To 1913 μεταβαίνει στην Αθήνα και εγγράφεται στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1916 θα βρεθεί στο Παρίσι, όπου εγκαθίσταται, έχοντας εγκαταλείψει τη Σχολή και ταξιδεύοντας (από το 1914) στην Ευρώπη.
Υπήρξε ένας θαυμάσιος ζωγράφος βυζαντινής τεχνοτροπίας κι ένας πεζογράφος εντελώς ξεχωριστός, ιδιόρυθμος και ανεπανάληπτος. Ο πρώτος μεγάλος πόλεμος τον βρήκε στο Παρίσι, όπου σπούδαζε ζωγραφική. To 1919 γύρισε στην πατρίδα του και το 1922, ξεριζωμένος από τα χώματά του, ήρθε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα οριστικά.
Στην Αθήνα, το 1923, έκανε την πρώτη εμφάνισή του στην πνευματική ζωή με το έργο, «Pedro Kazas» και αμέσως επιβλήθηκε στο χώρο του. Το βιβλίο αυτό με τις γοητευτικές θαλασσινές ιστορίες και περιπέτειες, συγκινεί έως σήμερα τον αναγνώστη. Με μια γλώσσα τραχιά, αλλά καθαρή και άδολη, με πολύ χρώμα, πολύ παλμό και εντελώς προσωπικό τόνο, το βιβλίο του, αυτό, το αριστούργημά του, έγινε δεκτό σαν ένα σημαντικό γεγονός στη λογοτεχνία μας.
Ο Κόντογλου υπήρξε ένα ανήσυχο πνεύμα σε όλη του τη ζωή. Ταξίδεψε στα πέρατα της γης για να χαρεί την ομορφιά του κόσμου όλου’ και να γνωρίσει τις χαρές, τις πίκρες, τους καημούς, τις λαχτάρες, τη φτώχεια και τη μιζέρια των ανθρώπων’ την απελπισμένη αγωνία του δυστυχισμένου, και την παράλογη απληστία του πλούσιου. Ετσι, πλημμυρισμένος από σπαρακτικά βιώματα και μνήμες δαντικής κόλασης, ρίχτηκε στη ζωγραφική, καλογέρεψε για μερικά χρόνια στο «Αγιον Ορος» (1923), προσπαθώντας να λυτρωθεί από το πέλαγος των μεταφυσικών του οραμάτων, κοντά στη ζεστή παρουσία του Θεού. Ζωγράφισε πολλές εκκλησίες, στην Αθήνα και αλλού, και πρωτοστάτησε στην αναστήλωση παλιών βυζαντινών εικόνων και εικονογραφιών σε διάφορα μουσεία και μοναστήρια (Μυστράς). Σύγχρονα όμως τον απασχολούσαν ζωηρά και τα λογοτεχνικά θέματα. Ζωγραφική και πεζογραφία στάθηκαν τα δυό κύρια βάθρα της δημιουργικής του προσπάθειας.
Μολονότι η ψυχή του έμεινε για πάντα στην Ανατολή, αγάπησε και τη νέα του πατρίδα και τη ζωγράφισε με πάθος στα γραπτά του. Η ελληνική φύση τον θάμπωνε και τον μάγευε. Τα δέντρα, τα φυτά, τα λουλούδια, τα φτωχά χορταράκια, τα πουλιά, τα βουνά, οι λόφοι, οι κάμποι, οι ρεματιές, τ’ απόκρυφα εκκλησάκια, οι κόλποι, τα λιμανάκια κι οι κόρφοι της θάλασσας’ ο ουρανός, τ’ αστέρια, η ροδοδάκτυλη αυγή και τα γαρύφαλα του δειλινού τον έφερναν πιό κοντά στο Θεό και στάλαζαν στην ψυχή του γαλήνη και σιγουριά.
Τα περισσότερα όμως έργα του, βρίσκονται έξω από το κλίμα της Ελλάδας. Στις σελίδες αυτών των έργων αναβιώνει το πολυπληθέστερο μωσαϊκό τύπων και ανθρώπινων χαρακτήρων: Κουρσάροι και ταξιδευτάδες, ληστές, άγιοι, δαίμονες, μάγισσες, στρατοκόποι, Αγαρηνοί, πολεμιστές, αφεντάδες, δούλοι, κοντραμπατζήδες (λαθρέμποροι) και κοτσαμπάσηδες. Ανθρωποι που τους σπρώχνει το «κούρσος» και τους τυφλώνει η λαγνεία, που τους καίει το πάθος και τους σκεπάζει το ράσο. Ανθρωποι του καραβιού και της θάλασσας, των κάστρων και των μοναστηριών’ λιανισμένοι από τον κάματο του ημερήσιου μόχθου ή τη λεηλασία της έντονης ζωής. Ολοι τους, όμως, είναι δεμένοι με τη γης, με το φόβο της αμαρτίας και τον οίστρο της σωτηρίας. Αυτούς τους ανθρώπους, που τους ζωγραφίζει ανάγλυφα στο έργo του, Αδάμαστες ψυχές, ο Κόντογλου αισθάνθηκε την ανάγκη να τους δικαιολογήσει. Γράφει στην εισαγωγή του παραπάνω βιβλίου:
«Αδάμαστες ψυχές. Κουρσάροι και ταξιδευτάδες, που τραβήξανε στη ζωή τους πολλές αναποδιές και βάσανα, μια που παλέψανε με τέτοια αφοβία, ώστε να μπορούν να σταθούνε σαν παράδειγμα για μας, για να μη χάνουμε το θάρρος μας σε κάθε περίσταση της ζωής μας, αδιάφορο αν κάποιοι απ’ αυτούς ήτανε κακούργοι και φονιάδες».
Και συμπληρώνει την απολογία του:
«Στα πιο παλιά, πολλοί άνθρωποι παίρνανε τα μάτια τους και πηγαίνανε σε χώρες που ήτανε κλειδωμένες από χτίσεως του κόσμου, για ν’ αποχτήσουνε πλούτη ή ν’ αποθάνουνε. Οι περισσότεροί τους ήτανε αγροίκοι , συχνά ήτανε φονιάδες από πριν η γινόντανε φονιάδες από τις σκληρές περιστάσεις που βρισκόντανε. Πλην είχανε την ιδέα πως αυτοί ήτανε αδικημένοι και πως βάζανε κάτω τη ζωή τους και την κερδίζανε με το σπαθί τους. Από τα πολλά βάσανα που τραβήξανε τούτοι οι δυστυχισμένοι, σαν να ξεπλύνανε τις αμαρτίες τους, και όλα τα κακά φυσικά τους … ».
Εδώ έxoυμε ολόκληρο τον Κόντογλου. Τον λογοτέχνη και τον πιστό. Ο ένας πηγαίνει κοντά στον άνθρωπο, τον νιώθει, σαστίζει με τη δύναμη και με την αντοχή του, τον θαυμάζει’ ο άλλος τον συγχωρεί.
«Ο μύθος και η ιστορία – γράφει ο Μιχ. Περάνθης – διασταυρώνονται στον Κόντογλου, όπως διασταυρώνεται επίσης η ποίηση και η έκσταση. Είναι ένας ευσυγκίνητος μυθοπλάστης, με την αφέλεια λαϊκού αφηγητή, έμπλεου από πίστη και ξάφνιασμα».
O Φώτης Κόντογλου τιμήθηκε με τον “Ταξιάρχη του Φοίνικος”, βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το 1960 και με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών του ίδιου ιδρύματος.
Έφυγε από τη ζωή στην Αθήνα το 1965.
Πέντρο Καζάς (1919)
Βασάντα (1923)
Γιαβάς ο θαλλασινός και άλλες ιστορίες(1965)
Κριτικές – Δοκίμια – Μελέτες – διηγήματα
Ο αστρολάβος (1934)
Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι (1942)
Τα δαιμόνια της Φρυγίας (1943)
Ιστορία ενός καραβιού (1943)
Ιστορίες και περιστατικά (1944)
Ο Μυστικός κήπος (1944)
Οι Αρχαίοι άνθρωποι της Ανατολής (1945)
Ιστορία Αληθινή (1945)
Πηγή ζωής (1951)
Εκφρασις της ορθοδόξου εικονογραφίας (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών) (1960)
Αδάμαστες ψυχές, Το Αϊβαλί η πατρίδα μου (Βραβείο Πουρφίνα) (1963)
Η πονεμένη Ρωμιοσύνη (1962)
Θρησκευτικά κείμενα
Βίος και πολιτεία του Βλασίου Πασκάλ (1947)
Βίος και άσκησις του οσίου Πατρός ημών Αγίου Μάρκου του αναχωρητού (1947)
Πηγή Ζωής (1951)
Το κατα Ματθαίον Αγιον Ευαγγέλιον (1952)
Βίος και πολιτεία του αγίου ενδόξου ιερομάρτυρος Θεράποντος του θαυματουργού (1955)
Η αγιασμένη Ελλάδα (1957)
Ορη άγια (1958)
Οι Αγιοι Ραφαήλ και Νικόλαος (1961)
Η απελπισία του θανάτου εις την θρησκευτικήν Ζωγραφικήν της Δύσεως και η ειρηνόχυτος και πλήρης ελπίδος ορθόδοξος Εικονογραφία (1961)
Σημείον μέγα (1962)
Ταξιδιωτικά
Ταξίδια (1928)
Η Αφρική κι οι θάλασσες της Νοτιάς (1944)
Πεζογραφία
Pedro Cazas (1918)
Η τέχνη του Άθω (1923)
Βασάντα
Ταξείδια (1928)
Icones et fresques d’ art Byzantine (1932)
Τοιχογραφίες των βυζαντινών εκκλησιών του Υμηττού (1933)
Ο Αστρολάβος (1935)
Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι (1942)
Ο θεός Κόνανος και το Μοναστήρι του το λεγόμενο Καταβύθιση (1943)
Ιστορίες και περιστατικά (1944)
Ιστορία ενός καραβιού που χάθηκε απάνου σε μια ξέρα (1944)
Η Αφρική και οι θάλασσες της νοτιάς (1944)
Ο μυστικός κήπος (1944)
Έλληνες θαλασσινοί στις θάλασσες της Νοτιάς (1944)
Ο κουρσάρος Πέδρο Κάζας (1944)
Οι Αρχαίοι Άνθρωποι της Ανατολής (1945)
Βίος και Πολιτεία του Βλασίου Πασκάλ του διά Χριστόν Σαλού (1947)
Βίος και Άσκησις του οσίου Πατρός ημών Αγίου Μάρκου του Αναχωρητού του εξ Αθηνών (1947)
Άνθος, ήγουν λόγια ανθολογημένα από τους Πατέρας (1949)
Πηγή ζωής, ήγουν λόγοι των θεοφόρων εξηγημένοι κατά δύναμιν (1951)
Εικόνες της Παναγίας (1953)
Βίος του Αγίου Ιερομάρτυρος Θεράποντος του θαυματουργού (1955)
Η βυζαντινή τέχνη ή Η λειτουργική ζωγραφική (1956)
Η αγιασμένη Ελλάδα (1957)
Όρη άγια (1958)
Οι άγιοι Ραφαήλ και Νικόλαος και η εικόνα του Χριστού οπού ευρέθη εις την Καρυάν της Θέρμης (Λέσβου) (1961)
Η απελπισία του θανάτου εις την θρησκευτικήν ζωγραφικήν της Δύσεως και η ειρηνόχυτος και πλήρης ελπίδος ορθόδοξος εικονογραφία (1961)
Σημείον μέγαν, ήγουν τα θαύματα της Θέρμης (1962)
Θάλασσες, Καΐκια και καραβοκύρηδες (1977)
Ο Καστρολόγος (1977)
Ευλογημένο καταφύγιο (1985)
Μικρό εορταστικό (1985)
Γίγαντες ταπεινοί (1991)
Μεταφράσεις
Κάρολος Τζόνσον, Οι φημισμένοι Κουρσάροι (1942)
Λεωνίδα Ουσπένσκη, Η εικόνα (1952)
Συγκεντρωτικές εκδόσεις
Έργα Α, Το Αϊβαλί, η πατρίδα μου (1962)
Έργα Β, Αδάμαστες ψυχές (1962)
Έργα Γ, Η πονεμένη Ρωμιοσύνη (1963)
Έργα Δ, Γιαβάς ο θαλασσινός (1965)
Έργα Ε, Πέδρο Κάζας, Βασάντα και άλλες ιστορίες (1968)
Έργα ΣΤ, Μυστικά άνθη (1977)
Έργα Ζ, Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι (1987)
Έργα Η, Βίος και Πολιτεία του Βλασίου Πασκάλ (1976)
Έργα Θ, Ταξείδια (1981)
Βιβλιογραφία
Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Τα πρόσωπα και τα κείμενα (1943)
Ι.Μ.Χατζηφώτη, Φ.Κόντογλου, Πέντε μελετήματα για τον πεζογράφο και τον καλλιτέχνη (1965)
Μ.Βίττι, Η ιδεολογική λειτουργία της ελληνικής ηθογραφίας (1974)
Κ.Θ.Δημαρά, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1975)
Απ.Σαχίνη, Η σύγχρονη πεζογραφία (1976)
Μ.Βίττι, Η γενιά του τριάντα (1977)
Πρόσφατες εκδόσεις
Ευλογημένο καταφύγιο (2022), Ακρίτας
Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς (2022), Μεταίχμιο
Βασάντα (2022), Μεταίχμιο
Το Αϊβαλί η πατρίδα μου (2022), Μεταίχμιο
Συλλογικά έργα
Χριστούγεννα και χιονιάς. Ανθολογία (2013), Νάρκισσος
Διηγήματα των Χριστουγέννων (2015), Αρμός
Διηγήματα της θάλασσας (2016), Αρμός
Διηγήματα Χριστουγέννων (2018), manifesto
… των δακρύων (2019), Οδός Πανός
Λακωνικόν ημερολόγιον 2020 (2019), Ιδιομορφή
Χαρμολύπη. Κλασσικά διηγήματα μεγάλων συγγραφέων (2020), Ακρίτας
Το Αϊβαλί η πατρίδα μου – Φώτης Κόντογλου
Σε αυτή τη συλλογή διηγημάτων του, ο Φώτης Κόντογλου αναπολεί και καταγράφει γεγονότα και ιστορίες της λατρεμένης πατρίδας του, τ’ Αϊβαλιού. Της μικρής πολιτείας, όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια, που είναι κρυμμένη κάπου εκεί μες στα μπουγάζια και τις ακρογιαλιές της βλογημένης Ανατολής.
Μυστήριο µεγάλο είναι το πώς έρχεται στον κόσµο ο άνθρωπος. Εµένα το γραφτό µου ήτανε να γεννηθώ στην Ανατολή, αλλά η ρόδα της Τύχης, που γυρίζει ολοένα, ξερρίζωσε από τα θεµέλια τον τόπο µου και µ’ έρριξε στην ξενιτειά, σ’ ανθρώπους που µιλούσανε την ίδια γλώσσα µε µένα, πλην όµως που είχανε άλλα συνήθια. Το πουλί το θαλασσοδαρµένο, πώς βρίσκει έναν βράχο µέσα στο πέλαγο και κάθεται και στεγνώνει τα φτερά του, έτσι βρίσκουµαι κ’ εγώ σε τούτα τα χώµατα.
Στα κείµενα αυτού του βιβλίου ο Κόντογλου µιλά για τη λατρεµένη του πατρίδα, το Αϊβαλί. Αναπολεί και καταγράφει γεγονότα και ιστορίες από τη µικρή πολιτεία, όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια. Μας µιλά νοσταλγικά για τους ανθρώπους της και µας διηγείται µε αυθόρµητη ειλικρίνεια τις προσωπικές ιστορίες τους.
Διηγήματα, Μεταίχμιο, 2022, 472 σελ.
Βασάντα – Φώτης Κόντογλου
Βασάντα στα σανσκριτικά σημαίνει άνοιξη. Ακόμα και από τον τίτλο φανερώνεται πως η Βασάντα είναι το πιο παράδοξο βιβλίο του Φώτη Κόντογλου, ένα βιβλίο εκρηκτικά πρωτοποριακό, ένα βιβλίο μοναδικό. Είναι μια σούμα παράταιρων κειμένων. Περιέχονται κείμενα δικά του, αφηγηματικά και προσωπικά, καθώς και εντυπώσεις από μοναστήρια, αλλά και κείμενα που μετέφρασε, από τους Ψαλμούς και τον Ιώβ μέχρι και κείμενα του Σαίξπηρ.
“Ό,τι περάση απ’ το κεφάλι μου είναι ένα θάμα. Μπορείτε να φανταστήτε ένα κατακόκκινο πουλί που πετά σπαθωτά μέσα σε μια βαθειά λίμνη; Το νερό της λίμνης είναι ένα νερό από χαρά, και το πουλί είμαι εγώ”.
Περιεχόμενα:
Αφιέρωση
Πώς πέθανε ο ληστής Ιγνάτιος Φόβος
Το νησί του Διαόλου
Ένα όνειρο
Κάψα
Καταμεσήμερο στην ερημιά
Ο τάφος του Αββά Αμούν
Ένα γράμμα
Στ’ Άγιον Όρος
Σαστισμένα λόγια
Ωσαννά!
Τασίτσα
Ο κούκος
Στον έρωτα
ΔΟΚΙΜΕΣ ΓΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ιώβ
Δαυίδ
Ο Ρομπινσόν Κρούσος
Σαίξπηρ
Bernandin de Saint-Pierre
Επίλογος
Λεξιλόγιο
Σταύρος Ζουμπουλάκης, εκδοτικό σημείωμα
Επίμετρο: Σταύρος Ζουμπουλάκης
Αφηγήματα, Μεταίχμιο, 2022, 240 σελ.
Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς – Φώτης Κόντογλου
Ιστορία απίστευτη βγαλμένη από κάποιο χειρόγραφο που βρέθηκε στο Οπόρτο
Γραμμένο το 1920, το έργο που συγκεντρώνει μέσα του τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά κινήματα της εποχής του εξιστορεί τις περιπέτειες αναζήτησης του εαυτού ενός Πορτογάλου ταξιδευτή, ο οποίος καταλήγει σε ένα νησί του Ινδικού ωκεανού παρέα με έναν αλλόκοτο και τερατόμορφο συνοδοιπόρο, με σκοπό να περάσουν το υπόλοιπο της ζωής τους μέσα στην απόλυτη ηρεμία και γαλήνη μακριά από τον σύγχρονο αστικό πολιτισμό.
Επίμετρο: Σταύρος Ζουμπουλάκης
Αφήγημα, Μεταίχμιο, 2022, 128 σελ.
Ευλογημένο καταφύγιο – Φώτης Κόντογλους
Φέτος 2021, συμπληρώνονται 56 χρόνια από τον θάνατο του λογοτέχνη και αγιογράφου Φώτη Κόντογλου (1965), και 36 χρόνια από την A΄ έκδοση των άγνωστων, έως τότε, και ανέκδοτων κειμένων του με τον τίτλο: «Ευλογημένο καταφύγιο».
Η αρχική ιδέα της επιλογής των κειμένων αυτών, προέκυψε με αφορμή τα 20 χρόνια της εκδημίας του λογοτέχνη το 1985, ως συμβολή των εκδόσεων Ακρίτας, στις εκδηλώσεις τιμής και εορτασμού της μνήμης του σημαντικού αυτού Έλληνα.
Συντελεστές εκείνης της πρώτης έκδοσης, η κόρη του αείμνηστου Φώτη Κόντογλου, Δέσπω Ιω. Μαρτίνου, ο εκδότης Δημήτρης Κόκκινος και ο ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Π. Β. Πάσχος ο οποίος ανέλαβε την επιλογή των κειμένων, την επιμέλεια του τόμου καθώς και την σύνταξη των Προλεγομένων.
Όνειρο και ελπίδα των συντελεστών ήταν να δημιουργηθεί ένα έργο που να αποτελέσει μια πνευματική προσφορά στους αναγνώστες αλλά και στην πνευματική πορεία του τόμου γενικότερα. Και το κατάφεραν, αυτό αποδεικνύουν οι συνεχείς επανεκδόσεις του βιβλίου αυτού μέχρι σήμερα.
Οι ανανεωμένες εκδόσεις Ακρίτας, με ιδιαίτερη χαρά παρουσιάζουν την επανέκδοση του Ευλογημένου Καταφύγιου, μετά από απαίτηση πολλών αναγνωστών που αναζητούν τη δροσιά των λόγων του Φώτη Κόντογλου, αλλά και το βάθος της σοφίας του.
Τα κείμενα του βιβλίου πάντα επίκαιρα, δημοσιευμένα στην εφημερίδα «Ελευθερία» σε διάστημα μιας εικοσαετίας (1948-1968), διαπραγματεύονται διάφορα θέματα, γι΄ αυτό και ο τόμος χωρίζεται σε τρία μέρη.
Στο πρώτο μέρος «Αγαπημένο καταφύγιο», ο συγγραφέας μάς ταξιδεύει σε πράγματα απλά και καθημερινά, μυώντας μας παράλληλα σε κρυμμένες ομορφιές.
Στο δεύτερο μέρος «Βλογημένη Ελλάδα», κυριαρχεί η οδύνη για την αλλοίωση της ελληνορθόδοξης παράδοσης, αλλά αχνοφέγγει και το φως της ελπίδας -αριστοτεχνικό δείγμα έκφρασης της πατερικής χαρμολύπης.
Το τελευταίο μέρος του βιβλίου «Ανεξιχνίαστα μυστήρια» κυριαρχείται από τις μεταφυσικές αγωνίες του μεγάλου συγγραφέα.
Επανέκδοση: Ακρίτας, 2000. Άγκυρα, 2009 | Προλεγόμενα: Π.Β.Πάσχος
Πεζογραφία, Ακρίτας, 2022, 384 σελ.
Αδάμαστες ψυχές – Φώτης Κόντογλου
Ψυχές αδάμαστες. Ανυπότακτες και άγριες, όπως η θάλασσα την οποία διέπλεαν οι ήρωες των περιπετειών που αναπλάθει ο Φώτης Κόντογλου, χρησιμοποιώντας ιστορίες γραμμένες από το χέρι αυτών των ανθρώπων.
Τα κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου, οι θαλασσοπόροι, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: Πάλεψαν γενναία μέσα στα κύματα και αντιμετώπισαν παλικαρίσια τις δυσκολίες της ζωής, βγαίνοντας νικητές, έστω κι αν τις περισσότερες φορές έφτασαν στα απώτατα όρια των σωματικών, ηθικών και ψυχικών αντοχών τους. Έτσι, προβάλλουν ως πρότυπα αγωνιστικότητας, άσχετα αν ήταν κακούργοι ή δολοφόνοι. – Βασίλης Μαλισιόβας
Η πονεμένη Ρωμιοσύνη – Φώτης Κόντογλου
… Τα έθνη που ξαγοράζουνε κάθε ώρα της ζωής τους με αίμα και μ’ αγωνία, πλουτίζουνται με πνευματικές χάρες που δεν τις γνωρίζουνε οι καλοπερασμένοι λαοί. Αυτοί απομένουνε φτωχοί από πνευματικούς θησαυρούς κι από ανθρωπιά, γιατί η καλοπέραση κάνει χοντροειδή τον μέσα άνθρωπο. Ενώ ο πόνος κατεργάζεται τους λαούς και τους καθαρίζει, όπως καθαρίζεται το χρυσάφι με φωτιά μέσα στο χωνευτήρι. Για τούτο η δυστυχισμένη Ρωμιοσύνη στολίστηκε με κάποια αμάραντα άνθη, που δέν τ’ αξιωθήκανε οι μεγάλοι κι οι τρανοί λαοί της γης…
Ευλογημένο καταφύγιο – Φώτης Κόντογλου
Με τη φρεσκάδα του χρονογραφήματος, αλλά και το βάθος σοφίας του δεξιοτέχνη των νεοελληνικών γραμμάτων Φώτη Κόντογλου, τα κείμενα του “Ευλογημένου καταφυγίου” είναι πάντα επίκαιρα.
Δημοσιευμένα στην εφημερίδα “Ελευθερία” σε διάστημα μιας εικοσαετίας (1948-68), τα πονήματα αυτά του μαστρο-Φώτη έχουν στο επίκεντρό τους διάφορα θέματα.
Κοινό χαρακτηριστικό, το αποτύπωμα της ψυχής του συγγραφέα. Είτε μιλάει για τον τζίτζικα είτε για την ξενοδουλία που ήδη από τότε άρχισε να σαρώνει τα πάντα, ο μαΐστωρ του λόγου και της αγιογραφίας συγκλονίζει με τη γραφή του.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο (“Αγαπημένο καταφύγιο”), ο συγγραφέας μας ταξιδεύει σε πράγματα απλά και καθημερινά, μυώντας μας παράλληλα σε κρυμμένες ομορφιές.
Στο δεύτερο τμήμα (“Βλογημένη Ελλάδα”) κυριαρχεί η οδύνη για την αλλοίωση της ελληνορθόδοξης παράδοσης, αλλά αχνοφέγγει και το φως της ελπίδας – αριστοτεχνικό δείγμα έκφρασης της πατερικής χαρμολύπης.
Το τελευταίο μέρος του βιβλίου (“Ανεξιχνίαστα μυστήρια”) κυριαρχείται από τις μεταφυσικές αγωνίες του μαΐστορα Κόντογλου. – Βασίλης Μαλισιόβας
Το Αϊβαλί η πατρίδα μου – Φώτης Κόντογλου
Σε τούτη τη συλλογή διηγημάτων του, ο κυρ Φώτης Κόντογλου αναπολεί και καταγράφει γεγονότα και ιστορίες της λατρεμένης πατρίδας του, τ’ Αϊβαλιού. Της μικρής πολιτείας, όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια, που είναι κρυμμένη κάπου εκεί μες στα μπουγάζια και τις ακρογιαλιές της βλογημένης Ανατολής.
Θρηνώντας την απώλειά της, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ερχομό του στην Ελλάδα, μας μιλάει νοσταλγικά για τους “αρχαίους ανθρώπους” της, μας διηγείται με αυθόρμητη ειλικρίνεια τις προσωπικές ιστορίες τους, πότε για αγίους, πότε για απλοϊκούς ξωμάχους, μα κάποτε και για κακούργους και ληστές.
Ως γνήσια ανατολίτικη ψυχή, γίνεται συχνά κήρυκας της απλότητας, της φυσικότητας. Με το πλούσιο εσωτερικό του θησαύρισμα μας μεταγγίζει ανεπαίσθητα τη γλυκιά ειρήνη της φύσης. Μας μιλά για μια γαλήνη μυστική, που ο ίδιος βίωσε, επιζητώντας άλλοτε τη μοναξιά μέσα σε όμορφα τοπία της πατρίδας του και άλλοτε παρατηρώντας ακόμα και τις πιο απλές και ασήμαντες παρουσίες της φύσης και ιδιαίτερα της αγαπημένης του θάλασσας.
Συνδυάζει με επιτυχία μέσα του την ανατολίτικη μακαριότητα απέναντι στο φαινόμενο της ζωής με τη δική του στοχαστική ιδιοσυγκρασία, η οποία τον οδηγεί συχνά σε θρησκευτική κατάνυξη, όταν αποκαλύπτεται μπροστά του “η άβυσσος της θεϊκής αρμονίας του κόσμου”. Ενυπάρχει έτσι μέσα στο λόγο του και η εκστατική φωνή του καλλιτέχνη, του αγιογράφου, που αποκαλύπτεται ταπεινά και αβίαστα μπροστά στην ομορφιά και το μυστήριο της φύσης. – Ηλίας Σιγαλός
Έκφρασις Α΄ – Φώτης Κόντογλου
Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών
Ο κάθε τόμος περιέχεται σε πολυτελή καλαίσθητη θήκη.
Στις πάνω από χίλιες σελίδες του έργου περιέχεται η θεωρία και η πράξη της Βυζαντινής Αγιογραφίας της οποίας βαθύς μύστης υπήρξε ο αοίδιμος Φώτης Κόντογλου.
Το «Τεχνολογικό» μέρος του Α΄ τόμου εκθέτει τους τρόπους εργασίας του αγιογράφου. Στο «Εικονογραφικό» που ακολουθεί περιγράφονται οι εικονογραφικοί τύποι της Εκκλησίας μας. Ο Β΄ τόμος είναι ένα λαμπρό λεύκωμα με θαυμάσιες εικόνες καθώς και δείγματα της κοσμικής τέχνης του συγγραφέα.
Εντρυφώντας στην «Έκφραση», όσοι επιδίδονται στον εικαστικό τομέα μαθαίνουν πολλά. Αλλά και κάθε ευσεβής αποκομίζει ωφέλεια, διαμορφώνοντας πιο στέρεο και πιο φωτεινό ορθόδοξο φρόνημα.
Στη νέα έκδοση, το Β΄ τόμο, ανανεωμένο και εμπλουτισμένο με διαλεχτά έργα του μεγάλου λογοτέχνη και ζωγράφου, έχει επιμεληθεί ένας από τους κορυφαίους μαθητές του συγγραφέα, ο Πέτρος Βαμπούλης, ο οποίος με ιδιαίτερη φροντίδα έχει διαφυλάξει ακέραιο το πνεύμα του Κόντογλου.
Ταξιδευτές κι ονειροπόλοι – Φώτης Κόντογλου
“Καλόγηρος, τσομπάνος, κουρσάρος, Ρομπινσώνας, πειρατής, Γιάννης Αγιάννης, Πλοίαρχος Γκραντ, σκιτσογράφος, αγιογράφος, λογοτέχνης, ψάλτης για Βυζαντινός”, ο Κόντογλου μας ταξιδεύει ξανά με την πένα του.
Αυτή τη φορά μας πάει σε τόπους ξεχασμένους ή ειδωμένους με βλέμμα αλλιώτικο, με τη ματιά που μόνο αυτός μπορεί να βλέπει.
Αίγυπτος, Μαύρη Αφρική, Εγγύς και Άπω Ανατολή και Μικρασία και παγωμένες χώρες του Βορρά. Αραπάδες, Άραβες, Συριάνοι, Λιβανέζοι, φυλές του Κουρδιστάν, του Αφγανιστάν, της βαθιάς Ασίας…
Από τη Μεσόγειο ίσαμε την Κίνα, τη Σιβηρία και τη Γροιλανδία, παρελαύνουν τόποι και μνημεία και άνθρωποι, άγιοι και ξεστρατισμένοι, μέρη αγιασμένα και άλλα όπου στήνουν χορό οι δαίμονες, συνήθειες και λατρείες, ζωή του χθες και ζωή του σήμερα…
Όλα αυτά και κάμποσα ακόμη, σε ένα αμάλγαμα συναρπαστικό. Τόσο συναρπαστικό, που νομίζεις πως ταξίδεψες και συ στο μύθο και την ιστορία, στη φαντασία και τη γνώση, στο βάθος των όντων και των μη όντων.
Ένα βιβλίο-θέλγητρο, τόσο για τους φίλους του Κόντογλου, όσο και γι’ αυτούς που στέκονται κριτικοί απέναντί του.
Για να πάρουμε μια ιδέα περί ζωγραφικής – Φώτης Κόντογλου
Η αντιδιαστολή, που επιχειρεί ο Κόντογλου μεταξύ της βυζαντινής και της δυτικής τέχνης, γίνεται με κριτήρια εικαστικά… με βάση την λειτουργικότητα των ζωγραφικών λύσεων και την κοινωνική αποστολή του έργου τέχνης. Πουθενά δεν υπεισέρχεται ο εθνικισμός, η μισαλλοδοξία και ο φανατισμός, όπως πολλοί τον κατηγορούν…
Ο Κόντογλου είναι… βαθιά ενωτικός για τον ελληνισμό και ακόμα πιο πολύ είναι άνθρωπος που προωθεί την υγιή σχέση μας με τον περιβάλλοντα ημάς γεωπολιτικό χώρο και τους άλλους πολιτισμούς που τείνουν σήμερα να κυριαρχήσουν… Σε μια σύγχρονη Ελλάδα που αγωνίζεται να βρει το πρόσωπό της, που ψάχνει… να διατηρήσει και να οικοδομήσει την πολιτιστική της μορφή, η σκέψη του Κόντογλου είναι βοηθός πολύτιμος…
Μυστικά άνθη – Φώτης Κόντογλου
Ήγουν: Κείμενα γύρω από τις αθάνατες αξίες της ορθόδοξης ζωής
Μια σειρά κειμένων, ποτισμένων με το άρωμα της Ορθοδοξίας και των πνευματικών και αισθητικών της αξιών. Διακρίνονται για τη φλογερή τους πειθώ και για ένα σπάνιο θρησκευτικό οίστρο.
Περιεχόμενα:
Εκ βαθέων
Πρόλογος των εκδοτών
Ο μύθος του χταποδιού. Χαμογελαστοί εχθροί
Οι λίγοι καθυστερημένοι ανάμεσα στους ανθρώπους
Ζωή πολυμέριμνη. Χωρίς καμμιά εσωτερική ευτυχία
Ο σημερινός κόσμος. Το μέγα φρενοκομείον
Ο Πτωχοπρόδρομος. Ο πεινασμένος καλόγερος
Ο Χριστιανισμός και ο Μωαμεθανισμός. Δυο συγγενικές, μα διαφορετικές θρησκείες
Η ακαλαισθησία. Γενικό κακό
Ωδίνες Άδου. Αμαρτία θανατηφόρος
Το βαθύ μυστήριο της Ορθοδοξίας. Ας το διαφυλάξουμε
Ο Σταυρός. Το ζωηφόρον φυτον
Ο κόσμος της φθοράς και ο κόσμος της αφθαρσίας
Ο κόσμος στον δρόμο του. Δεν γίνεται πια μεταστροφή
Ο φθόνος και η αχαριστία. Παραφωνία στην περίπτυξη των καρδιών
Το πνευματικό Σύμπαν. Ενώ τα βλέμματα στρέφονται στο υλικό
Η δίψα της αγάπης. Χάρισμα του ελληνικού λαού
Το αληθινό Βυζάντιο. Η αρχοντική και βασιλική πολιτεία
Η μεγάλη μονοτονία της φύσης και των μεγάλων έργων
Ρημαγμένες ψυχές. Από τις βαθυστόχαστες θεωρίες
Το μεγάλο στοίχημα. Ανάμεσα σε πιστούς και σε απίστους
Η εποχή μας και τα είδωλα της
Οι πνευματικοί άνθρωποι. Αληθινοί ντερβίσηδες
Βυζάντιο και παράδοση. Τα θέλουμε ή δεν τα θέλουμε;
Ξενομανίας το ανάγνωσμα. Γίναμε δυτικολάτρες
Λαός παθών… και ουχί μαθών τα θεία
Η αγωνία. “Ναί, έρχομαι ταχύ!”
Η κακία. Φαρμακερή νυχτερίδα που σκεπάζει τον κόσμο
Πάλιν και πολλάκις. Η δύναμη της Παράδοσης
Η απελπισία της απιστίας κι η μυρουδιά του θανάτου
Το δικέφαλο τέρας. Και τα σημερινά είδωλα
Η καινούρια γλώσσα. “Ξενίζοντά τίνα… “.
Ύφος και θέματα. Δεμένα μεταξύ τους
Ο παλαιάς και ο νέος άνθρωπος. Ο θάνατος και η αθανασία
Ένα θαυμάσιο βιβλίο. “Αντλήσατε από των πηγών του σωτηρίου”
Η φιλαργυρία, Η βαρεία αρρώστεια της ψυχής
Η ελληνική φύση κι οι γυάλινοι άνθρωποι
Η ευλογημένη πλάση. Περπατώντας στην εξοχή
Η σπάθη του Δαμοκλέους. Ο άνθρωπος δήμιος του εαυτού του
Ταπεινά κι αγαπημένα. Συντροφιά με τον εαυτό μου
Οι “κρυμμένοι”. Μακρυά από τις τυμπανοκρουσίες
Η αθεΐα. Το καύχημα της εποχής μας
Φύσα αγεράκι! Αναστάτωση και ειρήνη
Η παραδοξολογία. Και η πνευματική παραμόρφωση
Η βλογημένη καλωσύνη. Μυστική χαρά του ανθρώπου
Τα δύο δέντρα. Ο άνθρωπος απαρνήθηκε τη γνώση και την απλή ζωή
Το ψαλτήρι. Το γιατρικό της ζωής
Η Ορθοδοξία και οι θησαυροί της
Το βάθος της Ορθοδοξίας και η δική μας αδιαφορία
Ο Χριστιανισμός και η Φιλοσοφία
Ο πνευματικός άνθρωπος. Και το χαροποιόν πένθος
Οσμή ευωδίας πνευματικής. Διαβάζοντας τα κείμενα Αποστόλων και Αγίων
Πίστη και ελπίδα. “Γεύσασθε και ίδετε”
Αγωνία και απιστία. Η πονηρή επιστήμη
Ο Μέγας Ιεροεξεταστής. Οι τρεις πειρασμοί
Ο άρχων Μαμωνάς. Και η ιστορία του τρελλού νερού
Η Ορθόδοξη πίστη μας. Και οι αποστάτες πού θέλουν να τη νοθεύσουν
Ανέτειλε το έαρ. Η ευωδία της Αναστάσεως
Η χαρμολύπη ή το χαροποιόν πένθος
Η αγριότητα του ανθρώπου. Και η πάντερπνη αγάπη
Αυστηροί και πικροί στοχασμοί. Η δύναμη της ψυχής
Πηγές: EKEBI, Biblionet, Αρμός, Ακρίτας, Παπαδημητρίου, Άγκυρα, Αστήρ
