Ο Νέστορας Μάτσας (1930-2012) γεννήθηκε στην Αθήνα το 1930. Η ζωή του σφραγίστηκε από τη σύλληψη του εβραϊκής καταγωγής πατέρα του Πίνχας Μάτσα από τους Γερμανούς στα χρόνια της Κατοχής. Eκτοτε δεν τον ξαναείδε ποτέ ούτε έμαθε για την τύχη του. Μαζί με τον αδερφό του ηθοποιό Αρτέμη Μάτσα (τον εμβληματικό κακό του ελληνικού κινηματογράφου) και την αδερφή του πέρασαν δύσκολα παιδικά χρόνια. Στο βιβλίο του Αυτό το παιδί πέθανε αύριο αποτυπώνει με εκφραστικότητα τα σκληρά κατοχικά χρόνια μέσα από το βλέμμα ενός παιδιού.
Σπούδασε δημοσιογραφία, θέατρο και κινηματογράφο στο Παρίσι, με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης. Ξεκίνησε τη δημοσιογραφία το 1949 στην εφημερίδα Εθνικός Κήρυξ, ως κριτικός κινηματογράφου. Στη συνέχεια εργάστηκε στις εφημερίδες Μεσημβρινή, Βραδυνή, Εστία, στα περιοδικά Επίκαιρα και Νέα Εστία.
Παράλληλα με τη δημοσιογραφία ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία. Το 1951 έκανε την εμφάνισή του στο χώρο των γραμμάτων, με νουβέλες και διηγήματα στο περιοδικό Νέα Εστία. Η πρώτη συλλογή διηγημάτων του αποτέλεσε και το πρώτο του βιβλίο με τον τίτλο Ανθρωποι των Χαμένων Παραδείσων, που κυκλοφόρησε το 1954. Ακολούθησαν έκτοτε πολλά βιβλία, όπως βιογραφίες, διηγήματα, μυθιστορήματα, αλλά και παιδική λογοτεχνία. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα βιβλία Κλειστοί ουρανοί, Ο Μεσσίας, Το παραμύθι του Θεόφιλου (Α’ κρατικό βραβείο μυθιστορηματικής βιογραφίας), Χωρίς Αγάπη (Διεθνής έπαινος βραβείου Aντερσεν), Στέγη από ουρανό: Σαρακατσάνικο οδοιπορικό, Το περιβόλι με τα χαμένα παραμύθια (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών) και Το δισάκι του ασκητή. Πολλά από τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πλήθος ξένων γλωσσών, ακόμη και στα κινεζικά.
Συνεργάστηκε για πολλά χρόνια με το ΕΙΡΤ και την ΥΕΝΕΔ, έχοντας στο ενεργητικό του πάνω από 1.000 εκπομπές. Πρώτος καθιέρωσε τα εθνογραφικά ντοκιμαντέρ, ενώ ήταν ο πρώτος που εισήγαγε στην ελληνική τηλεόραση τα λαογραφικά και εθνογραφικά προγράμματα. Γύρισε πάνω 150 εθνογραφικά ντοκιμαντέρ, πολλά από τα οποία έχουν κερδίσει διεθνή βραβεία και διακρίσεις, όπως Οι ρίζες του τόπου μας, Το Α και το Ω: Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός και Αλέξανδρος ο Μέγας.
O Νέστορας Μάτσας υπήρξε εμβληματική φυσιογνωμία της μεταπολεμικής ελληνικής δημοσιογραφίας. Η δράση, η σταδιοδρομία και το λογοτεχνικό του έργο αποτελούν ορόσημο στη λαογραφία και στην εθνογραφία της Ελλάδας. Η αναγνώρισή του από την ελληνική, δημοσιογραφική και πνευματική κοινότητα υπήρξε καθολική και το έργο του απέσπασε τη διεθνή αναγνώριση. Ως άνθρωπος ήταν ευγενής, αξιοπρεπής, συναδελφικός, ήπιος, χωρίς ίχνος αυτοπροβολής, έπαρσης ή αλαζονείας.
Ο Νέστορας Μάτσας έφυγε από τη ζωή στις 28 Ιουνίου 2012, σε ηλικία 82 ετών.
Κλειστοί ουρανοί (1973)
Παιδική και εφηβική λογοτεχνία
Χωρίς αγάπη (1973)
Ελληνικές γιορτές (1998)
Ο αστρονόμος Πικτόκ και όλα τα παραμύθια του κόσμου (2004)
Αφηγήσεις – Δοκίμια – Μελέτες – Λαογραφία
Στέγη από ουρανό (1978)
Το δισάκι του ασκητή (1978)
Το περιβόλι με τα χαμένα παραμύθια (1979)
Από τα γράμματα του Ιωσήφ στη μικρή κεκοιμημένη Ρεβέκκα (1994)
Η ιστορία των χαμένων περιστεριών (1995)
Η άγρια τρυφερότητα της εφηβείας (1996)
Τ΄ απομνημονεύματα του Ιησού από το χειρόγραφο της νεκρής θάλασσας (1997)
Τ΄ απομνημονεύματα του Μεγαλέξανδρου ή Το χειρόγραφο της Βαβυλώνας (1998)
Καλημέρα κύριε Φρόυντ (2002)
Ο ραγισμένος ήλιος (2003)
Αυτό το παιδί πέθανε αύριο (2004)
Βιογραφίες
Φάκελλος Πυθαγόρα (1989)
Το συναξάρι του κυρ-Δομήνικου (1990)
Αν δεις τον κυρ-Αλέξανδρο (1991)
Τ΄ απομνημονεύματα του Διογένη (1993)
Τ΄ απομνημονεύματα του Σωκράτη (1994)
Το παραμύθι του Θεόφιλου (1995)
Διογένης ο αναρχικός (2007)
Συλλογικά έργα
Μνημόσυνο του Αλεξ. Παπαδιαμάντη (1981), Ευθύνη
Σικελιανός. Η συνάντηση των Δελφών (1982), Ευθύνη
Μνημονάριον του Φώτη Κόντογλου (1985), Ευθύνη
Πρόσωπο – προσωπείο Κατίνας Παξινού, Αλέξη Μινωτή (1993), Ευθύνη
Ιατρικά παλαίτυπα περιόδου 1525-1900 (1999), University Studio Press
Ανθολογία λογοτεχνικών κειμένων για το Aγιον Oρος (2000), Ιωλκός
70 χρόνια από τις πρώτες δελφικές εορτές (2002), Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη
Ανδρέας Γεωργιάδης ο Κρης (2007), Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων
Δίστομο 10 Ιουνίου 1944: Το ολοκαύτωμα (2010), Σύγχρονη Έκφραση
Κλειστοί ουρανοί
Περιπλανιέμαι συχνά σ’ αυτόν τον τόπο τον Ασύρματο, που δεν είναι πια ούτε Παράδεισος ούτε Κόλαση… Όμως κάποια σούρουπα του χειμώνα όταν η νύχτα βιάζεται να απλωθεί, από εκείνο το χώρο της εφηβικής αναπόλησης, ακούγεται ο απόηχος του ντεφιού της Βαρβάρας και το σεκλέτικο τραγούδι του Βαγγέλη…
Ακούγονται κι άλλες φωνές, κι άλλοι ήχοι για όσους μπορούν να τους ακούσουν. Και τότε ξαναζωντανεύει ο συνοικισμός και μαζί οι άνθρωποι που έζησαν σ’ αυτόν, και πέρα από τους Κλειστούς Ουρανούς είδαν τα δικά τους ξέφωτα.
“Οι “Κλειστοί ουρανοί” είναι ένα βιβλίο δυνατό, πρωτότυπο, ακέραιο στο νόημά του. Και το νόημά του είναι ταυτόχρονα ρεαλιστικό και ανθρωπιστικό. Ο συγγραφέας του συνδυάζει το αφηγηματικό με το δραματικό ταλέντο” (Παναγιώτης Κανελλόπουλος, της Ακαδημίας Αθηνών)
Στέγη από ουρανό
Σαρακατσάνικο οδοιπορικό
Δώδεκα συν ένα ή 12+1 συνθέτουν ένα κύκλο αναζήτησης στα πικρά χρόνια της φωτιάς, στα χρόνια που ο άνθρωπος αγωνιζόταν να βρει τα βήματα του.
Δώδεκα συν ένα η περιπλάνηση στο μυστικό κόσμο του ανθρώπου. Εκεί που παραμονεύουν τ’ αναπάντητα “γιατί”, το ίδιο τυραννικά όπως “τότε”.
Δώδεκα συν ένα εκφράζουν δώδεκα βιβλία -έργο ζωής- στο δύσκολο δρόμο της αυτογνωσίας. Γράφτηκαν επί τέσσερις δεκαετίες με διαφορετικές συνθήκες αλλά πάντα με τα ίδια ερωτηματικά και τις ίδιες αμφιβολίες.
Δώδεκα συν ένα -το ένα, το δέκατο τρίτο σχεδιάζει πέρα από τη σύμβαση του χρόνου μια “Στέγη από ουρανό”.
Τ’ απομνημονεύματα του Ιησού από το χειρόγραφο της νεκρής θάλασσας
Αυτή η επανάσταση δεν θα τελειώσει ποτέ και καμία δύναμη δεν θα μπορέσει να την καταπνίξει. Ούτε η βία, ούτε οι λόγχες, ούτε το αίμα. Εμείς θα φύγουμε την ώρα που θα δεχθούμε το κάλεσμα. Οι γενιές θα διαδέχονται η μια την άλλη, ο κόσμος θ’ αλλάξει μορφή, αλλά η επανάσταση θα συνεχίζεται όσο και αν κάποιες φορές θα δείχνει σα να έχει νικηθεί από τη δύναμη του κόσμου τούτου.
Καλημέρα κύριε Φρόυντ
Οι διαστάσεις του απείρου
-Σίγκμουντ Φρόυντ σχεδίασα αυτή την αναζήτηση μελετώντας την εσωτερική έκφραση των ματιών αμέτρητων ανθρώπων.
Εκεί, στο βάθος τους πέρα από την περιστασιακή έκφραση, βρίσκονταν οι απωθημένες παρορμήσεις, οι νευρώσεις, οι φοβίες, ο ψυχαναγκασμός, η παράνοια, η libido… Αυτή ίσως πριν απ’ όλα, που συχνά γίνεται η βασική αιτία για όλα.
…Η ημερομηνία 23 Σεπτεμβρίου 1939 ήταν το Τέλος και παράλληλα η Αρχή. Στη Γερμανία του Χίτλερ ο Φρόυντ δεν είχε καμιά θέση. Ο ολοκληρωτισμός είναι απόλυτος, μετενσαρκώνει τους ανθρώπους σε ξενοκίνητες μηχανές… Οι ψυχικές παρορμήσεις αλλά και οι ψυχικές παθήσεις απαγορεύονται αυστηρά!
Όμως ο κόσμος είναι απέραντος. Ο Δάσκαλος έχει πια παντού μαθητές του και τους οπαδούς του: Επιστήμονες κι απλούς ανθρώπους. Οι θεωρίες του βρίσκουν ανταπόκριση σε νέους ανθρώπους που βλέπουν βαθύτερα και μακρύτερα. Μεγάλοι συγγραφείς προσεγγίζουν πια τους ήρωές τους μέσα από την αποκαλυπτική διαδικασία της ψυχανάλυσης.
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ νίκησε το χρόνο! Νίκησε κυρίως τα σύνορα της τρέχουσας καθημερινότητας και των συμβατικών λύσεων για να οδηγηθεί στον άπειρο χρόνο και τον οικουμενικό τύπο που είναι η ανθρώπινη ψυχή.
Ο ραγισμένος ήλιος
Βικέντιος Βαν Γκογκ: Το ηλιοτρόπιο των ορυχείων
Η ζωγραφική του είναι μια αδιάκοπη αναζήτηση όχι για τις φόρμες ή τη σύνθεση των χρωμάτων αλλά για τις μορφές του Απόλυτου. Η ζωγραφική του Βικέντιου -θα μπορούσα να προσθέσω,- είναι η εσωτερική του βιογραφία: Από την απόγνωση των Πατατοφάγων ως την εκθαμβωτική γιορτή των ηλιοτρόπιων. Μέσα από αυτή την “άλλη” βιογραφία που είναι η αρχή της δικής μου προσέγγισης, ο Βικέντιος Βαν Γκογκ, λειτουργός του Υψίστου και καρμπονάρος, ιδιοφυής και τρελός ζει στους νέους καιρούς κι ανάμεσα στους νέους ανθρώπους, όπου το αποκαλυπτικό Φως συνθλίβει το πυκνό γύρω και μέσα μας σκοτάδι. Ζωγραφική και ζωγράφος καλούν σε μια διαρκώς νέα Αποκάλυψη…
Αυτό το παιδί πέθανε αύριο
Ένα ημερολόγιο κατοχής…
Μια εκ βαθέων κραυγή… Η εξομολόγηση ενός παιδιού που πίστευε στο “Μικρό Πρίγκηπα” και μιλούσε μαζί του… Ως τη στιγμή που τον πατέρα του και τους δικούς του τους οδήγησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εκεί που οι άνθρωποι γίνονται απρόσωποι αριθμοί στους θαλάμους αερίων…
Λοιπόν, ένα ημερολόγιο… Κι ο “θάνατος” ενός παιδιού που κρύβονταν με τ’ αδέλφια του σ’ ένα σκοτεινό υπόγειο στα Εξάρχεια…
Ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Απελευθέρωση μέσα από τα μάτια του παιδιού “που πέθανε αύριο”. Το τελευταίο παραμύθι μιας χαμένης εφηβείας που τη σφράγισε ανεξίτηλα ο Πόλεμος…
Δεν άλλαξα ούτε γραμμή. Πώς θα το μπορούσα; Ήταν σα να σκότωνα ένα παιδί: εκείνι το αδύνατο κυνηγημένο παιδί που πεινούσε και φοβόταν… Όμως δεν έκλαιγε.
Αυτές οι σημειώσεις γράφτηκαν από το Μάρτη ως τον Οκτώβρη του 1944. Και τις παρουσιάζω σαν την τελευταία μαρτυρία ενός παιδιού που πέθανε αύριο…
Νέστορας Μάτσας
Ο αστρονόμος Πικτόκ και όλα τα παραμύθια του κόσμου
Ένα αληθινό παραμύθι που το πλάθουν με αγάπη και ειρήνη οι πιο αγαπημένοι ήρωες των παραμυθιών. Το άλλο “Διάστημα”, μέσα από έναν ονειρικό κόσμο, όπου δεν απουσιάζει όμως η δράση και η περιπέτεια. Ο Κοντορεβιθούλης, η Χιονάτη, ο Πινόκιο… όλες αυτές οι μορφές των παραμυθιών που αγαπήσαμε και… μας αγάπησαν ξεκινούν για μια αναμέτρηση με τη δύναμη του κακού. Στόχος τους η πανανθρώπινη ειρήνη. Θα τα καταφέρουν σε αυτό τον άνισο αγώνα; Θα σας απαντήσει ο αστρονόμος Πικτόκ και η σοφή κουκουβάγια που είναι κοντά του, η κυρα-Αθηνά.
Το παραμύθι του Θεόφιλου
Ο βίος και τα πάθη του κυρ-Θεόφιλου Χατζημιχαήλ
Κρατικό Βραβείο Μυθιστορηματικής Βιογραφίας (1962)
Ευλογημένα τα παραμύθια που ζεσταίνουν τη ζωή μας με το ψέμα τους. Ευλογημένα τα όνειρα που απαλαίνουν τις οδύνες μας. Ευλογημένη η φαντασία που μας ανοίγει ένα ξάγναντο στον ουρανό. Κι ευλογημένοι οι σοφοί τρελλοί που κουρνιάζουν στο παραμύθι, που δένονται στ’ όνειρο και ζουν στη φαντασία…
Διογένης ο αναρχικός
Ο Διογένης ο εκ Σινώπης ξεκινά πάντα με το ραβδί και το δισάκι του και έρχεται να μας προϋπαντήσει. Προχωρεί ακόμα πιο μακριά, ακόμα πιο πέρα: Στους μελλούμενους καιρούς. Και είναι πιο πρωτοπόρος από δαύτους. Πιο λέφτερος. Κουβεντιάζει με το νέο άνθρωπο που κινά απ’ το Αύριο και τον κερδίζει με τις ιδέες του.
Ευλογημένα τα νιάτα σου, ασυμβίβαστε σκύλε απ’ τη Σινώπη! Μπορεί σ’ ολάκερο το βίο σου να πείνασες και να δίψασες και να δοκιμάστηκες. Μα νίκησες τον πιο αδυσώπητο εχθρό που καραδοκεί πίσω από ιδέες κι ανθρώπους: Το Χρόνο. Κι όλο περισσότερο τον νικάς! Προχωρείς ακουμπώντας στο ροζιασμένο ραβδί σου προς τα μπρος. Για να φθάσεις (και σίγουρα θα φθάσεις) σε εκείνο το ιδεατό σύνορο που σε περιμένει ο Νέος Άνθρωπος, ο τέλεια λέφτερος σαν και σένα!
Πηγές: EKEBI, BIBLIONET, Ελευθερουδάκης, Πατάκης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
