Μπυγκ Ζαργκάλ – Bug-Jargal (1826)
Ο Χαν της Ισλανδίας – Han d’Islande (1823)
Η τελευταία ημέρα ενός θανατοποινίτη – Le Dernier Jour d’un condamné (1829)
Η Παναγία των Παρισίων – Notre-Dame de Paris (1831)
Κλοντ Γκε – Claude Gueux (1834)
Οι Άθλιοι – Les Misérables (1862)
Οι Εργάτες της Θάλασσας – Les Travailleurs de la mer (1866)
Ο Άνθρωπος που γελά – L’Homme qui rit (1869)
Ενενήντα τρία – Quatre-vingt-treize (1874)
Θεατρικά έργα
Ινές ντε Καστρό – Inez de Castro (1820)
Κρόμγουελ – Cromwell (1827)
Ερνάνης – Hernani (1830)
Μαριόν Ντελόρμ – Marion Delorme (1831)
Ο Βασιλιάς διασκεδάζει – Le Roi s’amuse (1832)
Λουκρητία Βοργία – Lucrèce Borgia (1833)
Μαρία Τυδώρ – Marie Tudor (1833)
Άγγελος, ο τύραννος της Πάδουας – Angelo, tyran de Padoue (1835)
Ρουί Μπλα – Ruy Blas (1838)
Οι Μπουργκράβοι – Les Burgraves (1843)
Τορκουεμάδα – Torquemada (1882)
Το Θέατρο στην ελευθερία – Théâtre en liberté (1886)
Μπυγκ-Ζαργκάλ
Ο επαναστάτης της Αϊτής
O Μπυγκ-Ζαργκάλ, το νεανικό μυθιστόρημα του Ουγκώ, μας μεταφέρει σε μία εποχή μακρινή και ταυτόχρονα διαχρονική καθώς πολλά άλλαξαν από τότε αλλά και πολλά παρέμειναν τα ίδια. Η δουλεία, όνειδος στην ιστορία του ανθρώπινου γένους, η καταπίεση των λευκών στους μαύρους που ξεριζώθηκαν βίαια από τις μακρινές πατρίδες τους για να μεταφερθούν στο “Νέο Κόσμο”, οι επαναστάσεις για την ανάκτηση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας των σκλάβων καθώς και η φιλία ανάμεσα στο λευκό και στο μαύρο, δημιουργούν ένα σκηνικό φανταστικό και ταυτόχρονα πραγματικό που ξετυλίγεται ολοζώντανο μπροστά στα μάτια και στη φαντασία του αναγνώστη.
Η τελευταία ημέρα ενός θανατοποινίτη
Το να ξυπνάς κάθε πρωί γνωρίζοντας πως αυτή η μέρα μπορεί να είναι η τελευταία σου, σημαίνει να ζεις σε μια διαρκή ψυχική οδύνη, από την οποία μπορείς να λυτρωθείς μόνο με την αναπόφευκτη εκτέλεσή σου. (ΒΙΚΤΟΡ ΟΥΓΚΟ) Κάπως έτσι κυλάει η ζωή ενός διαβόητου Γάλλου φυλακισμένου, ενός ανθρώπου μισητού από την κοινωνία, καταδικασμένου σε θάνατο για το έγκλημά του. Η ενοχή του είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά η ψυχική του ταραχή καθώς περιμένει στο κελί της φυλακής του να τον καλέσουν για εκτέλεση, τον οδηγεί στα απώτερα όρια του φόβου και της απελπισίας. Με την προσμονή της λύτρωσης ως μοναδική του παρηγοριά, περνά τις ώρες του ανακαλώντας τη ζωή του μέχρι και τις τελευταίες του μέρες. Καθώς όμως περνούν οι ώρες, κατανοεί πως είναι ανήμπορος να αλλάξει την αναπόφευκτη μοίρα του και πως είναι μοιραίο να ακολουθήσει την πορεία που ακολούθησαν τόσοι άλλοι πριν απ’ αυτόν – την πορεία προς τη λαιμητόμο. Μια συναρπαστική νουβέλα για το δικαίωμα στη ζωή από έναν μεγάλο συγγραφέα, φανατικό πολέμιο της θανατικής καταδίκης.
Η Παναγία των Παρισίων
Η Παναγία των Παρισίων είναι ένα μυθιστόρημα που αγαπιέται από όλους σε κάθε εποχή, γιατί εκφράζει τον πιο καθαρό ρομαντισμό του ανθρώπου, τον οποίο συχνά απωθεί για λόγους κοινωνικής σύμβασης. Τιμή μου που επωμίστηκα τη θεατρική διασκευή του.
Οι ιδέες του καλού και του κακού, του δικαίου και του αδίκου, της ομορφιάς και της ασχήμιας -εννοώ της πραγματικής κι όχι της φαινομενικής-, παρελαύνουν στο μεγάλο αυτό έργο προσωποποιημένες στους ήρωές του. Δεν είναι τυχαίο που όλοι ερωτεύονται την Εσμεράλδα, ενσάρκωση της ομορφιάς, της ανυπότακτης ελευθερίας, αλλά και της καθαρότητας που υποβάλλει η φύση, το φυσικό κόντρα στο πολιτικό.
Ο έρωτας και ο θάνατος, ως συστατικό δίπολο της ζωής, καθώς και η επανάσταση ενάντια σε ό,τι στρεβλώνει την αλήθεια, από όπου κι αν προέρχεται, δομούν τα βασικά μηνύματα του έργου. Θεωρώ πως κανένα ανθρώπινο πλάσμα, ανεξαρτήτως ηλικίας, δεν είναι ανίκανο να τα συλλάβει και να τα κατανοήσει, και μόνο γιατί γεννήθηκε από την ίδια τη φύση φέροντάς τα στο “αίμα” του, ζυμωμένα με την ανθρωπινότητά του. Θα έλεγα, μάλιστα, πως όσο πιο αγνός είναι κάποιος -όπως τα παιδιά- τόσο περισσότερο συμβαδίζει με το πνεύμα του έργου.
Οι άθλιοι
Το πεντάτομο αριστούργημα του Ουγκό, “Οι άθλιοι”, είναι μεγαλειώδες, συναρπαστικό, συγκινητικό, ρομαντικό, πανανθρώπινο: ό,τι και να πει κανείς για το κλασικό αυτό μυθιστόρημα-σταθμό της γαλλικής, αλλά και της παγκόσμιας, λογοτεχνίας, θα είναι λίγο.
Άλλοι θα το διαβάσουν σαν μια αιώνια και ανυπέρβλητη ιστορία αγάπης, άλλοι σαν την πορεία ενός βασανισμένου ανθρώπου προς τη λύτρωση, άλλοι σαν ιστορικό-κοινωνικό σχόλιο μιας ολόκληρης εξεγερμένης και ταραχώδους εποχής, κάποιοι, τέλος, θα δουν σ’ αυτό μια αθάνατη πινακοθήκη αλησμόνητων ανθρώπινων χαρακτήρων. Είναι όλα αυτά μαζί, αλλά και κάτι παραπάνω: ο θρύλος του 19ου αιώνα, ένα μυθιστόρημα ποιητικό, ένας ποταμός γνήσια λογοτεχνικής απόλαυσης. Ο Ουγκό δημιουργεί διαχρονικές ιδέες, ιδανικές μορφές, αιώνια σύμβολα μεγαλείου και μοίρας: τα ονόματα του Γιάννη Αγιάννη, του Μάριου και της Τιτίκας, του Ιαβέρη, του Γαβριά είναι γνωστά ακόμη και σε όσους δεν έχουν διαβάσει ποτέ το βιβλίο, έχοντας αποκτήσει συμβολική σημασία.
Τέλος, και για να συνειδητοποιήσουμε πόσο επίκαιρο παραμένει και στις μέρες μας το έργο αυτό, ας θυμηθούμε τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα:
“Όσο θα υπάρχει πάνω στη γη αμάθεια και δυστυχία, βιβλία όπως το παρόν μπορεί να μην είναι ανώφελα”.
Οι εργάτες της Θάλασσας
Ολόκληρο το κλασικό αυτό αριστούργημα αποτελεί έναν μεγαλόπνευστο ύμνο στην ανθρώπινη θέληση, που αγωνίζεται και υπερνικά τα κάθε λογής εμπόδια. Ένας άνθρωπος του λαού, μόνος και αβοήθητος, αντιμετωπίζει την απεραντοσύνη του ωκεανού με ακατάβλητη δύναμη, με απαράμιλλο σθένος, με αδούλωτη ψυχική ανωτερότητα, πολεμά και νικά την άγρια φύση. Γύρω του ζει και κινείται ένας ολόκληρος κόσμος: ναυτικοί, τυχοδιώκτες, απόκληροι της κοινωνίας. Και πάνω απ’ όλα η Θάλασσα, κυρίαρχη και μυστηριακή. Και πίσω απ’ όλα ο Έρωτας, άδολος, άτυχος και αγνός. Ο συγγραφέας ορθώνει σε ανθρώπινα σύμβολα το Καλό, το Κακό, τη Φύση και την Πρόοδο. Το βιβλίο αυτό για πρώτη φορά τώρα μεταφράζεται στη γλώσσα μας χωρίς καμιά απολύτως παράλειψη ή περικοπή.
Ο άνθρωπος που γελά
Το έργο εκτυλίσσεται στο Λονδίνο, στις αρχές του 18ου αιώνα. Από τη μια, οι πατρίκιοι με την αλαζονεία που χαρίζει ο πλούτος και η υψηλή θέση στην ιεραρχία μιας αυστηρά δομημένης κοινωνίας. Κι από την άλλη, ο λαός εξαθλιωμένος, άβουλος, τρομοκρατημένος, χωρίς διάθεση ή ελπίδα αντίστασης. Κι όταν κάποιος από το λαό, όπως «Ο άνθρωπος που γελά», μπορέσει να παρουσιάσει την τραγικότητα της θέσης του και της τάξης του, να κραυγάσει για την κοινωνική αδικία, τον καταπίνει το βάραθρο της αναλγησίας των ισχυρών.
Ενενήντα τρία
Πόσες φορές άραγε στη σειρά μπορεί να αναπηδήσει ένα χαλίκι στην επιφάνεια του νερού, προτού ο αδυσώπητος φυσικός νόμος της βαρύτητας το βυθίσει οριστικά; Πόσες φορές στη σειρά μπορεί η ανθρωπιά να ξεπεράσει το μίσος του εμφυλίου σπαραγμού, προτού ο αδυσώπητος ανθρώπινος νόμος της εξουσίας επαναφέρει τα πράγματα “εις την τάξιν”; Και η τάξη αυτή προς τα πού θα κλίνει; Προς την πρόοδο ή προς την οπισθοδρόμηση; Ο μεγάλος αρχιμάστορας του λόγου μας δίνει την απάντηση, μάλλον μιαν από τις απαντήσεις, καθώς, στα ανθρώπινα πράγματα, οι απαντήσεις είναι πάντοτε περισσότερες από μια. Στην επαναστατημένη Γαλλία του τέλους του 18ου αιώνα, μια αντεπανάσταση έχει αρχίσει, στηριγμένη στους καθυστερημένους, φιλοβασιλικούς και φανατικούς καθολικούς χωρικούς της βορειοδυτικής περιοχής της χώρας, που θεωρούν ότι θίγονται από τις αλλαγές της Δημοκρατίας. “Παρανόηση συνηθισμένη για σκλάβους”. Στη δίνη του εμφυλίου πολέμου εμφανίζεται και ο ενδοοικογενειακός πόλεμος, ανάμεσα σε δυο αριστοκράτες, θείο και ανηψιό. Ο ένας ταγμένος με το παλαιό καθεστώς, ο άλλος με τη Δημοκρατία. Ποιος άραγε θα νικήσει; Και το σπουδαιότερο, ποιο θα είναι το τίμημα της νίκης, και για το νικητή και για τον ηττημένο; Και ποιος είναι ο νικητής και ποιος ο ηττημένος; Και ο κριτής είναι άραγε, με τη σειρά του κι αυτός, νικητής ή ηττημένος; Η απάντηση δεν είναι ποτέ μονοσήμαντη…
Λουκρητία Βοργία
Η Λουκρητία των δηλητηρίων είναι ένα μιθριδατικό κείμενο εθισμένο σε ουσίες-ιδέες-συναισθήματα όπως η εξουσία, η αλαζονεία, η μητρότητα, ο έρωτας και οι ανθρώπινες επιθυμίες. Σκιαγραφεί σχέδια ανθρώπων, οι οποίοι μπορούν να εξουσιάζουν τις ζωές άλλων ανθρώπων και τα παρουσιάζει ολοζώντανα επί σκηνής. Η Λουκρητία με την ισόθεη εξουσία που της χαρίζει η γέννησή της (κόρη του Πάπα Βοργία) επιβάλλεται καθορίζοντας τις ζωές των άλλων ηρώων και εδώ έγκειται το παιχνίδι που ενθουσιάζει τον Βίκτωρ Ουγκώ, ο οποίος με μαεστρία ανατρέπει μέσα σε λίγες φράσεις, από τη μία θεατρική στιγμή στην άλλη τις καταστάσεις που η φαντασία του δημιούργησε μυθιστορηματικά με βάση το ιστορικό πρόσωπο. Η μητρότητα έρχεται ν’ ανατρέψει το αλαζονικό σχέδιο της Λουκρητίας, ενώ ζητά την κεφαλή επί πινάκι εκείνου που της σπίλωσε το όνομά της και καθαιρώντας το γράμμα “Β” μετέτρεψε το Βοργία σε όργια. Η ζωή στον Ουγκώ “παίζει” όπως ακριβώς και στην πραγματικότητα. Κανείς δεν μπορεί να σχεδιάσει πάνω από αυτή. Ο ένοχος μέσα σε λίγα θεατρικά λεπτά είναι η ίδια η ανατροπή. Ο γιος της Τζενάρο. Προσπαθήσαμε να κρατήσουμε την ουσία του λόγου με στόχο να μεταφέρουμε στον σύγχρονο ανυπόμονο θεατή κάτι από το παιχνίδι και την ευφυΐα του Γάλλου κλασικού. Αποφύγαμε τις δραματουργικές παγίδες που κρύβονται στην τεράστια έκταση των ιστορικών στοιχείων, τα οποία δεν προσαρμόζονται στη σημερινή κοινωνία της άμεσης πληροφόρησης. Το μαύρο χιούμορ του Ουγκώ υπήρξε το δικό μας “δηλητήριο” που με καθαρά θεατρικές πρακτικές προσπαθούμε να το αναδείξουμε.
Μαρία Τυδώρ
Μέσα από μια πλοκή που κρατάει σε εγρήγορση τον θεατή μέχρι την καταληκτική φράση, ο Ουγκώ οικοδομεί τον χαρακτήρα της Μαρίας Τυδώρ πάνω σε μια αντινομία: η Μαρία είναι βασίλισσα (η αιμοσταγής βασίλισσα) και κρατάει την εξουσία στα χέρια της αλλά είναι συνάμα και μια γυναίκα παραδομένη στη δίνη του πάθους. Αυτή ακριβώς η σύγκρουση του πάθους απ’ τη μια, και του χρέους της ως βασίλισσα απ’ την άλλη, συνιστά την ουσία του δράματος.
Πηγές: Biblionet, Wikipedia, Ζαχαρόπουλος Σ. Ι., Ηριδανός, Μίνωας, Εκδόσεις Καστανιώτη, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, Άγκυρα, Modern Times, Σμίλη, Σύγχρονη Εποχή, Καλοκάθη, Μεταίχμιο
