Διήγημα

Το διήγημα είναι λογοτεχνικό είδος σύντομης σε έκταση αφηγηματικής πεζογραφίας. Είναι πιο μικρό από τη νουβέλα και πολύ πιο μικρό από το μυθιστόρημα, αν και τα όρια μεταξύ των τριών αυτών κατηγοριών είναι κάπως υποκειμενικά.

Στοιχεία και χαρακτηριστικά
Τα διηγήματα έχουν την τάση να είναι λιγότερο περίπλοκα από ότι τα μυθιστορήματα. Συνήθως επικεντρώνονται σε ένα μόνο επεισόδιο, έχουν μία πλοκή, μικρό αριθμό χαρακτήρων, εκτυλίσσονται σε έναν χώρο, και καλύπτουν σύντομη χρονική περίοδο.

Μεγαλύτερα σε έκταση λογοτεχνικά είδη τείνουν να παρουσιάζουν τα ακόλουθα στοιχεία δομής: έκθεση (η εισαγωγή τόπου, χρόνου και χαρακτήρων), περιπλοκή (το γεγονός της ιστορίας που φέρνει τη σύγκρουση, δράση, κρίση και η καθοριστική στιγμή για τον πρωταγωνιστή και αποφάσεις για περαιτέρω δράση), κλιμάκωση (το σημείο του μεγαλύτερου ενδιαφέροντος σχετικά με τη σύγκρουση και το σημείο της ιστορίας με τη μεγαλύτερη δράση), επίλυση (το σημείο της ιστορίας στο οποίο λύνεται η σύγκρουση) και ηθικό δίδαγμα.

Λόγω της σύντομής του έκτασης, τα διηγήματα σπάνια έχουν την πιο πολύπλοκη δομή των μυθιστορημάτων. Για παράδειγμα, πολλά σύγχρονα διηγήματα δεν κάνουν εισαγωγή στον χώρο και χρόνο που εκτυλίσσεται η ιστορία ή στους χαρακτήρες. Συχνά γίνεται είσοδος εξ εφόδου και η ιστορία αρχίζει με δράση, χωρίς την αναμενόμενη εισαγωγή. Όπως συμβαίνει και με το μυθιστόρημα, η πλοκή του διηγήματος έχει επίσης (συνήθως) κλιμάκωση, κρίση ή σημείο καμπής. Όμως το διήγημα συχνά έχει απότομο και ανοιχτό τέλος, και δυνατό να μην έχει κάποιο ηθικό δίδαγμα.

Έκταση
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, δεν είναι πάντοτε εύκολο να προσδιορίσει κάποιος αν ένα αφήγημα είναι διήγημα ή νουβέλα, ή αν είναι νουβέλα ή μυθιστόρημα. Ένας κλασικός ορισμός του διηγήματος είναι ότι πρόκειται για ανάγνωσμα που μπορεί να διαβάσει κανείς σε μία δόση (άποψη που παρουσιάζεται στο δοκίμιο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε Φιλοσοφία της σύνθεσης το 1846). Άλλοι ορισμοί θέτουν μέγιστο αριθμό λέξεων, όμως οι απόψεις ποικίλλουν
Πηγή: el.wikipedia.org

Το διήγημα
Ο όρος “Διήγημα” προσδιορίζει ένα ιδιαίτερο είδος του αφηγηματικού πεζού λόγου. Είναι μια σύντομη αφήγηση γεγονότων με αρχή μέση και τέλος, συνήθως μιας ιστορίας πρωτότυπης, αλλά πραγματικής. Πόσο όμως ή έκταση αποτελεί κριτήριο; Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως διήγημα κάθε αφήγηση που είναι συντομότερη από το μυθιστόρημα; Πρέπει να έχει συντομία, αλλά είναι ανώφελο να το περιορίσουμε σε συγκεκριμένες διαστάσεις. Επειδή δεν μπορεί να υπάρξει σαφής ορισμός, μπορούμε να δούμε τα χαρακτηριστικά του σε αντίθεση προς το μυθιστόρημα:

Α). Σμίκρυνση: στον κόσμο του διηγήματος υπάρχει σμίκρυνση πραγμάτων, γενικότερα όλων των στοιχείων της αφηγηματικής γλώσσας. Λίγο στο διήγημα / πολύ στο μυθιστόρημα. Η σμίκρυνση δεν αφορά βέβαια μόνο την έκταση, αλλά κυρίως το εσωτερικό του διηγήματος. Το διήγημα περιστρέφεται συνήθως γύρω από ένα πρόσωπο ή επεισόδιο, ενώ το μυθιστόρημα γύρω από πολλά. Το διήγημα είναι το απλό, ενώ το μυθιστόρημα το σύνθετο.
Β). Το αυτοβιογραφικό στοιχείο εμφανίζεται πολύ περισσότερο στο διήγημα και λιγότερο στο μυθιστόρημα. Το φανταστικό στοιχείο συνήθως απουσιάζει από το διήγημα

Γενικότερα, το (κλασικό τουλάχιστον) διήγημα οφείλει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά, τα οποία και πρέπει να τα επισημαίνουμε διαβάζοντάς το:
1. Ένα κυρίαρχο στοιχείο πλαίσιο (τόπο και χρόνο)
2. Τους κύριους χαρακτήρες. Ο διηγηματογράφος, σε αντίθεση με το μυθιστοριογράφο, δε διαθέτει ούτε το χώρο ούτε το χρόνο, για να επιχειρήσει λεπτομερειακή ανάπτυξη του χαρακτήρα ή να δείξει μια σταδιακή αλλαγή του. Αποκαλύπτει μόνο τη φύση του όπως αυτή εκδηλώνεται μέσα από τα περιστατικά που εκτυλίσσονται στο διήγημα. Ακόμα και η ακμή του διηγήματος με δυσκολία φτάνει τα μεγάλα μυθιστορήματα, όσον αφορά την απεικόνιση της πολυπλοκότητας και ευρύτητας πολλών ανθρωπίνων εμπειριών. Η σπουδαιότητα όμως δε συνδέεται με τον όγκο.
3. Μια αλληλουχία περιστατικών που διαμορφώνουν την πλοκή.
4. Αφήνει μια ενιαία εντύπωση. Συνεπώς κάθε λεπτομέρεια πρέπει να συμβάλλει στην εντύπωση που σκοπεύει να δώσει ο συγγραφέας με την ιστορία του Τα ολισθήματα και οι χαλαρότητες μπορεί να αποδειχτούν καταστροφικά για ένα μικρό και σφιχτοδεμένο κείμενο. Αυτή η εντύπωση πρέπει να δημιουργείται στην αρχική πρόταση και να αναπτύσσεται σε όλη την ιστορία. Ο συγγραφέας αρχίζοντας να γράφει ένα διήγημα συνήθως γνωρίζει και την τελευταία του φράση. Ο αναγνώστης για να συλλάβει την ενιαία αυτή εντύπωση πρέπει να διαβάσει το διήγημα μονοκόμματα, κάτι που δεν μπορεί να κάνει με το μυθιστόρημα.
5. Μια αισθητή κλιμάκωση. Όλα τα συμβάντα στο διήγημα πρέπει να οδηγούν σταδιακά στην κορύφωση, στο ανώτατο σημείο ενδιαφέροντος και συγκίνησης. Συνήθως η στιγμή της κορύφωσης, της κρίσης, συμπίπτει με το τέλος του διηγήματος, γι’ αυτό και από πολλά διηγήματα λείπει ο επίλογος.
Πηγή: Ειρήνης Παξιμαδάκη, Φιλόλογος – απ’ το blog της: eirinipax.wordpress.com

Η ιστορία του διηγήματος
Στην Ελλάδα, εμφανίζεται το 1770 και αφορά μία συγκεκριμένη κατηγορία πεζών κειμένων με πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Στη δυτική λογοτεχνία, συναντάμε το διήγημα στις αρχές του 19ουαιώνα, από το 1830 και μετά.
Το διήγημα έχει μεγάλη ανταπόκριση στο κοινό και γι’ αυτό, δημοσιευόταν στις εφημερίδες. Ως εκ τούτου, διαμορφώθηκαν πολλά κοινά χαρακτηριστικά στα διηγήματα (λόγω της μορφής αυτού του εντύπου).

Τα χαρακτηριστικά του διηγήματος είναι τα εξής:
1) Υπάρχει συντομία στο κείμενο. Πρόκειται για μία σύντομη αφήγηση.
2) Χαρακτηρίζεται από λιτότητα και πυκνότητα στη γλώσσα και στο περιεχόμενο. Δηλαδή, ο μύθος (ιστορία) επικεντρώνεται σε ένα βασικό γεγονός σχετικά με τη ζωή του κεντρικού ήρωα (προβάλλεται ένα επεισόδιο από τη ζωή του πρωταγωνιστή, αξιοπρόσεκτο και καθοριστικό για τη ζωή και τη μοίρα του). Ο συγγραφέας οφείλει να προσφέρει στον αναγνώστη μία πλήρη ηθογράφηση και ψυχογραφία του κεντρικού προσώπου, καθώς και μία συνολική –σε γενικές γραμμές– αίσθηση της ζωής του.
3) Σωστή επιλογή του θέματος, ορθός συνδυασμός αφήγησης – διαλόγου – περιγραφής, σωστή χρήση της γλώσσας, αρχιτεκτονική διάρθρωση της πλοκής, κτλ. (π.χ. τα δευτερεύοντα στοιχεία θα πρέπει να φωτίσουν τη ζωή και την προσωπικότητα του κεντρικού ήρωα).

Διακρίσεις
Τα διηγήματα διακρίνονται σε ηθογραφικά, κοινωνικά, ιστορικά, ψυχολογικά, αστυνομικά κλπ. Ως προς τη μορφή των διηγημάτων, διακρίνουμε μία αληθοφάνεια, ένα συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, θέματα από την καθημερινή ζωή κλπ.

Το νεοελληνικό διήγημα αναπτύχθηκε από τη γενιά του 1880, δηλαδή από τους συγγραφείς όπως: ο Γεώργιος Βιζυηνός, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, ο Δημοσθένης Βουτυράς, ο Άγγελος Τερζάκης, ο Δημήτριος Χατζής, ο Αντώνης Σαμαράκης.
Στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, γενικότερα, διακρίνουμε ένα αφηγηματικό κενό∙δηλαδή,ξεκινά το έργο του κατευθείαν από το κέντρο του μύθου και όχι από την αρχή. Με αυτό τον τρόπο, αιφνιδιάζει κυριολεκτικά το αναγνωστικό του κοινό.

H Νουβέλα
Η νουβέλα έχει μία έκταση ανάμεσα σε αυτή που καταλαμβάνει το διήγημα και σε αυτή που έχει ένα μυθιστόρημα. Εξιστορεί γεγονότα της περιόδου κατά την οποία γράφτηκε. Δίνει βαρύτητα στην ηθογράφηση και στην ψυχογράφηση των χαρακτήρων χωρίς εκβάθυνση στην πλοκή και στα επεισόδια που αφηγείται. Όσο για τη δομή του, είναι πιο περίπλοκη από εκείνη του διηγήματος, αλλά δεν έχει την ευρύτητα και τον περίτεχνο χαρακτήρα του μυθιστορήματος.

Διήγημα (19ος-20ος αιώνας)
Αρκετοί ήταν οι παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του λογοτεχνικού είδους του διηγήματος. Αρχικά, η ίδια η ανάπτυξη του Τύπου έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς λογοτέχνες να παρουσιάσουν το έργο τους, μέσα από τις σελίδες του. Ο ημερήσιος τύπος έγινε το βασικό αναγνωστικό υλικό και μέσον προώθησης των ιδεών. Όπως, σημειώνει ο Beaton: «Μεγάλο μέρος των πολιτισμικών ζυμώσεων, το 1880, πέρασε στον περιοδικό τύπο και ειδικά, στις στήλες της Εστίας(1876-1895) και του Ραμπαγά(1878-1879)». Στην Εστία δημοσιεύονταν μεταφράσεις ξένων έργων το 1883, και με υπόδειξη του λαογράφουΝικόλαου Πολίτη, το ίδιο έτος, προκηρύσσεται διαγωνισμός με θέματα σχετικά με την αρχαία, μεσαιωνική, ή τη σύγχρονη περίοδο. Και μολονότι, η προκήρυξη ήταν αρκετά ασαφής, ωστόσο, το υλικό που στάλθηκε όρισε το αφηγηματικό είδος του ελληνικού διηγήματος.
Το διήγημα είναι ένα σύντομο μυθοπλαστικό, αγροτικό, με πλαίσιο δράσης κυρίως στον παραδοσιακό, αγροτικό τόπο. Σταδιακά, σύμφωνα με τον Παλαμά, το διήγημα συνδέεται με τη σύγχρονη ρεαλιστική προοπτική. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι και ο ίδιος ο Ξενόπουλος ασχολήθηκε με τη θεωρητική ανάλυση αυτού του αφηγηματικού είδους.
Στο διήγημα βρίσκουν τη φόρμα για να εκφραστούν οι περισσότερες τάσεις και τα στοιχεία που συνυπάρχουν αυτή την περίοδο: τάση παρατήρησης και καταγραφής των παραδόσεων και συνηθειών μιας συγκεκριμένης ομάδας σε ένα συγκεκριμένο-καθορισμένο περιβάλλον(τάση που παραπέμπει στη λογοτεχνία και την ηθογραφία), τάση παρουσίασης διαφορετικών πτυχών του εξελισσόμενου αστικού τοπίου(με τη δική του αστική θεματολογία), προσπάθεια απόδοσης του ιδιώματος των χαρακτήρων που σκιαγραφούνται σε συνάρτηση με τη ρεαλιστική κατεύθυνση για πιστή απόδοση της πραγματικότητας(όλο και πιο συχνή χρήση της δημοτικής, χωρίς όμως να εγκαταλείπεται και η καθαρεύουσα).
Μεγάλη ποικιλία θεμάτων και διαφορές στον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται ο κάθε συγγραφέας το υλικό του, εντοπίζουμε στο διήγημα του Βιζυηνού με τίτλο Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως, επίσης στο διήγημα Έρωτας στα χιόνια, Ο ξεπεσμένος Δερβίσης του Παπαδιαμάντη, στο έργο Δύο φίλοι του Ψυχάρη και Του Κορνήλιου το φάντασμα του Καμπούρογλου.
Πηγή: Δρ Βαλεντίνη Χρ. Καμπατζά

Πώς να γράψετε ένα καλό διήγημα
Συμβουλές από τον σπουδαίο Κερτ Βόνεγκατ + μία από τις τελευταίες του συνεντεύξεις
1. Χρησιμοποιήστε το χρόνο ενός παντελώς άγνωστου έτσι ώστε να μη νιώσει ότι πήγε χαμένος.
2. Δώστε στον αναγνώστη τουλάχιστον έναν χαρακτήρα που να μπορεί να υποστηρίξει.
3. Κάθε χαρακτήρας θα πρέπει να θέλει κάτι, έστω ένα ποτήρι νερό.
4. Κάθε πρόταση πρέπει να κάνει ένα από τα δυο-να αναπτύσσει το χαρακτήρα ή να προωθεί την πλοκή.
5. Ξεκινήστε όσο πιο κοντά στο τέλος γίνεται.
6. Φερθείτε σαδιστικά. Όσο γλυκείς και αθώοι και νάναι οι πρωταγωνιστές σας, κάντε να τους συμβούν φρικτά πράγματα, για να δει ο αναγνώστης από τι είναι φτιαγμένοι.
7. Γράψτε για να ευχαριστήσετε μόνο ένα άτομο. Αν ανοίξετε το παράθυρο και κάνετε έρωτα με τον κόσμο, τρόπος του λέγειν, το διήγημά σας θα πάθει πνευμονία.
8. Δώστε στους αναγνώστες όσο το δυνατό περισσότερες πληροφορίες, όσο πιο νωρίς γίνεται. Στα κομμάτια η σασπένς.
Πηγή: www.lifo.gr