Μαζί με τον Bιτσέντζo Κορνάρο, ο Γ. Χορτάτσης είναι ο δεύτερος από τους γνωστούς καί μεγάλους της Κρητικής λογοτεχνίας, που άνθισε κατά τον 17ο αιώνα.
Αλλά όταν λέμε «γνωστός» δεν κυριολεκτούμε. Δεν ξέρουμε γιά τον συγγραφέα της Ερωφίλης παρά ελάχιστα πράγματα. Ηταν Κρητικός, πλούσιος, ευγενής. Οι πρώτοι εκδότες του έργου του, στην εποχή που ο συγγραφέας ζούσε ακόμα ήταν νωπή η μνήμη του, μετοχειρίζονται εκφράσεις που φανερώνουν σεβοσμό. Τον λένε «ενδοξότατο», «ευγενέστατο», «πλούσιον», «λογιότατον» κλπ. Κατά τον φιλόλογο Κ.Σάθα ο Χορτάτσης ανήκε πιθανώς στον ευγενικό Οίκο των Χορτάτζη, που είχαν πρωτοστατήσει σε πολλές επαναστάσεις εναντίον των Βενετών κυρίαρχων της Κρήτης επί πολλές εκατονταετίες.
Από το ίδιο το έργο του, μπορούμε ακόμα να πούμε γιά τον Χορτάτση, οτι είχε μελετήσει τους αρχαίους Ελληνες τραγικούς καί γνώριζε όλη τη σύγχρονή του φράγκικη καί ιταλική δραματουργία. Επίσης είχε τέτοια προσωπικότητα ο ίδιος, καί τόσα ποιητικά χαρίσματα, ώστε να μην επηρεαστεί από τα διαβάσματά του. Τα ξένα παραδείγματα τα αφομοίωσε κι έδωσε ένα έργο, που φέρνει την ατομική του σφραγίδα.
Η Eρωφίλη κυκλοφόρησε σε βιβλίο πρώτη φορά το 1637. Υπολογίζεται όμως οτι γράφτηκε γύρω στα 1600. Κι επειδή τότε ο ποιητής θα έπρεπε να είναι σχετικά ώριμος, η γέννησή του τοποθετείται στα μισά του 16ου αιώνα.
Η Ερωφίλη, από τις καλύτερες τραγωδίες της Κρητικής Σχολής αποτελείται από πέντε πράξεις, ανάμεσα στις οποίες μεσολαβούν τέσσερα, ιντερμέδια = ενδιάμεσα (άσχετα με το έργο).
Ως πρότυπο της τραγωδίας του ο Χορτάτσης είχε την τραγωδία του ιταλού Τζεράλντι Orbecche. Οι μελετητές όμως συμφωνούν, οτι μαλάκωσε τα πολλά καί σκληρά περιστατικά, οτι χειρίστηκε το θέμα του με ελευθερία καί οτι τα χορικά του είναι ανώτερα, γεμάτα ποιητική έξαρση καί πλούτο ιδεών.
Τα χορικά είναι γραμμένα σε θαυμάσιους εντεκασύλλαβους, ενώ το άλλο κείμενο σε δημοτικούς δεκαπεντασύλλαβους καί σε στρωτή γλώσσα, που θυμίζει το γλωσσικό ιδίωμα του Ρεθύμνου, απ’όπου φαίνεται να καταγόταν ο ποιητής. Η Ερωφίλη είναι ένα έργο ισάξιο του Ερωτόκριτου καί η δεύτερη τραγωδία της κρητικής λογοτεχνίας επί Βενετοκρατίας.
Στον ίδιο ποιητή ανήκει καί το ποιμενικό δράμα Γύπαρις, γνωστό μέχρι το 1963 ως Πανώρια. Τυχαία, όμως, το 1963, η φιλόλογος Μπάμπη Οικονόμου ανακάλυψε σε κάποιο εξωκκλήσι της Αττικής ένα παλιό χειρόγραφο του δράματος Γύπαρις, στο οποίο αναγράφεται καί ο συγγραφέας του Γεώργιος Χορτάτσης. Τρίτο έργο του Γ.Χορτάτση είναι καί η αριστουργηματική κωμωδία Κατσούρμπος, που κριτική της έκδοση έγινε από τον καθηγητή Λίνο Πολίτη το 1964.
Ολα τα έργα του Γ.Χορτάτση, όπως καί του κορυφαίου δραματουργού της κρητικής λογοτεχνίας κατά την εποχή της Βενετοκρατίας Βιτσέντζου Κορνάρου, ανήκουν στο ρεπερτόριο των δύο Εθνικών μας Θεάτρων.
Πανώρια (1583)
Ερωφίλη (1600)
Κατσούρμπος (1595-1601)
Δοκίμια-Μελέτες-Ερμηνεία και Κριτική
Η ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ
Βιβλιογραφία
Στ.Αλεξίου, Η Κρητική λογοτεχνία καί η εποχή της, 1954
Μαν.Μανούσακα, Κριτική βιβλιογραφία του Κρητικού θεάτρου, 1964
Α.Σολωμού, το Κρητικό θέατρο. Από την φιλολογία στη σκηνή, 1973
Πηδώνια Κομηνή, Τα λόγια γλωσσικά στοιχεία στα έργα του Χορτάτση, 1977
Στ.Ελευθερίου, Γεώργιος Χορτάτσης (1550-1610). Η ζωή καί το έργο του, 1980
Πανώρια – Γεώργιος Χορτάτσης
Η Πανώρια είναι γραμμένη στο ιδίωμα της δυτικής Κρήτης. Το ύφος του έργου είναι φυσικό, ανεπιτήδευτο και χαρακτηρίζεται από άκρατη αισθηματολογία. Η τρυφερότητα όμως του ύφους δεν υπερβαίνει ορισμένα όρια, γι’ αυτό και σε πολλά σημεία διασώζεται κάτι από την αδρότητα του κρητικού γλωσσικού ιδιώματος. Το θέμα ακολουθεί το τυπικό σχήμα των αναρίθμητων ποιμενικών ιλαροτραγωδιών της Ιταλίας, με τη χαρακτηριστική ιδιοτυπία πως εδώ πρωταγωνιστούν δύο ζευγάρια βοσκών: ο Γύπαρης αγαπά την Πανώρια και ο Αλέξης την Αθούσα, οι βοσκοπούλες όμως δεν καταδέχονται τον έρωτά τους και θέλουν να ζούν ελεύθερες, κυνηγώντας στα βουνά και στα δάση. Μάταια προσπαθούν να μεταστρέψουν τον ανυπόταχτο χαρακτήρα τους ο γερο-Γιαννούλης, πατέρας της Πανώριας, και η γριά Φροσύνη, πρόσωπα και τα δύο μάλλον κωμικά. Στο τέλος οι βοσκοί θα προσφύγουν στη θεά Αφροδίτη, και ο γιός της ο Έρωτας θα χτυπήσει τις βοσκοπούλες με τα βέλη του, δίνοντας έτσι την αίσια λύση.
Ερωφίλη – Γεώργιος Χορτάτσης
Η υπόθεση της τραγωδίας, σε συντομία, είναι η ακόλουθη: Ενα ορφανό βασιλόπουλο, ο Πανάρετος, που αγνοεί τη βασιλική του καταγωγή, ερωτεύεται την κόρη του βασιλιά της Αιγύπτου Φιλογόνου. Οι δύο νέοι παντρεύονται κρυφά. Οταν το μαθαίνει ο Φιλόγονος, σκοτώνει τον Πανάρετο καί στέλνει γαμήλιο δώρο το κεφάλι του στην κόρη του. Η Ερωφίλη αυτοκτονεί από την απελπισία της, οι γυναίκες του χορού κραυγάζουν γοερά, κι όταν βγαίνει ο Φιλόγονος να ιδεί τι συμβαίνει, τον σκοτώνουν τιμωρώντας τον.
Κατσούρμπος – Γεώργιος Χορτάτσης
Η αντιπροσωπευτικότερη κωμωδία του κρητικού θεάτρου (1595 – 1601). Εργο με άρτια θεατρική συγκρότηση που κινείται ανάμεσα στη χοντροκομμένη φάρσα και τη λεπτή ειρωνεία. Βασικός άξονας του έργου είναι ο έρωτας στις διάφορες παραλλαγές του: ως φυσικό αίσθημα ανάμεσα στους δύο νέους που αντιμετωπίζει εμπόδια αλλά δικαιώνεται στο τέλος, ως ανάξια επιδίωξη των ερωτύλων γέρων που γελοιοποιούνται ή ως μέσο βιοπορισμού για τις προξενήτρες και τις μαστροπούς. Η κωμωδία ακολουθεί τις συμβάσεις της εποχής της ως προς τα θέματα και τα μοτίβα. Οι κωμικοί τύποι όμως του ξεμωραμένου γέρου, του καυχησιάρη αξιωματικού, του σχολαστικού δασκάλου, των πονηρών δούλων, οι σπαρταριστές προξενήτρες και εταίρες, παρ’ όλους τους δεσμούς τους με την κωμική παράδοση, ξεπερνούν τη συμβατικότητα των τύπων τους και αντανακλούν την πραγματικότητα της εποχής τους.
Η ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ – Γεώργιος Χορτάτσης
(Τα ιντερμέδια της Ερωφίλης)
Τα “Ιντερμέδια της Ερωφίλης” αποτελούν ανεξάρτητο έργο με θέμα τον έρωτα του Ρινάλδου και της Αρμίδας και την απελευθέρωση της τουρκοκρατούμενης Ιερουσαλήμ. Πρόκειται για μια τολμηρή επιτομή της Gerusalemme liberate του Torquato Tasso, γραμμένη από τον Γεώργιο Χορτάτση στην τελευταία δεκαετία του 16ου αιώνα.
Το ιδεολογικό περιεχόμενο του έργου είναι η ταλάντευση ανάμεσα “στον έρωτα και τον πόλεμο” και η υπέρβαση του πρώτου με την εκ νέου ανάληψη του αγώνα. Παρά την κατάληξη αυτή, το ερωτικό, αισθησιακό και λυρικό στοιχείο δίνεται αριστοτεχνικά.
Η νέα έκδοση εθεράπευσε τις λανθασμένες γραφές των εκδόσεων Σάθα και Ξανθουδίδη έπειτα από νέα παραβολή προς τα χειρόγραφα Αθηνών και Birmingham και τις εκδόσεις Γραδενίγου και Κιγάλα.
Η παραβολή με την “Gerusalemme liberate” βοήθησε επίσης στην αποκατάσταση του κειμένου, καθώς και η προηγούμενη διορθωτική εργασία άλλων ερευνητών.
Πηγές: Biblionet, EKEBI, Θ. Ροδάνθης, Πελεκάνος, Στιγμή, Δωδώνη
