Ροβήρος Μανθούλης (1929-2022)

Σκιές πάνω στον άσπρο τοίχο – Ροβήρος Μανθούλης

Ο κινηματογράφος και οι κατασκευές του


Μοντάζ ίσον Κινηματογράφος. Το να γυρίσεις μια ταινία από μια και μόνο θέση της κάμερας, με τον ίδιο φακό μπορεί να είναι μια ενδιαφέρουσα φωτογραφία. Και θα κριθεί ως φωτογραφία. Αν ξαφνικά προσθέσουμε και μια δεύτερη κάμερα ή μετακινήσουμε σε νέα θέση την κάμερα, για να έχουμε κι ένα δεύτερο πλάνο, θα είναι ένα πρώτο βήμα στην «ανάπλαση» του θέματός μας. Αν το κάνουμε με άποψη και συγκεκριμένη ερμηνεία του θέματος, είναι το πρώτο βήμα στην σκηνοθεσία… Το μοντάζ είναι οι ραφές, αλλά στις ταινίες δεν πρέπει να φαίνονται οι ραφές. Και ο σκηνοθέτης πρέπει να παραμένει αθέατος. Σαν η ταινία να γυρίστηκε μόνη της…

Κινηματογράφος, Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας, 2020, 80 σελ.

37 ποιήματα – Ροβήρος Μανθούλης

Κοιτάχτηκαν
κα τα χείλη δάκρυσαν.
Φιλήθηκαν
κι αναστέναξαν
τα άνω άκρα.
Ορκίστηκαν
και τα μέλη πόνεσαν.
Αλγεσίδωρος ο έρως
παραλήρησε στην πόλη
και σύρθηκε στους κόλπους της.
Πλέκοντας μύθους.

Ποίηση, Εξάντας, 2011, 95 σελ. / Ποίηση, Γαβριηλίδης, 2019, 112 σελ.

Μοντάζ – Ροβήρος Μανθούλης

Πώς η Wall Street βαφτίστηκε κομμουνιστική /Τράπουλα και μυαλό, τα φοβερά εργαλεία του μοντάζ / Εν αρχή η αρχή, το μέσον και η τελευτή / Η ταυτότητα του Δημήτρη, τα κυπαρίσσια και το πολυβόλο / Το κέντρο της Αθήνας ξαναχτίζεται εν ριπή οφθαλμού / Τηλεπάθεια: Ξενάγηση στη Γιάφα από ένα μπαλκόνι του Μόντε Κάρλο / Το κλειδί που πέφτει στο Αιγαίο από το αεροπλάνο της Ελ Αλ / Robbie Mathews: “Το σινεμά δεν είναι φωτοκόπια, είναι θρησκεία” / Κατάσχω τις ταινίες της Λένι Ρίφενσταλ ως λεία πολέμου / Στον κινηματογράφο έχουμε γυμνό και γυμνό / Ιδού οι μυστικοί κώδικες των εικόνων / Ιδού ένα ποίημα που χορεύεται / Ταϊτή: η χορωδία της ενορίας μπροστά στην πυρηνική βόμβα που σκάει / Τι βλέπει ο ασθενής όταν η μικροκάμερα διέρχεται το σώμα του; Βλέπει όλες τις αχώνευτες ταινίες που έχει ακόμα στο στομάχι του / Διαλέξτε: τη Μελίνα της “Στέλλας” ή τη Μελίνα του “Ποτέ την Κυριακή” / Σαμπλόν εδώ Σαμπλόν εκεί, ο Σαμπλόν γλίτωσε την επιστράτευση / 1939: Πώς μ’ ένα “cut” η Γραμμή Μαζινό πλησιάζει τη Γραμμή Ζίγκφριντ / Η Μανιάτισσα που “ντύνει” την ελιά με πέτρες για να μην κρυώσει / Ο Άμλετ παρακολουθεί το βραδινό δελτίο ειδήσεων της ΕΡΤ!

Έχω ετοιμάσει και έχω χρησιμοποιήσει αρκετά στα νιάτα μου (δηλαδή όταν ήμουν μόνο 75 χρόνων) ένα master-class για τον “αθέατο σκηνοθέτη”. Βασίζεται στη θεωρία ότι ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να φαίνεται στο έργο του γιατί τότε παρακολουθείς τον σκηνοθέτη και όχι το έργο. Υποστηρίζει πως σ’ ένα έργο δεν πρέπει να φαίνονται οι “ραφές”. Γιατί όλες οι τέχνες βασίζονται στο μοντάζ. Όχι μόνο ο κινηματογράφος. Μια κολόνα του Παρθενώνα είναι κομμάτια μάρμαρο το ένα πάνω στο άλλο. Αλλά δεν βλέπουμε κομμάτια. Βλέπουμε κολόνα. Ακόμα καλύτερα, βλέπουμε ναό!
Το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε όσους συνθέτουν, ανασυνθέτουν και καταβροχθίζουν τον δημιουργικό κινηματογράφο. Δεν απευθύνει υποθήκες, αλλά εμπειρίες που να αφήνουν ποιητικά κατάλοιπα. Ανάλογες εμπειρίες θα βρει κανείς σ’ όλους τους παλαίμαχους επαγγελματίες κινηματογραφιστές. Όσο για τους μοντέρ, θα τους βοηθήσει ίσως να τετραγωνίζουν ενίοτε τους κύκλους των σκηνοθετών!

Τέχνη, Κινηματογράφος, Γαβριηλίδης, 2015, 93 σελ.

Οι μεταμορώσεις της Αφροδίτης – Ροβήρος Μανθούλης

Όταν οι άνθρωποι άρχισαν να ντύνονται άφησαν τουλάχιστον τους θεούς τους γυμνούς. Οπότε το να κυκλοφορείς δημόσια γυμνός αποτελούσε προσβολή στα θεία. Τα σώματα είναι ιερά και μόνο Ιερείς ζωγράφοι και Ιερείς γλύπτες μπορούν να τα ξεσκεπάζουν. Τα Θεία αυτά Εικαστικά θα τα βρίσκουμε συνέχεια μπροστά μας διασχίζοντας την ιστορία του ανθρώπου. Την ιστορία ιδιαίτερα των Ευρωπαϊκών λαών και τις μεταμορφώσεις -μορφολογικές, πολιτικές, φιλοσοφικές, θρησκευτικές- που υπέστησαν οι κοινωνίες τους και τα εικαστικά τους ηφαίστεια. Θα ταξιδέψουμε πάνω στο άρμα που οδηγεί μια αρχαία θεά, η πιο δημοφιλής, πανταχού παρούσα κάτω από τις δικές της διαδοχικές μεταμορφώσεις. Κάθε σελίδα της Ευρωπαϊκής Ιστορίας αντιστοιχεί και σε μια εικαστική της περίοδο. Αυτό το πόνημα -μια 20ετής έρευνα- επισημαίνοντας τη θέση, τον ρόλο και την αξία 5.000 περίπου έργων φιλοδοξεί να αναγνώσει παράλληλα το ηθικό, και πολιτικό περιεχόμενο που σχεδιάζεται, χρωματίζεται ή σφυρηλατείται από τις κοινότητες των δημιουργών και των καταναλωτών εικόνων. Η προσέγγισή μου είναι να παρακολουθήσω τη μυθοποίηση της Γυναίκας σαν μορφή, αλλά και σαν αισθητικό, ψυχολογικό και μεταφυσικό <<ερωτικό περιβάλλον>> που οραματίζονται οι διαδοχικές κοινωνίες και οι καλλιτέχνες τους από την αρχαιότητα μέχρι την επιδρομή της μοντέρνας τέχνης.

Τέχνη, Γαβριηλίδης, 2015, 217 σελ.

Ο κόσμος κατ’ εμέ – Ροβήρος Μανθούλης

Ο βίος και τα πάθη μου


Ο “Κόσμος κατ’ εμέ” είναι ένα χρονικό αναμνήσεων του Ροβήρου Μανθούλη, ευδιάθετο και αποστασιωμένο από μια ζωή αναστατωμένη: μεταξική δικτατορία, Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Δεκέμβρης ’44, Εμφύλιος, “Πατάρι του Λουμίδη”, σπουδές στην Αμερική, αψιμαχίες με τη συμμορία Μακάρθυ, συνομιλίες με τον Δημήτρη Μητρόπουλο και τον Ιγκόρ Στραβίνσκι, επιστροφή στο “Πατάρι” παρέα με τους Μιχάλη Κατσαρό, Δημήτρη Χριστοδούλου, Λεωνίδα Ζενάκο, Μίνωα Αργυράκη, Μάνο Χατζιδάκι, Γιάννη Τσαρούχη, Νίκο Γκάτσο, στρατιωτική θητεία ως διερμηνέας του πρωθυπουργού στρατάρχη Παπάγου, διεύθυνση σπουδών Σχολής Κινηματογράφου, καθιέρωση του δημιουργικού ντοκιμαντέρ, ίδρυση της Ομάδας των πέντε, σκηνοθεσίες, (οι βραβευμένες Ψηλά τα χέρια,Χίτλερ!, Πρόσωπο με πρόσωπο, Μπλουζ με σφιγμένα δόντια, Άνθρωποι και θεοί μεταξύ άλλων), εξορία στη Γαλλία, αντιχουντικός αγώνας, σκηνοθεσίες για τη Γαλλική Τηλεόραση (το Ανεβαίνοντας τον Μισισιπή εγκαινιάζει το Τρίτο Γαλλικό Κανάλι) γενικός διευθυντής Προγράμματος ΕΡΤ (1 και 2), προεδρία της Ελληνικής Κοινότητας Παρισιού, συνομιλίες με Κωνσταντίνο Καραμανλή,Γεώργιο Ράλλη, Γεώργιο Παπανδρέου, Ανδρέα Παπανδρέου, Έρευνες: Κυπριακό, η Μαφία στην Κούβα, η (αποτυχημένη) μυστική Εισβολή στην Αλβανία, Δολοφονία του Κένεντι, “Γουότεργκεϊτ”.
Ο “Κόσμος κατ’εμέ” θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μια υπόγεια ιστορία του 20ού αιώνα, στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο τον οποίο ο συγγραφέας έχει διασχίσει μελετώντας τον και αποκαλύπτοντάς τον με τις 122 ταινίες του, με τα 17 βιβλία του και σήμερα με τις Αναμνήσεις του.

Αφηγήσεις, Γαβριηλίδης, 2014, 612 σελ. / Αφηγήσεις, Γαβριηλίδης, 2017, 232 σελ.

Έξι νύχτες στην Ακρόπολη (με πανσέληνο) του Γιώργου Σεφέρη – Ροβήρος Μανθούλης

Φιλμική διασκευή


“Δοκίμασε να γράψεις ένα μυθιστόρημα για ν’ αναμετρήσεις τις δυνάμεις σου”, γράφει ο Σεφέρης στις “Μέρες Α΄” τον Σεπτέμβρη του 1925. Άρχισε τις “Έξι Νύχτες” τον ίδιο χρόνο και σταμάτησε το 1928. Στο βιωματικό αυτό μυθιστόρημα η παρέα που πρωταγωνιστεί ανεβαίνει τις Νύχτες της Πανσελήνου στον Ιερό Βράχο. Το βιβλίο μιλάει για ανάγκη για φιλία. Για έρωτα και συνενοχή. Για έρωτα και εξομολόγηση. Για έρωτα λουσμένο στην Πανσέληνο. Με ολόγυρα μια Ελλάδα αφανισμένη, με ανοιχτές ακόμα κατάσαρκα τις πληγές της Μικρασιατικής Καταστροφής και του Εθνικού Διχασμού. Το μυθιστόρημα του Σεφέρη απηχεί καταστάσεις πολύ κοντά στη διαδρομή και στις ανησυχίες του ίδιου και της πραγματικής του παρέας. Προβλήματα προσαρμογής στην Ελλάδα και στην ερωτική ζωτικότητα αγοριών και κοριτσιών που έζησαν στο εξωτερικό την “ξέφρενη δεκαετία του ’20” (όπως ο Σεφέρης) και επέστρεψαν σε μια πατρίδα γκρίζα, σε μόνιμη κοινωνική και πολιτική κρίση. Στη φιλμική διασκευή τίποτα δεν έχει διαφοροποιηθεί από την πρώτη ύλη που αποτελεί το πρωτότυπο. Στο οποίο άλλωστε το ενδιαφέρον του για τον κινηματογράφο είναι έκδηλο. Και ακόμα περισσότερο είναι γνωστό το πάθος του για τη φωτογραφία. Δεν τοποθέτησε τυχαία στην προμετωπίδα του βιβλίου του τον στίχο του Δάντη “Μεταχειρίζομαι τους ίσκιους σαν πράγμα στερεό”. Το ίδιο δεν κάνει και ο κινηματογράφος;

Κινηματογραφικό σενάριο, Εξάντας, 2013, 231 σελ.

Χρονολόγιο της ελληνικής αρχαιότητας – Ροβήρος Μανθούλης

776 π.Χ. – 394 π.Χ.


Σε έναν εύχρηστο τόμο 314 σελίδων είναι συγκεντρωμένα χιλιάδες γεγονότα: πολιτικά, πολεμικά, εμπορικά, καλλιτεχνικά, θεατρικά, αθλητικά – όλη η Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και των γειτονικών της λαών, αυτή που περιλαμβάνεται ανάμεσα στους πρώτους και τους τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες. Με άγνωστες στο ευρύτερο κοινό λεπτομέρειες, με πάνω από 2000 ονόματα, με 400 ακόμα θεατρικούς συγγραφείς των οποίων σώζονται τα ονόματα και τίτλοι έργων τους, με τις δυναστείες της Αιγύπτου, της Ρώμης και των γειτονικών βασιλείων. Σε συ-μπληρωματικά παραρτήματα αναλύονται η γέννηση της Δημοκρατίας, η αθηναϊκή πολιτεία και κοινωνία, ο πολιτικός χάρτης της Αττικής, οι ελληνικές αποικίες στο σύνολό τους, οι μάχες και ναυμαχίες, και ολόκληρη η παραγωγή του αρχαίου δράματος, με το ιστορικό των θεατρικών παραστάσεων και βραβείων.

Ιστορία, Εξάντας, 2010, 314 σελ.

Η δίκη του Αλκιβιάδη και των 72 της “7 Ιούνη” – Ροβήρος Μανθούλης

Η Δίκη του Αλκιβιάδη (που είναι ένα σύνολο από πολιτικές δίκες για το μέγα σκάνδαλο τρομοκρατίας και ιεροσυλίας του 415 π.Χ.) έχει πολλά κοινά στοιχεία με την ψύχωση που χαρακτηρίζει τις διώξεις του μανιακού αμερικανού Γερουσιαστή Μακάρθυ της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Και είναι σίγουρα η πιο συνταρακτική δίκη της αρχαιότητας. Αλλά κι αυτή για την οποία έχουμε τις περισσότερες πληροφορίες από αρχαίες πηγές.
Τόσο η δίκη όσο και ο βίος και η πολιτεία του Αλκιβιάδη, που σ’ ένα βαθμό αναβλύζουν μέσα απ’ αυτήν, αποτελούν ένα ελκυστικό ανάγνωσμα, με όλες τις ανατροπές και το σασπένς ενός πρωτότυπου δικαστικού μυθιστορήματος. Μέσα δε από αυτά που συνέβησαν την ταραχώδη εκείνη εποχή, των τελευταίων χρόνων του 5ου Αθηναϊκού αιώνα, αποκτούμε μια ζωντανή εικόνα του πολιτικού και κοινωνικού σκηνικού της φθίνουσας Δημοκρατίας, εν μέσω Πελοποννησιακού Πολέμου.

Δοκίμιο, Πύλη, 2009, 165 σελ.

Η Remington του Ορφέα – Ροβήρος Μανθούλης

“Ο Ορφέας είμαι εγώ και η Remington είναι η γραφομηχανή μου. Σ’ αυτή γράφω τα μυθιστορήματα μου, τα οποία είναι αστυνομικά και, θα ‘λεγα δημοφιλή. Η Remington το ξέρει κι έχει σηκώσει μύτη. Όταν κανείς μάθει από κοντά πώς γράφονται αυτά τα μυθιστορήματα, θ’ αναρωτηθεί πού αρχίζω εγώ και πού τελειώνει η γραφομηχανή μου. Αν μάλιστα μάθει πως η Remington ήταν της μακαρίτισσας της θείας μου, θα αρχίσει να υποψιάζεται ίσως γιατί τα πλήκτρα επαναστατούν ενίοτε και δεν υπακούν”.
Ένα βράδυ, ο Ορφέας, ένας Έλληνας συγγραφέας που ζει για χρόνια στο Παρίσι, θα παρατήσει τη Remington στην έπαρσή της και θα κατέβει στο δρόμο, θ’ αναζητήσει το πορτοφόλι του. Θυμάται ότι το ξέχασε στο αδιάβροχό του, το οποίο βρίσκεται στο σάκο με τα άπλυτα. Και ο σάκος είναι στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου του. Το Φιατάκι του είναι παρκαρισμένο κοντά στο Λούβρο. Όταν κατεβαίνει κάτω και ανοίγει το πορτμπαγκάζ μένει άναυδος. Αντικρίζει μπροστά του ένα μικροσκοπικό μισόγυμνο γυναικείο πτώμα.
Η Μόιρα, η Ίντα και η Λίζα, τρεις Ελληνίδες αδελφές με σεξουαλικές διαστροφές, η Σαλώμη, μια ψυχαναλύτρια που μελετά εγκλήματα υπνοβατών, η Τατιάνα, μια ιερόδουλος που κάνει πιάτσα στο δάσος της Βουλόνης, και ο Αστυνομικός Επιθεωρητής Λεό Μαρτινέζ είναι τα πρόσωπα που σχετίζονται με το φόνο και θα αναμιχθούν στην προσπάθεια διαλεύκανσής του.
Με το νέο του μυθιστόρημα, ο Ροβήρος Μανθούλης μας μεταφέρει στη νυχτερινή ατμόσφαιρα του Παρισιού, συνδυάζοντας την αστυνομική περιπέτεια και την ψυχανάλυση.

Αστυνομικό μυθιστόρημα, Πύλη, 2009, 227 σελ.

Το δίκαιον του ισχυρότερου και το Ισραηλο-παλαιστινιακό – Ροβήρος Μανθούλης

Ο Ροβήρος Μανθούλης εξετάζει διεξοδικά ένα θέμα που υπάρχει στον ημερήσιο Τύπο στα Μ.Μ.Ε. με εικόνες, καταστροφές και αίματα από την Μέση Ανατολή. Οι Παλαιστίνιοι, οι Ισραηλινοί, με κάθε λεπτομέρεια, όλα τα γεγονότα όπως ιστορικά έχουν καταγραφεί, από τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου, από το 1948, έτος ιδρύσεως του κράτους του Ισραήλ, μέχρι σήμερα.
Τα κεφάλαια του βιβλίου- με υποδιαιρέσεις- είναι τα εξής: “Το δίκαιον του ισχυροτέρου”, “Υστερόγραφο” (του Λιβάνου), “Λίβανος: Κοινή γνώμη”, “Μια εβραϊκή συζήτηση για το Ισραήλ”, “Data, Οι πρωθυπουργοί του Ισραήλ (1948-2006)” και “Μέση Ανατολή. Χρονολόγιο γεγονότων της σιωνιστικής περιόδου”.
“Το βιβλίο μου, πριν εκδοθεί”, γράφει ο Ροβήρος Μανθούλης, “το έδειξα πρώτα σε τρεις Εβραίους φίλους μου, με τον κίνδυνο να τους χάσω. Ο πρώτος απόρησε που έγινα ξαφνικά… αντισημίτης και αραβόφιλος. Ο δεύτερος είπε μόνο: “Κι έτσι να είναι, η δημοκρατικότερη χώρα στον κόσμο, πάντως, είναι το Ισραήλ”. Ο τρίτος μου ομολόγησε ότι από καιρό ήθελε να γίνει μέλος της εβραϊκής αντισιωνιστικής οργάνωσης Νατουρέι Κάρτα και τώρα αποφάσισε να το κάνει. Αντισημίτης δεν είμαι. Αν ήμουν, θα ήταν λίαν οξύμωρο να είμαι ταυτόχρονα φιλοάραβας, όταν ξέρουμε ότι οι περισσότεροι σημίτες στη γη είναι… Άραβες. Το Ισραήλ είναι πράγματι δημοκρατικό, με πρότυπο την Αμερική, μόνο που διέρχεται κι αυτό μια μακρά μακαρθική περίοδο στο εσωτερικό και συμπεριφέρεται στις μειονότητες, εντός και εκτός του, το ίδιο αυταρχικά όσο και ο προστάτης του”.

Πολιτική, Ιανός, 2008, 203 σελ.

Σαπφώ – Ροβήρος Μανθούλης

Η λεσβία ντερμπεντέρισσα


Το βιβλίο αυτό είναι ένα χρονικό της ερωτικής ζωής της Σαπφώς, όπως την αφηγείται η ίδια στα τραγούδια της που απευθύνονται στις μαθήτριες – ερωμένες της. Τα έγραψε προς το τέλος του 7ου αιώνα π.Χ., σε μια γλώσσα οικεία, δημοτική, σαν αυτή που μιλούσαν στις παρέες και στα καπηλειά του λιμανιού της Μυτιλήνης. Όπως λέει ο Aime Puech, που προλογίζει το κλασικό σύγγραμμα του Theodore Reinach “Αλκαίος – Σαπφώ”: “Τα ερωτικά ποιήματα – κραυγές πάθους της Σαπφώς είναι, φυσικά, πιο κοντά στη λαϊκή γλώσσα. Και χωρίς ιδιαίτερη άσκηση ύφους. Βρίσκω λέξεις που χρησιμοποιούνται εδώ σαν όροι μιας αργκό χαμαιτυπείου”. Μιας γλώσσας ρεμπέτικης, θα μπορούσε να πει. Η διάλεκτος της ψυχής -που θα βρούμε στην ποίηση- σε τίποτα δεν άλλαξε, παρόλα τα χιλιάδες χρόνια που πέρασαν. Όπως θα δούμε στους παρακάτω στίχους:

Σαπφώ: Σταλαγματιά σταλαγματιά ο πόνος μου κυλάει. (fr.10)
Tζουανάκος: Σταλαγματιά σταλαγματιά σταζ’ η καρδιά μου αίμα.
Σαπφώ: Μου ‘βαλες φωτιά και καίγονται τα σωθικά μου. (fr.46)
Βαμβακάρης: Σα σε πρωτογνώρισα, κυρά μου,
μ’ άναψες φωτιά στα σωθικά μου.
Γ. Παλαμάς: Γιατί, κακούργα, μ’ άναψες φωτιά στα φυλλοκάρδια;
Μπαγιαντέρας: Μ’ έκαψε την καρδούλα μου με τα πολλά της κάλλη, έγνοιες στο νου μου μ’ έβαλε και στο μυαλό μου ζάλη.
Τζουανάκος: Έκλεισα πια το στόμα μου και δεν αναστενάζω, γιατί μου καίει τα σπλάχνα μου το αχ, άμα το βγάζω.

Ερμηνεία και κριτική, Αιγόκερως, 2008, 160 σελ.

Το ημερολόγιο του εμφύλιου διχασμού 1900-1974 – Ροβήρος Μανθούλης

Ξένες επεμβάσεις, δικτατορίες, πόλεμοι και εμφύλιοι πόλεμοι


Tο βιβλίο συμπυκνώνει, μέσα σε λίγες σελίδες, τα γεγονότα ενός σχεδόν αιώνα που συγκλόνισαν την Ελλάδα, αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη. Oι μεγάλες επαναστάσεις, οι παγκόσμιοι πόλεμοι και οι συγκρούσεις οδήγησαν τη χώρα σε μια μακρά σειρά εθνικών τραγωδιών και καταστροφών, που την άφησαν ανάπηρη για πάνω από εβδομήντα χρόνια.
Ένας οδηγητικός μίτος, ο ίδιος πάντα σε όλη τη διάρκεια του ελληνικού 20ού αιώνα, μας κατευθύνει στο λαβύρινθο του ιστορικού γίγνεσθαι: ο αναπόφευκτος Εμφύλιος Διχασμός. Γιατί η χούντα των συνταγματαρχών είναι ο τελευταίος “σπασμός” του Εμφυλίου, ενός Eμφυλίου ο οποίος έχει βαθιές ρίζες στη μεταξική δικτατορία και στον Eθνικό Διχασμό που ξεπήδησε από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι ημερομηνίες, δίπλα δίπλα, συχνά μέρα με τη μέρα, ξετυλίγουν μπροστά μας μια συναρπαστική ιστορία: αποκαλύπτουν όχι μόνο τη διαδοχή, αλλά και την αιτιώδη σχέση των γεγονότων, οδηγώντας σε μια διαλεκτική ανάγνωση της πραγματικότητας. Και, εκτός αυτού, συνεφέρουν τη μνήμη από τον παραλυτικό, συχνά, καταιγισμό πληροφοριών που υφίσταται.
Σε παράρτημα, παρατίθενται τα πρακτικά των συνομιλιών Τσόρτσιλ-Στάλιν (Μόσχα 1944), που σφράγισαν τις τύχες της μεταπολεμικής Ευρώπης.

Ιστορία, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006, 380 σελ.

Μπλουζ με σφιγμένα δόντια – Ροβήρος Μανθούλης

Ταξίδι στην ψυχή των μαύρων


Αυτό το βιβλίο είναι μια βουτιά στην ψυχή των Μαύρων.
Όπως και οι ταινίες μου για τα μπλουζ. Τα μπλουζ δεν είναι μόνο μουσική και τραγούδι. Είναι ένα ποτάμι ζωής πρώην σκλάβων που ξεκινάει από τον αμερικανικό Νότο και καταλήγει στα γκέτο του αμερικανικού Βορρά. Αυτό το βιβλίο είναι μια καθημερινή ιστορία, απ’ αυτές που τραγουδάνε οι μπλούζμεν ψιθυρίζοντας, αναστενάζοντας ή ουρλιάζοντας. Ανάμεσα απ’ τα δόντια ή με σφιγμένα δόντια. Τα μπλουζ, η γέννησή τους και η διαδρομή τους, είναι ήδη μια συναρπαστική περιπέτεια. Αλλά το ίδιο συναρπαστική περιπέτεια ήταν το γύρισμά τους. Γιατί δεν είναι τόσο εύκολο να ταξιδέψεις στα βάθη της νέγρικης ψυχής, που δεν αισθάνεται ακόμα την κατάργηση της δουλείας. Αν δεν ήμουν Ευρωπαίος (και όχι λευκός Αμερικανός), δεν θα μπορούσα να μπω στα σπίτια, στα γκέτο και στις φυλακές μιας ταλαιπωρημένης κοινότητας πο ζει στο περιθώριο του άστεως και αυτό τραγουδάει…
Αυτό το βιβλίο μάς πηγαίνει στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης, στο Σικάγο, στο Σαν Φρανσίσκο, στο Όκλαντ του Τέξας, στο Μέμφις του Τενεσί, στη Βιρτζίνια, στο Μπατόν Ρουζ και τη Νέα Ορλεάνη της Λουιζιάνας, στα γκέτο όπου κυκλοφορούσαμε οπλισμένοι και στις φυλακές του Τέξας και της Νέας Υόρκης όπου μπήκαμε με ψεύτικες άδειες.
Από τους θρυλικούς Βαμβακάρηδες και Τσιτσάνηδες των μπλουζ που γνώρισα, μόνο δύο τραγουδάνε ακόμα. Οι άλλοι δεν ζούνε πια. Όπως δεν ζει πια το Δέλτα του Μισισιπή, η πατρίδα όλων του, που το ξερίζωσαν οι τελευταίοι τυφώνες μαζί με τη Νέα Ορλεάνη. Σε αυτούς αφιερώνονται οι σελίδες αυτές.

Μουσική μπλουζ, Εξάντας, 2006, 155 σελ.

Lilly’s Story – Ροβήρος Μανθούλης

Μυθιστόρημα ζωής


1967. Πραξικόπημα στην Αθήνα. Οι κυνηγημένοι, οι ανυπόταχτοι, ξεσηκώνονται. Ο Αφηγητής, ο Γιώργος, η Αλίκη, ο Δημήτρης και οι άλλοι περιπλανώμενοι Έλληνες, κουβαλώντας τις μνήμες τους, ψάχνουν για μια ελληνική γωνιά σε μια Ευρώπη κατοικημένη από απάτριδες. Στο Παρίσι φτάνει η Λίλη. Μόλις έχει βγει από τα μπουντρούμια της χουντικής Ασφάλειας. Η Μελίνα θέλει να γυρίσει την ιστορία της. Με τον Αφηγητή για σκηνοθέτη. Μήπως όμως η ζωή στην εξορία είναι ένα σενάριο πιο συναρπαστικό; Η ιστορία της Λίλης μας οδηγεί στην ιστορία της Μαρίνας, που στο κρεβάτι της θα γραφτεί ένα άλλο σενάριο. Στην ιστορία του Δημήτρη, που τον κατεβάζουν από το τρένο οι Γιουγκοσλάβοι τελωνειακοί και ξεκινάει με τα πόδια για τα ιταλικά σύνορα. Στην ιστορία του Γιώργου, που χάθηκε στη Σλοβενία και απαιτείται η επέμβαση του στρατάρχη Τίτο για να βρεθεί. Στην ιστορία του Μπαλή, που δεν του επιτρέπουν να θάψει τις στάχτες του φίλου του στη γενέτειρά του Σπάρτη.
Η ιστορία της Λίλης δεν είναι τραγωδία.Καμιά από αυτές τις περιπέτειες δεν είναι ανυπέρβλητη στα μάτια του αδιόρθωτα αισιόδοξου Έλληνα. Αντίθετα, όσο πιο εξωτικές μοιάζουν, τόσο πιο σαρκαστικές καταλήγουν, με ιερά τέρατα που σηκώνουν στην πλάτη τους τις πιο καθημερινές και τις πιο ιλαροτραγικές στιγμές της αντιηρωικής τους διαδρομής.

Μυθιστόρημα, Εξάντας, 2002, 193 σελ.

Αρχαίο ερωτικό και συμποσιακό λεξιλόγιο – Ροβήρου Α. Μανθούλη

Επιλεκτική συλλογή σε πρώτη μορφή και οπωσδήποτε ημιτελή όρων και εκφράσεων ιδιωματικών και μη που σχετίζονται με την ερωτική και την εν γένει ηδονική ζωή των αρχαίων Ελλήνων
… Το παρόν λεξικό της αρχαίας ούτως ειπείν ερωτολογίας είναι το πρώτο και ευτυχώς θεμελιώδες, όσο μπορώ να κρίνω, ανάλογο λεξικό κι όχι μόνο στα ελληνικά. Διεκδικεί το προνόμιο να είναι το πρώτο ευρωπαϊκό λεξικό (αναφέρομαι σ’ αυτή τη μορφή ειδικά) με ανάλογο περιεχόμενο.
Ο Μανθούλης συγκέντρωσε τα λήμματα του λεξικού του με προσοχή, με γνώση, με φιλολογική μεθόδευση, με βιβλιογραφική πληρότητα και, κυρίως, με σπουδαίο λεξικογραφικό ένστικτο. Όσο και να φανεί παράδοξο, ένας κινηματογραφιστής είναι συχνά ένας καλός λεξικογράφος. Κάθε λέξη γι’ αυτόν αποτελεί ένα πλάνο. Κάθε λέξη-πλάνο έχει “τραβηχτεί” από μια ειδική γωνία και ζουμάρει άλλοτε στο πρώτο επίπεδο κι άλλοτε διερευνά, φωτίζοντας, το φόντο. Οι λέξεις είναι σαν τα τοπία, έχουν το δικό τους φωτισμό, την υγρασία τους, τη θερμοκρασία τους, τον εσωτερικό τους ρυθμό. Κάθε λέξη-λήμμα σφύζει από ζωή, πάλλεται, έχει ένα ιδιότυπο φεγγίον, κάτι σαν ένα αλώνι, μια άλω γύρω της. Ο λεξικογράφος, σαν τον κινηματογραφιστή, μονταρει πλάνα, συνδυάζει ρυθμούς, φωτίζει γωνίες, προβάλλει σε γκρο πλάν σημασίες, υπομνηματίζει λεκτικές συμπεριφορές.
Ο Μανθούλης έκανε καλή δουλειά· επιστημονικώς άρτια, παιδαγωγικώς εύληπτη και ταυτόχρονα ελκυστική. Ένα λεξικό αυτού του είδους, που συνήθως προσεγγίζεται με περιέργεια, συχνά πονηρή και καχύποπτη, γίνεται γοητευτικό και ελκυστικό όταν κατορθώνει να πείσει χωρίς σοβαροφάνεια και να μορφώσει χωρίς χυδαιότητα…

Λεξικό, Εξάντας, 1999, 288 σελ.

Το κράτος της τηλεόρασης – Ροβήρος Μανθούλης

Το Κράτος της Τηλεόρασης θα μπορούσε να ήταν ένα σενάριο-ντοκουμέντο για ένα φιλμ πολύ μεγάλου μήκους. Τόσο μεγάλο όσο και η ζωή. Ελάχιστοι σκηνοθέτες έχουν την πολύπλευρη εκείνη γνώση, την πείρα και τα βιώματα που χρειάζονται για να αναλύσουν το πιο «βίαιο» Μέσο στόχευσης των μαζών, της εποχής μας, που είναι η τηλεόραση -ύστερα φυσικά από την πυρηνική ενέργεια. Καιρός να δούμε πώς το Κράτος, στον ελληνικό χώρο ιδιαίτερα, ταυτίζεται με την Τηλεόρασή του, και πώς η Τηλεόραση διαμορφώνεται σε αυτόματη εξουσία.

Δοκίμιο, Θεμέλιο, 1981, 333 σελ.