Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ

Πολιτισμός και ελληνισμός
Προσεγγίσεις
Ενα μοναδικό βιβλίο-ντοκουμέντο της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου της Ευρώπης Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ. Με αδιαπραγμάτευτο, υψηλής θερμοκρασίας, εθνικό φρόνημα και λέξεις βαπτισμένες στις διαυγέστερες και διαχρονικότερες πηγές του ελληνικού λόγου, η γνωστή βυζαντινολόγος μάς κοινωνεί και μας μυεί σε θέματα και προβλήματα του εικοστού και του εικοστού πρώτου αιώνα. Μια μοναδική σε βάθος και πλάτος γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού επιτρέπει στη διαρκώς εν εγρηγόρσει συνείδηση της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ να διατυπώνει κρίσεις και θέσεις οριστικές για την εποχή μας και τις αγωνίες της.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια περιδιάβαση σε ζητήματα που απασχολούν κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, όποιο κι αν είναι το μετερίζι του, πανεπιστημιακό, πολιτικό, φοιτητικό ή διδασκαλικό έδρανο, δημοσιογραφική εμπροσθοφυλακή ή απλά καθημερινή αναγνωστική ανησυχία. Ενδεικτική παραμένει η αναφορά ορισμένων τίτλων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο “Πολιτισμός και ελληνισμός”, όπως “Τέχνη και επιστήμη”, “Ελληνισμός και διασπορά”, “Ελλάδα και Ευρώπη”, “Ιατρική και ανθρωπισμός”, “Παιδεία και επιστημονική έρευνα”.

Γιατί το Βυζάντιο
Το «Γιατί το Βυζάντιο», το καινούργιο βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ, γραμμένο απευθείας στα ελληνικά, αποτελεί ένα απόσταγμα σχεδόν βιωματικό, από την πολύχρονη διδασκαλία της διαπρεπούς βυζαντινολόγου στη Σορβόννη. Απευθύνεται στο ευρύ κοινό και ειδικά σε εκείνους που τους απασχολεί το ζήτημα της ελληνικής ιστορικής συνέχειας.
«Το πόνημα αυτό», αναφέρει η ίδια, «απευθύνεται σε όσους από τους Νεοέλληνες ταλανίζονται με το πρόβλημα της ελληνικής ιστορικής συνέχειας και στους ξένους (κυρίως τους Δυτικοευρωπαίους και τους Αμερικανούς βλαστούς τους) που αρκούνται στην επιλεκτική γνώση του παρελθόντος τους, άσχετα από κάθε ιστορική πραγματικότητα και με μόνο μέλημα τη δικαίωση μιας σύγχρονης πολιτικής προσέγγισης, που υπαγορεύουν συμφέροντα και ενδιαφέροντα, ξένα συχνά από την ιστορία και το αντικείμενό της».
Η συγγραφέας επιχειρεί να αποσαφηνίσει το Βυζάντιο δια του Βυζαντίου, με πολλαπλές αναφορές σε κείμενα – κλειδιά (Τριακονταετηρικός του Ευσεβίου, Κοσμογραφία του Κοσμά Ινδικοπλεύστη, Τακτικά του Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού, Βίος Ιακώβου του Νεοφωτίστου, Σχόλια του Τζέτζη, Επαναγωγή κ.ά.), τα οποία, κατά τη γνώμη της, εκφράζουν συνοπτικά τα χαρακτηριστικά της βυζαντινής ψυχοσύνθεσης ή σημαδεύουν παραστατικά τομές και στροφές της ιστορίας του Βυζαντίου.
Ο στόχος της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ είναι ο εξής, όπως τον διατυπώνει στον Πρόλογό της: «Να βάλω, κατά το δυνατόν, έστω εκ του πλαγίου και λάθρα σχεδόν, το Βυζάντιο στη θέση που τα επιτεύγματά του μας υπαγορεύουν: να πω συνοπτικά, εννοώ, αυτά που το αναδεικνύουν ως την πρώτη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία και που εξηγούν, όχι μόνο το πολιτιστικό μεγαλείο του (και αυτό ανεπαρκώς ακόμη γνωστό), αλλά και την ασυνήθη για παγκόσμια δύναμη (όπως ήταν κάποτε το Βυζάντιο) μακροβιότητά του».

Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας
Το Βυζάντιο είναι ταυτόχρονα μια πόλη και μια αυτοκρατορία. Η περίεργη τύχη της άλλοτε ταπεινής πόλης του Βοσπόρου δημιούργησε γρήγορα το θρύλο. Το Βυζάντιο-Κωνσταντινούπολη, προορισμένο να γίνει η έδρα της πρώτης χριστιανικής αυτοκρατορίας, θεωρήθηκε εξαρχής έργο θείας έμπνευσης […] και η ίδρυση της πόλης που διάλεξε ο Θεός θεωρήθηκε ότι συμβόλιζε και την ίδρυση της χριστιανικής αυτοκρατορίας. Η χριστιανική ιστοριογραφία δημιούργησε το θρύλο της ιερής πόλης της Κωνσταντινούπολης σαν απάντηση θα έλεγε κανείς στον ειδωλολατρικό θρύλο για την ίδρυση της Ρώμης […] Ετσι με την Κωνσταντινούπολη ένας νέος κόσμος μπαίνει στην Ιστορία…
Το βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ “Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας” έχει αποσπάσει ομόφωνα τον έπαινο της διεθνούς κριτικής. “Θα έπρεπε να αποτελεί αναπόσπαστο βοήθημα κάθε φοιτητού της ελληνικής ιστορίας και κάθε ανθρώπου που προβληματίζεται για την νεοελληνική ιστορία και πολιτισμό”, έγραφε το “Βήμα” στις 18.4.1976. Και με την ίδια πεποίθηση το προσφέρουμε σήμερα με υπερηφάνεια στο ελληνικό κοινό.

Σας μιλώ για το Βυζάντιο
“Σας μιλώ για το Βυζάντιο”, με την προσοχή εστιασμένη στα επιτεύγματα της χιλιόχρονης αυτής αυτοκρατορίας, υπογραμμίζοντας τα κατάλοιπα του πολιτισμού της στη σύγχρονη κοινωνία, σ’ αυτό που ονομάζουμε “το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο”.
Ενα βιβλίο γραμμένο “εκ του ταμείου”, που σκόπιμο είναι να ειδωθεί ως σύνολο, ωστόσο πάντα μέσα από το πρίσμα των δώδεκα επιμέρους κεφαλαίων του.
Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά περιεχόμενα των τεσσάρων πρώτων κεφαλαίων:
-“Βυζαντινή ταυτότητα”:
Οι τέσσερις λέξεις του Δημάρατου. Ρωμαίος-Ρωμιός-Χριστιανός-Έλλην-Γραικός. Υπήκοοι, πολίτες και “συντελεστές”.
-“Ιστορία και Βυζαντινών βίος”:
Θαλασσοκρατία και αραβικά κούρσα – κάστρα. Τα “Θέματα”. Εμπόριο και συναλλαγές. Το πρώτο Πανεπιστήμιο. Το Σχίσμα. Η μάταιη προσπάθεια των Παλαιολόγων. Άνθηση της τέχνης και της επιστήμης.
-Η ζωή στην Κωνσταντινούπολη”:
Η Αγια-Σοφιά. Το Μίλιον. Τα μοναστήρια και οι αντιγραφείς. Η πολυτέλεια στο παλάτι. Ο Ιππόδρομος, τα λιμάνια και τα καπηλειά. Έπαρχος και σωματεία.
-“Οι επαρχιακές πρωτεύουσες”:
Τρόπος ζωής και συνθήκες διαβίωσης. Τα ζευγολατεία. Τα αγιάσματα.

Εικασίες
Βεργίνα – Αμφίπολη
Δεν είναι συνηθισμένο σοβαροί επιστήμονες, όπως μερικοί θεωρούν την αφεντιά μου, για τα βυζαντινά πράγματα, να μπαίνουν στα χωράφια συναδέλφων τους άλλης ειδικότητας. Το τολμώ εδώ, έχοντας επίγνωση του παράδοξου του διαβήματός μου, μόνο και μόνο για να παρουσιάσω ένα πρόβλημα που με απασχολεί από καιρό.
Εξηγούμαι: εννοώ την παρουσία της ελεφαντοστέινης κεφαλής του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον τάφο του πατέρα του, Φιλίππου…

Πηγές: EKEBI, Biblionet

Related posts:

Γιώργος Καστρουνής Αλέξανδρος Ραγκαβής (1809-1892) Μιχάλης Κατσαρός (1919-1998) Γιώργος Χρ. Παπαχρήστος Κώστας Ριτσώνης (1946-2015) Δημήτρης Χατζής (1913-1981) Γιώργος Μωύσογλου Κώστας Βουλαζέρης Αγγελος Βλάχος (1915-1996) Μαργαρίτα Καραπάνου (1946-2008)