Γιος του πιανίστα και μουσικολόγου Λούντβικ Κούντερα, σπούδασε και ο ίδιος μουσική, καθώς και κινηματογράφο και φιλοσοφία, στην Πράγα. Ασχολήθηκε αρχικά με την ποίηση και εξέδωσε ποιήματά του την δεκαετία του ’50. Παράλληλα, εργαζόταν για τα προς το ζην είτε ως εργάτης είτε ως πιανίστας της τζαζ.
Το 1958, διορίστηκε επίκουρος καθηγητής λογοτεχνίας στην Κινηματογραφική Σχολή της Πράγας και πολλοί από τους πρωτεργάτες του Νέου Κύματος του τσεχοσλοβακικού κινηματογράφου, του Μίλος Φόρμαν συμπεριλαμβανομένου, ήταν μαθητές του.
Ύστερα από μια μελέτη για τον Απολινέρ (1958) και ένα δοκίμιο για την τέχνη του μυθιστορήματος (1960), αφιερωμένο στον Τσέχο μυθιστοριογράφο Βλάντισλαβ Βάντσουρα, ο Μίλαν Κούντερα αφοσιώθηκε στη δραματουργία και την πεζογραφία, εντυπωσιάζοντας με τη σαφήνεια και καθαρότητα του λόγου του και με το σπινθηροβόλο χιούμορ του.
Εν τω μεταξύ, από το 1948 είχε ενταχθεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα της πατρίδας του, την χρονιά που επιβλήθηκε ο κομμουνισμός στην Τσεχοσλοβακία. «Ο κομμουνισμός με σαγήνευσε, όπως ο Στραβίνσκι, ο Πικάσο και ο σουρεαλισμός» είχε πει κάποτε. Διατήρησε πάντως την επαναστατική του διάθεση απέναντι στην νέα εξουσία και το 1950 αποβλήθηκε από το Κόμμα, επειδή έκανε ένα χοντρό αστείο σε ένα κυβερνητικό αξιωματούχο. Το 1956 επανεντάχθηκε, για να διαγραφεί οριστικά το 1970, λόγω της υποστήριξής του στην «Άνοιξη της Πράγας».
Το 1962, ο Κούντερα παρουσίασε το πρώτο του θεατρικό έργο «Οι Κλειδοκράτορες», που εκτυλίσσεται στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Τσεχοσλοβακία και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές στην πατρίδα του, καθώς θεωρήθηκε ως μια από τις κορυφαίες δημιουργίες της μετα-σταλινικής περιόδου. Στην χώρα μας, το έργο ανέβηκε το 1973 από τον θίασο Ληναίου- Φωτίου και απαγορεύτηκε από την χούντα.
Το 1967, κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα – και ίσως το πιο πολιτικό – με τίτλο «Το Αστείο», που αποτέλεσε την αφορμή για να γίνει γνωστός κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο. Πρόκειται για μια σάτιρα του υπαρκτού σοσιαλισμού, που έγινε το «ευαγγέλιο» των υπέρμαχων της «Άνοιξης της Πράγας», που πίστευαν σ” ένα σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο. Ο συγγραφέας υπέστη διώξεις, στρατεύτηκε υποχρεωτικά και τα βιβλία του αποσύρθηκαν από τις δημόσιες βιβλιοθήκες. Τα μυθιστορήματα «Η ζωή είναι αλλού» (1973) και «Το βαλς τού αποχαιρετισμού» (1973), που ακολούθησαν, συνθέτουν μια τριλογία.
Το 1975, ο Μίλαν Κούντερα κατέφυγε στη Γαλλία μαζί με την σύζυγό του Βέρα Χραμπάνκοβα και το 1981 έλαβε τη γαλλική υπηκοότητα, αφού προηγουμένως το κομμουνιστικό καθεστώς της πατρίδας του τού είχε αφαιρέσει την ιθαγένεια. Το 1979, κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα επί γαλλικού εδάφους με τίτλο «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης», που κινείται σε πιο πειραματική γραφή, όπως και τα επόμενα έργα του.
Το 1984 ήταν χρονιά θριάμβου για το Μίλαν Κούντερα. Το μυθιστόρημά του «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» – ίσως το πιο ερωτικό του – αποτέλεσε παγκόσμια εκδοτική επιτυχία και τόν έκανε γνωστό στα πέρατα της οικουμένης. Το έργο, που μεταφέρθηκε επιτυχημένα στην μεγάλη οθόνη από τον αμερικανό σκηνοθέτη Φίλιπ Κάουφμαν, είναι τοποθετημένο στην Τσεχοσλοβακία του 1968, την εποχή της «Άνοιξης της Πράγας» και λίγο πριν από την σοβιετική εισβολή, με ήρωα έναν χειρουργό και διανοούμενο ονόματι Τόμας, που είναι παγιδευμένος ανάμεσα στην αγάπη και την ελευθερία, την πολιτική και τον έρωτα.
Τα επόμενα χρόνια παρέμεινε συγγραφικά ενεργός με τα μυθιστορήματα: «Αθανασία» (1990), «Η βραδύτητα» (1995), «Η Ταυτότητα» (1998), «Η Άγνοια» (2000) και το πιο πρόσφατο «Η Γιορτή της Ασημαντότητας».
Ο Μίλαν Κούντερα έχει τιμηθεί με πλήθος βραβείων και σύμφωνες με τους γνωρίζοντες αρκετές φορές ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Έφυγε από τη ζωή, στις 12 Ιουλίου του 2023, σε ηλικία 94 ετών ο τσέχος συγγραφέας Μίλαν Κούντερα στο Παρίσι, σύμφωνα με την Κρατική Βιβλιοθήκη της Μοραβίας στη γενέτειρά του, το Μπρνο. Το τσεχικό υπουργείο Πολιτισμού και ο πρωθυπουργός Petr Fiala επιβεβαίωσαν τον θάνατό του.
Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης (1990), Οδυσσέας
Το βαλς του αποχαιρετισμού (1990), Οδυσσέας
Η ζωή είναι αλλού (1990), Οδυσσέας
Η αθανασία (1991), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Το αστείο (1993), Κάλβος
Η βραδύτητα (1996), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Η ταυτότητα (1998), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι (1999), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Το αστείο (2000), Μπίμπης Στερέωμα (E)
Η άγνοια (2001), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Το αστείο (2002), Βιβλιοπωλείον της Εστίας (E)
Η ζωή είναι αλλού (2004), Βιβλιοπωλείον της Εστίας (E)
Το βαλς του αποχαιρετισμού (2006), Βιβλιοπωλείον της Εστίας (Ε)
Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι (2007), Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε. (Ε)
Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης (2011), Βιβλιοπωλείον της Εστίας (E)
Η γιορτή της ασημαντότητας (2014), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης (2016), Βιβλιοπωλείον της Εστίας (E)
Διηγήματα
Γελοίοι έρωτες (1990), Οδυσσέας
Κωμικοί έρωτες (2007), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Θεατρικά έργα
Ο Ιάκωβος και ο αφέντης του (1977), Μπαρμπουνάκης Χ.
Οι κλειδοκράτορες (1983), Δωδώνη
Ο Ιάκωβος κι ο αφέντης του (2002), Βιβλιοπωλείον της Εστίας (E)
Δοκίμια-Μελέτες
Οι προδομένες διαθήκες (1996), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Η τέχνη του μυθιστορήματος (1996), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Ο πέπλος (2005), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Συνάντηση (2010), Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Συλλογικά έργα
Κουβέντες του σιναφιού (2004), Πόλις
Κωμικές ιστορίες (2007), Εξάντας
Της αγάπης μου ο σπουργίτης πέταξε (2009), Libro
Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης – Μίλαν Κούντερα
“Στην αρχή αρχή της Γένεσης γράφει πως ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο, για να εξουσιάζει τα πουλιά, τα ψάρια, και γενικά όλα τα ζώα. Φυσικά, τη Γένεση την έγραψε άνθρωπος, και όχι π.χ. άλογο. Δεν είναι καθόλου βέβαιο πως ο Θεός ήθελε πραγματικά να εξουσιάζει ο άνθρωπος τα άλλα πλάσματά του. Το πιθανότερο είναι να τον επινόησε ο άνθρωπος τον Θεό, για να καθαγιάσει την εξουσία που σφετερίστηκε, υφαρπάζοντάς την από την αγελάδα και το άλογο. Ναι, το δικαίωμα να σκοτώνουμε ένα ελάφι ή μια αγελάδα είναι το μόνο πράγμα που βρίσκει αδελφωμένη ολόκληρη την ανθρωπότητα, ακόμα και στους πιο αιματηρούς πολέμους.
“Αυτό το δικαίωμα μας φαίνεται αυτονόητο, επειδή βρισκόμαστε στην κορυφή της ιεραρχίας. Αρκεί όμως να μπει στο παιχνίδι ένας τρίτος, λόγου χάρη ένας επισκέπτης από άλλον πλανήτη, που θα του έχει πει ο Θεός: “Θα εξουσιάζεις τα πλάσματα όλων των άλλων αστέρων”, και τίθεται αυτομάτως υπό αμφισβήτηση όλη η αυθεντία της Γένεσης. Ο άνθρωπος ζεμένος στην άμαξα από έναν Αρειανό, ή ίσως ψητός στη σούβλα από έναν κάτοικο του Γαλαξία, ενδεχομένως να θυμόταν τότε τη μοσχαρίσια μπριζόλα που έκοβε συχνά στο πιάτο του και να ζητούσε (πολύ αργά) συγνώμη από την αγελάδα.”
Στην “Αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης”, το γνωστότερο ίσως μυθιστόρημα του Κούντερα, έπειτα από το “Αστείο” που τον καθιέρωσε παγκοσμίως, ο συγγραφέας, με φόντο τη νεότερη πολιτική ιστορία και πρόσχημα μια πολυδαίδαλη ερωτική σχέση, μας ξεναγεί στην περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης, με συνομιλητές του τον Παρμενίδη, τον Νίτσε, τον Μπετόβεν κ.ά. Με το γνωστό χιούμορ και τον πικρό σαρκασμό του μας μιλά για τον έρωτα και το σεξ, για την ασύμπτωτη γλώσσα των εραστών, το αισθητικό αλλά και το πολιτικό κιτς, καθώς και για τις πάσης φύσεως επιταγές, τα “πρέπει” που καθορίζουν την ανθρώπινη ζωή, κάνοντας όλο και πιο ασήκωτο το βάρος της ελαφρότητάς της.
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016, 440 σελ.
Η γιορτή της ασημαντότητας – Μίλαν Κούντερα
Να φωτίζεις τα σοβαρότερα προβλήματα και ταυτόχρονα να μη γράφεις ούτε μία σοβαρή φράση, να γοητεύεσαι από την πραγματικότητα του σημερινού κόσμου και ταυτόχρονα να αποφεύγεις κάθε ρεαλισμό, αυτό είναι η “Γιορτή της ασημαντότητας”. Όποιος γνωρίζει τα προηγούμενα βιβλία του Κούντερα ξέρει ότι δεν είναι διόλου απροσδόκητη η συνήθειά του να ενσωματώνει σ’ ένα μυθιστόρημα ένα “ασόβαρο” κομμάτι. Σε αρκετά κεφάλαια της “Αθανασίας” ο Γκαίτε με τον Χέμινγουέι περπατούν μαζί, φλυαρούν και διασκεδάζουν. Και στη “Βραδύτητα” η Βέρα, η γυναίκα του συγγραφέα, λέει στον άντρα της: “Συχνά μου έλεγες πως θες να γράψεις κάποτε ένα μυθιστόρημα όπου καμία λέξη δεν θα είναι σοβαρή… σε προειδοποιώ: φυλάξου: καραδοκούν οι εχθροί σου”. Όμως ο Κούντερα, αντί να φυλαχτεί, πραγματοποιεί επιτέλους στο ακέραιο το παλιό αισθητικό όραμά του, σ’ αυτό το μυθιστόρημα που μπορεί κανείς να το δει και σαν θαυμαστή σύνοψη ολόκληρου του έργου του. Παράξενη σύνοψη. Παράξενος επίλογος. Παράξενο γέλιο, που το εμπνέει η εποχή μας, που είναι κωμική επειδή έχασε κάθε αίσθηση του χιούμορ. Τι άλλο μπορεί να πει κανείς; Τίποτα. Διαβάστε!
Mετάφραση: Χάρης Η. Γιαννής
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2014, 144 σελ.
Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης – Μίλαν Κούντερα
Ο Μίρεκ που αναζητεί τα γράμματα που είχε γράψει στην παλιά ερωμένη του, προσπαθώντας να ελέγξει το παρελθόν του, η Τάμινα που αυτοεξόριστη στη Δύση επιχειρεί να σώσει την εικόνα του νεκρού άντρα της από τη λήθη, ανακαλώντας τα ονόματα που της έδινε, ο χορός του Ελυάρ στον ουρανό πάνω από την Πράγα που στέλνει στην αγχόνη τους πολιτικούς της αντιπάλους, ο Κούντερα που γράφει με ψευδώνυμο ωροσκόπια για να επιζήσει, είναι μερικές από τις διαφορετικές ιστορίες που διασταυρώνονται σ’ αυτό το “μυθιστόρημα για το γέλιο και τη λήθη, για τη λήθη και την Πράγα, για την Πράγα και τους αγγέλους”.
“Όταν τελείωσα το Βαλς του αποχαιρετισμού, αρχές της δεκαετίας του ’70, θεώρησα πως είχε ολοκληρωθεί η συγγραφική μου σταδιοδρομία. Ήταν η περίοδος της ρωσικής κατοχής και η γυναίκα μου κι εγώ είχαμε άλλες έγνοιες. Ξανάρχισα πια να γράφω ένα χρόνο μετά την άφιξή μας στη Γαλλία (και χάρη στη Γαλλία), έπειτα από εξάχρονη πλήρη διακοπή” γράφει ο Μίλαν Κούντερα στις Προδομένες διαθήκες για τη γέννηση του Βιβλίου του γέλιου και της λήθης.
1968, εισβολή των ρωσικών τανκς στην τότε Τσεχοσλοβακία, 1975, ο Κούντερα, που του απαγορεύεται να εκδίδει το έργο του αλλά και να εργάζεται, αυτοεξορίζεται στη Γαλλία, 1978 κυκλοφορεί το “Βιβλίο του γέλιου και της λήθης”, και αμέσως μετά, το 1979, του αφαιρείται η τσέχικη υπηκοότητα. Δύο χρόνια αργότερα, το 1981, ο Κούντερα παίρνει τη γαλλική υπηκοότητα. Μόνιμα εγκαταστημένος πια στο Παρίσι, Γαλλοτσέχος συγγραφέας, όπως δηλώνει ο ίδιος, αρχίζει από ένα σημείο και έπειτα να γράφει στα γαλλικά, και, αναθεωρώντας όλες τις προηγούμενες μεταφράσεις των έργων του, συγκροτεί ένα γαλλικό κόρπους.
Το “Βιβλίο του γέλιου και της λήθης” βρίσκεται έτσι στο μεταίχμιο της συγγραφικής δράσης αλλά και της προσωπικής ζωής του Κούντερα και αποτελεί ίσως το πιο ιδιόμορφο έργο του, ένα μυθιστόρημα-παραλλαγές, σύμφωνα με δικό του πάλι χαρακτηρισμό, που συναντά την “μπετοβενική στρατηγική των παραλλαγών” και συναρμόζει αριστοτεχνικά διήγημα, δοκίμιο, φαντασία και αυτοβιογραφία.
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011, 304 σελ.
Συνάντηση – Μίλαν Κούντερα
Στη “Συνάντηση”, άλλο ένα δοκίμιο γραμμένο σαν συναρπαστικό μυθιστόρημα, ο Κούντερα χτίζει το δικό του Πάνθεον, όπου συναντιούνται, όπως σημειώνει, οι σκέψεις του και οι αναμνήσεις του, τα παλιά υπαρξιακά και αισθητικά θέματά του και οι παλιοί του έρωτες, ο Ραμπελαί, ο Γιάνατσεκ, ο Φελλίνι, ο Μαλαπάρτε…
Μερικοί από τους σύντομους σταθμούς της περιδιάβασης του Κούντερα στην καλλιτεχνική, πνευματική και πολιτική διαδρομή της Ευρώπης του 20ού αιώνα:
– Ο μοντερνισμός του Φράνσις Μπέικον και του Σάμουελ Μπέκετ κόντρα στον μοντερνισμό τον οποίο ρίχνει στην αγορά το μάρκετιγκ της τέχνης.
– Ο “Ηλίθιος” του Ντοστογέφσκι, τα “Εκατό χρόνια μοναξιά” του Μάρκες και άλλα “μυθιστορήματα που βυθοσκοπούν την ύπαρξη”.
– Το φιλμ-τέχνη και το φιλμ-παράγοντας αποβλάκωσης· η προφητική παρουσίαση της νεκροφιλικής κάμερας από τον Φελλίνι στην Ντόλτσε Βίτα και η σύγκρουση του κορυφαίου Ιταλού σκηνοθέτη με τον Μπερλουσκόνι.
– Το ιστορικό μυθιστόρημα και η αισθητική επιταγή του πρώτου μεγάλου επικού ποιητή, του Ομήρου.
– Οι σονάτες του Μπετόβεν, η μοναχική νεωτεριστική δημιουργία του Λέος Γιάνατσεκ, και οι κομμένες γέφυρες στη μουσική του Ιάννη Ξενάκη.
– Η γαλλική Τρομοκρατία στο “Οι θεοί διψούν” και η διαγραφή του Ανατόλ Φρανς από τις μαύρες λίστες που συντάσσουν τα παρισινά σαλόνια.
– Το “αρχιμυθιστόρημα” του Κάρλος Φουέντες και το “Δέρμα” του Μαλαπάρτε, δάχτυλο στην πληγή της αρρώστιας του 20ού αιώνα.
– Η Ελλάδα που κατοικεί ταυτόχρονα στον ανατολικοευρωπαϊκό και τον δυτικοευρωπαϊκό κόσμο, και η Γιουγκοσλαβία που με δεμένα τα μάτια όδευε προς το χαμό.
– Η Άνοιξη της Πράγας και ο παρισινός Μάης του ’68.
Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης Γαλλόφωνης Λογοτεχνίας ΕΚΕΜΕΛ 2011
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Δοκίμιο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2010, 218 σελ.
Κωμικοί έρωτες – Μίλαν Κούντερα
Οι “Κωμικοί έρωτες”, γραμμένοι μέσα σε μια δεκαετία, μεταξύ 1959 και 1968, πριν δηλαδή από το “Αστείο” (1967) και παράλληλα με αυτό, εκδίδονται το 1970 και θεωρούνται έτσι το δεύτερο έργο του Κούντερα. “Ώς τα τριάντα μου” λέει σε συνέντευξή του ο Κούντερα “έγραφα διάφορα πράγματα: κυρίως μουσική, αλλά και ποίηση, έγραψα ακόμα κι ένα θεατρικό, … αναζητώντας τη φωνή μου, το ύφος μου, αναζητώντας τον εαυτό μου. Με την πρώτη ιστορία των “Κωμικών ερώτων” (γραμμένη το 1959) είχα τη βεβαιότητα πως “με βρήκα”. Έγινα πεζογράφος, μυθιστοριογράφος, και δεν είμαι τίποτ’ άλλο.”
Το εντυπωσιακό είναι ότι με το έργο αυτό, που αρθρώνεται σε επτά ανεξάρτητες ιστορίες, ο Κούντερα δεν έχει βρει μόνο τα θέματά του, προαναγγέλλοντας έτσι τα κατοπινά μυθιστορήματά του, αλλά και τα εκφραστικά του μέσα, το ύφος του, πλήρως διαμορφωμένο ήδη.
Κωμικοί έρωτες, δηλαδή έρωτες για γέλια, στην κατηγορία μάλλον του ασόβαρου παρά του γελοίου, με τον γνωστό πικρό σαρκασμό με τον οποίο ανατέμνει ο συγγραφέας την ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου και της εποχή τους.
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Διηγήματα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2007, 275 σελ.
Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι – Μίλαν Κούντερα
Θεωρούμενη το αριστούργημα του Μίλαν Κούντερα, “Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι” ακολουθεί τα μεγάλα πρότυπα του μυθιστορήματος-δοκιμίου, τοποθετώντας τη δράση στην Πράγα της δεκαετίας του 1960, των ζοφερότερων χρόνων του τσεχοσλοβακικού κομμουνιστικού καθεστώτος. Έρωτας και ιδεολογία, αυταπάτες και διαψεύσεις συναντιούνται και συγκρούονται σε ένα πεδίο δυνάμεων αναμφισβήτητα καταπιεστικό, όπου η λαχτάρα για την ελευθερία και για μια διάσπαση της ύπαρξης “ελαφρότερη” παίρνει δραματικά την όψη μιας προσμονής καταδικασμένης στην αποτυχία.
Η ιστορία του έρωτα ανάμεσα τον Τόμας, γιατρό και πρώην κομμουνιστή αλλά ακόμη υλιστή, και στην Τερέζα, δοσμένη αντίθετα στη συλλογιστική μιας “ψυχής” προς αναζήτηση, γίνεται εύκολα το υπόδειγμα για όλες τις ασυνεννοησίες και τις μελαγχολίες που μπορούν να αναδυθούν όταν ο έρωτας γίνεται κατά πρώτο λόγο βολιδοσκόπηση προορισμένη να βυθομετρήσει τις αβύσσους της ίδιας μας της δυστυχίας.
Οι προδοσίες και οι εγκαταλείψεις, οι συγκρούσεις και οι συμφιλιώσεις προκύπτουν από την προσπάθεια φυγής από μια αλήθεια της ύπαρξης, που ο συγγραφέας την προσεγγίζει σε ασυνήθιστο βάθος, μια αλήθεια που είναι ίσως αδύνατο, όσο και αν πασχίσει κανείς, να την αποδεχτεί, ως το έσχατο όριό της.
Αλλά το θαύμα που συντελείται από τον Κούντερα συνίσταται στο ότι όλα αυτά μας τα προσφέρει με απίστευτα ανάλαφρο χειρισμό, με ένα επίχρισμα χαμογελαστής ειρωνείας, η οποία χωρίς να ευτελίζει τα συμφραζόμενα, πετυχαίνει να μας κάνει να αισθανθούμε ότι η υπόθεση αφορά όλους μας.
Mετάφραση: Κατερίνα Δασκαλάκη
Μυθιστόρημα, Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε., 2007, 317 σελ.
Το βαλς του αποχαιρετισμού – Μίλαν Κούντερα
Μια ορεινή λουτρόπολη, μια μικρή πόλη ολόκληρος κόσμος, σαν το πανδοχείο του Δον Κιχότη, όπου συναντώνται και συγχέονται ρεαλιστικό και φανταστικό, πραγματικό και εξωπραγματικό (αν και “τίποτα δεν είναι πιο πραγματικό απ’ το εξωπραγματικό”). Γυναίκες στείρες που αναζητούν τη γονιμότητα στα ιαματικά νερά, ο ιδιόρρυθμος γιατρός με το δικό του σχέδιο ευγονικής, ο βαθιά θεολογημένος και φιλόσοφος των ηδονών του βίου Αμερικανός ασθενής, ο πρώην πολιτικός κρατούμενος που εγκαταλείπει τη χώρα του ανακαλύπτοντας πως δεν την είχε τελικά γνωρίσει ούτε καν ζήσει, ο διάσημος τρομπετίστας και η όμορφη νοσοκόμα με τ’ αχυρόχρωμα μαλλιά στροβιλίζονται σ’ ένα αποχαιρετιστήριο βαλς, οδηγημένοι από την απαράμιλλη χορογραφία του Κούντερα. Σ’ ένα “μαύρο βοντβίλ” σε πέντε πράξεις, μια κωμωδία φαινομενικά ανάλαφρη, γεμάτη εξαιρετικές συμπτώσεις και ριζικές ανατροπές, τονισμένη με μαύρο χιούμορ κι ακόμα πιο πικρό σαρκασμό, με υπερβολές που αναδεικνύουν την γκροτέσκα πλευρά του τραγικού, οι ήρωες του “Βαλς” αποχαιρετούν μια εποχή.
Με το “Βαλς του αποχαιρετισμού” αποχαιρέτησε και ο Κούντερα τη χώρα του, καθώς ήταν το τελευταίο έργο που έγραψε εκεί προτού εγκατασταθεί στη Γαλλία, με την πρόθεση μάλιστα να είναι το τελευταίο του μυθιστόρημα. Με εύγλωττο αρχικό τίτλο “Επίλογος”, το “Βαλς” γράφτηκε το 1971-72, λίγα χρόνια μετά τη ρωσική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, και δεν κυκλοφόρησε στα τσέχικα, παρά εκδόθηκε κατευθείαν σε γαλλική μετάφραση το 1976 στο Παρίσι.
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2006, 271 σελ.
Ο πέπλος – Μίλαν Κούντερα
Δοκίμιο σε εφτά μέρη
“Μπροστά από τον κόσμο έπεφτε ένας μαγικός πέπλος, υφασμένος από θρύλους. Ο Θερβάντες έστειλε ταξίδι τον Δον Κιχότη, και έσκισε τον πέπλο. Ο κόσμος ξανοίχτηκε μπροστά στον περιπλανώμενο ιππότη σ’ όλη την κωμική γύμνια της πρόζας του.”
Σκίζοντας “τον πέπλο της προερμηνείας”, με τα στερεότυπα και τα ετοιμοπαράδοτα ερμηνευτικά σχήματα, ο Θερβάντες εγκαινίασε την ιστορία της τέχνης του μυθιστορήματος, μιας τέχνης αυτόνομης, κατά τον Κούντερα, με τη δική της, αυτόνομη ιστορία.
Από τον Ραμπελαί ώς τον Φώκνερ και τον Τζόυς, από τον Φλωμπέρ ώς τον Κάφκα, τον Μούζιλ, τον Μπροχ και τον Γκομπρόβιτς, την “Πλειάδα των μεγάλων μυθιστοριογράφων της Κεντρικής Ευρώπης”, ο Μίλαν Κούντερα παρακολουθεί την ιστορία του μυθιστορήματος και, μέσα από αυτήν, μας δίνει τη δική του “ποιητική του μυθιστορήματος”.
Η “ηθική του ουσιώδους” στην τέχνη, ο δεσποτισμός τού “αγγλικού” story και η “καταχρηστική εξουσία του μοναδικού αφηγητή” μέσα σ’ ένα μυθιστόρημα, η έννοια του τραγικού και ο πολιτικός εκσυγχρονισμός της αρχαίας τραγωδίας, η διασκευή έργων της λογοτεχνίας για το θέατρο και τον κινηματογράφο και άλλα θέματα συναντιούνται με προσφιλή μοτίβα του συγγραφέα, όπως το δικαίωμα του δημιουργού στο έργο του, ο ρόλος της λήθης, το χιούμορ, το κιτς.
Μέσα από τον ανάλαφρο αλλά συχνά πικρό σαρκασμό του Κούντερα, ένας ορισμός της βλακείας, ένα “φάρσας εγκώμιον” ή η κακογουστιά της Ιστορίας που επαναλαμβάνεται μας βοηθούν να μην παίρνουμε “στα σοβαρά τη σοβαρότητα των ανθρώπων”.
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Δοκίμιο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2005, 202 σελ.
Η ζωή είναι αλλού – Μίλαν Κούντερα
“Όλη του η ζωή ήταν απλώς μια ατέλειωτη αναμονή μέσα σ’ έναν εγκαταλειμμένο τηλεφωνικό θάλαμο μπροστά στο ακουστικό ενός τηλεφώνου απ’ το οποίο δεν μπορούσε να τηλεφωνήσει πουθενά”. Ωστόσο βγαίνει από εκεί, κυρίως χάρη στην ποίηση. Γιατί είναι ποιητής. Τον έχρισε πρώτα η μητέρα του, που σκηνοθετεί από πριν τη ζωή του, και τον βαφτίζει Γιάρομμιλ, “που σημαίνει αυτός που αγαπάει την άνοιξη ή αυτός που τον αγαπάει η άνοιξη”. Ο Γιάρομιλ μεγαλώνει, κουβαλώντας σαν σημάδι στο μέτωπο τη μητρική αγάπη, αυτήν “που απωθεί τη συμπάθεια των συμμαθητών”, στο σχολέιο, απέραντα μόνος, αδέξιος με τα κορίτσια. Και αναζητεί απεγνωσμένα την ωρίμανσή του και την αναγνώριση, από την ποίηση, αλλά πιο πολύ από τη ζωή. Έτσι, αρπάζεται από την εποχή, τα πρώτα κομμουνιστικά χρόνια στην Τσεχοσλοβακία -όπου βαδίζει και αυτός, ακολουθώντας την κοινή άλλωστε ανθρώπινη μοίρα, μέσα στην ομίχλη, όπως το διατυπώνει ο ίδιος ο Κούντερα στις υστερότερες “Προδομένες διαθήκες” του.
Μέσα στην ομίχλη ο Γιάρομιλ δεν γίνεται απλώς εκφραστής της νέας εποχής και του καθεστώτος, αλλά φτάνει να γίνει καταδότης. Γιατί πάντα αναζητεί τη ζωή, που όμως είναι πάντοτε αλλού από εκεί που την αναζητεί αυτός. Έτσι όπως ήταν αλλού και για τον Σέλλεϋ, τον Ρεμπώ, τον Λέρμοντοφ, τον Μαγιακόφσκι.
Παιδική ηλικία, μητρότητα, επανάσταση, η ίδια η ποίηση, αξίες ταμπού, διαβρώνονται μεθοδικά από την ειρωνική ματιά και το χιούμορ του Κούντερα, χωρίς όμως να λείπει η τρυφερότητα, ακόμα και η συγκίνηση, έτσι όπως τις γεννά η βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης μοίρας που διακρίνει όλο το έργο του συγγραφέα.
“Η ζωή είναι αλλού” γράφτηκε στα τσέχικα το 1969, αλλά λόγω των πολιτικών συνθηκών που επικρατούσαν τότε στην Τσεχοσλοβακία πρωτοκυκλοφόρησε σε γαλλική μετάφραση στο Παρίσι το 1973, από τις εκδόσεις Gallimard.
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2004, 413 σελ.
Ο Ιάκωβος κι ο αφέντης του – Μίλαν Κούντερα
Φόρος τιμής στον Ντενί Ντιντερό σε τρεις πράξεις
“Ο Ιάκωβος ο μοιρολάτρης” είναι ένα μυθιστόρημα που αγαπώ πολύ· το χαρακτηρίζει εξ ολοκλήρου χιούμορ και χαρά· ελευθερία και απόλαυση της μορφής. Γι’ αυτό στην Τέχνη του μυθιστορήματος έγραψα ότι “στη Γαλλία αυτό το βιβλίο έχει σκανδαλωδώς υποτιμηθεί: συγκεντρώνει όλα όσα η Γαλλία έχασε και αρνείται να ξαναβρεί”. Μόνο ένας άξεστος αγγίζει τη μορφή ενός έργου που δεν του ανήκει. Περιφρόνηση αρμόζει στους διασκευαστές! Αυτό το θεατρικό έργο δεν είναι διασκευή· είναι απλώς η προσωπική μου προσέγγιση· η ονειροπόλησή μου· η παραλλαγή μου σε ένα μυθιστόρημα το οποίο ήθελα να γιορτάσω. Στην έκδοση αυτή, το θεατρικό έργο συνοδεύουν η εισαγωγή μου, ένα σημείωμα για την ιστορία του θεατρικού έργου και οι σκέψεις μου για τον Στραβίνσκι και τις δικές του “μεταγραφές-εγκώμια” έργων του παρελθόντος.
Mετάφραση: Αμαλία Τσακνιά
Θεατρικό, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2002, 136 σελ.
Η άγνοια – Μίλαν Κούντερα
Η τυχαία συνάντηση μιας γυναίκας κι ενός άντρα στο ταξίδι του γυρισμού στη χώρα τους, έπειτα από είκοσι χρόνια ξενιτεμό. Η προσπάθεια να συνεχιστεί η ερωτική ιστορία τους, που είχε διακοπεί πριν καλά καλά αρχίσει, λίγο πριν μεταναστεύσουν, σε διαφορετική χώρα ο καθένας. Η αδυναμία να συναντηθούν οι διαφορετικές αναμνήσεις που διατηρεί ο ένας απ’ τον άλλο. Ο ανέφικτος έρωτας, μαζί με την ανέφικτη επιστροφή στη γενέθλια γη. Οι πολιτικοί πρόσφυγες, οι αυτοεξόριστοι των ανατολικών χωρών, που άφηναν την πατρίδα τους χωρίς ελπίδα επιστροφής. Ο αγώνας τους να ριζώσουν στον ξένο τόπο. Η απόπειρα για τη «μεγάλη επιστροφή», μετά την απροσδόκητη κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, σε μια άγνωστη όμως πια χώρα, ανάμεσα σε άγνωστους πια ανθρώπους.Ο Οδυσσέας, που «είκοσι ολόκληρα χρόνια μόνο την επιστροφή του σκεφτόταν. Αλλά μόλις γύρισε, κατάλαβε κατάπληκτος πως η ζωή του, όλη η ουσία της ζωής του, το κέντρο της, ο θησαυρός της, βρισκόταν εκτός Ιθάκης, στα είκοσι χρόνια της περιπλάνησής του. Και τον θησαυρό αυτό τον είχε χάσει, και μόνο ιστορώντας θα μπορούσε να τον ξαναβρεί». Κανείς όμως δεν ενδιαφέρεται ν’ ακούσει. Ο εκπατρισμένος που επιστρέφει και περιμένει να τον ρωτήσουν, να του πουν «λέγε», για να ιστορήσει τη ζωή του στα χρόνια της απουσίας του και να ξαναδέσει έτσι το κομμένο νήμα με το παρελθόν. Αλλά αυτό το «λέγε» δεν το ακούει από κανέναν. Το νήμα θα μείνει κομμένο. Η άγνοια, ίσως το συγκινητικότερο μυθιστόρημα του Μίλαν Κούντερα, είναι παράλληλα ένα δοκίμιο γύρω από το οντολογικό πρόβλημα της αυτοεξορίας, του εκπατρισμού, και της εσωτερικής πλέον σήμερα ξενιτιάς, ένα δοκίμιο γύρω από τη νοσταλγία και τη μνήμη, που ορίζουν την πεπερασμένη ζωή του ανθρώπου, μια ζωή παγιδευμένη για πάντα από την «ηλικία της άγνοιας».
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2001, 181 σελ.
Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι – Μίλαν Κούντερα
Ποιά αρετή -βαρύτητα ή ελαφρότητα- ανταποκρίνεται καλύτερα στην ανθρώπινη μοίρα; Και πού σταματάει το σοβαρό για να παραχωρήσει τη θέση του στο επιπόλαιο, και αντιστρόφως; Με τη δική του τέχνη του παραδόξου, ο Κούντερα θέτει τα ερωτήματα αυτά σ’ ένα παιχνίδι εναλλαγών όπου συναντιώνται αφήγηση, όνειρο και σκέψη, πρόζα και ποίηση, πρόσφατη και αρχαία ιστορία. Ποτέ άλλοτε, ίσως, στο έργο του Κούντερα δεν συνδυάστηκαν έτσι η σοβαρότητα και η αφέλεια.
Mετάφραση: Κατερίνα Δασκαλάκη
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1999, 385 σελ.
Η ταυτότητα – Μίλαν Κούντερα
Δύο πρόσωπα που αναζητούν το ένα την ταυτότητα του άλλου, έπειτα από πολύχρονη ωστόσο συμβίωση. Που αναζητούν όμως και το καθένα τη δική του ταυτότητα, μέσα ακριβώς από τη σχέση με τον άλλο, και μέσα από ένα στρατήγημα που δοκιμάζει την αγάπη τους για να την αποκαταστήσει στο τέλος. Μια διαδρομή από την πραγματικότητα στην επικράτεια του ονείρου: οι ήρωες περνούν τα αόρατα σύνορα από την πραγματική ζωή στη φανταστική, παρασυρμένοι από πρόσωπα, μοτίβα, χρώματα, τα οποία επανέρχονται από τον ένα κόσμο στον άλλο, υπονομεύοντας την πραγματικότητα και οδηγώντας ανεπαίσθητα σ’ έναν εφιάλτη, που θα τον καταλύσει ο έρωτας.
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998, 188 σελ.
Οι προδομένες διαθήκες – Milan Kundera
Μέσα από το πρίσμα της σοφίας του μυθιστορήματος, το βιβλίο αυτό εξετάζει θεμελιακές καταστάσεις της εποχής μας: τις ηθικές δίκες κατά της τέχνης του αιώνα, του Σελίν και του Μαγιακόφσκι, την ανάμνηση σαν μορφή της λήθης, την αιδώ σαν ουσιαστική έννοια μιας εποχής που βασίζεται στο άτομο, την αδιακρισία που έγινε πια συνήθεια και κανόνας και αναγγέλλει έτσι το λυκόφως του ατομισμού, τη μυστηριώδη δύναμη της θέλησης ενός νεκρού, τις διαθήκες, τις προδομένες διαθήκες: των καλλιτεχνών, της Ευρώπης, της τέχνης, της τέχνης του μυθιστορήματος.
Mετάφραση: Γιάννης Η. Χάρης
Δοκίμιο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996, 311 σελ.
Η τέχνη του μυθιστορήματος – Μίλαν Κούντερα
Επτά ανεξάρτητα κείμενα συνθέτουν την προσωπική αντίληψη του Κούντερα για το μυθιστόρημα, τις ευρωπαϊκές του καταβολές και τις τύχες του. Ποιός είναι όμως ο ρόλος του μυθιστορήματος σήμερα, όταν πληθαίνουν οι κοινοτοπίες, οι εκδηλώσεις του kitsch και των ιδεολογικών βεβαιοτήτων;…
Mετάφραση: Φ. Δ. Δρακονταειδής
Δοκίμιο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996, 174 σελ.
Η βραδύτητα – Milan Kundera
Στη “Βραδύτητα” ο Μίλαν Κούντερα συγκρίνει τη γλυκύτητα της ανάμνησης μιας υπέροχης ερωτικής νύχτας στον 18ο αιώνα με τη στυφή γεύση μιας τραγελαφικής ερωτικής νύχτας σήμερα. Το βιβλίο αποδεικνύει ότι βραδύτητα είναι ο ρυθμός της απόλαυσης και της μνήμης και ταχύτητα ο ρυθμός της μη ικανοποίησης και της λήθης. Στη “Βραδύτητα” ο Κούντερα μας μιλάει κυρίως για την επικούρεια στάση απέναντι στη ζωή, εκφράζοντας παράλληλα τη βαθιά του αμφιβολία ότι είναι ποτέ δυνατόν να πραγματοποιηθεί το ηδονιστικό ιδεώδες.
Mετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996, 161 σελ.
Το αστείο – Μίλαν Κούντερα
Στο πρώτο του μυθιστόρημα, “Το Αστείο”, εξέθεσε σατυρικά τη φύση του ολοκληρωτισμού της κομμουνιστικής περιόδου. Το γεγονός αυτό τον οδήγησε στη “μαύρη λίστα” της Τσεχοσλοβακίας όπως και στην απαγόρευση του λογοτεχνικού του έργου.
Μετάφραση: Ανδρέα Τσάκαλη
Μυθιστόρημα, Κάλβος, 1993, 371 σελ.
Η αθανασία – Μίλαν Κούντερα
Το πρόβλημα δεν είναι ο θάνατος: είναι η αθανασία. Η “μικρή” και η “μεγάλη”. Τη “μικρή” την κερδίζουμε όλοι, λίγο πολύ, στη μνήμη αυτών που μας αγάπησαν. Τη “μεγάλη” την αξιώνονται εκείνοι που διαβαίνουν το όριο της φήμης… αλλά και κάποιοι γύρω τους. Σπονδυλωτό και πρωτότυπο αυτό το μυθιστόρημα του Μίλαν Κούντερα κρατάει από την πρώτη μέχρι την τελευταία αράδα ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι έχει μεταφραστεί σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο.
Mετάφραση: Κατερίνα Δασκαλάκη
Μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1991, 416 σελ.
Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης – Μίλαν Κούντερα
“Όταν τελείωσα το Βαλς του αποχαιρετισμού, αρχές της δεκαετίας του ’70, θεώρησα πως είχε ολοκληρωθεί η συγγραφική μου σταδιοδρομία. Ήταν η περίοδος της ρωσικής κατοχής και η γυναίκα μου κι εγώ είχαμε άλλες έγνοιες. Ξανάρχισα πια να γράφω ένα χρόνο μετά την άφιξή μας στη Γαλλία (και χάρη στη Γαλλία), έπειτα από εξάχρονη πλήρη διακοπή. Επειδή ένιωθα φοβισμένος, και για να νιώσω και πάλι το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια μου, θέλησα να ξανασυνδεθώ με ό,τι είχα ήδη κάνει: να γράψω κάτι σαν δεύτερο τόμο των “Κωμικών ερώτων”. Τι παλινδρόμηση! Μ’ αυτά τα διηγήματα άρχιζε, είκοσι χρόνια πριν, το πεζογραφικό οδοιπορικό μου. Ευτυχώς, αφού σχεδίασα δύο ή τρεις “κωμικούς έρωτες νούμερο δύο”, κατάλαβα πως έκανα κάτι εντελώς διαφορετικό: όχι συλλογή διηγημάτων αλλά μυθιστόρημα (που τιτλοφορήθηκε έπειτα “Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης”), ένα μυθιστόρημα σε εφτά ανεξάρτητα μέρη αλλά τόσο ενωμένα που, αν κάποιο τους διαβαζόταν μεμονωμένα, θα έχανε μεγάλο μέρος από το νόημά του”.
(Μίλαν Κούντερα, “Προδομένες διαθήκες”)
Mετάφραση: Αντρέας Τσάκαλης
Μυθιστόρημα, Οδυσσέας, 1990, 229 σελ.
Το βαλς του αποχαιρετισμού – Μίλαν Κούντερα
Mετάφραση: Αντρέας Τσάκαλης
Μυθιστόρημα, Οδυσσέας, 1990, 268 σελ.
Η ζωή είναι αλλού – Μίλαν Κούντερα
Mετάφραση: Αντρέας Τσάκαλης
Βραβείο Prix Médicis Étranger 1973
Μυθιστόρημα, Οδυσσέας, 1990, 372 σελ.
Γελοίοι έρωτες – Μίλαν Κούντερα
Mετάφραση: Γιάννης Δημολίτσας
Διηγήματα, Οδυσσέας, 1990, 281 σελ.
Πηγές: Biblionet, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Οδυσσέας, Δωδώνη, Μπαρμπουνάκης Χ., Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε.
