως ως κινητήρια δύναμη των πάντων, ο Χρόνος-Μόρος που ηγεμονεύει στους ανθρώπους, τα παράλογα όνειρα του ύπνου και του ξύπνου μας, τα απαντημένα και τα αναπάντητα ερωτηματικά, τα ατελείωτα “πάθια κι οι καημοί του κόσμου”, η κάπηλη εμπορευματοποίηση και ο ευτελισμός της “τρυπωμένης ψυχής” τόπων και τοπίων (genius loci), καθώς και η συνακόλουθη οδύνη που μόνο το βάλσαμο της μνήμης και της νοσταλγίας την καταπραΰνει, είναι μερικά από τα θέματα του καινούργιου βιβλίου του Παναγιώτη Κουσαθανά.
“Μυθιστορίες” χαρακτηρίζει και πάλι ο συγγραφέας τα δέκα διηγήματα του βιβλίου του, γραμμένα από το 2005 έως το 2010, και τις μουσικές “παραλλαγές” (variations) τριών από αυτά, προφανώς για να ορίσει τα υλικά από τα οποία είναι φτειαγμένα. Με μια σχεδόν γυμνή, αλλά σμιλεμένη μέχρι και την τελευταία λεπτομέρειά της αφήγηση, η διεισδυτική, υπαινικτική και ελαφρώς ειρωνική ματιά του Π.Κ. διαπορώντας και θαυμάζοντας διαπερνά τα εξωτερικά συμβάντα και τις συμπεριφορές και εστιάζει στον “μέσα” άνθρωπο προσεγγίζοντας με κατανόηση, καλοσύνη, αλλά και ανατρεπτική διάθεση τα “ατοπήματά” του. Η λιτή γλώσσα, που κατά την προσφιλή έκφραση του συγγραφέα-κάλφα (homo faber) “ματσακονίζεται” για να απαλλαγεί από τις οξιδώσεις και να λάμψει, διατηρεί στο ακέραιο τη χυμώδη πηγαιότητα της αβίαστης φυσικής λαλιάς και γοητεύει με την αμεσότητα, τους ρυθμικούς ιριδισμούς, τη διαυγή ευηχία, αλλά και τις απροσδόκητες διαφωνίες της. Κερδίζει τον αναγνώστη άλλοτε με τη σοβαρότητά της, που “απροκατάληπτα αντλεί από τα πλούσια, γλωσσικά κοιτάσματα”, κι άλλοτε με το παιζογλάντισμα, τις αστειότητες δηλαδή και τις ερωτοτροπίες της με τη νησιώτικη θυμοσοφία και τον κοινό λόγο. Το αποτέλεσμα είναι μια εντυπωσιακή κι όλο ζωντάνια νοηματική συμπύκνωση, που επιτείνεται χάρη στη χρήση αφομοιωμένων ιδιωματικών λέξεων από τον γενέθλιο τόπο, όχι με την πρόθεση να προστεθεί άρωμα εξωτισμού στο βιβλίο, αλλά για να αναδοθεί η ευωδία της λησμονημένης, πλην όμως αναγνωρίσιμης και πάντοτε ζωοποιού, Παράδοσης που αποκαθαίρει, μπολιάζει και ανανεώνει τις σκουριασμένες από τη φλύαρη πολυχρησία ή την άλαλη αχρησία δυνάμεις του Λόγου.
Επιπλέον, η μετρημένη χρήση των σημείων στίξης, ο ανορθόδοξος αποκλεισμός κάποιων από αυτά και η μακροπερίοδη σύνταξη, κύριο χαρακτηριστικό ενός ασκόνταφτου εσωτερικού παραμιλητού κυρίως στα πρόσφατα βιβλία του συγγραφέα, αντί να δυσκολεύουν τον αναγνώστη της βιαστικής εποχής μας, τον προκαλούν να σκύψει προσεκτικότερος και πιο σεβαστικός στις σελίδες, τις αράδες και τις λέξεις, όπως ακριβώς θα έκανε για ένα ποίημα, και σύντομα τον πείθουν ότι το να ζυμώνει και να πλάθει κανείς καθημερινά τις λέξεις στη σκάφη της γραφής ασκώντας εαυτόν στη μαστοροσύνη της, αποτελεί εκτός των άλλων κι “ένα είδος ιεροτελεστίας, κάτι σχεδόν καθαγιασμένο, που εμπεριέχει μπόλικο μυστήριο κι άλλη τόση μαγεία”, όπως διατείνεται για τη Μουσική -αδελφή Τέχνη της Λογο-Τεχνίας- ο Γάλλος συνθέτης Henri Dutilleux.
Ο γνήσια κοσμοπολίτης συγγραφέας Π.Κ., “μάστορας της γλώσσας και παρατηρητής της ανθρώπινης ψυχής”, όπως εύστοχα τον χαρακτήρισε η Κατερίνα Σχινά, “βλέποντας και γράφοντας υπό γωνίαν αποδίδει στα πράγματα τις αδιάγνωστες διαστάσεις τους”. Έτσι, ανεπαισθήτως και διακριτικά, με την αρωγή μιας ευδιάκριτης ηχητικής μοναδικότητας, που θέλγει και συγκινεί όπως ένα ξεχωριστό μουσικό κομμάτι, ο άναγνώστης συμπαρασύρεται σχεδόν υπνωτιστικά, και τελικά ξεναγείται από τον ίδιο τον συγγραφέα στο μαγικό εργαστήρι της γλώσσας, εκεί δηλαδή όπου “ανασκηνοθετείται το πραγματικό”, ματσακονίζονται, σφυρηλατούνται κι αναπλάθονται σιωπηλά και μυστικά οι ήχοι για να δώσουν στη λέξη την ποιότητα της μουσικής νότας, στην πρόταση τη βαθύτητα κι αμεσότητα του στοχασμού, δηλαδή τον χαμένο σκοπό και νόημά της, και “στο τοπικό το εύρος του οικουμενικού”. Ο Π.Κ., όπως είπε ένας αναγνώστης του, “μοντερνοποιεί” τις δοκιμασμένες, αλλά παραμελημένες, παρ’ ότι ακόμη ανεξάντλητες, τεχνικές και αξίες της Τέχνης του Λόγου προτείνοντας με διακριτικότητα διά του έργου του τον επαναπροσδιορισμό του όρου Λογο-Τεχνία κόντρα στο ρεύμα της ράθυμης ευκολίας, alias “ξεπετάγματος”, που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Το παράδοξο είναι ότι παρά τους αυστηρούς κανόνες και τους περιορισμούς, που διαφαίνεται ότι θέτει ο συγγραφέας για την πειθαρχημένη σύνθεση του βιβλίου του, τα κείμενα δεν φυλακίζονται ούτε αποστεγνώνονται, αντιθέτως μετεωρίζονται φυσικά κι αβίαστα, πανταχόθεν “ανοικτά” και απολύτως απελευθερωμένα.

Ασύνταχτα μένουν τα δύσκολα – Παναγιώτης Κουσαθανάς

«Αντί αγάλματος ή ζωγραφιάς όταν θά χω την ψυχή αλαφριά και τα χέρια καθαρά θα ιστορήσω ένα ανιστόρητο και γι’ αυτό ακόμη πιο πένθιμο από το πένθος συμβάν μήπως και καταλαγιάσει ο λωλαγέρας που φυσά μέρες τώρα στο νησί – ;παραλοή να το πούμε ή παραμύθι; ας το πούμε όπως βολεύει αφού η ουσία δεν αλλάζει Αν και το καλύπτει μια παρασϊώπηση και μια κρυφή θολούρα ανεξιχνίαστου μυστικού εξαιτίας ευνόητων λόγων κοινωνικής ευπρέπειας και κουτών συσχετισμών που λέει κι ο ποιητής ίσως και γι άλλες αιτίες που δεν το άφησαν να ξεμυτίσει έξω από την πόρτα του σπιτιού ο απόηχός του κατάφερε να φτάσει μέχρι τις μέρες μας σαν ψίθυρος συμπόνιας για κάθε βασανισμένη ψυχή και βάλσαμο για τον κακό γέρα για να επαληθευτεί ακόμη μια φορά ότι κραταιά κραταιότατη ως θάνατος αγάπη πού ’ναι της καρδιάς το κρασί όλα όλα πλήν του κραταιότερου θανάτου τα παρακάμπτει αυτή και τα υπερπηδά Δεν θα επιμείνω στα ποσοστά του μύθου και της πραγματικότητας του ψέματος και της αλήθειας που κρύβει η περίσταση είναι και κάποια πράματα που δεν επιτρέπεται από συμπόνια και σεβασμό να τ’ αγγίζομε μίλα λίγο “μίλα σιγά όταν μιλάς γι’ αγάπη”…»