Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

“Όσο προχωράει η ζωή, τόσο πιο ανεξέλεγκτη γίνεται η εξάρτησή μου από το χρόνο. Τις σπάνιες στιγμές που τον ξεχνάω, πάλι μ’ αυτόν μετράω τη χαρά μου. Η απόλυτη εξουσία του με οδήγησε σε μια πιο πεζή προσέγγιση της ζωής. Ο διάλογος των αντιθέτων βοηθάει να ανοίξει ο ορίζοντας και να αντικρίσω ίσως διαφορετικά την πραγματικότητα, που την έχουμε ακινητοποιήσει με μια κατασκευασμένη οπτική. Και τότε ξαφνικά γεννιούνται ποιήματα. Ο δυνάστης χρόνος εμπνέει, πάντα όμως με τον πεζό του λόγο, ποιήματα ουσίας που κάνουν να πλησιάζουμε τα αρνητικά, τα δύσκολα στοιχεία της ζωής μας: τη θλίψη, τη σιωπή, την επιβίωση, το χωρισμό από την έννοια του μέλλοντος, και βέβαια το θάνατο.
Αλλά υπάρχει και ένα φως που αναδύεται από το σκοτάδι. Είναι η ανάσα μου, που βγαίνει σταθερή και μου χαρίζει ακόμη τη ζωή. Με την ανάσα μου νικώ το χρόνο, έστω και για μια στιγμή”.

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018, 88 σελ.

Με άλλο βλέμμα – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

“Με άλλο βλέμμα προσπαθώ να δω τώρα τη ζωή μου, που δε στηρίζεται πια στην ιδέα του μέλλοντος αλλά συγκεντρώνεται στο τώρα, και μ’ αυτή την οπτική γωνία γδύνω το παρελθόν από τα φανταστικά παραμύθια που με βοηθούσαν τότε να ζήσω και προσπαθώ να βρω την ουσία της ζωής πριν το τέλος της δικής μου.
“Ο θάνατος είναι πάντα ο κυρίαρχος εχθρός, αλλά ως προσωπική εμπειρία μόνο στη φαντασία ζει. Ο άνθρωπος του δίνει σημασία ιστορική και τον συλλαμβάνει σαν την αρχή μιας καινούριας ζωής. Τώρα η ιδέα του θανάτου αδιάφορη μ’ αφήνει, αν και παγώνει με αυτή το σώμα. Τώρα μόνο η επιβίωση είναι η ιδέα που με κατέχει…”
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018, 32 σελ.

Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

«Ήταν μια μέρα παράξενη. Μια μοναξιά με είχε τυλίξει σαν σύννεφο βαρύ. Στράφηκα στην ποίηση, όπως πάντα όταν δυσκολεύομαι στη ζωή. Αλλά κι εκείνη απουσίαζε. Αυτό το καταλαβαίνω, σκέφτηκα, αφού η νιότη είναι η κύρια πηγή της ποίησης κι ακολουθεί η έμπνευση που γεννιέται από το σμίξιμο πόνου και νιότης. Και τότε μου ήρθε η ιδέα ν’ αποκτήσω έναν καινούργιο συνομιλητή: τον εαυτό μου. Ήταν ξαφνικά πολλά που ήθελα να τον ρωτήσω, πάντα το ’θελα, αλλά όλο κάτι άλλο συνέβαινε, πιο σημαντικό, και τον ξεχνούσα. Τώρα τον βάζω απέναντι στις δύσκολες πληγές της ζωής μου και του λέω να ξαναπαίξει το έργο, που δεν του είχα δώσει ποτέ σημασία, να δω πώς αντιμετωπίζει τον πόνο, τον καθρέφτη με την ανίερη επικαιρότητά του, το άδειο -άδειο ακόμη κι από επιθυμίες-, το χρόνο κ.ά. Έτσι, εγώ κι εγώ συνομιλούμε, καταλαβαίνει ο ένας τον άλλο, κι αν όχι… θα τα ξαναπούμε».

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2016, 80 σελ.

Ποίηση 1963-2011 – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

“Ο τόμος με τα άπαντά μου δεν είναι μόνο η συγκέντρωση των ποιημάτων μου αλλά κι ολόκληρης της ζωής μου, αφού δε θυμάμαι να έζησα ποτέ χωρίς ποίηση. Μικρή, μου διάβαζε ποίηση η μητέρα μου και, βέβαια, μεγάλωσα στη σκιά του νονού μου, του Νίκου Καζαντζάκη. Ήξερα πώς γράφονται τα ποιήματα, δηλαδή ότι δεν μπορείς να τα προγραμματίσεις. Εκείνα αποφασίζουν πότε θα σε κατακτήσουν. Αρκεί να ’χεις την όσφρηση που χρειάζεται για να τα συλλάβεις. Αυτό ίσως και να σημαίνει ‘ταλέντο’. Βέβαια, όταν είσαι νέος, τα κύματα της ποίησης πολλαπλασιάζονται, αφού ο έρωτας κυριαρχεί. Ένα άλλο στοιχείο της ποιητικής μου ενέργειας είναι ότι πρωτοδημιούργησα στη δεκαετία του ’60, εποχή αναγέννησης της νεοελληνικής ποίησης και τέχνης γενικότερα, ή, όπως λέει ο Καβάφης, -με μουσικές εξαίσιες, με φωνές-. Είδαμε την ποίηση της Ελλάδας να αποσπά τη διεθνή προσοχή, ενώ ως τότε μόνο οι αρχαίοι Έλληνες τους ενδιέφεραν. Ωραία εμπειρία ο συγκεντρωτικός τόμος”.
Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2015, 512 σελ.

Ποίηση 1963-2011 – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

ΜΟΝΑΞΙΑ
Αν ενώσεις το βροχόνερο με το δάκρυ σου
το γέλιο σου με τον ήλιο
το σίφουνα, τον αγέρα με την ξεσηκωμένη αγανάκτησή σου.

Αν κλάψεις για τα παιδάκια με τις ρόδινες ανταύγειες
του δειλινού στο πρόσωπο, που πλαγιάζουν
με τα χεριά αδειανά, με τα πόδια γυμνά
θα βρεις τη μοναξιά σου.

Αν σκύψεις στους συνανθρώπους σου
μες στα αδιάφορα μάτια τους θα ‘ναι γραμμένη
απελπιστική, ολοκληρωτική η μοναξιά σου.

Κι αν πάλι τους δείξεις το δρόμο της δύναμης
και τους ξεφωνίσεις να πιστέψουν μόνο τον εαυτό τους
θα τους δώσεις μια πίκρα παραπάνω
γιατί δε θα το μπορούν, θα ‘ναι βαρύ γι’ αυτούς
και θα ‘ναι πάλι η μοναξιά σου.

Αν φωνάξεις την αγάπη σου
θα ‘ρθει πίσω άδεια, κούφια, η ίδια σου η φωνή
γιατί δεν είχε το κουράγιο να περάσει όλες
τις σφαλισμένες πόρτες, όλα τα κουρασμένα βήματα
όλους τους λασπωμένους δρόμους.
Θα γυρίσει πίσω η φωνή που την έστειλες τρεμάμενη
λαχταριστή, με άλλα λόγια που δεν την είχες προστάξει εσύ
τα λόγια της μοναξιάς σου.

Θεέ μου, τι θα γίνουμε;
Πώς θα πορευτούμε;
Πώς θα πιστέψουμε; Πώς θα ξεγελαστούμε;
Μ’ αυτή την αλλόκοτη φυγή των πραγμάτων
των ψυχών από δίπλα μας;

Ένας δρόμος υπάρχει, ένας τρόπος.
Μια θα ‘ναι η Νίκη:
αν πιστέψουμε, αν γίνουμε, αν πορευτούμε.
Μόνοι μας.
Φθινόπωρο 1956

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014, 512 σελ.

Η ανορεξία της ύπαρξης – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Η ποίηση και η ύπαρξη ξέρουμε πόσο είναι αδιάρρηκτα δεμένες. Η ενότητα όμως αυτή των ποιημάτων εστιάζεται περισσότερο στην ύπαρξη. Η ποίηση εδώ δεν είναι αυτοσκοπός. Ο ποιητής δεν ψάχνει στον εαυτό του μέσα, στη φύση, τις πιο ιδανικές εκφάνσεις της ποίησης. Ψάχνει, μέσ’ από την ποίηση, δρόμους που να οδηγούν στην ύπαρξη. Στην ύπαρξη ως ουσία, ως προορισμό, ως αναπάντητο ερώτημα, ως μαρτυρία φθοράς και βέβαια ως υποστασιακή αγωνία. Οι στίχοι θυσιάζουν ακόμη και την ομορφιά αν χρειαστεί, γιατί αυτό που έχουν ανάγκη τώρα είναι να εκφράσουν, με όσο γίνεται μεγαλύτερη ακρίβεια, τη συνειδητοποίηση της ύπαρξης, την ασταμάτητη ροή των ωρών πάνω στο δέρμα, χωρίς εξήγηση καμιά να δίνεται από πουθενά. Το μόνο όπλο αντίστασης είναι η ποίηση, που απλώς περιγράφει αυτό που συμβαίνει. Μόνο που αυτό που συμβαίνει παραμένει ασύλληπτο και από την πιο μεγάλη ποιητική φαντασία.

Κρατικό Βραβείο Ποίησης (2012)

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011, 52 σελ.

Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Το ποίημα του τίτλου της ποιητικής συλλογής της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ τελειώνει με τους στίχους: “να φεύγουν τα περιττά λέω / να μπω στον ουρανό του τίποτα / με ελάχιστα”. Όλο το βιβλίο κινείται σ’ αυτό το χώρο, έναν ποιητικό χώρο όπου η ποίηση δεν είναι στολίδι, ένα επιπλέον αγαθό, ανταποκρίνεται όμως σε μια ανάγκη, βιώνεται σαν απαραίτητη. Τα ποιήματα εδώ συγκεντρώνονται σαν κάποιος να τα φώναξε απεγνωσμένα για να τον βοηθήσουν να ζήσει, να ξεπεράσει το ρίγος και το φόβο που νιώθει ο άνθρωπος όταν βρίσκεται στο ηλιοβασίλεμα της ζωής του, που πότε του φαίνεται σαν “ποντικίνα αλαφιασμένη” και πότε σαν να βρίσκεται με “διαφορά στήθους απ’ το άπειρο”.
Ναι, η ποίηση μπορεί να βοηθήσει να ζήσει κανείς αρκεί να λείψει η προκατάληψη της ωραιοποίησης, του ρομαντισμού, του “ποιητικού” που συνήθως εκφράζει ένα κενό. Η ποίηση πρέπει να υπακούσει σ’ έναν κυρίως νόμο, το νόμο της φυσικότητας, τον κανόνα της αλήθειας. Καμία υπερβολή, σε κανένα επίθετο, και τότε προχωρείς πραγματικά πιο μέσα σου και βρίσκεις τη δύναμη να ζήσεις στη σκιά της ιδέας της απουσίας της ζωής: “Ποτέ τόσα ερωτήματα δεν βάραιναν τα ποιήματα” λέει σ’ ένα ποίημα, και τα ερωτήματα δεν είναι ρητορικά, ούτε καν φιλοσοφικά· είναι υπαρξιακά και η ύπαρξη είναι τόσο απλή όσο και η ποίηση: ή υπάρχει ή δεν υπάρχει.

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2005, 37 σελ.

Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Κάπου λέει ο Ηoderlin ότι οι ποιητές, όσο πνευματικοί κι αν είναι, ανήκουν στον κόσμο τούτο. Το ποιητικό βιβλίο της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ “Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος” μοιάζει σαν εικονογράφηση αυτής της ιδέας. Κρατάει μια επικίνδυνη, είναι η αλήθεια, ισορροπία, ανάμεσα στο καθημερινό και το αιώνιο. Καθημερινή η φωνή, ακόμα και οι εκφράσεις, οι παροιμίες, που δεν γίνονται όμως ποτέ λογοπαίγνια. Είναι ένας μεταφορικός λόγος που σε στέλνει σε μιαν άλλη διάσταση. Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ αγγίζει τη ζωή και τη μεταφυσική με την ίδια φυσικότητα, ενώ είναι και τα δύο μέρος του ίδιου φυσικού κόσμου που την καλοδέχτηκε, την εμπνέει και την περιμένει.

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2003, 51 σελ.

Ποιήματα 1986-1996 – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Mε τον τρίτο τόμο των Απάντων η Kατερίνα Aγγελάκη-Pουκ μπαίνει στο χώρο εκείνο που είναι επικίνδυνος και για τη ζωή του ανθρώπου και για την ποίηση: το χώρο της ξηρασίας. Eνώ εξωτερικά η αλλαγή δεν είναι τεράστια –η φύση πάντα πρωταγωνιστεί, παρηγορεί βέβαια τώρα πια πιο πολύ παρά ενθουσιάζει–, η ποιήτρια ξέρει πως η ώρα του μεγάλου στοιχήματος πλησιάζει: έγινε, μπορεί να γίνει η μετουσίωση όλης αυτής της ταραχής, της συγκίνησης, του έρωτα, τής νιότης σε κάτι που θα μπορούσε να είναι νόημα ή βαθύτερη αίσθηση των πραγμάτων ή ακόμα και σοφία; Kι ίσως εδώ –στή Γιαννούσα («Mια άνοιξη για τη Γιαννούσα»), που κάθεται ακίνητη προσπαθώντας να συλλάβει το παρόν της– σ’ αυτά τα ποιήματα να υπάρχει κάτι πιο δύσκολο κι απ’ το θάνατο: ο χώρος, ο χρόνος που μεσολαβούν έως τότε. Έτσι, η Kατερίνα Aγγελάκη-Pουκ εφευρίσκει μια χώρα, τη Λυπιού, για να πηγαίνει όταν είναι «βαθιά λυπημένη», ενώ, σηκώνοντας τα μάτια ψηλά στον Ηolderlin, στον Σολωμό, κάτι ελπίζει να διδαχτεί. Kι ακόμη ελπίζει αυτό που λέει η Πηνελόπη (Tα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης) στον πρώτο τόμο, πως ό,τι χάνει σε αφή κερδίζει σε ουσία.

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999, 175 σελ.

Ποιήματα 1963-1977 – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Όσο πιο νέος είναι ο ποιητής, τόσο πιο απαραίτητος του είναι ο μύθος, αφού λειτουργεί και σαν έναυσμα και μαζί σαν οδηγός ζωής, μιας ζωής που ακόμη δεν έχει ζήσει ο ποιητής. Από το πρώτο της βιβλίο Λύκοι και Σύννεφα έως Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης, συλλογή που κλείνει και την πρώτη αυτή περίοδο της ποίησής της (1963-1977), η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ είτε πλάθει δικό της μύθο (Λάφικτος, Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος κ.λπ.) είτε δίνει τη δική της ποιητική ερμηνεία γνωστών μυθικών συμβόλων: η Ιφιγένεια αρνείται να θυσιαστεί για να μη γίνει πόλεμος, το ζευγάρι που πάει να συναντήσει τον Μινώταυρο αισθάνεται ότι αναλαμβάνει το έργο του Θεού κι η Μαγδαληνή θεωρεί –επειδή ερωτεύτηκε– τη δική της ιστορία πιο αιώνια από του Χριστού (γιατί εκείνη «έμεινε χνάρι μοναδικό στις θεϊκές επαναλήψεις»), ενώ ο Μεγαλέξανδρος ανακαλύπτει ότι «οι εκστρατείες δεν νικούν το χώμα». Με την Πηνελόπη που λέει: «δεν ύφαινα, δεν έπλεκα – ένα γραφτό άρχιζα, κι έσβηνα / κάτω απ’ το βάρος της λέξης», η ποιητική φωνή της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ γίνεται πιο προσωπική, εξομολογητική, πιο σωματική. Οι εικόνες κάθονται περισσότερο στη γη, ο έρωτας απλώνεται σαν λεκές από αίμα κι ο θάνατος χάνει και το ελάχιστο ηρωικό στοιχείο που μπορεί να είχε στην αρχή· είναι μόνο πια σπαραγμός, αδικία και την άνοιξη η ποιήτρια λέει: «Ανάσταση. Ανάσταση θέλω κι εγώ / για δε με παίζει η φύση;»

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997, 224 σελ.

Ωραία έρημος η σάρκα – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

«Αέρας σηκώνεται»
Γελούσε ο φίλος και ξαφνικά έμοιαζε στον πατέρα μου
πώς έκλεινε σφιχτά τα μάτια όταν τον έπιαναν τα γέλια
τραντάζονταν οι ώμοι του κι έσμιγε τις παλάμες
σαν να χειρονομούσε.
Ο φίλος μου, ορθός μπροστά στο τζάκι ψιθύρισε:
“Ο αέρας σηκώνεται, πρέπει να προσπαθήσουμε να ζήσουμε…”
κι ο πατέρας μου βούτηξε στις στάχτες του ξανά.
Η πραγματικότητα αμπαρώθηκε πίσω απ’ το φρούριο-παρόν της
υψώνοντας τη λευκή σημαία της μονοσήμαντης ηλικίας
μέρες χαράς ξανακλείστηκαν σε λίγες σταγόνες δακρύων
ένα τίποτα άνοιξης ερχόταν με τον αέρα
ένα τίποτα έρωτα ξαφνικά μες στην κάμαρα
“ένα τίποτα” είπαμε και πέρασε η ζωή.

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1995, 52 σελ.

Άδεια φύση – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Ποίηση, Κέδρος, 1993, 62 σελ.

Επίλογος αέρας – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Ποίηση, Κέδρος, 1990, 77 σελ.

Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

ΣΥΝΤΟΜΑ ΚΑΙ ΠΙΚΡΑ
1
Εξαντλούνται όλα τα πειράματα,
δεν υπάρχει τίποτα
ν’ αντικαταστήσει το φως
τίποτα ν’ αποτρέψει το σκοτάδι.
Ο δρόμος είναι ένας
και φέρνει σε κάτι μεγάλο και υγρό:
μυρίζει ψαρίλα
κι όταν χώσεις τα δάχτυλά σου
βρίσκεις το πηχτό σώμα τ’ ουρανού.

Ποίηση, Κέδρος, 1987, 82 σελ.

Ενάντιος έρωτας – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Ο ΥΠΝΟΣ
Τα όνειρα απλώνονται
επάνω μας τη νύχτα
μ’ όλο τον τρόμο της ζωής’
με σφίγγεις με φωνάζεις
πνιγμένοι π’ αγκαλιάζονται
στο τελευταίο κύμα.
Φανταχτερή κουρτίνα
η ομορφιά που λατρέψαμε
τραβιέται μες στη νύχτα
απεικονίζεται στο μαύρο
η απειλή γύρω απ’ τα σώματα
κι όλες οι πράξεις
π’ αφήσαμε μισές τη μέρα
ξανάρχονται να μας αποτελειώσουν
στο σκοτάδι.
Μακαρίζω τους νευρωτικούς
τους φοβισμένους,
που μι’ αμυχή, μια σκιά, μια υποψία
τους κυριεύει το μυαλό.
Εγώ δεν έχω παρά το θάνατο,
απλό, καθαρό, στρογγυλό
μια βεβαιότητα
που κάθεται στο στήθος.
Κοιμάσαι δίπλα μου
με το αρυτίδωτό σου πρόσωπο
σαν ανοιξιάτικο πανί
που πλέει μες στον ύπνο.
Σε αγγίζω,
κι όπως η ανάσα σου δροσερή
χαϊδεύει τη σκέπη του ονείρου,
ακόμη λίγο ήλιο παίρνω, λίγο νερό
πριν μες στο κώμα αρχίσει
ατέρμονη η επιστροφή
στις ρίζες του φθαρτού.

Ποίηση, Κέδρος, 1986, 55 σελ.

Οι μνηστήρες – Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1985)

Ποίηση, Κέδρος, 1984, 69 σελ.