Αλέξης Πάρνης (1924-2023)

Ο Αλέξης Πάρνης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Σωτήρη Λεωνιδάκη) γεννήθηκε στον Πειραιά στις 24 Μαΐου του 1924, με καταγωγή από την Κρήτη και την Μάνη.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου πήρε μέρος στην Αντίσταση και στα τέλη της δεκαετίας του ’40 έφυγε στη Σοβιετική Ένωση. Σπούδασε λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Μαξίμ Γκόρκυ της Μόσχας και συνδέθηκε φιλικά με προσωπικότητες των γραμμάτων όπως ο Μπορίς Πάστερνακ και ο Ναζίμ Χικμέτ. Τιμήθηκε με το Α΄ παγκόσμιο βραβείο ποίησης στο φεστιβάλ της Βαρσοβίας του 1955 και το 1963 επέστρεψε στην Ελλάδα. Από τότε ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη συγγραφή σεναρίων και διασκευών από θεατρικά έργα για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.
Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε στη Ρωσία με δημοσιεύσεις στίχων και θεατρικών έργων, που κινούνταν στο χώρο του μαρξιστικού ρεαλισμού. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα η γραφή του παρουσίασε εντονότερη ψυχογραφική και δραματική διάσταση, χωρίς να χάσει το πολιτικό στίγμα της από το χώρο του ρωσικού ρεαλισμού.
Στο χώρο της μετάφρασης ασχολήθηκε με ποιητικά έργα, ενώ μετέφρασε επίσης το θεατρικό έργο του Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι Μπάνιο και ποιήματα. Το πιο επιτυχημένο έργο του Πάρνη στάθηκε το θεατρικό του “Το νησί της Αφροδίτης”, που σκηνοθέτησε ο Αλέξης Σολομός το 1963 στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος με την κυρία Κυβέλη στον πρώτο ρόλο και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με την Κατίνα Παξινού (1970), γνωρίζοντας επιτυχία πανευρωπαϊκού επιπέδου (σημειώνεται πως παραστάθηκε και από το μοσχοβίτικο Θέατρο Μάλι).
Στα εμφυλιακά χρόνια, ο Α. Πάρνης ξεχώρισε για το μεγάλο λογοτεχνικό ταλέντο του, στο οποίο πίστεψαν οι συναγωνιστές του, αλλά και ο ηγέτης του ΚΚΕ, Ν. Ζαχαριάδης, ο οποίος – σύμφωνα με λεγόμενα του ποιητή – τον βοήθησε να σπουδάσει και τον παρότρυνε στη δημιουργία. Για τη δολοφονία του Ν. Μπελογιάννη, ο Πάρνης έγραψε το συνταρακτικό, επικό ποίημα «Νίκος Μπελογιάννης», συμπυκνώνοντας την ιστορία και τους αγώνες του ελληνικού λαού για λευτεριά, δημοκρατία, εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική πρόοδο. Για το ποίημα αυτό τιμήθηκε (1955) με το Βραβείο Ποίησης της Παγκόσμιας Οργάνωσης Δημοκρατικής Νεολαίας, ενώ η βιογραφία του περιλήφθηκε, σε περίοπτη θέση, στη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια. Πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Βραβείου ήταν ο Ναζίμ Χικμέτ και μέλη οι Λουί Αραγκόν, Πάμπλο Νερούντα, Νικολάς Γκιγιέν.
Ο Αλέξης Πάρνης επαναπατρίστηκε το 1962, χάρη στη μεγάλη επιτυχία του θεατρικού έργου του «Το νησί της Αφροδίτης», στο Εθνικό Θέατρο (το έργο έγινε και ταινία, με πρωταγωνίστρια και πάλι την Κατίνα Παξινού), το οποίο αφιέρωσε στον αγώνα της Κύπρου κατά της αγγλικής κατοχής. Στα χρόνια της «λευκής τρομοκρατίας», στα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά, ο Α. Πάρνης έγραψε, μεταξύ άλλων, τα έργα: «Ξερόβραχος», «Το προχωρημένο φυλάκιο», «Μαχητής του ΔΣΕ», «Θωμάς Μπαρούτας», «Είμαστε αδέλφια», «Σοβιετική Γη», «Στο προγεφύρωμα», κ.ά. Εγραψε, επίσης, μυθιστορήματα και νουβέλες: «Διορθωτής», «Λεωφόρος Πάστερνακ», «Κινηματίας», «Μαφιόζος», «Σπορά Ελπίδας (ή «Φως Αυγερινού»), «Ο νεκροθάφτης του Κρεμλίνου 3.V.I.P», «Ωραία Κοιμωμένη», «Το κλουβί του Γιάγκη», κ.ά.
Ποίηση: «Τα Λυρικά του Τυρταίου».
Θεατρικά: «Το νησί της Αφροδίτης», «Φτερά Ικαρου», «Λευκή κηλίδα», «Ανοιχτός λογαριασμός», «Ιβάν και Τζων» κ.ά.
Μεταφράσεις: Ρώσικη Ποίηση απ’ τον Πούσκιν έως τον Μαγιακόφσκι, έως τον Μπ. Πάστερνακ και τους νεότερους. Θέατρο – Β. Μαγιακόφσκι «Το μπάνιο».
Τηλεοπτικές σειρές: «Λεηλασία μιας ζωής», «Φως Αυγερινού».
Στις 10 Μαρτίου του 2023 έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 99 ετών.

Μυθιστορήματα
Ο διορθωτής (1966), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Λεωφόρος Πάστερνακ (1971), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Μια Πράγα στον καθένα (1973), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Ο κινηματίας (1974), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Ο μαφιόζος (1976), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Ο κήπος του πραξικοπήματος
Η οδύσσεια των διδύμων (2009), Εκδόσεις Καστανιώτη
Ρώσικη τριλογία: O Διορθωτής, Λεωφόρος Πάστερνακ, Μια Πράγα στον καθένα (2012), Εκδόσεις Καστανιώτη
Ο άλλος Εμφύλιος (2014), Εκδόσεις Καστανιώτη
Ο ρυθμός του κόσμου (2018), Εκδόσεις Καστανιώτη

Νουβέλες
Σπορά Ελπίδας

Βιογραφίες-Μαρτυρίες
Γεια χαρά – Νίκος (2011), Εκδόσεις Καστανιώτη

Ποίηση
Η ομολογία της ταπείνωσης (1944)
Τραγούδια της Αντίστασης (1951), εκδόσεις Νέα Ελλάδα
Χειρόγραφα Α΄ (1984)
Χειρόγραφα Β΄ (1984)
Μπελογιάννης (2001)

Θεατρικά έργα
Τελευταία νύχτα (1945)
Ξερόβραχος (1947)
Φωτεινό βράδυ (1948)
Σταυροδρόμι (1949)
Προγεφύρωμα (1951)
Η μπρατσέρα του παππού (1954)
Δροσιά στο Καψοχώρι (1955)
Η θέα της καλής ελπίδας (1959)
Το νησί της Αφροδίτης (1960)
Τα φτερά του Ίκαρου (1962)
Η επιστροφή της Μήδειας (1965)
Λεωφόρος Πάστερνακ (1967
Χαριστική βολή
Ο μεγάλος
Το φως του Αυγερινού
Λευκή Κηλίδα
Ανοιχτός Λογαριασμός

Μεταφράσεις
Ρωσικός Παρνασσός (2016), Εκδόσεις Καστανιώτη
Άγγελος εωθινός (2016), Εκδόσεις Καστανιώτη
Vladimir Mayakovsky, Λένιν (2017), Εκδόσεις Καστανιώτη
Serena Vitale, Ο μακαρίτης σιχαινόταν το κουτσομπολιό (2017), Εκδόσεις Καστανιώτη

Ο ρυθμός του κόσμου – Αλέξης Πάρνης

Δεκαετία του ’50. Ο Γιάννης Δερβένης, χαρισματικός ποιητής και με μια λαμπρή βραχύβια καριέρα σεναριογράφου στο Χόλιγουντ στο ενεργητικό του, είναι καταδικασμένος για ένα φόνο που δεν ήθελε να γίνει και εκτίει την ποινή του στις Φυλακές Νέας Αλικαρνασσού. Επίσης φυλακισμένη, για πολιτικούς όμως λόγους, είναι και η Σοφία Καστρινού, που τον είχε σώσει από ναυάγιο. Τους χωρίζουν πολλά, αλλά τους ενώνουν η αλληλεγγύη και η μουσική, ο Σοπέν, ο Μπετόβεν, ο Σούμπερτ.

Ο Γιάννης Καστρινός, αδελφός της Σοφίας και πρώην αντάρτης του Δημοκρατικού Στρατού, ζει ως καταξιωμένος ποιητής στη Σοβιετική Ένωση. Μέσω του φίλου του Παντελή Ντόκα, που είχε πολεμήσει επίσης στον Ελληνικό αλλά και στον Ισπανικό Εμφύλιο, έρχεται σε επαφή με τον Δερβένη. Μέσα από την ποίηση, θα γίνουν φίλοι και αργότερα συνεργάτες, όταν ο Δερβένης θα έχει πια αποφυλακιστεί.

Η σχέση της Σοφίας Καστρινού και του Γιάννη Δερβένη παρασύρεται από το ποτάμι της Ιστορίας. Οι δραματικές εξελίξεις στην Ελλάδα, η χούντα, η εξέγερση του Πολυτεχνείου και η κυπριακή τραγωδία θα γίνουν το φλεγόμενο φόντο όπου οι αντοχές τους αλλά και οι ιδεολογικές διαφορές τους θα δοκιμαστούν.

“Ο ρυθμός του κόσμου” είναι το τρίτο μέρος της τριλογίας του Αλέξη Πάρνη, που άρχισε με την “Οδύσσεια των διδύμων” και συνεχίστηκε με το “Ο άλλος εμφύλιος”. Ένα μυθιστόρημα όπου οι ήρωες αναζητούν τον πνευματικό ηθικό άθλο που θα δώσει ανθρώπινη διάσταση στο τυφλό ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018, 459 σελ.

Ο άλλος Εμφύλιος – Αλέξης Πάρνης

Ο Γιάννης Δερβένης, που πολέμησε στον Εμφύλιο με τον κυβερνητικό στρατό, φεύγει το 1951 για την Αμερική, για να ασχοληθεί με το μεγάλο πάθος του, τον κινηματογράφο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε ήδη απαθανατίσει κάποια σημαντικά γεγονότα, όπως την ανατίναξη του κτηρίου της φιλοχιτλερικής οργάνωσης ΕΣΠΟ απ’ την πατριωτική οργάνωση ΠΕΑΝ. Το γεγονός αυτό γίνεται αφορμή της γνωριμίας του στις ΗΠΑ με τον σημαντικό ομογενή Σπύρο Σκούρα, αφεντικό της “Τουέντιθ Σέντσουρι Φοξ”, που φιλοδοξεί να κάνει μια ταινία για το πρώτο μεγάλο αντιστασιακό σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη. Στην προσπάθειά του αυτή, θέλει να αναλάβει το σενάριο ο ίδιος ο Δερβένης και να εντάξει στην ταινία τα αυθεντικά φιλμ της ανατίναξης. Τότε ο Δερβένης βρίσκεται μπροστά στη μεγάλη ευκαιρία της ζωής του. Αρχίζει η γνωριμία του με την αμερικανική πραγματικότητα, η επαφή του με τον απόδημο Ελληνισμό και τους καημούς του, αλλά και η αποτίμηση της εμφύλιας τραγωδίας με πιο αξιόπιστα κριτήρια. Ένα παιχνίδι της μοίρας όμως τον αναγκάζει να επανέλθει στην Ελλάδα, όπου θα εμπλακεί σε μια απίστευτη σκοτεινή ιστορία που θα αλλάξει τη ζωή του για πάντα.

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014, 688 σελ.

Ρώσικη τριλογία – Αλέξης Πάρνης

O Διορθωτής
Λεωφόρος Πάστερνακ
Μια Πράγα στον καθένα

“Ο ‘σοβιετικός’ κύκλος του Α. Πάρνη έστρεψε την προσοχή του παγκόσμιου αναγνωστικού κοινού στις άγνωστες πλευρές της σοβιετικής ζωής. Ο συγγραφέας πέτυχε να τις περιγράψει εκεί στην Ελλάδα με τη μέγιστη αντικειμενικότητα, έχοντας σα βασικό πλεονέκτημα την απόσταση από το χώρο όπου παιζόταν το δράμα. Μ’ ένα λόγο ο συγγραφέας τους έγινε πρωτοπόρος, περιγράφοντας ό,τι αποσιωπούσαν τότε στη Σοβιετική Ένωση. Απ’ αυτή την άποψη τα έργα του διατηρούν την επικαιρότητά τους μέχρι σήμερα. Ας μην ξεχνάμε ότι έχουν γραφτεί σε μια περίοδο[1] που δεν υπήρχε σχεδόν τέτοιου είδους λογοτεχνία για τη Σοβιετική Ένωση, τόσο μέσα στην ίδια τη χώρα όσο κι έξω απ’ αυτήν» – σημειώνει ο κριτικός της σοβιετικής λογοτεχνίας και καθηγητής νεοελληνικής γλώσσας στο ρωσικό πανεπιστήμιο Λομονόσωφ της Μόσχας Μιχάλης Πάτσης στη μελέτη του για τα τρία σοβιετικά μυθιστορήματα του Α. Πάρνη (“Ο Διορθωτής” – “Λεωφόρος Πάστερνακ” – “Μια Πράγα στον καθένα”).[2] Όπως απόδειξε ο κατοπινός καιρός, ο Έλληνας συγγραφέας πέτυχε να περιγράψει λογοτεχνικά μια σημαντική περίοδο της ρωσικής Ιστορίας (εκείνη των Στάλιν, Χρουστσώφ, Μπρέζνιεφ) που απουσιάζει ουσιαστικά από τα έργα της τότε σοβιετικής λογοτεχνίας, αν εξαιρεθούν οι μεταγενέστερες δημιουργίες συγγραφέων όπως ο Σολζενίτσιν, ο Σινιάφσκυ, ο Ντάνιελ και πολλοί άλλοι.

“Όπως και να ‘ναι ο Αλέξης έχει γράψει πριν απ’ όλους την αλήθεια για τη σταλινική εποχή – το μυθιστόρημά του “Ο Διορθωτής” γράφτηκε το 1965, πολύ πριν εμφανιστεί ο Σολζενίτσιν και οι υπόλοιποι” – επιβεβαιώνει η Ρωσίδα μεταφράστρια της “ρωσικής τριλογίας” Γκαλίνα Ιβανόβνα σ’ ένα σημείωμά της για τον Έλληνα συγγραφέα στο ρωσικό ηλεκτρονικό περιοδικό Lebed (Νο 477, 28 Μάη 2006).

Μυθιστορήματα, e-Book, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2012, 725 σελ.

Γεια χαρά-Νίκος – Αλέξης Πάρνης

Η αλληλογραφία μου με τον Νίκο Ζαχαριάδη

Αγαπητέ Αλέξη,

Το προηγούμενο γράμα σου που πήρα είνε 20.10. Είνε αφτό που το αρχίζεις έτσι: “Χτες με διέγραψαν απτό κόμα”. Άλλο γράμα σου δεν πήρα. Ώστε λείπουν τα δυο γράματα που γράφεις ότι μούστειλες. Δεν κάνει ναργάς έτσι, γιατί, όπως ξαίρεις, αποτελείς το μοναδικό κάβο που κρατώ ζωντανή επαφή με τον έξω κόσμο…

(Από γράμμα του Νίκου Ζαχαριάδη προς τον Αλέξη Πάρνη το Δεκέμβρη του 1956)

To “Γεια χαρά – Νίκος” είναι μια λυρική αυτοβιογραφία του Αλέξη Πάρνη κι έχει ως κεντρικό άξονα την αλληλογραφία του με τον καθαιρεμένο και εκτοπισμένο στο Μποροβίτσι της βόρειας Ρωσίας ηγέτη του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη. Η σχέση τους έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ηθική, πολιτική και λογοτεχνική διαμόρφωση του συγγραφέα.

Μέσα από την αλληλογραφία τους αναβιώνει μια συνταρακτική εποχή για τη μετεμφυλιακή Ελλάδα, τη Σοβιετική Ένωση και το ΚΚΕ. Φωτίζονται πρόσωπα και καταστάσεις, και δίνονται νέες ερμηνείες σε γεγονότα που φάνταζαν μέχρι σήμερα ακλόνητα.

Επιστολογραφία, Βιογραφίες, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011, 398 σελ.

Η οδύσσεια των διδύμων – Αλέξης Πάρνης

Ο Καστρινός, ελασίτης αντάρτης και μαχητής του Δημοκρατικού Στρατού, βρίσκεται πολιτικός πρόσφυγας στην Τασκένδη, στα τέλη του 1949, και προσπαθεί να προσαρμοστεί με την οικογένειά του στις νέες συνθήκες. Γίνεται αυτόπτης μάρτυρας συνταρακτικών ιστορικών γεγονότων. Aπό τη σταλινική εποχή στην περίοδο του Χρουστσιόφ, την επέμβαση της σοβιετικής ηγεσίας στο ελληνικό Κομμουνιστικό Κόμμα και την καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη. Όμως η συστράτευσή του με τον Ζαχαριάδη, οδηγεί τον Καστρινό στα γκουλάγκ, και τον φέρνει αντιμέτωπο με την επερχόμενη κατάρρευση της ΕΣΣΔ.

Απ’ τον Γράμμο μέχρι την Τασκένδη, κι απ’ την Καστέλα ως τη Μόσχα και τη Σιβηρία, ο Αλέξης Πάρνης, με βάση μνήμες και βιώματα, διασταυρώνει την ιστορία με τη μυθοπλασία, για να δώσει το στίγμα μιας ολόκληρης εποχής. Αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της συγκλονιστικής εποποιίας που γράφτηκε από την Αριστερά των αντιφασιστικών αγώνων, της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκής δημοκρατίας, απο εκείνους που κατάφεραν, μέχρι το τέλος, να “πετούν με τα φτερά της συνείδησής τους”.

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009, 935 σελ.

Κινηματίας – Αλέξης Πάρνης

Περιπέτειες νεαρού εθνικόφρονος