Ζυράννα Ζατέλη

Ορατή σαν αόρατη – Ζυράννα Ζατέλη

«Δεν μπορείς να πεθάνεις αν δεν γράψεις αυτήν την ιστορία».
«Για να την γράψω πρέπει κάποιος να πεθάνει πρώτα».

Έρχονταν κι έφευγαν οι εποχές, οι μέρες καταπίνανε τις μέρες, κι η Λεύκα παράδερνε μες στην σιωπή και στους δισταγμούς της. Όλο ένοιωθε να την φυσάει το αεράκι της ευφορίας, να παρακινείται συθέμελα να γράψει επιτέλους την «ιστορία φάντασμα», όλο μαζεύονταν τα σύννεφα πάνω από το κεφάλι της, κι έλεγες τώρα θ’ ανοίξουν οι κρουνοί και να πώς ξεκινούν οι καταιγίδες. Πέφτανε τότε μερικές ωραίες στάλες, το ρίγος την συνέπαιρνε, κι ύστερα πάλι όλα χάνονταν, κρύβονταν κατά πού δεν ξέρουμε. Και πόσο ακόμα να περιμένει ν’ αποδημήσει ένας άνθρωπος για να λάβει το λάκτισμα, την ευλογία!… Πώς αντέχω και δεν απελπίζομαι; αναρωτιόταν, την ώρα που μέσα της βαθειά εφτά φορές είχε αλλάξει δέρμα απ’ την απελπισία. Κι εκεί ήταν το ζήτημα: οι φοβερότερες στιγμές και σκέψεις, οι πιο ανείπωτες, δύνανται άραγε να γραφούν σ’ ένα χαρτί ή μήτε στον αιώνα τον άπαντα; Δύναται να «κρυφτεί» η ίδια μέσα σ’ αυτά που έγραφε ή μόνο να κρυφτεί απ’ αυτά; Κι αν δεν υπήρχε διαφορά;

Μια μαγική αναζήτηση για τα άρρητα της γραφής, μέσα στα μυστικότερα μονοπάτια της μυθοπλασίας· γιατί τα καλύτερα είναι αυτά που δεν γράφονται και το πιο σημαντικό ποτέ δεν το λέμε.

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2021, 368 σελ.

Ο θάνατος ήρθε τελευταίος – Ζυράννα Ζατέλη

Oι είκοσι έξι ιστορίες (έντιτλα κεφάλαια) του μυθιστορήματος της Zυράννας Zατέλη Mε το παράξενο όνομα Pαμάνθις Eρέβους εξελίσσονται στα τέλη του ’50, κάπου στη βόρεια Eλλάδα, με αναδρομές που φτάνουν στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Παρακολουθούμε το ιστορικό πέντε αδελφών (τεσσάρων γυναικών και ενός άντρα) που, μέσα σε μια δωδεκαετία, θα πεθάνουν και οι πέντε στις καλύτερες ηλικίες τους (πρόωροι κι αδυσώπητοι θάνατοι, μυστηριώδεις όσο και «φυσικοί»), αφήνοντας πίσω τους ένα μόνο γόνο: το δεκατριάχρονο αγόρι μιας από τις αδελφές, ένα πλάσμα προικισμένο «με μυστικά χαρίσματα και βάσανα», που –πριν αφανιστεί κι αυτό από το χτύπημα ενός κεραυνού– θ’ αφήσει μια καταλυτική, κυριολεκτικά αλησμόνητη σφραγίδα στο όλο κλίμα του βιβλίου. Ωστόσο, χίλιες δυο ακόμη ιστορίες γεννιούνται και υφαίνονται πίσω και γύρω απ’ αυτό το κεντρικό μοτίβο και οι αναδρομές στο χρόνο είναι πολύ βαθύτερες –και κυκλικότερες– από ένα «φλας μπακ» στα περασμένα. Eίναι η κατάδυση στην ίδια την ανθρώπινη κατάσταση, στην πολυπλοκότητα της αλήθειας, της πραγματικότητας και του ονείρου – στους φόβους και στις ηδονές της ύπαρξής μας, στις αγάπες μας και στους νεκρούς μας. Nα τονίσουμε επίσης ότι τα παιδιά, τα ζώα, τα φυσικά φαινόμενα, όσο και κάποια παγανιστικά κατάλοιπα (όπως για παράδειγμα οι πυροβασίες που τελούνται ακόμη σε κάποια μέρη της βόρειας Eλλάδας) αποκτούν στο μυθιστόρημά της την αξία και τη βαρύτητα μιας αρχετυπικής θέασης του κόσμου.
Eξάλλου η βασική, η ουσιαστική «πλοκή» του έργου της Zυράννας Zατέλη είναι οι αδιάκοπες διαπλοκές της ίδιας της συγγραφής, είναι τα άπειρα δούναι λαβείν ανάμεσα στην περιπέτεια της ανθρώπινης ψυχής –στους μυστικότερους μάλιστα σπασμούς της– και στην ενσυνείδητη περιπέτεια του ανθρώπου να αρθρώσει τη μοίρα του σε λόγο – με άλλα λόγια, ανάμεσα στο ανείπωτο καθαυτό και στη λογοτεχνία ως μια πράξη μύησης και αυτολυτρωμού. Έχουν ονομάσει τη Zυράννα Zατέλη «σοφιστικέ Zεχραζάντ», κάτι που της πάει αρκετά, μα όχι ως το σημείο να μην ηχεί κι αυτό –στην περίπτωσή της– ως μια συμβατική απόδοση.

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2021, 728 σελ.

Το πάθος χιλιάδες φορές – Ζυράννα Ζατέλη

14η έκδοση


Τα πολύ παλιά τα χρόνια, στο ξεκίνημα των καιρών και στο μακρινότερο σημείο της γης ήταν μια πόρτα. Μια κλειδωμένη πόρτα. Aπό όλες τις μεριές του κόσμου ταξίδευαν άντρες και γυναίκες με κλειδιά στο χέρι για να ανοίξουνε την πόρτα. Μα η πόρτα δεν άνοιγε με τίποτα.

Όποιος πίστεψε ότι οι νεκροί του πρώτου βιβλίου είχαν πεθάνει διαψεύσθηκε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όταν γύρισαν όλοι οι «άσωτοι». Καταβεβλημένοι εν ζωή από τα στοιχεία της φύσης, από πάθη και έρωτες που δεν τους σήκωνε η πάνω μεριά της γης, τίναξαν από τον γιακά τους τα χώματα και επέστρεψαν θριαμβικά, για να δειπνήσουν όπως άλλοτε με τους ζωντανούς –μια νύχτα κόσμος ολόκληρος και το ανθρώπινο δράμα εν οίστρ­ω–, μέχρι να έρθει η σεβαστή εκείνη ώρα, το πρώτο χάραμα, να ημερέψουν και να κρυφτούν ξανά ως όφειλαν στα σκότη. Και όλα τούτα υπό το άγρυπνο βαθύσκιωτο βλέμμα της Λεύκας, που αργότερα θα επιλέξει ως αληθινό της ψευδώνυμο το παράξενο όνομα Ραμάνθις Eρέβους. H μικρή ελαφίνα θα μεταμορφώνεται λίγο-λίγο σε γυναίκα, πάντα αινιγματική, ταγμένη στα δοξαστικά ξοδέματα της πένας της και προορισμένη να μιλάει στις ψυχές όπως μιλούν τα φύλλα όταν τ’ αγγίζει ο αέρας, περιφρουρώντας και μαζί απεικονίζοντας ανείπωτα μυστικά.

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2021, 784 σελ.

Περσινή αρραβωνιαστικιά – Ζυράννα Ζατέλη

Το δικαιώμα εισόδου σε όλες τις λέσχες των ψυχικά προικισμένων η Ζ.Ζ. το απέκτησε με αυτό το πρώτο της βιβλίο, που ήδη έχει ηλικία δέκα ετών. Τα διηγήματα είναι εννέα – όσες και οι Μούσες. Γυναίκα από σύμπτωση και συγγραφέας από απόλυτη κλίση, η κεντρική φιγούρα έχει τόση ανάγκη να γευτεί το τερπνό δηλητήριο του εγώ της, ώστε τολμά να υψώνει τη λογοτεχνία της σαν σπάνια κύλικα.

Οι ιστορίες αυτής της συλλογής έχουν κάτι από την απόκρυφη γοητεία των νευμάτων της ιέρειας και την αινιγματική επίδραση των φίλτρων.
Κ.Π.

Διηγήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018, 192 σελ.

Τετράδια ονείρων – Ζυράννα Ζατέλη

Τα “Τετράδια ονείρων” είναι ένα παράξενο και απρόσμενο βιβλίο, όπου η Ζυράννα Ζατέλη αποκαλύπτει τις θρυαλλίδες της γραφής της, τις μύχιες εικόνες που δημιούργησαν το μαγικό της σύμπαν· ένα γοητευτικό ταξίδι στον κόσμο των ονείρων της -πρωταρχική ύλη της πεζογραφίας της-, με τα αινίγματα του υποσυνείδητου που η ίδια επέλεξε να καταγράψει ανασύροντάς τα από το χάος της ενύπνιας ζωής.

Αφηγήσεις, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2017, 240 σελ.

Ηδονή στον κρόταφο – Ζυράννα Ζατέλη

Η “Ηδονή στον κρόταφο” διαβάζεται ως καλειδοσκοπική αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο, ως ασπρόμαυρη μυθοπλασία με πρωταγωνιστές όλους τους έμψυχους και άψυχους κατοίκους του ζατελικού κόσμου. Συγγραφείς και οδοιπόροι, γνώριμοι και άγνωστοι, πληθωρικές υπάρξεις και ευδαίμονες μελαγχολικοί, γραφομηχανές που δεν σωπαίνουν αλλά και τσιγάρα-θέλγητρα που αναβοσβήνουν σε κάθε σελίδα του βιβλίου μαρτυρούν παράξενες συμπτώσεις, ιερές βλέψεις, επιθυμίες ανεκπλήρωτες και γι’ αυτό άφθαρτες, θανάτους-έρωτες συχνά παράφορους, γρίφους και μυστικά που αποκαλύπτει ο χρόνος, ο ίδιος ο αυτουργός που τα απέκρυψε.
Σπαράγματα μιας εξομολόγησης που αναδίδει ομίχλη και σκιές σαν γνήσιο παραμύθι, με ιστορίες που γράφτηκαν στην πυρά και ενίοτε στην στάχτη της.

Διηγήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011, 154 σελ.

Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους: Το πάθος χιλιάδες φορές – Ζυράννα Ζατέλη

“Τα πολύ παλιά τα χρόνια, στο ξεκίνημα των καιρών και στο μακρινότερο σημείο της γης ήταν μια πόρτα. Μια κλειδωμένη πόρτα. Aπό όλες τις μεριές του κόσμου ταξίδευαν άντρες και γυναίκες με κλειδιά στο χέρι για να ανοίξουνε την πόρτα. Μα η πόρτα δεν άνοιγε με τίποτα.”
Όποιος πίστεψε ότι οι νεκροί του πρώτου βιβλίου είχαν πεθάνει διαψεύσθηκε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όταν γύρισαν όλοι οι “άσωτοι”. Καταβεβλημένοι εν ζωή από τα στοιχεία της φύσης, από πάθη και έρωτες που δεν τους σήκωνε η πάνω μεριά της γης, τίναξαν από τον γιακά τους τα χώματα και επέστρεψαν θριαμβικά, για να δειπνήσουν όπως άλλοτε με τους ζωντανούς -μια νύχτα κόσμος ολόκληρος και το ανθρώπινο δράμα εν οίστρω-, μέχρι να έρθει η σεβαστή εκείνη ώρα, το πρώτο χάραμα, να ημερέψουν και να κρυφτούν ξανά ως ώφειλαν στα σκότη. Και όλα τούτα υπό το άγρυπνο βαθύσκιωτο βλέμμα της Λεύκας, που αργότερα θα επιλέξει ως αληθινό της ψευδώνυμο το παράξενο όνομα Ραμάνθις Eρέβους. H μικρή ελαφίνα θα μεταμορφώνεται λίγο-λίγο σε γυναίκα, πάντα αινιγματική, ταγμένη στα δοξαστικά ξοδέματα της πένας της και προορισμένη να μιλάει στις ψυχές όπως μιλούν τα φύλλα όταν τ’ αγγίζει ο αέρας, περιφρουρώντας και μαζί απεικονίζοντας ανείπωτα μυστικά.

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009, 768 σελ.

Οι μαγικές βέργες του αδελφού μου – Ζυράννα Ζατέλη

Ξυλογλυπτική του Χρήστου Καρακόλη και ένα κείμενο του Χρήστου Μπουλώτη


Και για να το ομολογήσω απερίφραστα, είμαι παραδομένη άνευ όρων στην γοητεία που ασκούν επάνω μου αυτές οι βέργες· σαν να με άγγιξε η κάθε μια ξεχωριστά και να με γήτεψε για πάντα. Το ίδιο θα έλεγα ακόμη κι αν ο εμπνευστής τους, ο δημιουργός τους, δεν μου ήταν ούτε έβδομος ξάδελφος, δεν γνώριζα καν το όνομα του, ή ήταν κάποιος που είχε προ πολλού εκλείψει απ’ τον γνωστό μας κόσμο, είτε ως φυσική οντότητα είτε -μαζί με την μαγική του βέργα- ως σπάνιο είδος.
Αλλά ακόμη καλύτερα που είναι αδερφός μου. (Ζ. Ζ.)

Φωτογράφιση: Άλκηστις Καρακόλη, Άρης Μπαλτάς, Πάνος Γεωργίου

Αφηγήσεις, Εκδόσεις Καστανιώτη, Μουσείο Μπενάκη, 2006, 107 σελ.

Ο δικός της αέρας – Ζυράννα Ζατέλη

Ένα εκτενές διήγημα-νουβέλα για τη Θεσσαλονίκη.


Κάτω… Πριν μάθω τι άλλο είναι αυτή η Θεσσαλονίκη, πού ακριβώς βρίσκεται, πώς πάει κανείς σ’ αυτήν και πώς γυρνάει (ή δεν γυρνάει κάποτε), αυτό το “Κάτω” άκουγα μόνο γύρω μου – όταν το άκουγα τουλάχιστον, όταν συνέπιπτε να βρεθώ κοντά σ’ εκείνα τα τυχερά και μυστηριώδη άτομα που διασταυρώνονταν σε δρόμους ή σε γωνίες:
“Που πας εσύ πρωί-πρωί με τα γαμπριάτικα;”
“Κάτω…”
“Α, σε ζηλεύω!…”
“Κι εσύ από που μας έρχεσαι νυχτιάτικα;”
“Από Κάτω…”
“Α, ρε τύχη!…”
Ξημέρωνε και βράδυαζε, ντουνιάς κατέβαινε και ντουνιάς ανέβαινε από Κάτω, και μόνο κάτι παιδιά σαν εμάς μέναμε εκεί και περιμέναμε τι άλλο θα γίνει. Ακούγαμε και άλλα στο μεταξύ: “Έχει μια υγρασία Κάτω… η θάλασσα ένεκα, βλέπεις, το κλίμα. Να ζεις δηλαδή εκεί, τάχα μου κύριος, τάχα μακρυά απ’ τα γιδοπρόβατα, και να σου γίνονται τα κόκκαλα δεκάρες”. Στους μήνες πάλι τους θερινούς οι εκτιμήσεις στόχευαν μακρύτερα: “Μπορεί κι εμάς εδώ να σκάει ο τζίτζικας, αλλά Κάτω να δεις τι γίνεται. Καίγεται το σύμπαν!” Σύμπαν και τζίτζικας, σκεφτόμασταν, μεγάλη διαφορά…

Νουβέλα, Ιανός, 2005, 96 σελ.

Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους: Ο θάνατος ήρθε τελευταίος – Ζυράννα Ζατέλη

Σε τι μπορεί να χρωστάει άραγε τα νάματά της η παράξενη αφηγηματική τέχνη την οποία υπηρετεί χρόνια τώρα η Ζυράννα Ζατέλη και την αναπαράγει ανά επταετία, όπως γεννούν τα ελάφια; Μόνο “ασθενείς” ψυχές που ατενίζοντας το κενό είδαν τα πάντα, και μαζί το άρρητο υπόλοιπο, έχουν τη δύναμη να καταφεύγουν με τόση πειθώ στο λυκόφως των ασωμάτων για να βρουν τα μυστικά ριζώματα του κόσμου. Δεν μιλάμε πλέον μόνο για Λογοτεχνία, καθότι κι αυτή με τη σειρά της συνιστά εμπόδιο. Αλλά για μιαν ιερατική κλεψιγαμία που ζει μονίμως σε κατάσταση ταραχώδους πυρετού, ο οποίος διακόπτεται από τα σκιρτήματα μιας υπεσχημένης κάθαρσης· για ιστορίες όπου ο θάνατος, ο έρωτας και η παιδική ηλικία προβάλλουν σε όλες τους τις μεταμορφώσεις, από τις πλέον αινιγματικές ή ανησυχαστικές ως τις βαθιά λυτρωτικές. Η ζατελική ανθρωπότητα αναδύεται από τα άπειρα στοιχεία -τα χώματα, τα νερά και τα σκοτάδια- ως εκ τούτου δεν ελπίζει σε κάποιον τελειωμό.

Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2002

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2001, 719 σελ.

Περσινή αρραβωνιαστικιά – Ζυράννα Ζατέλη

Το δικαιώμα εισόδου σε όλες τις λέσχες των ψυχικά προικισμένων η Ζ.Ζ. το απέκτησε με αυτό το πρώτο της βιβλίο, που ήδη έχει ηλικία δέκα ετών. Τα διηγήματα είναι εννέα – όσες και οι Μούσες. Γυναίκα από σύμπτωση και συγγραφέας από απόλυτη κλίση, η κεντρική φιγούρα έχει τόση ανάγκη να γευτεί το τερπνό δηλητήριο του εγώ της, ώστε τολμά να υψώνει τη λογοτεχνία της σαν σπάνια κύλικα.
Οι ιστορίες αυτής της συλλογής έχουν κάτι από την απόκρυφη γοητεία των νευμάτων της ιέρειας και την αινιγματική επίδραση των φίλτρων.

Διηγήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1994, 187 σελ. / Έθνος, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011, 187 σελ. / Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013, 192 σελ.

Στην ερημιά με χάρι – Ζυράννα Ζατέλη

Ιστορίες


Έχοντας περάσει ακροποδητί τη γνωστή δοκιμασία του ανθρώπου που γράφει για να διαβάσει τι έχει ζήσει, η Ζυράννα Ζατέλη κατάφερε να φέρει τη γραφή της σ’ ένα σημείο όπου, άθελά της σχεδόν, τελούνται απίθανες κλεψιγαμίες ανάμεσα στις άδηλες δυνάμεις της ζωής. Μέσα από βελόνες που ταξιδεύουν, μοσχαροκεφαλές που δίνονται πεσκέσι, δάχτυλα παράξενα και κάθε λογής μεταμορφώσεις, μια απόκοσμη βαθύτητα διεκδικεί το βιβλίο σαν στέγη.
Επαφίεται στον αναγνώστη να υποψιαστεί ότι παρόμοιοι ψυχισμοί βλέπουν τη λογοτεχνία όχι ως μέγιστη επιτυχία, αλλά απλώς ως ευγενή συμβιβασμό.

Διηγήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1994, 358 σελ.

Και με το φως του λύκου επανέρχονται – Ζυράννα Ζατέλη

Μυθιστόρημα σε δέκα ιστορίες


“Αν πάρεις δέκα σκυλιά και πας και τ’ αφήσεις σ’ έναν αγριότοπο, σε μια ερημιά απ’ όπου δεν περνάει ψυχή ζώσα, τα σκυλιά αυτά μέσα σε λίγες εβδομάδες θα ξαναγίνουν λύκοι…”
Με την ανεξιχνίαστη περιστροφή που θα ακολουθούσε ένα ηλιοτρόπιο της νύχτας, η τέχνη της Ζ.Ζ. -επαληθευμένη χαρμόσυνα σε αυτό το τρίτο της βιβλίο, που είναι και το πρώτο της μυθιστόρημα- αποδεικνύει ότι μπορεί κανείς να γράφει σαν να προσπαθεί να λύσει τα μάγια του κόσμου ή σαν να ξορκίζει τη λύση τους.
Το διάχυτο θέμα αυτών των ιστοριών: πώς γεύεται κανείς το μέλι πάνω στο τσεκούρι, είναι και η απάντηση στη συναρπαστική αδυναμία της αφηγήτριας: ανίκανη να αντέξει το μαράζι της σιωπής, γιατρεύει τη σιωπή της με τη λογοτεχνία.
Ο αναγνώστης έχει τη σπάνια τύχη να μπει σε έναν εραλδικό κόσμο, όπου οι άνθρωποι υπάρχουν σαν διαλυμένα είδωλα, τα οποία εμπλέκονται στο αφηγηματικό υφάδι με τον αινιγματικό τρόπο που μια μουσική φράση παρεισφρέει αναπάντεχα σε ένα ζωγραφικό πίνακα.

Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 1994

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1993, 667 σελ. / Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013, 667 σελ.