Δέσποινα Τομαζάνη

Φωτιά μέσα στο νερό – Δέσποινα Τομαζάνη

Η “Φωτιά μέσα στο νερό” είναι η πάλη για την ισορροπία δύο στοιχείων που είναι η ίδια η Ζωή. Η δυαδικότητα και η ένωση. Το παράδοξο της Ζωής. Το ιερό μυστήριο. Με το βιβλίο αυτό η Δέσποινα Τομαζάνη συνεχίζει σε μυθιστορηματική αφήγηση την εξομολόγηση που άρχισε με το Αμίλητο νερό. Η Εφηβεία σαν Έρωτας, σαν πρώτη μύηση στην ένωση, στο θάνατο, στη φτώχεια, στη λιτότητα, στην εξατομίκευση: τη μύηση στη ζωή του ορισμένου χρόνου, στον πλούτο, στην Ποίηση. Είναι ακόμα μια κατάθεση-διαμαρτυρία για την παιδεία και μια πάλη με το γίγαντα του πένθους για το χαμένο παράδεισο. Λόγος γραμμένος με το μέτρο του θανάτου και της ζωής.

Αφηγήσεις, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1989, 247 σελ.

Το καφενείο των ψεμάτων – Δέσποινα Τομαζάνη

Με τη συλλογή αυτών των 12 διηγημάτων, η Δέσποινα Τομαζάνη μας παρέχει τη δυνατότητα να διακρίνουμε το στίγμα της. Κείμενα ώριμα, πικρά αλλά και τρυφερά, αποπνέοντας υπαρξιακή αγωνία και ερωτισμό, υφαίνουν, με ευαισθησία και γνώση της ανθρώπινης ψυχής, τις ιστορίες των ηρώων της, πάντα ανόμοιων όσο και οικείων, ανθρώπων που, δίχως ν’ αγγίζουν τα όρια, έρχονται αντιμέτωποι με τον πιο δυσκολομάχητο αντίπαλο: τον ίδιο τους τον εαυτό. Μέσα από τα ερμητικά κελιά ενός μοναστηριού -που πολιορκούνται από πάθη και οπτασίες ανέφικτες- ως το χαμηλοφωτισμένο διάκοσμο ενός νησιώτικου μπαρ, περνώντας από τις πολύχρωμες διαστάσεις ενός άχρονου ελληνικού χωριού ή το αναγεννημένο από τη γόνιμη φαντασία της συγγραφέως παρελθόν της πρωτεύουσας, η απόσταση δεν μπορεί ποτέ να είναι μεγάλη. Το καθετί αφορά τον καθένα.

Διηγήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1989, 122 σελ.

Ίντα – Δέσποινα Τομαζάνη

Έργο για φλάουτο, κιθάρα και ξυλοπάπουτσα

Θεατρικό, Δωδώνη, 1991, 72 σελ.

Το αμίλητο νερό – Δέσποινα Τομαζάνη

Ερωτικό παραμύθι


Αυτή η διήγηση είναι ένα ταξίδι στη χώρα των παιδικών χρόνων. Αλλά ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλά παιδικά χρόνια, αυτά που βιώθηκαν πραγματικά και κοιμούνται για πάντα μέσα στη σιωπή των περασμένων, και τα άλλα, τα παιδικά χρόνια αυτού του βιβλίου, αυτά που ξανάρχονται στη μνήμη μετά από πολλά χρόνια. Η συγγραφέας το ξέρει. Γνωρίζει ότι η μνήμη είναι σαν μία παλάμη, σαν μία αόρατη κρισάρα που κοσκινίζει την ανάμνηση και αποθέτει μέσα στο παρόν μας τα ψήγματα και τα κρύσταλλα της άλλης φοράς. Εδώ η μνήμη και η γραφή είναι φτιαγμένα από τρυφερότητα και διαύγεια. Τα κουφάρια των καραβιών στο Πέραμα, η μυρωδιά ενός δέντρου ή ενός σπιτιού στο νησί της Χίου, το πρόσωπο ενός δάσκαλου του σχολείου, οι κρυφοί τρόμοι και οι χαρές του κορμιού γίνονται στιγμές διαλεχτές, προνομιούχες, στερεωμένες για πάντα μέσα στο χρόνο, έντονες σαν μικρές αιωνιότητες. Αυτές οι μικρές αιωνιότητες που κλιμακώνουν τη διήγηση είναι ακόμα πιο πολύτιμες, γιατί δεν είναι μόνο προσωπικές. Λένε ακόμα την καθημερινή ιστορία ενός χωριού ή ενός νησιού: της Χίου. Λοιπόν, παράξενες συνενοχές πλέκονται με το χρόνο. Δεν είναι πια το παρόν μιας ζωής που φωτίζει το παρελθόν, όπως στις συνηθισμένες αυτοβιογραφίες, αλλά το αντίθετο. Είναι το παρελθόν, το παρελθόν της Δέσποινας Τομαζάνη, που γίνεται χρησμός, ο χρησμός της ζωής της που έχει ξαναβρεί.
Ζακ Λακαριέρ

Διηγήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997, 175 σελ.

Εξ αιτίας του αινίγματος – Δέσποινα Τομαζάνη

Με τη συλλογή “Εξ αιτίας του αινίγματος” η Δέσποινα Τομαζάνη συγκεντρώνει ποιήματα από το 1968 μέχρι σήμερα. Η συλλογή αυτή θα μπορούσε να είναι ένα ημερολόγιο ποιημάτων, καθώς σηματοδοτεί περάσματα από την μια χώρα στην άλλη και περάσματα ζωής από τον έναν έρωτα στον άλλον. “Είναι και ένα προσωπικό εορτολόγιο, με την έννοια ότι η ποίηση είναι η γιορτή της στιγμής που δέχεται να βαπτισθεί στην ροή ενός άχρονου χρόνου, χαρίζοντας σαν μαρτυρία του μυστηρίου το ποίημα. Τι είναι αυτό που επιχειρεί ο ποιητής; Να εκφράσει το άφατον, πράγμα που μόνο με την σιωπή συμπίπτει. Το θάμβος της κοινωνίας καταλύει τον λόγο. Όμως ο ποιητής αποπειράται να προφέρει το άφατον άλλοτε σαν ιερόσυλος κι άλλοτε σαν θαρραλέος, άλλοτε πάλι σαν παιδί που βγάζει τον φθόγγο της αθωότητας μπροστά στα πράγματα, προσπαθώντας με τον μουσικό ήχο της πρώτης φοράς να ονομάσει ξανά τον κόσμο και να τον κατανοήσουν οι μεγάλοι. Αυτοί που στις λέξεις δεν βάζουν την μελωδία και την χάρη της άγνοιας”, λέει η Δέσποινα Τομαζάνη. Ο ήχος της αντηχεί την ρωγμή κι ό,τι ενώνει το πράγμα με τον λόγο.

“Λέξεις απούσες
ποίημα ελεύθερο
αδιάβατο
αδιάβαστο από το παρόν”.
Ή
“Η Γραφή συνεχίζεται
κι εγώ ακόμα συλλαβίζω
το αλφάβητο με τα δάχτυλα.
Ψηλαφώ στο σκοτάδι και τρέμω
μήπως δεν αναγνωρίσω τα σύμβολα:
την τελειότητα του Ο-μικρόν
και την αγωνία του Ι-ώτα.
Η ρητορεία της θάλασσας
στο Αιγαίο δεν μ’ αφήνει να ησυχάσω.
Μου λέει:
Δεν υπάρχουν ποιητές
μόνο η Ποίηση υπάρχει.
Δεν υπάρχουν συγγραφείς
μόνο η Γραφή υπάρχει”.

Ποίηση, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000, 95 σελ.

Θηλυκό νόμισμα – Δέσποινα Τομαζάνη

Τη νύχτα που αλλάζει ο αιώνας, η Ιωάννα προσκαλεί τους εραστές της ζωής της σε δείπνο. Έρχονται στο σπίτι με το περιβόλι, όπου ζει με άλλες γυναίκες. Το συμπόσιο ετοιμάζεται με μεγάλη φροντίδα. Το ίδιο κι ένα θέαμα στο χαμάμ με θέμα τον έρωτα στο βυθό. Τι είναι το περιβόλι με τις γυναίκες; Ένας παράνομος οίκος έρωτα, ένας τόπος περισυλλογής μέσα στη φύση ή ένας θηλυκός παράδεισος; Γεγονότα απροσδόκητα, διασταυρώσεις πεπρωμένων υφαίνουν αλλά και ανατρέπουν το σκηνικό και τη δράση των καλεσμένων αυτής της συνάντησης. Με τι πληρώνεται ο χρόνος; Ο “αναμενόμενος έρωτας”, απρόσκλητος, οδεύει προς το περιβόλι. Σκιά και λάμψη του παρελθόντος. Πνεύμα του μέλλοντος.

Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2001, 241 σελ.

Εκτός δικτύου – Δέσποινα Τομαζάνη

Και μόνο για το κείμενο με τίτλο “Ο ούτις και το ούτι” θα πρέπει να διαβάσει κανείς το καινούργιο βιβλίο της Δέσποινας Τομαζάνη. Είναι ένα κείμενο τρυφερό, ακριβό, μοναδικό. “Το φεγγάρι θα παίξει ούτι στις 28 Νοεμβρίου εδώ στη Χίο”. Τι καφενέδες, τι πρόσωπα, τι Αυγονυμούσηδες, τι όργανα που ανασαίνουν και γι’ αυτό δεν πεθαίνουν, όργανα ευαίσθητα, από ζωντανή ύλη! Αμ το άλλο, με το δεκάχρονο αγόρι που ερωτεύεται τη δασκάλα του και αφού της εξομολογείται τον έρωτά του, της αραδιάζει τα προσόντα του και ξαφνικά, την ώρα που φεύγει από τη σχολική αίθουσα, γυρίζει και της λέει απότομα, “κι αν θες να μάθεις… ξέρω και μπουζούκι”! Κι εκείνα τα υπέροχα “Λόγια του μπαρ” και το άλλο, “Η νοσταλγία της ακοής” με τα αγγίγματα ανθρώπου με άνθρωπο, τα χάδια, τις αγκαλιές, που τόσο μας λείπουν… Στο “Εκτός δικτύου” η Τομαζάνη δεν γράφει απλώς, αισθάνεται βαθιά. Και αυτό που αισθάνεται το εκφράζει κάθε στιγμή μ’ έναν αναστεναγμό, μ’ ένα γέλιο, με μια γκριμάτσα οργής. Συνομιλεί συνεχώς με υπέροχα πράγματα, που σχεδόν τα ‘χουμε ξεχάσει, χαίρεται ένα λιμάνι, ένα βράχο, μια δύση, πετιέται στη Χίο των παιδικών της χρόνων, διεκδικεί τα καριοφίλια του πεθαμένου θείου της, που τα οικειοποιήθηκε ο άπληστος γείτονας, έχει στο βλέμμα της ένα σωρό πουλιά, μυρμήγκια, ποντίκια των θεάτρων, σπίτια με ανοιχτά πορτοπαράθυρα, γυναίκες ερωτεύμενες με το κορμί τους γεμάτο τατουάζ…

Αφηγήσεις, Άλφα Πι, 2004, 190 σελ.

Εκποίηση – Δέσποινα Τομαζάνη

Η ποίηση, απ’ όσο γνωρίζω, μισεί τον κατά προσέγγιση λόγο. Μέλημα της είναι η ακρίβεια.
Με ένα νυστέρι επιχειρεί να χειρουργήσει το αόρατο, να ονομάσει το άφατο, να ενσαρκώσει το άυλο.
Και το ερώτημα είναι:
Παραμένει στην ποίηση η θάλασσα θάλασσα και το βουνό βουνό; Το νερό νερό; Τέλος, τα ονόματα επιστρέφουν τα πράγματα; Εξακολουθούν να τα εικονίζουν αναλλοίωτα, να τα προβάλλουν αναγνωρίσιμα στη νόηση μας; Ή μήπως η περίτεχνη προσπάθεια να ειπωθεί το ανείπωτο ιχνογραφεί δαιδάλους σε αμμώδη επιφάνεια, λαβυρίνθους και γρίφους που μόνο ο ποιητής γνωρίζει;
Με αυτά τα ερωτηματικά και πολλά άλλα ανέστειλα επί χρόνια την έκδοση όποιας γραφής μου. Τώρα γιατί εκδίδομαι ξανά μετά από τόσα χρόνια;
Ήπιαμε πολλά τσίπουρα στο πεζοδρόμιο της οδού Μαυρομιχάλη με τους φίλους ποιητές που στεγάζονται στις εκδόσεις του Σάμη Γαβριηλίδη.
Διαβάζοντάς τους αναθάρρησα όταν είδα ότι κάποιες φορές συμβαίνει να ειπωθεί αυτό που στεγάζεται στο ανείπωτο.
Είναι κολλητικό. Μάζεψα τα ξεχασμένα μου, τα παραπεταμένα και σκορπισμένα μου και:
Κανένα αστέρι δεν έχει το άρωμα τον λεμονιού
Ξυν-ον! Συλλογικώς παρόν.
Παρούσα. Είμαι εδώ με το λεμόνι στο χέρι.

Ποίηση, Γαβριηλίδης, 2011, 114 σελ.

Εκτός δικτύου – Δέσποινα Τομαζάνη

Και μόνο για το κείμενο με τίτλο “Ο ούτις και το ούτι” θα πρέπει να διαβάσει κανείς το καινούργιο βιβλίο της Δέσποινας Τομαζάνη. Είναι ένα κείμενο τρυφερό, ακριβό, μοναδικό. “Το φεγγάρι θα παίξει ούτι στις 28 Νοεμβρίου εδώ στη Χίο”. Τι καφενέδες, τι πρόσωπα, τι Αυγονυμούσηδες, τι όργανα που ανασαίνουν και γι’ αυτό δεν πεθαίνουν, όργανα ευαίσθητα, από ζωντανή ύλη! Αμ το άλλο, με το δεκάχρονο αγόρι που ερωτεύεται τη δασκάλα του και αφού της εξομολογείται τον έρωτά του, της αραδιάζει τα προσόντα του και ξαφνικά, την ώρα που φεύγει από τη σχολική αίθουσα, γυρίζει και της λέει απότομα, “κι αν θες να μάθεις… ξέρω και μπουζούκι”! Κι εκείνα τα υπέροχα “Λόγια του μπαρ” και το άλλο, “Η νοσταλγία της ακοής” με τα αγγίγματα ανθρώπου με άνθρωπο, τα χάδια, τις αγκαλιές, που τόσο μας λείπουν… Στο “Εκτός δικτύου” η Τομαζάνη δεν γράφει απλώς, αισθάνεται βαθιά. Και αυτό που αισθάνεται το εκφράζει κάθε στιγμή μ’ έναν αναστεναγμό, μ’ ένα γέλιο, με μια γκριμάτσα οργής. Συνομιλεί συνεχώς με υπέροχα πράγματα, που σχεδόν τα ‘χουμε ξεχάσει, χαίρεται ένα λιμάνι, ένα βράχο, μια δύση, πετιέται στη Χίο των παιδικών της χρόνων, διεκδικεί τα καριοφίλια του πεθαμένου θείου της, που τα οικειοποιήθηκε ο άπληστος γείτονας, έχει στο βλέμμα της ένα σωρό πουλιά, μυρμήγκια, ποντίκια των θεάτρων, σπίτια με ανοιχτά πορτοπαράθυρα, γυναίκες ερωτεύμενες με το κορμί τους γεμάτο τατουάζ…
Συγκινητικό βιβλίο!
Λευτέρης Παπαδόπουλος

Αφηγήσεις, Γαβριηλίδης, 2013, 203 σελ.

Το αμίλητο νερό – Δέσποινα Τομαζάνη

Ερωτικό παραμύθι


Aυτή η διήγηση είναι ένα ταξίδι στη χώρα των παιδικών χρόνων. Αλλά ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλά παιδικά χρόνια, αυτά που βιώθηκαν πραγματικά και κοιμούνται για πάντα μέσα στη σιωπή των περασμένων, και τα άλλα, τα παιδικά χρόνια αυτού του βιβλίου, αυτά που ξανάρχονται στη μνήμη μετά από πολλά χρόνια. Η συγγραφέας το ξέρει. Γνωρίζει ότι η μνήμη είναι σαν μια παλάμη, σαν μια αόρατη κρισάρα που κοσκινίζει την ανάμνηση και αποθέτει μέσα στο παρόν μας τα ψήγματα και τα κρύσταλλα της άλλης φοράς. Εδώ η μνήμη και η γραφή είναι από τρυφερότητα και διαύγεια. Τα κουφάρια των καραβιών στο Πέραμα, η μυρωδιά ενός δένρου ή ενός σπιτιού στο νησί της Χίου, το πρόσωπο ενός δασκάλου του σχολείου, οι κρυφοί τρόμοι και οι χαρές του κορμιού γίνονται στιγμές διαλεχτές, προνομιούχες, στερεωμένες για πάντα μέσα στο χρόνο, έντονες σαν μικρές αιωνιότητες.
Αυτές οι μικρές αιωνιότητες που κλιμακώνουν τη διήγηση είναι ακόμη πιο πολύτιμες, γιατί δεν είναι μόνο προσωπικές. Λένε ακόμα την καθημερινή ιστορία ενός χωριού ή ενός νησιού: της Χίου. Λοιπόν, παράξενες συνενοχές πλέκονται με το χρόνο. Δεν είναι πια το παρόν μιας ζωής που φωτίζει το παρελθόν, όπως στις συνηθισμένες αυτοβιογραφίες, αλλά το αντίθετο. Είναι το παρελθόν, το παρελθόν της Δέσποινας Τομαζάνη, που γίνεται χρησμός, ο χρησμός της ζωής της που έχει ξαναβρεί.
Ζακ Λακαριέρ

Διηγήματα, Γαβριηλίδης, 2017, 216 σελ.