Σε ηλικία έξι χρονών πεθαίνει ο πατέρας του και η μητέρα του ξαναπαντρεύεται τον Jacques Aupick κι αυτό χαλάει την ήρεμη ζωή του. Η οικογένεια μετακομίζει στη Λυών το 1832 και επιστρέφει στο Παρίσι το 1836. Ο Κάρολος παραμένει εσωτερικός στη Λυών στο κολέγιο Louis-le-Grand, από όπου αποβάλλεται για απειθαρχία, αυτό όμως δεν τον εμποδίζει να αποφοιτήσει το 1839. Mόνο η λογοτεχνική εργασία τον ενδιαφέρει. Ο ακράτητος δανδισμός του ανησυχεί την οικογένειά του, που τον στέλνει κοντά σε έμπιστό της καπετάνιο να κάνει τον γύρο του κόσμου, μήπως και συνετισθεί. Μετά τα νησιά Maurice, και Βourbon, διασχίζει τις Ινδίες. Επιστρέφοντας στη Γαλλία, το 1842, συνδέεται με τη Jeanne Duval. Συναντά τους Balzac, Nerval, Theophille Gautier, Theodore de Bauville. Δεν καταφέρνει να εκδώσει τα πρώτα του άρθρα και δημιουργεί τέτοια χρέη, που τον οδηγούν σε καταδίκη το 1844 (σε ηλικία 24 χρόνων) -κάτι που δεν συγχωρεί στη μητέρα του, παρά μόνο μετά το θάνατο του στρατηγού Jacques Aupick το 1857.
Δημοσιεύει τα πρώτα του έργα στο “Salon de 1845”, “Salon de 1846”, – La Fanfarlo- 1847, συνεργάζεται με τα περιοδικά “Τintamarre”, “Corsaire-Satan”, “Messager”, “Monde literaire”, “Artiste”, με ποιήματα και ποικίλα δοκίμια.
Από το 1851 αρχίζει να μεταφράζει Edgar Poe. Το 1857 εκδίδει τα “Άνθη του κακού” όπου έξι από αυτά στηλιτεύονται από τη δικαιοσύνη.
Η υγεία του είναι εύθραυστη αλλά η λογοτεχνική του δραστηριότητα μεγάλη. Κατά τη διαμονή του στο Βέλγιο επιδεινώνεται η υγεία του, μαζί με τις ατυχίες του. Στην επιστροφή μαζί με τη μητέρα του στο Παρίσι, πεθαίνει τον Αύγουστο του 1867 σε ηλικία 46 ετών.
Η Φανφαρλό
La Fanfarlo
Η εξαιρετική αυτή νεανική νουβέλα του Σαρλ Μπωντλαίρ (1821-1867), που γράφτηκε όταν ο ποιητής των “Ανθέων του κακού” ήταν 24 ετών περίπου, θεωρείται το πρώτο πραγματικό έργο της δημιουργίας του.
Η “Φανφαρλό” δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά την 1η Ιανουαρίου 1847 με ψευδώνυμο και αναδημοσιεύτηκε με το πραγματικό όνομα του ποιητή το 1849.
Το αφήγημα, πέρα από τις αισθητικές και ηθικολογικές διαστάσεις του, παρουσιάζει ένα αδιαμφισβήτητο αυτοβιογραφικό ενδιαφέρον. Ο Μπωντλαίρ διευκρίνιζε σχετικά: “Δεν είχα άλλη δουλειά απ’ το ν’ αλλάξω τα ονόματα και να τονίσω τις λεπτομέρειες”.
Η “Φανφαρλό” παρουσιάζει ένα μείγμα προσωπικών εμπειριών και αναφορών στη λογοτεχνία της εποχής (Μπαλζάκ). Από το παιχνίδι της μοιχείας και των περίπλοκων ερωτικών χειρισμών, προκύπτει ένα κείμενο όλο τραγική ειρωνεία που δείχνει ότι η μίμηση του πάθους συχνά καταλήγει στη δραματική βίωσή του.
Περί της ουσιας του γέλιου και γενικά περί του κωμικού στις πλαστικές τέχνες
De l’ essence du rire et generalement du comique dans les arts plastiques
Το δοκίμιο του Μπωντλαίρ για το γέλιο (1855) κυοφορείται μια δεκαετία νωρίτερα και αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης μελέτης του για τη γελοιογραφία που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Όπως κάθε συγκροτημένη άποψη περί γέλιου, συνδυάζεται με μια θεωρία του κωμικού. Στο εκδικητικό, μοχθηρό και σατανικό γέλιο αντιπαρατίθεται το ποιητικό γέλιο, το σεραφικό μειδίαμα της αθωότητας. Το σύνηθες γέλιο της διαβολικής καταγωγής, σημαδεμένο από το κακό, σημείο της πτώσης από την παραδείσια μακαριότητα. Ο άνθρωπος πεπεισμένος για την ανωτερότητα του έναντι του άλλου, επιχαίρει για τις αδυναμίες του συνανθρώπου του, δαγκώνει και τιμωρεί με το γέλιο του. Γι’ αυτό ο Σοφός δε γελά, δεν τον εγγίζει η χυδαιότητα του γέλιου. Εδώ ο Μπωντλαίρ δε λειτουργεί μόνον ως καλλιτέχνης αλλά και ως μοραλίστας. Ανάγοντας το γέλιο στην ευρύτερη σφαίρα του κωμικού, διακρίνει το σύνηθες, διττό, ενδειγματικό κωμικό, και το απόλυτο, ενιαίο και αθώο κωμικό της υψηλής αισθητικής. Το κωμικό εδράζεται στο γελώντα και όχι στο αντικείμενο του γέλιου και για να υφίσταται κωμικό πρέπει να είναι παρόντα δύο πλάσματα: εξαίρεση αποτελεί ο υψηλός καλλιτέχνης που είναι διττός, μονίμως διχασμένος, είναι ταυτόχρονα ο εαυτός του και ο άλλος, τον οποίο μπορεί να περιγελάσει. Αυτό τι απόλυτο κωμικό, το γκροτέσκο, εντοπίζεται λιγότερο στην ορθολογική, καρτεσιανή γαλλική παράδοση και περισσότερο στις χώρες του spleen. Έξοχα δείγματά του προσφέρει η αγγλική παντομίμα ή τα φανταστικά αφηγήματα του Γερμανού Χόφμαν. Εδώ η ηθική διάσταση και η ενοχοποίηση εξαφανίζονται μπροστά στο απόλυτο, αγαθό γέλιο που γειτνιάζει μάλλον με το παιδικό μειδίαμα.
Τα άνθη του κακού
Les Fleurs du mal
“Είναι πασίγνωστο ότι ο Μπωντλαίρ είναι ο πιο μελωδικός ποιητής της Γαλλίας, αλλά και σύγκαιρα τα ποιήματά του περιέχουν και διανοήματα, που οι ρίζες τους βρίσκονται βαθιά μες στην πνευματική ζωή των αιώνων, μηνύματα για ψυχολογικά προβλήματα που προβάλλονται ανάγλυφα, γυμνά, γεγονός πρωτάκουστο στην εποχή του. Κάποτε μας ωθεί μια φωνή απροσδιόριστη αλλά επιτακτική, να επιχειρήσουμε το ανέφικτο. Είναι πιο δυνατή απ’ το δισταγμό και την ταπεινοφροσύνη. Τότε ακριβώς ξεκινάει η προσπάθεια για το ταξίδι, την περιπέτεια, την ανακάλυψη του έργου και τη δυσκολία που παραμονεύει αδιάκοπα για την απόδοσή του στη γλώσσα μας. Το ταξίδι, η περιπέτεια, κρατάει για μήνες, χρόνια, περιέχει την συγκίνηση της αδιάκοπης εξερεύνησης, την αδιάκοπη πάλη για την προσέγγιση του ποιητή. Ανιχνεύουμε ευλαβικά την προσωπική του ζωή. Συχνά μένουμε έκθαμβοι μπροστά στον πλούτο της ομορφιάς, της συγκίνησης, της γνώσης που περιέχει ένα σονέτο. Μέσα απ’ τον μουσικό στίχο, τον σμιλεμένο μ’ αφάνταστη τεχνική λιτότητα, προβάλλουν μηνύματα, εικόνες, αρώματα, επικλήσεις”.
Το 1850 ο Μπωντλαίρ εκδίδει τη μοναδική ποιητική συλλογή “Τα Άνθη του Κακού”, την οποία το κοινό δεν πρόσεξε καθόλου. Οι κριτικοί όμως του επιτέθηκαν άγρια γιατί μέσα σ’ αυτή υπήρχαν έξι ποιήματα που η σεμνότυφη μερίδα του τύπου τα χαρακτήρισε άσεμνα.
Έγινε δίκη, καταδικάστηκε να τα αφαιρέσει, αλλά το σκάνδαλο και ο θόρυβος της δίκης έκαναν τον ποιητή διάσημο.
“Τα Άνθη του Κακού, φέρνουν μία καινούργια ανατριχίλα στην Τέχνη”. (Βίκτωρ Ουγκώ)
Τεχνητοί παράδεισοι
Les Paradis artificiels
Οι “Τεχνητοί Παράδεισοι” εκδόθηκαν σε τόμο την άνοιξη του 1860 και περιλαμβάνουν, εκτός από την εισαγωγή-αφιέρωση ένα δοκίμιο για το χασίς και τις παρουσιάσεις των έργων του Ντέ Κουίνσυ “Εξομολογήσεις ενός Άγγλου οπιοφάγου” και “Suspiria de profundis”, έργα που ο Μπωντελαίρ είχε διαβάσει ήδη από νεαρή ηλικία. Είχε όμως ο Μπωντελαίρ από νωρίτερα δημοσιεύσει τόσο το κείμενο για το χασίς (το οποίο στην τελική έκδοση ανέπτυξε σε ευρύτερο δοκίμιο) όσο και τις αναλύσεις των έργων του Ντέ Κουίνσυ…
Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ και ο Τανχόιζερ στο Παρίσι
Richard Wagner et Tannhaüser à Paris
Επαναπροσέγγιση των λαϊκών θρύλων και των παραδοσιακών δοξασιών και η αναγωγή τους σε εθνική κληρονομιά, είναι το ιδεολογικό και αισθητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συγκροτείται ο Ρομαντισμός και είναι δηλωτικά στοιχεία της κατεύθυνσης της φιλοσοφικής σκέψης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε ζητήματα που αφορούν τη γλώσσα και τον πολιτισμό των διαφόρων λαών της Ευρώπης στα τέλη του 18ου και στον 19ο αιώνα.
Στο δοκίμιό του αυτό ο Μπωντλαίρ σκιαγραφεί λεπτομερώς την αισθητική του έργου του Ρίχαρντ Βάγκνερ, του πιο αντιπροσωπευτικού μουσικού δημιουργού του Γερμανικού Ρομαντισμού, και περιγράφει αδρομερώς τους θρύλους που ενέπνευσαν τον συνθέτη καθώς και τη λειτουργία τους σαν δομή της ανθρώπινης σκέψης.
Μικρά πεζά ποιήματα ή Η μελαγχολία του Παρισιού
Petits poèmes en prose ou Le Spleen de Paris
Εκτός από κάποιες τρανταχτές εξαιρέσεις, τα κομμάτια αυτά του Μπωντλαίρ ανήκουν μάλλον σε ένα είδος διδακτικών και συμβολικών μύθων παρά σ’ αυτό που ονομάζουμε ποίηση. Αν όμως μπορούμε να πούμε ότι τα περισσότερα κομμάτια συγγενεύουν με την αφήγηση παρά με τον καθαρό λυρισμό, δεν θα είναι ψέμα να προσθέσουμε πως το ανέκδοτο, η μικρή ιστορία που μπορεί να στηρίζεται σε πραγματικά επεισόδια της καθημερινότητας, είναι στα μάτια και στο πνεύμα του ποιητή αφορμή για μελωδική ονειροπόληση.
Αισθητικά δοκίμια
Ο σφυγμός της καλλιτεχνικής ζωής πριν από ενάμιση αιώνα, με επίκεντρο το Παρίσι, μας μεταφέρεται εδώ ολόφρεσκος με τη σφραγίδα ενός σπινθηροβόλου πνεύματος. Διεισδυτικός και τολμηρός, ο Μπωντλαίρ παίρνει την προσωπική του θέση σε ό,τι αφορά τα αισθητικά ζητήματα και τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του. Και, το κυριότερο, η θέση αυτή διατηρεί και σήμερα ακέραιη την επικαιρότητά της, καθώς ευρίσκεται σε διαρκή συνάφεια με διαχρονικές εστίες προβληματισμού κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου: ο ρόλος της κριτικής, η σχέση του καλλιτέχνη με τον καθημερινό βίο, η κεφαλαιώδης σημασία της φαντασίας στη σύλληψη και εκτέλεση ενός σημαντικού έργου, η οριοθέτηση μεταξύ τέχνης και φιλοσοφίας, οι κίνδυνοι από την κυριαρχία των υλικών κριτηρίων και της τεχνολογικής προόδου στη σύγχρονη ζωή, είναι μερικά μόνο από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο Μπωντλαίρ, μεταφέροντάς μας έξοχα ερεθίσματα για γόνιμη σκέψη.
Ο ζωγράφος της μοντέρνας ζωής
Le Peintre de la vie moderne
Ποιητής, αισθητιστής και ηδονιστής, ο Charles Baudelaire ήταν επίσης ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς κριτικούς τέχνης της εποχής του. Στο δοκίμιο αυτό εξερευνά τις έννοιες της ομορφιάς, της μόδας, του δανδισμού, τον σκοπό της τέχνης και τον ρόλο του καλλιτέχνη, με επίκεντρο το έργο ενός ζωγράφου ο οποίος, σύμφωνα με τον ίδιο, εκφράζει με τον πληρέστερο τρόπο το δράμα της σύγχρονης ζωής.
To πρόσωπο που χρησιμοποιεί ως όχημα των ιδεών του είναι ο Constantin Guys (1802-1892), ένας στρατιώτης που ενεπλάκη στον “πιο ρομαντικό από τους πολέμους”, τον πόλεμο για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, και αργότερα στον πόλεμο της Κριμαίας, απ’ όπου έστελνε ανταποκρίσεις σε βρετανικές και γαλλικές εφημερίδες. Εικονογράφος και έξοχος ακουαρελίστας, ο Guys (Monsieur G. στο κείμενο του Baudelaire) ήταν για εκείνον “παρατηρητής, φιλόσοφος, flaneur”, ο ζωγράφος του εφήμερου, του φευγαλέου και του μεταβατικού, των κύριων χαρακτηριστικών της νεωτερικότητας, σύμφωνα με τον ποιητή. Ένα θεμελιώδες δοκίμιο για την ιστορία της τέχνης.
Αισθητικά παράδοξα ή Αισθητικές περιέργειες
Curiosités esthétiques
Στον τόμο αυτό παρουσιάζονται μερικά από τα άρθρα κριτικής του Baudelaire που δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά, και που μετά το θάνατό του συγκεντρώθηκαν κι εκδόθηκαν κάτω από τον γενικό τίτλο: «Curiosites esthetiques. L’ art romantique». Εδώ παρουσιάζονται άρθρα που έγραψε για μερικούς από τους σύγχρονούς του συγγραφείς· σύντομα θα ακολουθήσει και δεύτερος τόμος με κριτικά άρθρα του Γάλλου ποιητή για τις εικαστικές τέχνες και για μερικούς από τους σύγχρονούς του ζωγράφους.
Αποφθέγματα παρηγοριάς για τον έρωτα
Τα “Αποφθέγματα παρηγοριάς για τον έρωτα”, ένα νεανικό γραπτό του Σαρλ Μπωντλαίρ αποτελεί ένα ντοκουμέντο που φωτίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τη μορφή του ποιητή και του αναλυτή, και σίγουρα τους ταιριάζει απόλυτα, στο ανθρώπινο επίπεδο η διατύπωση που κάποια στιγμή χρησιμοποίησε, ο νεαρός απολογητής του Ρομαντισμού στην τέχνη: “Η πιο πρόσφατη έκφραση της Ομορφιάς”.
Έργα
Salons (1845)
Η Φανφαρλό – La Fanfarlo (1847)
Κρασί και χασίς – Du vin et du haschisch (1851)
Η ρομαντική τέχνη – L’art romantique (1852)
Περί της ουσιας του γέλιου και γενικά περί του κωμικού στις πλαστικές τέχνες – De l’ essence du rire et generalement du comique dans les arts plastiques (1855)
Τα Άνθη του Κακού – Les Fleurs du mal (1857)
Fusées (1867)
Τεχνητοί παράδεισοι – Les Paradis artificiels (1860)
Σκέψεις για κάποιους συγχρόνους μου – Réflexions sur quelques-uns de mes contemporains (1862)
Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ και ο Τανχόιζερ στο Παρίσι – Richard Wagner et Tannhaüser à Paris (1862)
Μικρά ποιήματα σε πεζό ή Η μελαγχολία του Παρισιού – Petits poèmes en prose ou Le Spleen de Paris (1862)
Ο ζωγράφος της σύγχρονης ζωής – Le Peintre de la vie moderne (1863)
Το έργο και η ζωή του Ευγένιου Ντελακρουά – L’œuvre et la vie d’Eugène Delacroix (1863)
Η καρδιά μου ξεγυμνωμένη – Mon cœur mis à nu (1864)
Αισθητικά παράδοξα ή Αισθητικές περιέργειες – Curiosités esthétiques (1868)
Απόκρυφα ημερολόγια – Journaux intimes (1851-1862)
Αποφθέγματα παρηγοριάς για τον έρωτα
Πηγές: BIBLIONET, Wikipedia, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Δωδώνη, Βάνιας, Άγρα, Εκδόσεις Γκοβόστη, Γαβριηλίδης, Ερατώ, Άμμος, Ύψιλον, Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Μεταίχμιο, Γράμματα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αλφειός, Στιγμή, Printa
