Μάνος Ελευθερίου (1938-2018)

Ένα καράβι μια φορά – Μάνος Ελευθερίου

Ένα καράβι ναυπηγημένο από τον Μάνο Ελευθερίου στους ταρσανάδες της ποιητικής ευαισθησίας. Ένα έμμετρο ποίημα-τραγούδι ή ένα τραγούδι-ποίημα για μικρούς και μεγάλους, για “ένα καράβι μια φορά που βγήκε στη στεριά”.
Ένα καράβι που ξεκινάει από τις επιθυμίες μας το απίστευτο δρομολόγιό του: σαλτάρει έξω απ’ τα νερά κι ανηφορίζει τα σκαλιά και τα σοκάκια μιας νησιώτικης πολιτείας, φέρνοντας στους ανθρώπους τη μαγεία και τη χαρά.
Βραδιά Ανάστασης, με πασχαλιές κι ανθόνερο και δάφνες, και το παράξενο καραβάκι ρίχνει άγκυρα στις προσδοκίες του κόσμου και μοιράζει αγάπη και φως.
Ένα τρυφερό βιβλίο γεμάτο αγαπημένες εικόνες, μυρωδιές και υπέροχες, αστραφτερές ζωγραφιές από τη Σοφία Φόρτωμα, που συναγωνίζονται τη μουσική του κειμένου.

Είναι αρρώστια τα τραγούδια – Μάνος Ελευθερίου

Κείμενα για συνθέτες, τραγουδιστές και στιχουργούς, και κυρίως για την υπόθεση του ελληνικού τραγουδιού. Ο συντάκτης αυτών των κειμένων ευτύχησε να συνεργαστεί με όλους σχεδόν τους συνθέτες. Ορισμένοι ήταν “θηρία”. Άλλοι μικρά θηρία του γάλακτος, χαμένων γονέων, που βύζαιναν από άλλα ζώα, και ορισμένοι αδιάφοροι και ανθρωπάκια. Ωστόσο τα τραγούδια όλων ταξίδευαν μυστικά σε δίσκους, σε CD, ραδιόφωνα, πίστες, θέατρα και στάδια, αδιαφορώντας και για τις συνθήκες που γράφτηκαν και για κείνους που τα ‘γραψαν.
Δεν είναι ντροπή να αγαπάει κανείς το τραγούδι. Και όπως υπάρχουν άνθρωποι που εθελοντικά αγωνίζονται για την ισορροπία της φύσης, για τα δέντρα, τα ζώα και τα πουλιά, και όπως υπάρχουν κέντρα για τα σπάνια είδη που κινδυνεύουν και τα περιθάλπουν με αγάπη κι αφοσίωση, έτσι θα ‘πρεπε να υπάρχουν και αντίστοιχα κέντρα για ό,τι κινδυνεύει σ’ αυτόν τον τόπο και για το ελληνικό τραγούδι! Γιατί το τραγούδι πολλές φορές κινδύνεψε και πολλές φορές επουλώθηκε από τις πληγές που του άνοιξαν τα σκάγια αδέξιων κυνηγών δολοφόνων.
Έστω και έναν αν βοηθήσουν τούτα τα κείμενα να αγαπήσει περισσότερο το ελληνικό τραγούδι, το παιχνίδι έχει κερδηθεί.

Ο καιρός των χρυσανθέμων – Μάνος Ελευθερίου

Ο θίασος της Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου -της μεγαλύτερης θεατρικής δόξας της εποχής της- καταφθάνει χειμώνα του 1896 στην Ερμούπολη που βαδίζει πλέον προς τη δύση της ένδοξης ιστορίας της. Το τελευταίο βράδυ, μετά την τιμητική της πρωταγωνίστριας με τη “Φαύστα” του Δημητρίου Βερναρδάκη, ο θίασος θα δειπνήσει στο μέγαρο των Πινά, μιας παλαιάς οικογένειας που έχει χάσει πια την αίγλη και τα πλούτη της.
Το αποχαιρετιστήριο δείπνο θα μεταβληθεί σε σκηνικό θαυμάτων: Πρώτη φορά θα αντηχήσουν από το γραμμόφωνο άριες αγαπημένων μελοδραμάτων και η ομήγυρη θα γνωρίσει ένα κορίτσι, το οποίο αργότερα θα ανακηρυχθεί σε αγία από την Καθολική Εκκλησία. Όλα συντελούνται ανάμεσα σε πολλούς έρωτες, ανομολόγητα πάθη, αντιπαλότητες και μελλοντικές χαρές.
Μια κατανυκτική Ακολουθία των Παθών, και της πόλης και των ηρώων, η οποία, ωστόσο, θα τελειώσει με το θρίαμβο της αγάπης και την αποκατάσταση της ευτυχίας.

Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές – Μάνος Ελευθερίου

Δεκέμβριος 1944. Μες στην παραφροσύνη ενός εμφυλίου πολέμου, το ευτελέστερο πράγμα είναι η ανθρώπινη ζωή.
Τη συνέλαβαν και το ίδιο βράδυ την εκτέλεσαν. Ανθρωποθυσία;
Εκείνο όμως το γυμνό σώμα που της αποδόθηκε δεν ήταν το δικό της. Το μοιραίο λάθος έγινε μέσα στον πανικό και την απόγνωση του αδελφού της στο νεκροτομείο. Έτσι, στο άγνωστο σώμα δόθηκε το ένδοξο όνομά της.
Εκείνη όμως ζούσε. Αλλού.
Πενήντα χρόνια μετά ένας νέος γιατρός προσπαθεί να μάθει την αλήθεια από κείνον που συνέλαβε τη γυναίκα, την Καλλιτέχνιδα. Να μάθει τι κρύβεται πίσω από την ηλικιωμένη γυναίκα που περιθάλπει σπίτι του και που ο ίδιος υποστηρίζει ότι είναι Εκείνη.
Είναι όμως Εκείνη; Ποιο φως μπορεί να φωτίσει το παρελθόν μας και τη ζωή μας, ακόμα κι αν εμφανιστούν εκατό μάρτυρες και εκατό χαρτιά;
Μια φανταστική ιστορία για τα παιχνίδια που παίζει ο χρόνος ακόμα και σ’ εκείνους οι οποίοι κάποτε κρατούσαν μαστίγιο.

Η μελαγχολία της πατρίδας μετά τις ειδήσεις των οκτώ – Μάνος Ελευθερίου

… Οι κατάσκοποι πηγαίνουν βαθιά στις χώρες των γειτόνων μου και όταν επιστρέφουν μου λένε ότι δεν είδαν τίποτα. Φτώχεια, λέει, και δυστυχία. Κακοπέραση και κατάθλιψη. Ένας στρατός κουρελιασμένος. Κι ο κοσμάκης φεύγει για ξένα χώματα να βρει καλύτερη τύχη.
Είναι τόσο τραγικά αυτά που ακούω, που σκέφτομαι να στείλω (κρυφά) βοήθεια. Αλλά αυτά όλα, μου λένε οι φίλοι μου και οι σύμβουλοί μου, είναι σκηνοθεσίες. Ο εχθρός ξέρει τους κατασκόπους μου και εμφανίζεται έτσι για να μας ρίζει στάχτη στα μάτια. Είναι, μου λένε, πανούργος και ύπουλος.
Επομένως, σκέφτομαι, αν είναι έτσι τα πράγματα, από κάπου σίγουρα θα ‘ρθει.
Γιατί πάντα υπάρχει ένας εχθρός. Και τα χρόνια που έρχονται τον θρέφουν μυστικά και τον δυναμώνουν με το αίμα μου και μένει στη σκοτεινή γωνιά του αμίλητος. Αν βήξει, θα τον ακούσω. Μα ποιος μου λέει ότι δεν είναι κάποιος πιστός και ειλικρινής φίλος που αγρυπνάει από αγάπη για μένα!
Μια νέα πρωτοποριακή διάσταση στην παραδοσιακή σχέση αναγνώστη-βιβλίου προσθέτουν οι εκδόσεις “Μεταίχμιο”, παίρνοντας την πρωτοβουλία να παρουσιάσουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη νέα τεχνολογία των Audio Books. Βιβλία γραμμένα από την πένα δημοφιλών συγγραφέων παίρνουν τώρα μορφή ηχητικού mp3.
Στο πλαίσιο αυτό ο Μάνος Ελευθερίου διαβάζει τη νέα συλλογή διηγημάτων του “Η μελαγχολία της πατρίδας μετά τις ειδήσεις των οκτώ”. Στο CD περιλαμβάνονται 14 tracks όσα και τα διηγήματα της συλλογής ενώ η διάρκειά του είναι 3 ώρες και 35 λεπτά. Το CD συνοδεύεται από φυλλάδιο στο οποίο περιέχονται πληροφορίες σχετικές με το συγγραφέα και το έργο του.

Άνθρωπος στο πηγάδι – Μάνος Ελευθερίου

Ένας σαραντάρης συγγραφέας, ο Ηλ, πηγαίνοντας προς την αφετηρία των υπεραστικών λεωφορείων για να φύγει σε εκδρομή, γίνεται, χωρίς να το θέλει, ο πρωταγωνιστής ενός παράξενου ατυχήματος.
Γλιστράει στα σαρκώδη φύλλα των φυτών που έχουν απλωθεί γύρω από τα ερείπια ενός παλαιού αρχοντικού και πέφτει σ’ ένα πηγάδι το οποίο δεν είχε προστατευτικό στόμιο. Οι τεράστιες ρίζες των δέντρων, που έχουν κατακλύσει το πηγάδι, συγκρατούν την πτώση του σαν δίχτυ ασφαλείας ενός τσίρκου και δεν σκοτώνεται. Χτυπάει όμως άσχημα το πόδι του. Θα μείνει μες στο πηγάδι όρθιος, σαν τιμωρημένος και ανακρινόμενος σε αστυνομικό τμήμα, αναλογιζόμενος τη ζωή του, τη ζωή των άλλων, τις περιπέτειες της πατρίδας του, συνειδητοποιώντας πόσα πράγματα δεν γνωρίζει ακόμη, σε πόσα δεν έδωσε σημασία και τα προσπέρασε.
Θα αναλογισθεί ακόμη, βασανιστικά όμως, τα κείμενα που γράφει με πολύ κόπο επί τόσα χρόνια, τις ιστορίες τις οποίες δεν άρχισε, και θα ανακαλέσει άλλες, καινούργιες ιστορίες, που είτε του φανερώθηκαν τούτες τις κρίσιμες ώρες του είτε τις άφησε μισές γιατί δεν έβρισκε το τέλος τους.
Ελπίζει ότι η σωτηρία του θα πραγματοποιηθεί όπως εκείνος τη φαντάζεται και με τον ίδιο τρόπο πιστεύει ότι θα σκεφτεί και η φίλη του. Θα γίνουν όμως έτσι τα πράγματα;
Σε ποια κρίσιμη στιγμή του βίου μας οι φίλοι σκέφτονται τη σίγουρη σωτηρία μας όπως ακριβώς εμείς φανταζόμαστε ότι θα πραγματοποιηθεί; Μόνο εμείς ξέρουμε πώς είναι να μένει κάποιος ολομόναχος και αβοήθητος σ’ ένα πηγάδι. Θα σκεφτούν άραγε όσοι μας αγαπούν με τον ίδιο τρόπο;

Πριν απ’ το ηλιοβασίλεμα – Μάνος Ελευθερίου

Μια ιστορία αγάπης
“Ελένη-Φροσάρ: Μ’ άρεσαν τα σούρτα φέρτα στα παρασκήνια. Μ’ άρεσε να βλέπω τους ηθοποιούς στις κουίντες να κάνουν τον σταυρό τους και να χτυπούν τα δόντια τους από το τρακ πριν βγουν στη σκηνή. Μ’ άρεσε να μυρίζω την πούδρα και το κραγιόν στα καμαρίνια. Να βλέπω τις βούρτσες, τ’ αρώματα, τις περούκες, τα ξηλωμένα ρούχα, τον πανικό για να βρεθεί μια παραμάνα ή μια καρφίτσα. Μ’ άρεσαν οι μυρωδιές των θεατών.
Οι περισσότεροι φορούσαν τα καλά τους. Και έδιναν γενναίο πουρμπουάρ στον ταμία για μια καλή θέση, και η ψυχή μου αναγάλλιαζε όταν τους έβλεπα να χειροκροτούν, και ιδίως στη μέση της παράστασης. Και όταν αυτό γινόταν τις πρώτες μέρες, τρεις και τέσσερις φορές, όλοι λέγαμε ότι το έργο θα κρατήσει για καιρό. Μ’ άρεσε να βλέπω στα θερινά θέατρα τον κόσμο να συνωστίζεται μπροστά στους υπαίθριους πωλητές με την άσπρη ποδιά που πουλούσαν στραγάλια και πασατέμπο. Μ’ άρεσε εκείνη η μυρωδιά της ασετιλίνης, η μυρωδιά του πετρελαίου της λάμπας, πριν έρθει ο ηλεκτρισμός…”
Μια συναρπαστική σύναξη άυλων και αόρατων ηθοποιών και θεατρικών ρόλων οι οποίοι έπαιξαν ή ακούστηκαν στα τέσσερα θέατρα της Ερμούπολης πριν από εκατό και εκατόν πενήντα χρόνια. Αυτόν τον χώρο διάλεξαν για να λύσουν προβλήματα της αγάπης και του έρωτα, της σκηνής και της ζωής τους, να συναντήσουν οι ηθοποιοί τους ρόλους που τους βασάνισαν και, αν μπορούσαν, να ξαναφτιάξουν τις μεταξύ τους σχέσεις.
Ένα μεθυστικό απόγευμα λίγο πριν απ’ το ηλιοβασίλεμα.

Μαύρα μάτια – Μάνος Ελευθερίου

Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920
Ο Μάνος Ελευθερίου στήνει ένα καλειδοσκοπικό κείμενο στο οποίο συνδυάζει την προσωπική μαρτυρία του ίδιου του Μάρκου Βαμβακάρη για τα πρώτα νεανικά του χρόνια με πλούσιο αρχειακό υλικό (περιγραφές εφημερίδων για χορούς, αστυνομικές διατάξεις, δικαστικά έγγραφα, σπάνιες φωτογραφίες και ντοκουμέντα κ.ά) ανασυστήνοντας την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της συριανής κοινωνίας εκείνου του καιρού.
Έτσι, αναδεικνύεται η Σύρος των αντιθέσεων -όχι μόνο ταξικών-, λαμπερή και σκοτεινή ταυτόχρονα, σε μια περίοδο που το κομβικό λιμάνι παρακμάζει, δίνοντας τη σκυτάλη στον Πειραιά. Εκεί άλλωστε θα πλεύσει και ο νεαρός Μάρκος αναζητώντας την τύχη του. Η Άνω Χώρα με τους καθολικούς Φράγκους συνυπάρχει με την Κάτω Χώρα των ορθοδόξων. Από τη μια η ευμάρεια των πλουσίων, από την άλλη οι τεκέδες, τα πορνεία και οι κουτσαβάκηδες. Τα εφοπλιστικά πλοία και οι καρβουνιάρηδες, τα εργοστάσια και η παιδική εργασία… Όλα αυτά που πότισαν την ψυχή του μικρού Μάρκου κι έγιναν μουσική, στίχος, τραγούδι.

Φαρμακείον Εκστρατείας – Μάνος Ελευθερίου

Ένα μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή έναν ηλικιωμένο συγγραφέα που επιστρέφει στη γενέτειρά του κι ακολουθεί εικόνες, σκιές, μυρωδιές αναζητώντας τα φάρμακα που χρειάζονται όσοι πάσχουν από αναμνήσεις και μοναξιά.
Κουβεντιάζει με ζώντες και τεθνεώτες, μονολογεί κι αφηγείται μονολόγους άλλων μοναχικών ανθρώπων, που οι φωνές, οι αλήθειες κι οι φαντασίες τους συνθέτουν έναν θεατρικό μονόλογο για μια χειμαρρώδη ζωή που κύλησε και κυλάει πάνω στις ράγες του Φαρμακείου εκστρατείας, του πιο ποιητικού από τα πεζά κείμενα του Μάνου Ελευθερίου.

Ο πατέρας του Άμλετ – Μάνος Ελευθερίου

Χρόνια τώρα ο Μάνος Ελευθερίου μελετάει τον Άμλετ, τους μονολόγους, τις μεγάλες σκηνές στις παλιές, μυθικές μεταφράσεις του Περβάνογλου και του Δαμιράλη.
Μετράει φόνους, βλέπει τα αίματα, το φαρμάκι, το δηλητήριο να στάζει, να κυλά, να μπαίνει στη φλέβα με τον ασπασμό, με το φιλί. Το αδελφικό. Ο Μάνος Ελευθερίου γνωρίζει τον Άμλετ από στήθους. Έρχεται σαν σκιά, σαν φάσμα, σαν όνειρο με το φάντασμα του πατέρα, να μας θυμίσει πως ο Άμλετ είμαστε εμείς. Μόνο που έχουμε ξεχάσει τον λόγο. Και αυτόν ακριβώς τον λόγο έρχεται να μας πει, να μας υπενθυμίσει με τον δικό του τον τρόπο, τον τρόπο του πατέρα. Του πατέρα του Άμλετ.
Θοδωρής Γκόνης

Τα ομοιοκατάληκτα – Μάνος Ελευθερίου

Μια προσωπική επιλογή του Μάνου Ελευθερίου από παλαιότερα και νέα, ανέκδοτα γραπτά του συνθεμένα με την τεχνική της παραδοσιακής ρίμας. Συνθέσεις, ακριβώς, επί χάρτου. Ασκήσεις μετρικής. Μια πρόκληση, πάντα, για τους τεχνίτες του λόγου να συνθέσουν μέσ’ από μια μεγάλη ποικιλία μέτρων τη δική τους μουσική.
Επιπλέον, τα Ομοιοκατάληκτα, που δεν διαφέρουν θεματικά από το αναγνωρίσιμο ποιητικό σύμπαν του Μάνου Ελευθερίου, δείχνουν με τον πιο ανάγλυφο τρόπο την άρρηκτη ενότητα ποίησης και στιχουργικής που χαρακτηρίζει το έργο και την πορεία του.